Thông Luận

Họp Quốc hội, Trung Quốc hạn chế các hoạt động truy cập Internet

Thùy Dương, RFI, 10/03/2024

Trong tuần qua, thời gian diễn ra kỳ họp Quốc hội ở Bắc Kinh, Trung Quốc đã tăng cường kiểm soát mạng Internet và đặc biệt là giám sát việc truy cập vào các trang web của nước ngoài. Một số công cụ vượt tường lửa không hoạt động.

Công an Trung Quốc trước tượng đài Anh Hùng Nhân Dân ở Quảng trường Thiên An Môn, Bắc Kinh. Ảnh ngày 10/03/2024. AP - Ng Han Guan

Trung Quốc vốn dĩ đã giám sát chặt chẽ các phương tiện truyền thông và mạng internet, với chính sách kiểm duyệt những nội dung có khả năng gây bất ổn. Nhiều trang web như Google, Youtube…, các ứng dụng và mạng xã hội của nước ngoài như X, Instagram, Facebook… không thể truy cập được nếu không có các công cụ vượt tường lửa (VPN). Các biện pháp kiểm soát này càng được siết chặt vào những ngày và sự kiện nhạy cảm. Kỳ họp thường niên của Quốc hội tuần này tại Bắc Kinh đương nhiên là một dịp như vậy.

Astrill, một nhà cung cấp dịch vụ vượt "tường lửa" kiểm duyệt được nhiều người nước ngoài ở Trung Quốc sử dụng, trong đêm 09 sáng 10/03/2024 cho AFP biết là chính quyền Trung Quốc nhân dịp này đã tăng cường kiểm duyệt internet và một số công cụ vượt tường lửa, lách kiểm duyệt của Astrill đã không thể hoạt động. Công ty Astrill đang khẩn trương khắc phục tình hình.

Trên thực tế, nhân viên của một số cơ quan truyền thông nhà nước và các nhà ngoại giao Trung Quốc vẫn thường sử dụng VPN để đăng tải thông tin, đặc biệt là trên mạng xã hội X (trước đây là Twitter), vốn bị chặn ở Trung Quốc. Nếu không được Nhà nước cho phép, việc sử dụng công cụ lách kiểm duyệt VPN hoặc bất kỳ công cụ nào khác để truy cập các trang web bị cấm đều là bất hợp pháp.

Kỳ họp Quốc hội ở Bắc Kinh năm nay khai mạc hôm 04/03, chính quyền Trung Quốc không muốn để xảy ra bất kỳ sự cố nào gây ảnh hưởng đến sự kiện chính trị quan trọng này. Công an được tăng cường điều động tuần tra đường phố thủ đô, với nhiều hoạt động kiểm tra hơn thường lệ.

Thùy Dương

*************************

Cuộc "đại ly hôn" giữa Trung Quốc và nền kinh tế thị trường

Minh Anh, RFI, 08/03/2024

Tăng trưởng kinh tế được dự phóng ở mức 5%. Không có kế hoạch phục hồi lớn nào trong chương trình nghị sự. Những điều này đã khiến chỉ số chứng khoán Trung Quốc CSI 300 mất giá đến 11% Tuy nhiên, theo giới quan sát, việc ông Tập Cận Bình tăng cường kiểm soát về mặt tư tưởng đã thật sự gây hoảng sợ các nhà đầu tư.

Tiền xu và tiền giấy nhân dân tệ của Trung Quốc. Reuters – Florence Lo

Liệu đây có là nguyên nhân chính dẫn đến suy thoái kinh tế ở Trung Quốc ? Theo quan sát của Sebastien Falletti, phóng viên nhật báo Le Figaro thường trú tại Bắc Kinh, dường như có một sự rạn nứt niềm tin giữa các nhà lãnh đạo Trung Quốc và giới đầu tư nước ngoài.

Một cuộc tháo chạy vốn ngoạn mục đang diễn ra khi các nhà giao dịch chứng khoán theo chân các nhà đầu tư nước ngoài ồ ạt xoay lưng với đế chế Trung Hoa. Trong năm 2023, 68 tỷ đô la đã rời khỏi Trung Quốc và đầu tư nước ngoài rớt xuống mức thấp nhất kể từ năm 1993. Một dấu hiệu cho sự "ly hôn" giữa các thị trường và Trung Quốc của Tập Cận Bình trong nhiệm kỳ ba ?

Kiểm soát ý thức hệ

Đương nhiên, Trung Quốc vẫn là một "công xưởng" của thế giới, một thị trường hấp dẫn, có mức tăng trưởng ổn định và một tầng lớp trung lưu đang mở rộng, mang lại nhiều cơ hội tốt cho nhiều thương hiệu lớn. Các tiến bộ công nghệ của Trung Quốc cũng đang chinh phục thế giới, từ xe ô tô điện cho đến các nền tảng thương mại điện tử hàng đầu như Temu hay Shein.

Nhưng "yếu tố Tập đang đè nặng lên những lá chủ bài nói trên, khi làm rối mờ tầm nhìn của các nhà hoạch định", Le Figaro viết. Sự rẽ ngoặt theo chủ nghĩa kinh tế nhà nước và chuyên chế của nhà lãnh đạo tập trung quyền lực nhất kể từ thời Mao Trạch Đông đang đánh mất dần niềm tin nơi các nhà đầu tư. Alicia Garcia Herrero, chuyên gia kinh tế đặc trách Châu Á tại ngân hàng Natixis, đánh giá : "Trung Quốc ngày càng ít giống với một nền kinh tế thị trường".

Khi áp đặt việc kiểm soát hệ tư tưởng của Đảng trong khu vực tư nhân, vị "hoàng tử đỏ" cho thấy ông vẫn hoài niệm về mô hình Xô Viết và điều này đã phá vỡ lòng tin của các nhà cấp vốn tư bản lớn, một niềm tin đã được xây dựng từng bước từ thời Đặng Tiểu Bình trong những năm 1980.

Ý thức hệ kết hợp với sự mập mờ là hai nguyên nhân chính dẫn đến sự trượt đà của Trung Quốc thời Tập Cận Bình. Tính chất bất định xen lẫn những chỉ thị từ một Bộ Chính trị bị biến thành một hộp đen khó xuyên thủng, trong tay một nhà lãnh đạo mà không có một biện pháp bảo vệ đi kèm, đang gieo rắc lo lắng cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Sự sụp đổ của ông Mã Vân (Jack Ma) – biểu tượng cho sự cất cánh kinh tế thần kỳ - và sự biến mất không lý do của chủ ngân hàng công nghệ Bao Fan là lời cảnh báo điển hình cho việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát lĩnh vực công nghệ, đẩy nhiều nhà tài phiệt lớn chuyển hướng đầu tư sang Singapore hay Tokyo.

Khi ý thức hệ chiến thắng chủ nghĩa thực dụng

Căng thẳng địa chính trị với phương Tây, ngày càng gia tăng và nghiêm trọng hơn do cuộc chiến tại Ukraine, còn góp phần thúc đẩy xu hướng trên, vào lúc mọi người ngày càng lo ngại nguy cơ xảy ra xung đột với Mỹ ở eo biển Đài Loan có thể ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh tế. Theo nhiều nhà đầu tư lớn của Mỹ, Trung Quốc đang trở nên "khó đầu tư", khi tỏ ra nghi ngại bị kềm kẹp trong một cuộc "chiến tranh lạnh mới" ở Châu Á – Thái Bình Dương.

Các cuộc khám xét tại các văn phòng tư vấn nước ngoài của cảnh sát Trung Quốc trong bầu không khí chống gián điệp mang nặng chủ nghĩa dân tộc khiến giới đầu tư Wall Street cũng toát "mồ hôi lạnh".

Từ lâu giới đầu tư đã thích ứng với sự lãnh đạo của đảng, cơ chế bảo đảm ổn định xã hội, miễn là được điều hành bởi những nhà lãnh đạo "sáng suốt", quen thuộc với những quy tắc nghiêm ngặt của thị trường, mà Vương Kỳ Sơn, cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương, là một gương mặt điển hình.

Bây giờ thì việc định chế tài chính này – từng là cột trụ cho những cải cách – nằm dưới sự điều hành của một tay chân thân tín của Tập Cận Bình, chỉ chú tâm đến kiểm soát, cùng với việc các tập đoàn nhà nước mở rộng phạm vi ảnh hưởng, cho thấy "ý thức hệ đang chiến thắng chủ nghĩa thực dụng", theo như đánh giá từ một nhà ngoại giao ở Hồng Kông.

Minh Anh

*************************

Giới lập pháp hàng đầu Trung Quốc cam kết bảo vệ chủ quyền, lợi ích an ninh

Reuters, VOA, 08/03/2024

Các nhà lập pháp hàng đầu của Trung Quốc hôm 8/3 tuyên bố sẽ ban hành một loạt luật mới để "hiện đại hóa hệ thống và năng lực an ninh quốc gia của Trung Quốc" trong khi bảo vệ lợi ích chủ quyền, một dấu hiệu cho thấy điều mà một số nhà phân tích cho là sự tập trung cao độ vào nhận thức về các mối đe dọa an ninh.

Chủ tịch Tập Cận Bình (giữa, hàng thứ hai) và các lãnh đạo trong phiên khai mạc Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào ngày 4/3/2024.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc (NPCSC), gồm khoảng 170 thành viên tập trung tại cuộc họp quốc hội thường niên ở Bắc Kinh, đã cam kết ban hành pháp chế bao gồm luật quản lý tình trạng khẩn cấp và luật năng lượng nguyên tử.

Họ cũng cho biết sẽ sửa đổi luật về giáo dục quốc phòng và an ninh mạng trong năm nay, theo báo cáo công tác do Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội và là quan chức cao cấp thứ ba của Đảng cộng sản Trung Quốc, Triệu Lạc Tế, đưa ra.

Kế hoạch lập pháp hàng năm của Trung Quốc tập trung nhiều hơn vào an ninh quốc gia, phù hợp với chủ trương của Chủ tịch Tập Cận Bình trong việc tập trung ngày nhiều vào việc ngăn chặn các mối đe dọa bên trong và bên ngoài nhằm đối phó với sự cạnh tranh địa chính trị ngày càng tăng.

Luật an ninh mạng của Trung Quốc, được ban hành vào năm 2016, là nền tảng cho quy định công nghệ lớn của nước này. Bắc Kinh trong ba năm qua đã thắt chặt quy định về cách các công ty của Trung Quốc lưu trữ và truyền dữ liệu người dùng, với lý do lo ngại về an ninh quốc gia.

Các chuyên gia cho rằng Chủ tịch Tập đã biến an ninh quốc gia thành một mô hình then chốt thâm nhập vào mọi khía cạnh quản trị của Trung Quốc.

Tháng trước, Trung Quốc đã mở rộng luật bí mật nhà nước để bao gồm cả "bí mật công việc" trong phạm vi thông tin nhạy cảm bị hạn chế, và ban hành luật chống gián điệp gây tranh cãi vào năm ngoái khiến các doanh nghiệp nước ngoài lo sợ.

"Tôi bị ấn tượng bởi sự tập trung của (báo cáo của NPCSC) vào an ninh quốc gia và tôi tin rằng điều đó rất quan trọng", ông Ryan Mitchell, giáo sư luật tại Đại học Hong Kong, nói.

"Cạnh tranh địa chính trị chắc chắn sẽ tiếp tục là động lực chính cho các đạo luật tập trung vào an ninh. Chẳng hạn, liên quan đến việc sửa đổi Luật An ninh mạng, điều này phản ánh một lĩnh vực căng thẳng lớn và đang diễn ra giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ".

Một báo cáo công tác riêng rẽ của Tòa án Nhân dân Tối cao Trung Quốc cũng tuyên bố sẽ "áp dụng khái niệm an ninh quốc gia tổng thể" vào công việc của họ trong năm nay.

Trong phần lớn bài phát biểu của ông Triệu, ông Tập không hề mở báo cáo công tác ra để xem. Nhưng trong khi Chánh án Tòa án Tối cao Trung Quốc Trương Quân đọc báo cáo công tác của mình, ông Tập đã thảo luận sôi nổi với Thủ tướng Lý Cường và ông Vương Hỗ Ninh, quan chức cao cấp thứ tư của Đảng phụ trách về chính sách Đài Loan.

Vấn đề quốc tế

Các luật mới khác của Trung Quốc sẽ được xây dựng trong năm nay bao gồm luật ổn định tài chính và luật khuyến khích khu vực tư nhân, đồng thời cơ quan lập pháp nước này có kế hoạch sửa đổi các luật hiện hành về tài nguyên khoáng sản, cạnh tranh không lành mạnh, đấu thầu công và hàng không dân dụng. Cơ quan lập pháp nước này cũng có kế hoạch soạn thảo một bộ luật môi trường.

Việc xây dựng luật khuyến khích khu vực tư nhân của Trung Quốc có thể là một tín hiệu tích cực cho các công ty tư nhân sau khi niềm tin suy yếu trong bối cảnh luật chống gián điệp cứng rắn và hạn chế chuyển dữ liệu ra nước ngoài được ban hành trong những năm gần đây, nhưng Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc không cung cấp thêm thông tin chi tiết trong báo cáo.

Báo cáo của NPCSC cũng tập trung vào vấn đề quốc tế, cam kết "tăng cường luật pháp trong các lĩnh vực liên quan đến đối ngoại và phát triển hệ thống luật để áp dụng ngoài lãnh thổ".

Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc nói trong báo cáo : "Chúng tôi sẽ sử dụng các biện pháp pháp lý để đứng lên bảo vệ đất nước mình trên trường quốc tế và kiên quyết bảo vệ chủ quyền, an ninh và các lợi ích phát triển của mình".

GS Mitchell của Đại học Hong Kong nói vấn đề áp dụng luật ngoài lãnh thổ có khía cạnh địa chính trị và sẽ góp phần tạo ra cách thức ‘chống trừng phạt’ mới của Trung Quốc.

"Nói chung, tôi nghĩ chúng ta sẽ tiếp tục thấy những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm tăng cường quyền tài phán ở nước ngoài cho các tòa án cũng như các cơ quan hành pháp của họ".

Chính phủ Hong Kong hôm 8/3 đã công bố dự thảo dự luật an ninh quốc gia, Điều 23. Báo cáo công tác của NPSCS cam kết sẽ "cho thấy các hệ thống pháp luật và cơ chế thực thi để bảo vệ an ninh quốc gia được thực hiện đúng đắn" tại "các khu vực hành chính đặc biệt" như Hong Kong mà không đề cập đích danh đến trung tâm tài chính do Trung Quốc kiểm soát.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc cũng cam kết mở rộng tương tác với các nghị viện nước ngoài trong năm nay, bao gồm tổ chức các hội thảo tại Trung Quốc cho các nhà lập pháp nước ngoài và các thành viên của họ.

Reuters

Nguồn : VOA, 08/03/2024

*****************************

Trung Quốc thắt chặt các luật về an ninh để "bảo vệ chủ quyền"

Thu Hằng, RFI, 08/03/2024

Hàng loạt luật mới liên quan đến an ninh quốc gia sẽ được Trung Quốc thông qua trong năm 2024. Phát biểu trước Quốc hội ngày 08/03, nhân vật số 3 của chế độ Bắc Kinh thông báo kế hoạch cải tổ nhiều đạo luật liên quan đến giáo dục quốc phòng, an ninh mạng, ổn định tài chính và y tế để "bảo vệ chủ quyền". Cùng ngày, Hồng Kông công bố dự thảo luật mới trừng phạt nặng các tội "phản bội, nổi dậy".

Một nhân viên an ninh đi ngang qua biểu tượng của Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc – Chính Hiệp (CPPCC) tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh, Trung Quốc ngày 07/03/2024. Reuters – Florence Lo

Chủ tịch Quốc hội Triệu Lạc Tế (Zhao Leji), ủy viên trưởng Ủy ban Thường vụ, (gồm khoảng 170 đại biểu có nhiệm vụ soạn thảo và thông qua các đạo luật) cho biết rất nhiều luật, trong đó có luật về quản lý các vấn đề cấp bách, năng lượng, năng lượng hạt nhân… sẽ được thông qua "để hiện đại hóa hệ thống và khả năng của Trung Quốc về mặt an ninh". Ông khẳng định Quốc hội và các cơ quan đoàn thể sẽ "kiên quyết bảo vệ chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển của Trung Quốc".

Tuy nhiên, theo giáo sư Jean-Pierre Cabestan, chuyên gia về chính trị Trung Quốc, Quốc hội thể hiện quyết tâm "củng cố khuôn khổ pháp lý" các lĩnh vực "giáo dục quốc phòng và an ninh mạng", nhưng thực ra đây là "những ưu tiên của ông Tập Cận Bình" bởi vì trên thực tế Quốc hội phụ thuộc vào đảng Cộng Sản cầm quyền.

Theo AFP, lãnh đạo Trung Quốc luôn tìm cách loại trừ mọi mối đe dọa đối với quyền lực của ông. Năm 2023, Trung Quốc đã thông qua luật chống gián điệp sửa đổi, trao thêm quyền cho Bắc Kinh trừng phạt mọi hành động bị coi là "đe dọa an ninh quốc gia". Đến tháng 02/2024, luật về bí mật Nhà nước được bổ sung nhiều loại thông tin nhạy cảm mới, trong đó có "bí mật nghề nghiệp".

Từ năm 2014, hơn 10 văn kiện liên quan đến an ninh quốc gia đã được Trung Quốc thông qua, trong đó có các luật về chống khủng bố, tình báo, bảo mật dữ liệu. Theo ông Changhao Wei, sáng lập trang web NPC Observer chuyên theo dõi Quốc hội Trung Quốc, "củng cố các đạo luật liên quan đến an ninh quốc gia" là "một trong những đặc trưng công tác của Quốc hội dưới thời Tập Cận Bình (từ cuối năm 2012)".

Đặc khu hành chính Hồng Kông cũng không phải là ngoại lệ. Sau khi phải áp dụng luật an ninh quốc gia mà Bắc Kinh áp đặt từ năm 2020, chính quyền Hồng Kông siết chặt trừng phạt mọi hành vi bị coi là "phản bội và nổi loạn" với mức án có thể lên đến tù chung thân. Luật được chính thức trình trước Nghị Viện Hồng Kông (LegCo) sáng 08/03 và chờ được thông qua.

Theo cảnh sát trưởng đặc khu Hồng Kông Đặng Bính Cường ( Chris Tang ), luật mới đáp ứng "nhu cầu thực tế và cấp bách". Còn chủ tịch LegCo Andrew Leung khẳng định các dân biểu "sẽ nỗ lực phối hợp để bịt những lỗ hổng tồn đọng về mặt an ninh quốc gia".

Thu Hằng

***********************

Trung Quốc ‘đẩy mạnh chiến tranh vùng xám để làm kiệt sức Đài Loan’

Reuters, VOA, 08/03/2024

Trung Quốc tăng cường chiến tranh vùng xám đối với Đài Loan, làm các khu vực xung quanh hòn đảo dân chủ này phải đối phó với các khinh khí cầu do thám, drone, cùng các tàu dân sự, một báo cáo của Bộ Quốc phòng Đài Loan nêu rõ hôm 7/3.

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Đài Loan Khâu Quốc Chính.

Đài Loan bác bỏ các yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh và trong những năm gần đây phàn nàn rằng Trung Quốc đã sử dụng cái gọi là chiến tranh vùng xám, tức vận dụng các chiến thuật bất thường để làm kiệt sức kẻ thù mà không cần dùng đến chiến tranh trực diện.

Trong một báo cáo gửi tới quốc hội, Bộ Quốc phòng Đài Loan nói Bắc Kinh đã triển khai chiến thuật "vùng xám bão hòa đa mặt trận" để quấy rối Đài Loan, bao gồm tăng cường tuần tra bằng tàu và máy bay.

Báo cáo cho biết Trung Quốc đã cố gắng "tăng gánh nặng cho lực lượng hải quân và không quân của chúng ta và làm lu mờ sự tồn tại của đường trung tuyến ở eo biển", đề cập đến đường biên giới không chính thức giữa hai bên mà lực lượng Trung Quốc đã bắt đầu thường xuyên vượt qua trong những năm gần đây.

Vẫn theo phúc trình, Trung Quốc cũng đã kết hợp các tàu nghiên cứu và tàu dân quân nhằm "ngụy trang các hoạt động quân sự với dân sự".

Văn phòng của Trung Quốc chuyên trách các vấn đề về Đài Loan không trả lời yêu cầu bình luận của Reuters.

Bộ Quốc phòng Đài Loan nói để chống lại các mối đe dọa của Trung Quốc, họ đang nghiên cứu các biện pháp "bảo toàn" binh sĩ trong trường hợp xảy ra chiến tranh bằng cách tăng cường khả năng chống chịu của các cơ sở hạ tầng và tổ chức các cuộc tập trận để đảm bảo lực lượng của Đài Loan sống sót trong một cuộc xung đột kéo dài.

Bộ cũng cho biết họ đang rút ra bài học từ cuộc chiến ở Ukraine và cuộc chiến giữa Israel với Hamas.

Bộ nói thêm, trong một cuộc xung đột, Trung Quốc sẽ cố gắng nhanh chóng chiếm Đài Loan và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài. Để làm phức tạp thêm điều đó, hòn đảo này đang nỗ lực đa dạng hóa hệ thống chỉ huy của mình và kết hợp nhiều vũ khí di động và tầm xa hơn cũng như trí tuệ nhân tạo, đồng thời tăng cường "kết nối" với các đồng minh dân chủ, bao gồm cả Hoa Kỳ. Phúc trình không nêu chi tiết những bước đó bao gồm những ai.

Trong tuần này, Trung Quốc loan báo sẽ tăng chi tiêu quốc phòng 7,2% trong năm nay, thúc đẩy ngân sách quân sự vốn đã tăng hơn gấp đôi dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình trong 11 năm cầm quyền khi Bắc Kinh có lập trường cứng rắn hơn với Đài Loan.

Phát biểu với các phóng viên bên lề quốc hội, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Đài Loan Khâu Quốc Chính nói Đài Bắc sẽ không tham gia cuộc chạy đua vũ trang với Bắc Kinh vì "sự thật không thể chối cãi" là quân đội Trung Quốc mạnh hơn Đài Loan.

Ông nói : "Điều duy nhất chúng tôi có thể làm là tăng cường mọi khía cạnh trong quá trình huấn luyện của mình".

Bộ Quốc phòng Đài Loan tuần này cho biết sẽ tăng số lượng cuộc tập trận phi đạn và bắt đầu các cuộc tập trận ban đêm cho phi công trong năm nay.

Tháng trước, Bắc Kinh đã bắt đầu các cuộc tuần tra thường xuyên xung quanh quần đảo Kim Môn do Đài Loan kiểm soát, nằm sát bờ biển Trung Quốc, sau khi hai ngư dân Trung Quốc thiệt mạng trong lúc cố chạy trốn tuần duyên Đài Loan.

Nguồn : VOA, 08/03/2024

******************************

‘Trung Quốc đẩy mạnh chiến tranh vùng xám để làm Đài Loan kiệt sức’

BBC, 07/03/2024

Trung Quốc tăng cường chiến tranh vùng xám đối với Đài Loan, nhằm mục đích làm cho các khu vực xung quanh hòn đảo dân chủ này "tràn ngập" bóng bay do thám, drone và tàu dân sự, một báo cáo của Bộ Quốc phòng Đài Loan cho biết hôm thứ Năm, theo Reuters.

Một tàu cảnh sát biển Trung Quốc ra khơi trong cuộc tập trận quân sự gần Phúc Châu, tỉnh Phúc Kiến, cách không xa quần đảo Mã Tổ do Đài Loan kiểm soát ngày 8/4/2023. Quần đảo này gần bờ biển Trung Quốc.

Đài Loan, nơi chính phủ bác bỏ các yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh, đã phàn nàn trong những năm gần đây rằng Trung Quốc đã sử dụng cái gọi là chiến tranh vùng xám, tức là sử dụng các chiến thuật bất thường để làm kiệt sức kẻ thù mà không cần dùng đến chiến tranh trực diện.

Trong một báo cáo gửi tới lập pháp viện mà Reuters được tiếp cận, Bộ Quốc phòng Đài Loan nói rằng Bắc Kinh đã triển khai chiến thuật "vùng xám bão hòa đa mặt trận" để quấy rối Đài Loan, bao gồm tăng cường tuần tra bằng tàu và máy bay.

Báo cáo cho biết Trung Quốc đã cố gắng "tăng gánh nặng cho lực lượng hải quân và không quân của chúng ta và làm lu mờ sự tồn tại của đường trung tuyến ở eo biển".

Đường trung tuyến này là đường biên giới không chính thức giữa hai bên - nơi Trung Quốc đã bắt đầu thường xuyên cho tàu vượt qua trong thời gian gần đây.

Họ nói thêm rằng Trung Quốc cũng đã kết hợp các tàu nghiên cứu và dân quân nhằm "ngụy trang các hoạt động quân sự với dân thường".

Văn phòng Các Vấn đề Đài Loan của Trung Quốc không trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận của Reuters.

Để chống lại các mối đe dọa từ Trung Quốc, Bộ Quốc phòng Đài Loan cho biết họ đang nghiên cứu các biện pháp "bảo toàn" quân đội của mình trong trường hợp xảy ra chiến tranh bằng cách tăng cường khả năng chống chịu của các cơ sở hạ tầng và tổ chức các cuộc tập trận để đảm bảo lực lượng của Đài Loan sống sót trong một cuộc xung đột kéo dài.

Bộ này cũng cho biết họ đang rút ra bài học từ cuộc chiến ở Ukraine và cuộc chiến giữa Israel và nhóm Hồi giáo Palestine Hamas.

Bộ này cho biết họ đang dự trữ vũ khí và nhiên liệu để chống chịu một cuộc chiến kéo dài với Trung Quốc.

Bộ cho biết thêm, trong một cuộc xung đột, Trung Quốc sẽ cố gắng nhanh chóng chiếm lấy Đài Loan và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài.

Để cản trở khả năng này, Đài Loan đang nỗ lực đa dạng hóa hệ thống chỉ huy của mình và kết hợp nhiều vũ khí di động và tầm xa và trí tuệ nhân tạo, đồng thời tăng cường "kết nối" với các đồng minh dân chủ, bao gồm cả Hoa Kỳ.

Trung Quốc trong tuần này cho biết họ sẽ tăng chi tiêu quốc phòng thêm 7,2% trong năm nay, thúc đẩy ngân sách quân sự vốn đã tăng hơn gấp đôi dưới thời 11 năm cầm quyền của Chủ tịch Tập Cận Bình khi Bắc Kinh có lập trường cứng rắn hơn với Đài Loan.

Phát biểu với các phóng viên bên lề quốc hội, Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan Khâu Quốc Chính cho biết Đài Bắc sẽ không tham gia cuộc chạy đua vũ trang với Bắc Kinh vì "sự thật không thể chối cãi" là quân đội Trung Quốc mạnh hơn Đài Loan.

Ông nói : "Điều duy nhất chúng tôi có thể làm là tăng cường mọi khía cạnh đào tạo của mình."

Bộ Quốc phòng Đài Loan tuần này cho biết họ sẽ tăng số lượng cuộc tập trận tên lửa và bắt đầu các cuộc tập trận ban đêm cho phi công trong năm nay.

Tháng trước, Bắc Kinh đã bắt đầu cho cảnh sát biển tuần tra thường xuyên xung quanh quần đảo Kim Môn do Đài Loan kiểm soát, nằm sát bờ biển Trung Quốc, sau khi hai ngư dân Trung Quốc thiệt mạng trong lúc tìm cách chạy trốn lực lượng bảo vệ bờ biển Đài Loan.

Nguồn : BBC, 07/03/2024

***************************

Vương Nghị : Mỹ nhận thức sai lầm về Trung Quốc

Reuters, VOA, 07/03/2024

Hoa Kỳ đang bám vào những nhận thức sai lầm về Trung Quốc và vẫn chưa thực hiện "lời hứa" của mình mặc dù đã có một số tiến bộ kể từ khi Tổng thống Joe Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình gặp nhau vào tháng 11 năm ngoái, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị nói hôm 7/3.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị phát biểu tại một cuộc họp báo bên lề Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc ở Bắc Kinh hôm 7/3.

Phát biểu tại cuộc họp báo bên lề cuộc họp quốc hội thường niên ở Bắc Kinh, ông Vương cho biết trao đổi giữa hai nước chỉ có thể tiếp tục nếu cả hai bên tôn trọng và thừa nhận sự khác biệt của mình.

"Cần phải chỉ ra rằng nhận thức sai lầm của phía Mỹ về Trung Quốc vẫn tiếp tục và những lời hứa mà nước này đưa ra chưa thực sự được thực hiện", ông Vương nói tại Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc.

"Các phương pháp đàn áp đối với Trung Quốc liên tục được đổi mới và danh sách trừng phạt đơn phương liên tục được mở rộng", ngoại trưởng Trung Quốc nói.

Ông Vương còn cho rằng "những tội ác" mà Mỹ muốn thêm vào danh sách mà Trung Quốc được cho là đã phạm phải "đã đạt đến mức không thể tin được".

Tuy nhiên, ông Vương cho biết, Tổng thống Biden đã nói rõ rằng Mỹ sẽ không tìm kiếm một cuộc Chiến tranh Lạnh mới cũng như không tìm cách thay đổi chế độ của Trung Quốc hay ủng hộ nền độc lập của Đài Loan.

Trong cuộc thảo luận thường niên và trên phạm vi rộng, ông Vương đã có giọng điệu tương đối chừng mực khi đề cập đến các mối quan hệ với Nga và xung đột Ukraine, Châu Âu, nền kinh tế trì trệ của Trung Quốc và trí tuệ nhân tạo (AI).

Căng thẳng khó chịu

Căng thẳng giữa hai siêu cường đã giảm bớt đôi chút kể từ khi ông Biden và ông Tập tổ chức hội nghị thượng đỉnh mang tính bước ngoặt của họ ở San Francisco vào tháng 11 năm ngoái, nhưng hai nước vẫn đang trong tình trạng căng thẳng khó chịu trước cuộc bầu cử Hoa Kỳ năm nay, điều có thể chứng kiến ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng.

Washington đã nhiều lần tuyên bố mong muốn đặt ra một mức sàn cho mối quan hệ sau khi mối quan hệ này rơi vào vòng xoáy tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ vào năm ngoái vì các vấn đề bao gồm Đài Loan, cạnh tranh công nghệ, thương mại và một khinh khí cầu được cho là do thám của Trung Quốc đã bị Mỹ bắn hạ ngoài khơi bờ biển phía đông nước Mỹ.

Trung Quốc cáo buộc Mỹ đang cố gắng kiềm chế và ngăn chặn chính sách công nghiệp và phát triển công nghệ cao của nước này, trong khi quân đội cả hai nước đang theo dõi chặt chẽ lẫn nhau trong bối cảnh tăng cường triển khai trên khắp Đông Á.

"Vì vậy, chúng tôi kêu gọi Mỹ hiểu xu hướng phát triển lịch sử, nhìn nhận một cách khách quan và hợp lý sự phát triển của Trung Quốc (và) thực hiện các tương tác một cách tích cực và thực tế với Trung Quốc", ông Vương nói.

Bắc Kinh cũng phải đối mặt với các cuộc đối đầu địa chính trị đang diễn ra trên nhiều mặt trận, bao gồm với Châu Âu về thương mại và chiến tranh Ukraine, với Nhật Bản về nhiều vấn đề khác nhau, cũng như với Philippines về Biển Đông, một điểm nóng trong khu vực về các yêu sách lãnh thổ đầy cạnh tranh.

Ông Vương cho biết Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với Nga để thúc đẩy các động lực hợp tác mới và củng cố tình hữu nghị.

Trung Quốc và Nga đã tuyên bố quan hệ đối tác "không giới hạn" vào tháng 2 năm 2022 khi Tổng thống Vladimir Putin đến thăm Bắc Kinh chỉ vài ngày trước khi Moscow xua quân vào xâm lăng Ukraine, gây ra cuộc chiến tranh trên bộ đẫm máu nhất ở Châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai.

Ông Vương cũng tuyên bố mở rộng chương trình du lịch miễn thị thực, đồng thời cho biết Trung Quốc sẽ miễn thị thực du lịch cho các công dân đến từ Thụy Sĩ, Ireland, Hungary, Áo, Bỉ và Luxembourg từ ngày 14 tháng 3.

Trung Quốc hiện có thỏa thuận miễn thị thực chung với 22 quốc gia, trong đó gần đây nhất là với Thái Lan, Singapore và Malaysia.

Trung Quốc cũng đã đơn phương cho phép miễn thị thực nhập cảnh cho công dân từ các quốc gia Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan và Ý trong 15 ngày. Năm quốc gia Châu Âu đó vẫn chưa đáp lại bằng một thỏa thuận tương tự dành cho công dân Trung Quốc.

Nguồn : VOA, 07/03/2024

*******************************

Trung Quốc tăng chi tiêu quốc phòng, bỏ cụm từ ‘thống nhất hòa bình’ về vấn đề Đài Loan

Reuters, VOA, 06/03/2024

Trung Quốc sẽ tăng chi tiêu quốc phòng 7,2% trong năm nay, đẩy mạnh ngân sách quân sự vốn đã tăng hơn gấp đôi dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình trong 11 năm cầm quyền giữa lúc Bắc Kinh có lập trường cứng rắn hơn với Đài Loan, theo các báo cáo chính thức ngày 5/3.

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường bỏ cụm từ ‘thống nhất hòa bình’ với Đài Loan trong diễn văn khai mạc Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc (NPC), tại Bắc Kinh, ngày 5/3/2024.

Mức tăng này phản ánh tỷ lệ được trình bày trong ngân sách năm ngoái và một lần nữa cao hơn nhiều so với dự báo tăng trưởng kinh tế của chính phủ trong năm nay.

Trung Quốc cũng chính thức dùng ngôn từ cứng rắn hơn đối với Đài Loan khi công bố số liệu ngân sách, bỏ đề cập đến chuyện "thống nhất hòa bình" trong báo cáo của chính phủ do Thủ tướng Lý Cường đưa ra tại lễ khai mạc Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc (NPC), quốc hội bù nhìn của Trung Quốc, hôm 5/3.

Căng thẳng đã gia tăng mạnh mẽ trong những năm gần đây về vấn đề Đài Loan, hòn đảo được cai trị dân chủ mà Trung Quốc tuyên bố là của mình, và những nơi khác trên khắp Đông Á khi việc triển khai quân sự trong khu vực ngày càng gia tăng.

Ông Li Mingjiang, học giả quốc phòng tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Rajaratnam (RSIS) ở Singapore, cho biết mặc dù nền kinh tế của Trung Quốc đang gặp khó khăn nhưng Đài Loan vẫn là đối tượng được Bắc Kinh cân nhắc về chi tiêu quốc phòng.

Ông Li nói : "Trung Quốc đang cho thấy rằng trong thập niên tới, họ muốn phát triển quân đội đến mức sẵn sàng giành chiến thắng trong một cuộc chiến nếu không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chiến đấu".

Kể từ khi ông Tập trở thành chủ tịch nước và tổng tư lệnh hơn một thập niên trước, ngân sách quốc phòng đã tăng vọt lên 1,67 nghìn tỷ nhân dân tệ (230 tỷ đô la) trong năm nay từ mức 720 tỷ nhân dân tệ vào năm 2013.

Tỷ lệ tăng chi tiêu quân sự đã liên tục vượt xa mục tiêu tăng trưởng kinh tế nội địa hàng năm trong thời gian ông nắm quyền. Theo báo cáo của chính phủ, năm nay mục tiêu tăng trưởng cho năm 2024 là khoảng 5%, tương tự mục tiêu năm ngoái.

Ngân sách quốc phòng Trung Quốc được các nước láng giềng của Trung Quốc và Mỹ theo dõi chặt chẽ, những nước luôn cảnh giác với các ý định chiến lược của Bắc Kinh và sự phát triển lực lượng vũ trang của nước này.

Dựa trên dữ liệu từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) có trụ sở tại London, ngân sách năm nay đánh dấu năm thứ 30 liên tiếp Trung Quốc tăng chi tiêu quốc phòng.

Phát ngôn viên chính phủ Nhật Bản Yoshimasa Hayashi ngày 5/3 kêu gọi Bắc Kinh cởi mở hơn, cảnh báo về những lo ngại quốc tế nghiêm trọng.

Ông Hayashi nói tại Tokyo rằng việc Trung Quốc liên tục tăng chi tiêu quân sự mà không có sự minh bạch đầy đủ là "thách thức chiến lược lớn nhất từ trước đến nay trong việc đảm bảo hòa bình, ổn định của Nhật Bản và cộng đồng quốc tế cũng như củng cố trật tự quốc tế".

Bộ Quốc phòng Hàn Quốc từ chối bình luận. Bộ quốc phòng Úc đã không trả lời ngay yêu cầu bình luận.

Ông James Char, một học giả an ninh tại RSIS, nói mặc dù ngân sách quốc phòng vượt xa tốc độ tăng trưởng GDP nhưng nó vẫn ở mức khoảng 1,3% tổng sản phẩm quốc nội trong thập niên qua và không gây căng thẳng cho kho bạc quốc gia.

Ông Char nói : "Tất nhiên, tài sản kinh tế lâu dài của đất nước sẽ quyết định liệu điều này có thể được duy trì trong tương lai hay không".

IISS cho biết trong nghiên cứu được công bố vào tháng trước rằng việc mua thiết bị mới có thể sẽ chiếm phần lớn nhất trong ngân sách khi quân đội nỗ lực đáp ứng mục tiêu hiện đại hóa hoàn toàn của ông Tập vào năm 2035.

Sự thúc đẩy đó tiếp tục diễn ra trên nhiều mặt trận, với việc Trung Quốc sản xuất vũ khí từ tàu chiến và tàu ngầm cho đến máy bay không người lái và phi đạn tiên tiến có thể được trang bị cả đầu đạn hạt nhân và đầu đạn thông thường.

Ông Char cho biết quản lý chặt chẽ hơn cũng sẽ là ưu tiên hàng đầu của giới lãnh đạo quân sự sau các cuộc thanh trừng nhân sự cấp cao liên quan đến mua sắm vũ khí.

Quân ủy Trung ương, cơ quan quân sự hàng đầu của Trung Quốc, vào tháng 7 năm ngoái đã ra lệnh minh bạch hóa quy trình mua sắm và kêu gọi công chúng báo cáo những bất thường.

Ủy ban chưa công bố kết quả điều tra, nhưng ít nhất 9 tướng lĩnh, trong đó có 4 người trực tiếp phụ trách mua sắm, đã bị tước danh hiệu đại biểu quốc hội, một thủ tục cần thiết trước khi họ có thể bị buộc tội trước tòa.

Hai cựu bộ trưởng quốc phòng Lý Thượng Phúc và Ngụy Phượng Hòa cũng mất tích mà không có lời giải thích, điều này ở Trung Quốc thường có nghĩa là họ đang bị điều tra.

Ông Lý từng phụ trách mua sắm trang bị quân sự từ năm 2017 đến năm 2022. Khi được hỏi liệu ông Lý có tham dự các phiên họp quốc hội hay không, phát ngôn viên quốc hội Lâu Cần Kiệm nói với tờ Liên hợp Tảo báo của Singapore hôm 4/3 rằng ông Lý "không thể tham dự vì ông không còn là đại biểu".

Trong báo cáo công việc của chính phủ, Trung Quốc nhắc lại lời kêu gọi "thống nhất" với Đài Loan, nhưng nhấn mạnh thêm rằng họ muốn "kiên quyết" khi thực hiện điều đó và bỏ hai chữ "hòa bình" vốn đã được sử dụng trong các báo cáo trước đó.

Mặc dù đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc bỏ qua từ "hòa bình", nhưng sự thay đổi trong ngôn ngữ được theo dõi chặt chẽ như một dấu hiệu cho thấy lập trường quyết đoán hơn đối với Đài Loan.

Hội đồng của Đài Loan chuyên trách các vấn đề về đại lục hôm 5/3 kêu gọi Trung Quốc chấp nhận thực tế là hai bên không phụ thuộc lẫn nhau, đồng thời kêu gọi Trung Quốc tạo ra các trao đổi y tế xuyên eo biển Đài Loan.

Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan ngày 5/3 cho biết lực lượng vũ trang Đài Loan sẽ tăng số lượng cuộc tập trận phi đạn mà họ tổ chức trong năm nay.

Ông Wen-Ti Sung, một nhà khoa học chính trị và thành viên tại Hội đồng Đại Tây Dương, nói rằng ngôn ngữ ở Đài Loan đã "cứng rắn hơn một cách chừng mực".

Ông nói : "Bắc Kinh dường như đang cân bằng giữa việc tăng cường cứng rắn với Đài Loan với việc ổn định quan hệ với bạn bè quốc tế của Đài Loan".

Sau khi ông Lại Thanh Đức của Đảng Dân tiến giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống ở Đài Loan, lãnh đạo cấp thứ tư của Đảng cộng sản Trung Quốc, Vương Hỗ Ninh, đã phát biểu tại một cuộc họp chính sách cấp cao về Đài Loan vào tháng trước rằng Trung Quốc sẽ "kiên quyết chống lại" mọi nỗ lực đối với sự độc lập của Đài Loan trong năm nay.

Các tuyên bố trước đây từ cuộc họp thường niên chỉ thề "kiên quyết phản đối" việc Đài Loan độc lập.

Nguồn : VOA, 06/03/2024

Trung Quốc tăng ngân sách quân sự hơn 7%, cứng rắn hơn với Đài Loan

Trọng Thành, RFI, 05/03/2024

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường (Li Qiang) thông báo Bắc Kinh sẽ giữ mức tăng ngân sách quân sự 7,2% trong năm nay, tương tự như năm 2023. Thông báo được đưa ra trong bản báo cáo của người đứng đầu chính phủ Trung Quốc tại phiên khai mạc kỳ họp Quốc hội hôm 05/03/2024. Bắc Kinh cũng tỏ ra cứng rắn hơn với Đài Bắc : Mục tiêu thống nhất "hòa bình" đã không được nhắc đến.

Các quan chức quân sự cao cấp dự phiên khai mạc kỳ họp Quốc hội Trung Quốc, Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 05/03/2024. AP - Ng Han Guan

Theo báo cáo của chính phủ Trung Quốc, Bắc Kinh dự kiến sẽ dành 1,6% GDP cho quân đội, tức là hơn 1.600 tỉ nhân dân tệ, tương đương với hơn 230 tỉ đô la. Ông Lâu Cần Kiệm (Lou Qinjian), phát ngôn viên của kỳ họp Quốc hội 2024, khẳng định mục tiêu của "việc duy trì mức tăng hợp lý" này là "để bảo vệ chủ quyền, an ninh và các lợi ích phát triển quốc gia".

Dữ liệu về ngân sách quân sự của Trung Quốc, hiện đứng thứ hai thế giới, bằng gần một phần ba của Hoa Kỳ, được Washington và các nước láng giềng của Trung Quốc theo dõi sát. Trả lời AFP, ông James Char, chuyên gia về quân đội Trung Quốc tại Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore, lưu ý trong năm ngoái, Trung Quốc "đã gia tăng đáng kể số lượng đầu đạn hạt nhân." Theo chuyên gia này, nếu như trong hiện tại, "thực lực của quân đội Trung Quốc khó lòng cho phép Bắc Kinh trực tiếp đụng độ với Mỹ, hay tấn công Đài Loan, điều đặc biệt đáng lo ngại là các tranh chấp với quân đội các nước khác trong khu vực có thể vượt tầm kiểm soát, khiến xung đột bùng phát".

Về Đài Loan, báo cáo của chính phủ Trung Quốc khẳng định mục tiêu tái thống nhất, đi kèm với thái độ "kiên quyết". Tuy đây không phải là lần đầu tiên Bắc Kinh không nhắc đến mục tiêu thống nhất "hòa bình" với Đài Loan, lập trường này được giới quan sát xem như là một chỉ dấu cho thấy Trung Quốc sẽ cứng rắn hơn với hòn đảo mà Bắc Kinh coi là vùng lãnh thổ ly khai, cần phải thu hồi.

Tăng trưởng 5%, mức thấp nhất từ nhiều thập niên

Tại cuộc họp Quốc hội, chính phủ Trung Quốc cũng chính thức thông báo mục tiêu tăng trưởng 5% trong năm nay. Tuy nhiên, đạt được tỉ lệ tăng trưởng thấp nhất từ nhiều thập niên này cũng không phải là điều dễ dàng.

Thông tín viên Stéphane Lagarde tường trình từ Bắc Kinh :

Ba nghìn đại biểu tham dự cuộc họp Quốc hội tại Đại Sảnh đường Nhân Dân vỗ tay theo nhịp đón mừng chủ tịch Trung Quốc và phái đoàn ủy viên trung ương Đảng. Không khí chào đón tưng bừng tương phản với trận tuyết xám đang rớt xuống quảng trường Thiên An Môn bên ngoài. 

Như thường lệ, thủ tướng Lý Cường lên diễn đàn trình bày báo cáo của chính phủ, với tỉ lệ tăng trưởng dự kiến 5%, mức thấp nhất kể từ nhiều thập niên nay. Tuy nhiên, đây đã là mục tiêu ở mức cao, trong lúc chúng ta biết không phải tất cả chỉ tiêu đề ra năm ngoái đều đã được thực hiện.

Thủ tướng Trung Quốc thừa nhận các khó khăn trong thời điểm hiện tại, trước khi thông báo các biện pháp nhằm khuyến khích các tài năng trong lĩnh vực công nghệ cao, dỡ bỏ các rào cản đối với đầu tư và kích thích các nhu cầu trong nước. Ông Lý Cường nói : "Cần phải thúc đẩy tăng trưởng tiêu thụ một cách ổn định với các biện pháp vĩ mô, như tăng thu nhập, xác lập các chiến lược cung cấp hàng hóa phù hợp với nhu cầu khách hàng, và giảm bớt các giới hạn nhằm thúc đẩy tiềm năng tiêu thụ. Có những lĩnh vực mới có thể tăng trưởng, như "ngôi nhà thông minh’, giải trí, du lịch, thể thao, hàng nội".

Tận dụng các năng lực cách tân, hàng nội, đặc biệt là ô tô điện, để chấn hưng nền kinh tế thứ hai thế giới. Thủ tướng Trung Quốc được trông đợi sẽ đưa ra nhiều biện pháp để vực dậy nền kinh tế đang rơi vào tình trạng ảm đạm, với cuộc khủng hoảng địa ốc, thất nghiệp gia tăng trong giới trẻ, xuất khẩu sụt giảm, lạm phát... Các biện pháp trên dường như là không đủ, căn cứ theo các phản ứng của thị trường chứng khoán ở Hồng Kông và Hoa lục.

Trọng Thành

****************************

Trung Quốc họp "Lưỡng Hội" trong bối cảnh kinh tế ảm đạm

Chi Phương, RFI, 04/03/2024

Cuộc họp của Chính hiệp Trung Quốc mở ra ngày hôm nay, 04/03/3034 tại Bắc Kinh, với sự tham dự của hàng ngàn đại biểu trên toàn quốc, trước khi Quốc hội Trung Quốc khai mạc kỳ họp ngày mai, trong bối cảnh kinh tế ảm đạm.

Trước giờ khai mạc cuộc họp Chính hiệp Trung Quốc tại Bắc Kinh ngày 04/03/2024. AP - Ng Han Guan

An ninh tại thủ đô Trung Quốc được tăng cường do sự hiện diện của các đại biểu dự cuộc họp "Lưỡng Hội" (Chính Hiệp và Quốc hội). Kỳ họp của Chính Hiệp (Hội nghị Chính trị Hiệp thương Nhân dân toàn quốc Trung Quốc) khai mạc 3 giờ chiều nay, giờ địa phương, với sự hiện diện của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. 

Các vấn đề về kinh tế là một trong những chủ đề thảo luận chính của kỳ họp lần này, trong bối cảnh khủng hoảng địa ốc, tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ tăng cao, và kinh tế Trung Quốc gặp tình trạng giảm phát. Riêng về khủng hoảng địa ốc, một đại biểu Quốc hội trả lời truyền thông, được AFP trích dẫn, đã "nêu ra đề xuất chấm dứt hệ thống trả tiền trước khi nhà được xây dựng". 

Phát ngôn viên của cuộc họp Lưỡng Hội Lâu Cần Kiệm (Lou Qinjian) khẳng định "các lãnh đạo Trung Quốc hoàn toàn tin tưởng" vào những kỳ vọng tăng trưởng về lâu dài. Vào ngày mai, khi kỳ họp Quốc hội chính thức khai mạc, thủ tướng Lý Cường dự trù sẽ thông báo mục tiêu tăng trưởng kinh tế hàng năm. Báo chí Nhà nước Trung Quốc đã cho biết con số này sẽ là 5%, thấp hơn một chút so mới mức tăng trưởng năm ngoái (5,2%).

Cuộc họp cũng thu hút sự chú ý của giới quan sát cũng như các nhà đầu tư, doanh nghiệp Trung Quốc và quốc tế. Tuy nhiên, theo AFP, cuộc họp Lưỡng Hội của Trung Quốc thông thường sẽ không công bố các cải cách kinh tế quy mô lớn. Hầu hết các quyết định quan trọng đều đã được đưa ra trước đó, trong cuộc họp kín của Đảng cộng sản.

Đặc biệt lần này, trái với thông lệ từ ba thập kỷ qua, kể từ năm nay, thủ tướng Trung Quốc sẽ không họp báo lúc bế mạc kỳ họp Quốc hội (11/03). 

Chi Phương

Nhà chức trách Trung Quốc đã dành nhiều công sức để biến Bảo tàng Cảnh sát Bắc Kinh thành một địa điểm du lịch thân thiện với gia đình. Nằm trong một cung điện cổ gần Quảng trường Thiên An Môn, bảo tàng này là nơi phô diễn các chiến công chống tội phạm. Tủ kính trưng bày súng được cảnh sát Trung Quốc sử dụng, bên cạnh một mô hình chó cảnh sát mặc áo chống đạn, mang mũ bảo hiểm kiểu biệt kích và ủng bảo vệ ở chân. Trong dịp nghỉ Tết Nguyên Đán, nhiều phụ huynh đã đưa con cái đến đây để chiêm ngưỡng trực thăng cảnh sát, đội chống ma túy, đội tuần tra giao thông và cảnh sát an ninh mạng. Sự đàn áp chính trị chỉ được đề cập thoáng qua — nhưng là trong phần lịch sử. Nó được thể hiện bởi một bức ảnh cũ chụp cảnh sinh viên biểu tình bị cảnh sát mặc thường phục bắt giữ, nhiều năm trước khi Đảng cộng sản lên nắm quyền.

Nhưng đâu là mặt còn lại của bảo tàng này — một địa điểm tượng trưng cho mặt tối của một chính quyền công an ? Trung Quốc không có một cơ quan giống kiểu KGB của Liên Xô (tức một cơ quan cảnh sát mật có trong tay đông đảo sĩ quan). Không gì ở Bắc Kinh trông như tòa nhà Lubyanka của KGB, một nhà tù khét tiếng luôn gieo rắc sợ hãi cho người dân Moscow. Dù vậy, biểu tình chính trị chống lại Đảng cộng sản Trung Quốc lại vô cùng hiếm. Đó là vì đảng đã xây dựng được một nhà nước giám sát có năng lực nhất trong lịch sử, theo lập luận trong cuốn sách mới của Giáo sư Bùi Mẫn Hân (Minxin Pei) : "The Sentinel State : Surveillance and the Survival of Dictatorship in China" (tạm dịch : "Nhà nước canh gác : Chế độ giám sát và sự tồn tại của chế độ độc tài Trung Quốc").

Giáo sư Bùi, thuộc Đại học Claremont McKenna ở California, viết : Hệ thống "đàn áp phòng ngừa" của Trung Quốc được thiết kế để ngăn chặn, phát hiện, và làm nản lòng những người chỉ trích chế độ độc đảng trước khi họ có thể tổ chức hoặc hành động. Hệ thống này dựa một phần vào các công cụ công nghệ cao đã gây chú ý trên toàn thế giới, từ camera nhận dạng khuôn mặt và đầu đọc biển số xe cho đến thiết bị theo dõi điện thoại di động. Tường lửa kỹ thuật số che chắn hoàn toàn mạng Internet của Trung Quốc, trong khi các thuật toán giám sát đến cả các dịch vụ nhắn tin và bình luận trực tuyến. Chỉ cần đi quá lằn ranh đỏ vô hình này, cảnh sát sẽ đến gõ cửa nhà bạn. Bên cạnh đó, cuốn sách của Giáo sư Bùi cũng cân nhắc tiềm năng của một "hệ thống tín nhiệm xã hội" đang được hoàn thiện, trong đó chấm điểm công dân về hành vi xã hội và chống đối xã hội trong công việc cũng như đời sống riêng tư.

Tuy nhiên, ông Bùi cho rằng các thiết bị, công cụ không thể giải thích được cho sự thành công của Trung Quốc trong việc trấn áp những người bất đồng chính kiến. Ông nói thành công của hệ thống đến từ một mạng lưới sức người chồng chéo vô cùng phức tạp. Hầu hết trong số này thậm chí không phải là nhân viên nhà nước. Khi Bức tường Berlin sụp đổ vào năm 1989, ở Đông Đức cứ 165 công dân thì có một sĩ quan Stasi. Nếu Trung Quốc làm tương tự, họ sẽ cần tới 8,5 triệu cảnh sát mật. Nhưng thực tế đội quân cảnh sát mật của Bắc Kinh chỉ bằng một phần nhỏ con số đó. Bộ An ninh nhà nước (MSS), cơ quan gián điệp dân sự chính của Trung Quốc, có nhiệm vụ chủ trì các hoạt động gián điệp ở nước ngoài và phản gián trong nước. Các chi nhánh MSS trên khắp đất nước theo dõi người nước ngoài, người Trung Quốc có mối quan hệ ở nước ngoài, và người dân tộc thiểu số có quan hệ xuyên biên giới hoặc có hồ sơ quốc tế, bao gồm người Tây Tạng và người Duy Ngô Nhĩ. Các nhân viên an ninh nhà nước sử dụng quyền lực đáng sợ để đe dọa và giam giữ các mục tiêu mà không cần buộc tội. Dù vậy, cuốn sách lưu ý rằng MSS tương đối nhỏ và có "tầm bao quát hạn chế đối với việc giám sát trong nước".

Sách của Giáo sư Bùi cho biết có một cơ quan cảnh sát mật quan trọng hơn nằm trong Bộ Công an, bộ phụ trách cảnh sát dân sự của Trung Quốc, mang tên Cục Bảo vệ An ninh Chính trị (gọi tắt là Chính bảo). Tổng số sĩ quan cảnh sát Trung Quốc không được công khai nhưng được cho là hơn 2 triệu người. Dựa trên các niên giám và ấn phẩm của tỉnh, thành phố và quận, Giáo sư Bùi ước tính có 3-5% lực lượng cảnh sát làm việc cho Chính bảo ở cấp trung ương và địa phương, tương đương với 60.000-100.000 người, hay cứ 14.000-23.000 công dân thì có một sĩ quan. Ngoài ra còn có Văn bảo, một đơn vị cảnh sát chuyên giám sát các cơ sở văn hóa và giáo dục, đặc biệt là các trường đại học.

Một cơ quan cao cấp khác của đảng là Ủy ban Chính trị và Pháp luật (Ủy ban Chính Pháp). Ủy ban này điều hành các hoạt động giám sát và "các văn phòng duy trì sự ổn định" có nhiệm vụ dập tắt mọi cuộc đình công và biểu tình trước khi chúng bắt đầu. Là một cơ quan thuộc Ban Chấp hành Trung ương Đảng, ủy ban này giám sát chính sách an ninh nói chung và kiểm tra sự trung thành chính trị của cảnh sát cũng như các quan chức tư pháp.

Cuốn sách gợi ý rằng Trung Quốc không cần một cơ quan cảnh sát mật với hàng triệu sĩ quan. Đó là vì nhà nước giám sát của họ dựa trên các trụ cột phi chính thức khác. Đầu tiên là các sĩ quan thông thường trong hệ thống đồn cảnh sát. Theo tuyên truyền của Trung Quốc, những cảnh sát như vậy không có gì xấu xa. Họ là những anh hùng địa phương có nhiệm vụ chiến đấu với tội phạm và giữ an toàn cho cộng đồng. Nhưng theo dõi bất đồng chính kiến hoặc sự bất mãn của công chúng cũng là công việc của họ. Lời tuyên thệ của cảnh sát thậm chí nhắc đến việc củng cố "sự lãnh đạo tuyệt đối của Đảng cộng sản" trước khi nói đến việc bảo vệ công chúng.

Các đồn cảnh sát được yêu cầu giám sát "các đối tượng chủ chốt", một thuật ngữ chỉ hàng triệu người Trung Quốc có hồ sơ cảnh sát, bao gồm cả những người từng bị kết án, nghi phạm hình sự cũng như những người được coi là mối đe dọa đối với "an ninh quốc gia". Các đồn cảnh sát cũng theo dõi hàng triệu "cá nhân chủ chốt", bao gồm các nhà hoạt động nhân quyền, tín đồ tôn giáo và những "dân oan" đi tìm công lý.

Tất cả những điều đó liên quan đến trụ cột thứ hai của nhà nước trong công tác giám sát : các chỉ điểm viên. Giáo sư Bùi trích dẫn các tài liệu cho thấy chính quyền thành phố và cảnh sát quận tự hào tuyển dụng các nhân viên chuyển phát nhanh, chủ cửa hàng, nhân viên bảo vệ, nhân viên khách sạn và quản lý tòa nhà làm người cung cấp thông tin. Thành phố Tây An từng báo cáo cứ 12 tài xế taxi ở thành phố thì có một người làm việc cho cảnh sát. Các trường đại học cho biết các giảng viên nước ngoài và sinh viên Duy Ngô Nhĩ đều bị theo dõi chặt chẽ bởi các sinh viên được cảnh sát tuyển để theo dõi giáo viên và các bạn cùng lớp. Bên cạnh đó là hàng triệu đảng viên và tình nguyện viên cộng đồng được yêu cầu trình báo những hành vi đáng ngờ cũng như những đồng nghiệp và hàng xóm không hài lòng với chính quyền. Nói cách khác, hệ thống chống tội phạm và bảo vệ sự độc tôn quyền lực của đảng không hề có ranh giới rõ ràng nào.

Mô hình rắm rối này phù hợp với nhu cầu của đảng. Đảng có tai mắt ở khắp mọi nơi, trong khi không sở hữu một KGB hay Stasi độc lập nào có thể gây lo ngại cho công chúng hoặc trở nên quá quyền lực. Hóa ra, nhà nước giám sát của Trung Quốc tồn tại ngay trước mắt chúng ta.

The Economist

Nguyên tác : "How China stifles dissent without a KGB or Stasi of its own", The Economist, 15/02/2024.

Đỗ Đặng Nhật Huy biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 27/02/2024

Rủi ro xung đột đang ở mức báo động đỏ.

Khả năng Trung Quốc phát động chiến tranh là bao nhiêu ? Đây có thể là câu hỏi quan trọng nhất trong các vấn đề quốc tế ngày nay. Nếu Trung Quốc sử dụng lực lượng quân sự chống lại Đài Loan hoặc một mục tiêu khác ở Tây Thái Bình Dương, kết quả có thể là chiến tranh với Mỹ – một cuộc chiến giữa hai gã khổng lồ sở hữu vũ khí hạt nhân đang tranh giành quyền bá chủ khu vực, và rộng hơn là bá quyền thế giới. Nếu Trung Quốc tấn công trong bối cảnh chiến tranh đang nổ ra ở Ukraine và Trung Đông, thế giới sẽ bị hủy diệt bởi các cuộc xung đột đan xen trên khắp các khu vực trọng điểm của lục địa Á-Âu, một cuộc xung đột toàn cầu chưa từng có kể từ Thế chiến II.

Ảnh Doug Chayka, Foreign Policy

Chúng ta nên lo lắng đến mức nào ?

Gần đây đã xuất hiện những động thái ngoại giao cấp cao giữa Washington và Bắc Kinh, nhưng các dấu hiệu cảnh báo chắc chắn vẫn còn đó. Dưới thời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Bắc Kinh đang tích lũy các tàu, máy bay và tên lửa như một phần trong kế hoạch xây dựng quân sự lớn nhất của bất kỳ quốc gia nào trong hàng chục năm qua. Bất chấp một số nỗ lực nhằm thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài eo hẹp, Trung Quốc vẫn đang dự trữ nhiên liệu, thực phẩm, và cố gắng giảm thiểu khả năng nền kinh tế của mình bị tổn thương trước các biện pháp trừng phạt – những bước đi có thể được thực hiện nếu xung đột đến gần. Tập nói rằng Trung Quốc phải chuẩn bị cho "các tình huống xấu nhất và cực đoan nhất" và sẵn sàng chống chọi với "gió lớn, biển động, và thậm chí cả bão tố hiểm nguy". Nguyên nhân đến từ việc Bắc Kinh ngày càng trở nên cưỡng ép (và đôi khi bạo lực) trong cách đối xử với các nước láng giềng, gồm Philippines, Nhật Bản và Ấn Độ – đồng thời thường xuyên tìm cách phô trương khả năng tấn công, phong tỏa, và xâm lược Đài Loan.

Nhiều quan chức Mỹ tin rằng nguy cơ chiến tranh đang gia tăng. Giám đốc CIA William Burns nhận định Tập đang tìm kiếm khả năng xâm lược Đài Loan vào năm 2027. Và trong lúc nền kinh tế Trung Quốc chật vật, một số nhà quan sát – kể cả nhiều nhà phân tích tình báo Mỹ – đang tìm kiếm những dấu hiệu cho thấy một Trung Quốc đang đạt đỉnh có thể trở nên hung hăng, nhằm đánh lạc hướng sự chú ý khỏi các vấn đề nội bộ hoặc củng cố thành quả trước khi quá muộn.

Các nhà phân tích khác lại cho rằng nguy cơ Trung Quốc gây hấn đã bị thổi phồng quá mức. Một số học giả tin rằng mối nguy có thể được kiểm soát với điều kiện Washington không khiêu khích Bắc Kinh – đây là sự lặp lại của một lập luận lâu đời hơn, rằng Trung Quốc sẽ không thay đổi hiện trạng vốn đã có lợi cho họ. Những người khác chỉ ra rằng Trung Quốc đã không phát động chiến tranh kể từ khi xâm lược Việt Nam vào năm 1979. Và cũng có những người gạt bỏ triển vọng rằng Trung Quốc có thể gây chiến để ứng phó với nền kinh tế đang chậm lại và các vấn đề trong nước khác, tuyên bố rằng nước này không có lịch sử chiến tranh đánh lạc hướng. Điều liên kết những lập luận này với nhau là niềm tin vào tính liên tục trong cách ứng xử của Trung Quốc : ý tưởng rằng một quốc gia chưa phát động một cuộc chiến thảm khốc nào trong hơn bốn thập niên qua sẽ khó có thể làm vậy trong thời hiện đại.

Chúng tôi tin rằng niềm tin này đã bị đặt sai chỗ một cách nguy hiểm. Hành vi của một quốc gia được định hình sâu sắc bởi hoàn cảnh của quốc gia đó, không kém gì truyền thống chiến lược của nước đó, và hoàn cảnh của Trung Quốc đang thay đổi một cách đáng kể. Các nhà khoa học chính trị và các sử gia đã xác định một loạt yếu tố khiến các cường quốc ít nhiều có xu hướng gây chiến. Khi xem xét bốn yếu tố này, có thể thấy rõ rằng những thứ từng tạo điều kiện cho sự trỗi dậy hòa bình giờ đây có thể khuyến khích sự suy tàn một cách bạo lực.

Thứ nhất, các tranh chấp lãnh thổ và tranh chấp khác của Trung Quốc đang trở nên ít có khả năng thỏa hiệp hoặc giải quyết hòa bình hơn trước đây, khiến chính sách đối ngoại trở thành một trò chơi có tổng bằng không. Thứ hai, cán cân quân sự ở Châu Á đang thay đổi theo hướng có thể khiến Bắc Kinh lạc quan đến mức nguy hiểm về kết quả của chiến tranh. Thứ ba, dù triển vọng quân sự ngắn hạn của Trung Quốc đã được cải thiện, triển vọng kinh tế và chiến lược dài hạn của nước này lại trở nên u ám hơn – đây chính là kết hợp thường khiến các cường quốc theo chủ nghĩa xét lại trở nên bạo lực hơn trong quá khứ. Thứ tư, Tập đã biến Trung Quốc thành một chế độ độc tài cá nhân, một kiểu chế độ rất dễ vướng vào những tính toán sai lầm tai hại và những cuộc chiến phải trả giá đắt.

Điều này không có nghĩa là Trung Quốc sẽ xâm lược Đài Loan trong một tuần, tháng, hoặc năm cụ thể. Không thể dự đoán chính xác khi nào xung đột có thể xảy ra bởi nguyên nhân thường là một cuộc khủng hoảng không lường trước được. Ngày nay, chúng ta đều biết rằng Châu Âu đang trên đà xảy ra chiến tranh vào năm 1914. Tuy nhiên, Thế chiến I có thể đã không xảy ra vào thời điểm đó nếu tài xế chở Đại Công tước Áo Franz Ferdinand không rẽ nhầm đường, dẫn đến một trong những bước ngoặt bi thảm nhất của lịch sử. Chiến tranh giống động đất hơn : Chúng ta không thể biết chính xác khi nào chúng sẽ xảy ra, nhưng chúng ta có thể nhận ra các yếu tố dẫn đến mức độ rủi ro cao hơn hoặc thấp hơn. Và giờ đây, các chỉ số rủi ro của Trung Quốc đang nhấp nháy màu đỏ.

Thoạt nhìn, khả năng xảy ra chiến tranh Mỹ-Trung có vẻ xa vời. Bắc Kinh đã không tham gia một cuộc chiến lớn nào trong 44 năm qua, và quân đội của họ cũng không giết hại một lượng lớn người nước ngoài kể từ năm 1988, khi các tàu khu trục nhỏ của Trung Quốc bắn chết 64 thủy thủ Việt Nam trong một cuộc giao tranh trên quần đảo Trường Sa. Cho đến nay, cái gọi là hòa bình Châu Á – việc không có chiến tranh giữa các quốc gia ở Đông Á kể từ năm 1979 – vẫn dựa trên nền hòa bình của Trung Quốc.

Nhưng không có chiến tranh không có nghĩa là không có xâm lược : Bắc Kinh đã sử dụng các khả năng quân sự và bán quân sự để mở rộng quyền kiểm soát của mình ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Trong những năm gần đây, Trung Quốc cũng nhiều lần xung đột đẫm máu với Ấn Độ. Tuy nhiên, thực tế là Bắc Kinh đã tránh tham gia các cuộc chiến lớn – trong khi Mỹ đã tham gia một vài cuộc chiến trong số đó – đã cho phép các quan chức Trung Quốc tuyên bố rằng đất nước của họ đang đi theo một con đường hòa bình độc nhất để trở thành cường quốc toàn cầu. Và tuyên bố đó cũng buộc những người lo ngại về chiến tranh phải giải thích tại sao Trung Quốc, quốc gia đã tăng trưởng kỷ lục nhờ hai thế hệ hòa bình, lại quyết định đột ngột thay đổi hướng đi ?

Đây không phải là lần đầu tiên một cường quốc tưởng chừng đang trỗi dậy hòa bình lại bất ngờ thay đổi. Trước năm 1914, Đức không hề tham gia một cuộc chiến lớn nào suốt hơn 40 năm. Vào thập niên 1920, đối với nhiều nhà quan sát nước ngoài, Nhật Bản là một bên liên quan có trách nhiệm, sẵn sàng ký các hiệp ước cam kết hạn chế hải quân, chia sẻ quyền lực ở Châu Á và tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của Trung Quốc. Đầu những năm 2000, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cân nhắc việc gia nhập NATO và đưa Nga đến gần hơn với phương Tây. Việc mỗi nước trong nhóm này bất chấp tất cả để phát động các cuộc chiến tranh chinh phục man rợ đã nhấn mạnh một sự thật cơ bản : Mọi thứ đều thay đổi. Cùng một nước vẫn có thể hành xử khác nhau, thậm chí khác xa, tùy thuộc vào hoàn cảnh.

Một tình huống như vậy thường xảy ra do tranh chấp lãnh thổ. Phần lớn các cuộc chiến đều xoay quanh việc ai sở hữu dải đất nào trên Trái Đất ; khoảng 85% các cuộc xung đột quốc tế diễn ra kể từ năm 1945 đều xoay quanh các yêu sách lãnh thổ. Lãnh thổ rất khó phân chia vì chúng thường có ý nghĩa mang tính biểu tượng hoặc chiến lược. Ngay cả khi các quốc gia đồng ý cùng phân chia một khu vực nào đó, thì cuối cùng họ vẫn sẽ đối đầu để giành lấy những phần có giá trị nhất, chẳng hạn như thành phố, mỏ dầu, thánh địa, hải cảng, hoặc điểm cao chiến lược. Ngoài ra, việc bảo vệ lãnh thổ đòi hỏi sự hiện diện vật lý dưới hình thức hàng rào, binh lính, hoặc dân định cư. Vì vậy, khi các quốc gia tuyên bố chủ quyền trên cùng một lãnh thổ, họ chắc chắn tiếp xúc thường xuyên và theo cách không thân thiện. Tranh chấp lãnh thổ đặc biệt có khả năng leo thang nếu một bên lo ngại yêu sách của mình đang biến mất nhanh chóng. Nỗi sợ rằng lãnh thổ lịch sử đang bị tước đoạt hoặc đất nước bị kẻ thù chia cắt có thể kích động hành vi xâm lược, điều mà một quốc gia có biên giới an toàn sẽ không lựa chọn.

Nguyên nhân thứ hai dẫn đến chiến tranh là sự thay đổi cán cân quân sự. Các cuộc chiến diễn ra vì nhiều vấn đề khác nhau nhưng tất cả đều có chung một nguyên nhân cơ bản : sự lạc quan sai lầm. Chúng xảy ra khi cả hai bên tin rằng họ có thể sử dụng vũ lực để đạt được mục tiêu – nói cách khác, khi cả hai bên tin rằng mình có thể giành chiến thắng. Chiến tranh rất hiếm khi có kẻ toàn thắng – nghĩa là ít nhất một bên – và thường là cả hai – đã mắc sai lầm nghiêm trọng khi đánh giá thấp sức mạnh của đối thủ. Nói tóm lại, một cán cân quân sự mang tính cạnh tranh hoặc mơ hồ sẽ dẫn đến chiến tranh ; do đó, bất cứ điều gì khiến cho cán cân đó trở nên cạnh tranh hơn hoặc mơ hồ hơn, chẳng hạn như việc áp dụng công nghệ mới hoặc sự tăng cường quân sự quy mô lớn của bên yếu hơn, đều làm tăng nguy cơ chiến tranh.

Thứ ba, các cường quốc trở nên hiếu chiến khi họ lo sợ sự suy tàn trong tương lai. Cạnh tranh địa chính trị rất khốc liệt và không khoan nhượng, vì vậy các quốc gia sẽ cố gắng bảo vệ sự giàu có và quyền lực tương đối của mình. Ngay cả những quốc gia hùng mạnh nhất cũng có thể rơi vào vòng xoáy bất ổn bạo lực khi phải đối mặt với trì trệ kinh tế, bao vây chiến lược, hoặc các xu hướng kéo dài khác vốn đe dọa vị thế quốc tế của họ và khiến họ dễ bị kẻ thù tấn công. Được vũ trang mạnh mẽ nhưng ngày càng trở nên lo lắng, một cường quốc đang trên bờ vực suy tàn sẽ vội vã, thậm chí tuyệt vọng, tìm cách chống lại các xu hướng bất lợi bằng mọi giá. Đối với đế quốc Đức, đế quốc Nhật, và nước Nga của Putin, điều đó có nghĩa là chiến tranh.

Cuối cùng, cách hành xử của một quốc gia được định hình bởi chế độ của quốc gia đó. Các chế độ độc tài cá nhân có nguy cơ phát động chiến tranh cao gấp đôi so với các chế độ dân chủ hoặc chế độ chuyên chế trong đó quyền lực được nắm giữ trong tay nhiều người. Các nhà độc tài khởi xướng nhiều cuộc chiến hơn vì họ ít phải gánh chịu cái giá phải trả của xung đột : Trong 100 năm qua, chỉ có 30% nhà độc tài thua trận bị hạ bệ khỏi quyền lực, trong khi gần 100% các nhà lãnh đạo dưới các chế độ khác khi thua trận đều bị bỏ phiếu truất quyền hoặc bị lật đổ. Các nhà độc tài lựa chọn con đường cực đoan vì xung quanh họ là những kẻ nịnh bợ, những kẻ sẽ dốc hết sức để đáp ứng yêu cầu của "lãnh đạo kính yêu". Các nhà độc tài cũng nuôi dưỡng những đối thủ nước ngoài, cả có thật lẫn tưởng tượng, bởi chủ nghĩa dân tộc dựa trên huyết thống và lãnh thổ (blood-and-soil nationalism) giúp họ biện minh cho sự cai trị hà khắc trong nước. Vì vậy, trong khi các nhà lãnh đạo của các chính phủ bị kiểm soát (một cách dân chủ) thường cai trị một cách khiêm tốn và chìm vào quên lãng, thì các nhà độc tài – bao gồm Adolf Hitler của Đức, Benito Mussolini của Ý, Joseph Stalin của Liên Xô, Mao Trạch Đông của Trung Quốc, Saddam Hussein của Iraq, Vladimir Putin của Nga – lại thường xuyên đi vào các sách lịch sử.

Bốn yếu tố này – biên giới bất ổn, cán cân quân sự mang tính cạnh tranh, những kỳ vọng tiêu cực, và chế độ độc tài cá nhân – giúp giải thích việc sử dụng vũ lực của Trung Quốc trong lịch sử, và chúng cũng có những ảnh hưởng đáng lo ngại ngày nay.

Một tấm áp phích tuyên truyền của Trung Quốc có tựa đề "Nhân dân Chiến tranh Thắng lợi Vạn tuế !" khoảng năm 1966. © Fine Art Images/ Heritage Images/ Getty Images

Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời trong chiến tranh. Sau một thế kỷ chịu đựng ách thống trị của chủ nghĩa đế quốc nước ngoài, Trung Quốc trở thành chiến trường chính của Thế chiến II ở Châu Á sau khi Nhật Bản xâm lược vào năm 1937. Ít nhất 14 triệu người Trung Quốc đã thiệt mạng. Sau đó, từ năm 1945 đến năm 1949, Nội chiến Trung Quốc lên đến đỉnh điểm đẫm máu, khiến thêm ít nhất 2 triệu người thiệt mạng khi phe Cộng sản lên nắm quyền.

Được rèn giũa giữa những xung đột này, Trung Quốc nổi lên như một quốc gia siêu hiếu chiến. Trong nhiều thập niên, họ là một trong những quốc gia có nhiều xung đột nhất thế giới, trải qua 5 cuộc chiến và trở thành kẻ thù chính của cả hai siêu cường Chiến tranh Lạnh. Kỷ lục bạo lực này không có gì đáng ngạc nhiên bởi Trung Quốc đã bộc lộ cả bốn yếu tố có nguy cơ dẫn đến chiến tranh.

Đầu tiên, Trung Quốc được lãnh đạo bởi Mao Trạch Đông, biểu tượng đỉnh cao của chế độ độc nhân trị. Ông thường xuyên thanh trừng các đồng nghiệp của mình và đơn phương ra quyết định giữa đêm, khi vẫn còn nửa tỉnh nửa mơ, dựa trên những lý do khó hiểu và hay thay đổi. Ông cũng có thái độ coi thường mạng sống con người thật đáng kinh ngạc. Khoảng 45 triệu người đã bị bỏ đói, đánh đập, hoặc bị bắn chết trong Đại Nhảy vọt, kế hoạch đầy thiếu sót của Mao nhằm biến Trung Quốc thành siêu cường ngay khi ông còn tại vị. Phần nào để tập hợp cả nước ủng hộ kế hoạch tai hại này, Mao đã gây ra một cuộc khủng hoảng quốc tế vào năm 1958 bằng cách pháo kích vào các hòn đảo do chính phủ Quốc Dân Đảng nắm giữ ở Đài Loan.

Mao là một bạo chúa, nhưng ngay cả một nhà lãnh đạo ít tàn nhẫn hơn cũng sẽ chật vật tìm cách gìn giữ hòa bình cho một quốc gia đã tan vỡ đến vậy. Sau khi giành chiến thắng trong cuộc nội chiến, chính quyền Đảng cộng sản Trung Quốc đã phải tái lập sử kiểm soát của chính quyền trung ương ở từng làng và nỗ lực tiêu diệt sự phản kháng của các dân tộc thiểu số, lãnh chúa, và những người có cảm tình với Quốc Dân Đảng. Tệ hơn nữa, sự sụp đổ của các đế chế Nhật Bản và Châu Âu khiến Trung Quốc bị bao vây một phần bởi các quốc gia mới có thái độ thù địch, bất ổn, hoặc cả hai. Phần lớn biên giới Trung Quốc đều vướng vào tranh chấp ở một mức độ nào đó. Tính đến những năm 1960, biên giới Xô-Trung chính là nơi được quân sự hóa nhiều nhất trên thế giới. Còn Đài Loan trở thành căn cứ của chính phủ Trung Hoa Dân Quốc đối địch, được Mỹ hậu thuẫn, với các kế hoạch công khai nhằm tái chiếm đại lục. Về phần mình, Ấn Độ đã tiếp đón chính phủ Tây Tạng lưu vong và tuyên bố chủ quyền với nhiều vùng lãnh thổ của Trung Quốc. Trong khi đó, khu trung tâm của Trung Quốc bị chèn ép giữa hai điểm nóng Chiến tranh Lạnh là Đông Dương và Bán đảo Triều Tiên.

Trung Quốc thường xuyên cho rằng họ có nguy cơ bị chia cắt, một tổn thương lịch sử vốn đã trở nên trầm trọng hơn do những thảm họa kinh tế và biến động chính trị mà Mao gây ra. Tuy nhiên, Bắc Kinh luôn có một chiến lược khả thi để chống lại từng nước láng giềng trên đất liền, vì dân số khổng lồ của Trung Quốc cho phép nước này nuốt chửng đối thủ thông qua cái mà Bắc Kinh gọi là "chiến tranh nhân dân", một sự kết hợp giữa các cuộc tấn công bằng biển người và các cuộc tấn công du kích. Tóm lại, đây là một sự kết hợp dễ phát nổ : một chế độ độc tài tàn bạo có nhiều tranh chấp lãnh thổ và được trang bị nguồn nhân lực dường như vô tận.

Do đó, Trung Quốc đi từ xung đột này sang xung đột khác, trở nên bạo lực khi nước này cảm thấy đặc biệt dễ bị tổn thương hoặc lo sợ vị thế của mình sắp bị suy giảm. Năm 1950, Trung Quốc tấn công lực lượng Mỹ trên đường tiến sâu vào lãnh thổ Triều Tiên, chấp nhận nguy cơ bị trả đũa hạt nhân. Cuối thập niên đó, Trung Quốc gần như đã phát động thêm hai cuộc chiến bổ sung bằng cách pháo kích các đơn vị đồn trú của Quốc Dân Đảng trên các đảo ngoài khơi ở Eo biển Đài Loan. Năm 1962, Bắc Kinh tấn công lực lượng Ấn Độ sau khi người Ấn xây dựng các tiền đồn trên lãnh thổ mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền ở dãy Himalaya. Trong Chiến tranh Việt Nam, Trung Quốc đã gửi hàng nghìn quân sang để chống Mỹ. Năm 1969, Bắc Kinh một lần nữa mạo hiểm với chiến tranh hạt nhân khi phục kích lực lượng Moscow dọc theo Sông Ussuri, sau khi Liên Xô tăng cường quân sự đáng kể ở đó. Mười năm sau, Trung Quốc tấn công Việt Nam sau khi Việt Nam tiếp đón lực lượng Liên Xô và đưa quân vào Campuchia, một trong những đối tác thân thiết duy nhất của Bắc Kinh.

Sau đó, tiếng súng của Trung Quốc đã gần như im bặt. Đúng là có những trường hợp ngoại lệ, đáng chú ý nhất là vào năm 1995 và 1996, khi Trung Quốc phóng tên lửa gần Đài Loan. Nhưng nhìn chung, Bắc Kinh đã bớt gai góc và hung hăng hơn trong giai đoạn 1980 đến giữa những năm 2000, khi hoàn cảnh của nước này thay đổi đáng kể.

Đầu tiên, chế độ đã ôn hòa hơn. Năm 1976, Mao qua đời và được thay thế bởi Đặng Tiểu Bình, người từng bị Mao thanh trừng và hiểu rõ sự nguy hiểm của chế độ độc nhân trị. Dưới sự chỉ đạo của Đặng, giới hạn nhiệm kỳ cho các lãnh đạo cấp cao đã được thiết lập. Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc và Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc bắt đầu nhóm họp thường xuyên. Một bộ máy hành chính chuyên nghiệp bắt đầu thành hình. Những thể chế này còn lâu mới hoàn hảo, nhưng chúng đã tạo ra những biện pháp kiểm soát quyền lực mà dưới thời Mao hoàn toàn không có.

Thứ hai, vị thế địa chính trị của Trung Quốc được cải thiện và các mối đe dọa đối với sự toàn vẹn lãnh thổ của nước này cũng giảm bớt. Sau khi Mỹ mở cửa với Trung Quốc vào những năm 1970, chính phủ đối địch ở Đài Loan đã mất phần lớn sự công nhận về mặt ngoại giao và liên minh quân sự với Mỹ. Để dồn ép Liên Xô, Mỹ đã thành lập một "bán liên minh" với Trung Quốc và chuyển giao công nghệ tiên tiến cho các công ty của nước này. Đài Loan, Liên Xô, Ấn Độ, và Việt Nam không còn có thể xâm phạm lãnh thổ Trung Quốc mà không kích động phản ứng từ Mỹ. Và khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, các mối đe dọa lớn đối với biên giới đất liền của Trung Quốc gần như biến mất hoàn toàn. Nếu không có sự hỗ trợ của Nga, Ấn Độ, Việt Nam, và các quốc gia mới thành lập ở Trung Á sẽ không thể tranh giành biên giới với Trung Quốc. Thay vào đó, họ chuyển sang bình thường hóa quan hệ với Bắc Kinh.

Thứ ba, quan điểm của Trung Quốc về tương lai dần trở nên tươi sáng hơn. Sau khi xích lại gần Mỹ và các nền dân chủ khác, Trung Quốc đã dễ dàng tiếp cận nền kinh tế toàn cầu và có được một ghế thường trực trong Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc. Từ cuối những năm 1970 đến đầu những năm 2000, nền kinh tế nước này tăng trưởng với tốc độ chóng mặt. Hết nước này đến nước khác đều hết lòng ủng hộ Bắc Kinh để tiếp cận thị trường đang bùng nổ của họ. Anh trao trả Hong Kong, còn Bồ Đào Nha từ bỏ Ma Cao. Mỹ nhanh chóng đưa Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới. Khi nền kinh tế Trung Quốc phát triển bùng nổ và các quốc gia hùng mạnh nhất thế giới đều chào đón sự trỗi dậy của nước này, Bắc Kinh chẳng có lý do gì để đảo lộn hiện trạng dường như đang trở nên tốt đẹp hơn từng ngày.

Cuối cùng, Trung Quốc ít có cơ hội chinh phạt. Dù ảnh hưởng kinh tế và ngoại giao của họ đã tăng vọt, Trung Quốc rõ ràng vẫn không đủ khả năng quân sự để chiếm giữ các lãnh thổ vẫn đang tranh chấp, phần lớn trong số đó nằm trên biển. Trước những năm 2000, với lực lượng không quân và hải quân yếu, một cuộc xâm lược của Trung Quốc nhắm vào Đài Loan sẽ giống như việc "hàng triệu người cùng nhảy xuống nước", trong khi một cuộc đụng độ hải quân với các lực lượng tiên tiến của Nhật Bản sẽ kết thúc chỉ sau vài giờ. Quan trọng nhất, Mỹ có thể sẽ đè bẹp sự hung hăng của Trung Quốc ở vùng biển Châu Á. Sau khi chứng kiến lực lượng Mỹ tiêu diệt quân đội Iraq trong Chiến tranh vùng Vịnh, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã quyết định đi theo châm ngôn nổi tiếng của Đặng – "ẩn mình chờ thời".

Phần 2

Trung Quốc ngày nay đã không còn ẩn mình chờ thời. Thay vào đó, nước này đang sản xuất tàu chiến và tên lửa nhanh hơn bất kỳ quốc gia nào khác kể từ Thế chiến II. Máy bay và tàu chiến Trung Quốc liên tục mô phỏng các cuộc tấn công vào mục tiêu ở Đài Loan và Mỹ. Các tuyến đường biển châu Á có chi chít các tiền đồn quân sự của Trung Quốc và đầy ắp các tàu hải cảnh và tàu đánh cá Trung Quốc, ngang nhiên xua đuổi tàu của các nước láng giềng ra khỏi khu vực mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền. Trong khi đó, Trung Quốc đang tiếp tay cho hành động tàn bạo của Nga đối với Ukraine và tập trung lực lượng ở biên giới Trung-Ấn.

Một lý do khiến Trung Quốc trở nên hiếu chiến hơn đơn giản là vì nước này có thể. Ngân sách quân sự được điều chỉnh theo lạm phát của Trung Quốc đã tăng gấp 10 lần từ năm 1990 đến năm 2020. Bắc Kinh hiện chi tiêu cho quốc phòng nhiều hơn mọi quốc gia khác ở châu Á cộng lại. Họ sở hữu lực lượng tên lửa đạn đạo và hải quân lớn nhất thế giới. Đến cuối thập niên này, kho vũ khí hạt nhân của họ nhiều khả năng sẽ sánh ngang với kho vũ khí hạt nhân của Washington. Với các tên lửa thông thường có khả năng huỷ diệt các căn cứ của Mỹ ở Okinawa – những căn cứ duy nhất cách Đài Loan trong phạm vi hơn 800 km – không thể biết được liệu Lầu Năm Góc có thể phản ứng ngay lập tức, chứ chưa nói đến việc đánh bại, một cuộc tấn công của Trung Quốc vào Đài Loan hay không. Trong lịch sử, Mỹ đã dựa vào năng lực sản xuất của mình để sản xuất nhiều vũ khí hơn đối thủ trong các cuộc chiến kéo dài. Nhưng giờ đây, Trung Quốc là công xưởng của thế giới, Bắc Kinh có thể tin tưởng – dù đúng hay sai – rằng cán cân quân sự sẽ dịch chuyển theo hướng có lợi cho họ nếu chiến tranh tiếp tục kéo dài.

Ngân sách quân sự của Trung Quốc từ năm 1990. Nguồn : Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm

Trung Quốc cũng có động cơ gây chiến lớn hơn khi tranh chấp lãnh thổ ngày càng gia tăng. Đầu tiên, các biện pháp để thống nhất với Đài Loan trong hoà bình đang biến mất nhanh chóng. Năm 1995, đa số người dân Đài Loan vẫn xem mình là người Trung Quốc, và số lượng người ủng hộ thống nhất với Trung Quốc nhiều hơn hẳn so với nhóm ủng hộ độc lập. Ngày nay, gần hai phần ba dân số tự nhận mình là người Đài Loan, trong khi chỉ có 4% tự nhận là người Trung Quốc. Thêm nữa, dù hầu hết người Đài Loan ủng hộ việc duy trì hiện trạng, 49% dân số muốn tuyên bố độc lập hơn là hiện trạng vô thời hạn (27%) hoặc thống nhất với đại lục (12%). Trong khi đó, Mỹ đã dần thắt chặt quan hệ với Đài Loan, với việc Tổng thống Mỹ Joe Biden tuyên bố ít nhất bốn lần rằng Mỹ sẽ bảo vệ hòn đảo này khỏi một cuộc tấn công của Trung Quốc. Trong lúc Washington và Đài Bắc cải tổ quân đội của họ để chuẩn bị cho một cuộc xung đột tiềm tàng với Trung Quốc, Bắc Kinh ngày càng trở nên cảnh giác hơn về số phận của vùng lãnh thổ mà họ thèm muốn nhất.

Sự thay đổi quan điểm của người Đài Loan về độc lập so với thống nhất. Nguồn : Quỹ Quan điểm Công chúng Đài Loan

Ở Biển Đông, sự hiện diện quân sự của Trung Quốc đã mở rộng đáng kể, nhưng vị thế ngoại giao của nước này lại đang bị xói mòn. Năm 2016, Tòa Trọng tài Thường trực ở La Haye đã ra phán quyết rằng các yêu sách mở rộng của Trung Quốc đối với Biển Đông là vô hiệu. Kể từ năm 2022, Philippines – quốc gia khởi kiện – đã tái khẳng định các quyền hàng hải của mình, đồng thời cho phép Mỹ tiếp cận các căn cứ quân sự bổ sung trên lãnh thổ của Philippines để hỗ trợ phòng vệ. Về phần mình, Nhật Bản đang hình thành một bán liên minh với Manila, và ngày càng có nhiều quốc gia, trong đó có Anh, Pháp, và Đức, đang gửi tàu chiến đi qua Biển Đông bất chấp các yêu sách của Bắc Kinh. Đáp trả, Trung Quốc đã trở nên hung hăng hơn nhiều. Ví dụ, hồi năm ngoái, các tàu hải cảnh Trung Quốc đã dùng vòi rồng bắn vào các tàu tiếp tế của Philippines, ngăn cản các tàu này giao thực phẩm cho quân nhân đồn trú trên Bãi Cỏ Mây.

Dù sức mạnh quân sự của Trung Quốc đang trên đà gia tăng, triển vọng địa chính trị của nước này lại dần trở nên u ám. Nền kinh tế Trung Quốc gần đây đã trì trệ và suy giảm so với Mỹ. Năng suất giảm nhưng nợ lại cao ngất ngưởng. Hơn 20% thanh niên thất nghiệp tính đến giữa năm 2023 – khi Bắc Kinh tạm thời ngừng công bố số liệu thống kê về vấn đề này – và con số đó gần như chắc chắn đã hạ thấp mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Hàng loạt người Trung Quốc giàu có và có học vấn cao đang cố gắng mang của cải và con cái họ ra nước ngoài. Và vấn đề sẽ còn tồi tệ hơn khi Trung Quốc phải đối mặt với cuộc khủng hoảng già hóa dân số tồi tệ nhất trong lịch sử thế giới: Trong 10 năm tới, Trung Quốc sẽ mất đi 70 triệu người trong độ tuổi lao động và có thêm 130 triệu người cao tuổi.

Cuối cùng, Trung Quốc còn phải đối mặt với một môi trường chiến lược ngày càng thù địch. Các quốc gia giàu có nhất thế giới đang hạn chế khả năng tiếp cận các chất bán dẫn cao cấp – huyết mạch của đổi mới kinh tế và quân sự – đồng thời áp đặt các hạn chế thương mại và đầu tư mới đối với Bắc Kinh. Các hiệp định chống Trung Quốc, như AUKUS, Đối thoại An ninh Bốn bên Quad, và hiệp định ba bên Mỹ-Nhật-Hàn, xuất hiện ngày một nhiều. Cường quốc đồng minh duy nhất của Trung Quốc, Nga, đã đưa quân đội vào một cuộc xung đột khốc liệt tại Ukraine, khiến dư luận ở nhiều nước châu Âu không còn thiện cảm với Bắc Kinh.

Nếu Trung Quốc được cai trị bởi một ủy ban gồm các nhà kỹ trị, thì có lẽ nước này có thể đối phó với áp lực bằng thỏa hiệp ngoại giao và cải cách kinh tế. Nhưng trên thực tế, Trung Quốc do một nhà độc tài lãnh đạo, người đã thể hiện sự sẵn sàng hy sinh lợi ích của người dân để đạt được những mục tiêu vĩ mô của mình.

Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, Tập đã tìm cách để trở thành lãnh đạo trọn đời, đưa triết lý cai trị của mình vào hiến pháp, và thanh trừng hàng nghìn đối thủ tiềm năng. Ông nhất quyết không khoan nhượng đối với các yêu sách lãnh thổ rộng lớn của Trung Quốc. “Chúng tôi không thể để mất dù chỉ một tấc lãnh thổ mà tổ tiên mình để lại,” ông cảnh báo Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis vào năm 2018. Tập đã gắn tính chính danh của mình với việc biến Trung Quốc thành một siêu cường. Ngày nay, truyền thông nhà nước tuyên bố rằng: dưới thời Mao, Trung Quốc đã đứng lên; dưới thời Đặng, Trung Quốc đã tích luỹ của cải; và dưới thời Tập, Trung Quốc sẽ trở nên hùng mạnh. Trong những năm gần đây, Tập đã có những bài phát biểu nội bộ yêu cầu quân đội Trung Quốc sẵn sàng cho chiến tranh và yêu cầu người dân chuẩn bị cho “các tình huống cực đoan nhất.”

Có thể những tuyên bố mạnh mẽ này chỉ là hù dọa. Nhưng nhiều hành động của Tập – các lệnh phong tỏa zero COVID hà khắc, các trại tập trung ở Tân Cương, việc đàn áp các quyền tự do của Hong Kong – đã bộc lộ sự tàn nhẫn. Kết hợp với những thay đổi khác mà Trung Quốc đang trải qua, những hình thức đàn áp nội bộ này đang khiến chúng ta lo ngại về nguy cơ xâm lược nước ngoài trong tương lai.

Tất nhiên, các quốc gia không đưa ra lựa chọn chiến tranh hay hòa bình một cách đơn độc; họ cũng bị ảnh hưởng bởi tình hình chung của thế giới. Vào thập niên 1930, tình trạng hỗn loạn quốc tế lan rộng đã làm suy giảm tinh thần của những người bảo vệ trật tự hiện tại và khuyến khích những kẻ có ý định tấn công nó. Vậy tình trạng rối loạn hiện nay – được đánh dấu bởi cuộc chiến lớn nhất của châu Âu kể từ Thế chiến II và cuộc xung đột lan rộng ở Trung Đông – sẽ định hình những lựa chọn của Trung Quốc như thế nào?

Một quan điểm cho rằng cuộc chiến của Nga ở Ukraine khiến cho chiến tranh xâm lược ít có khả năng xảy ra hơn, bằng cách cho thấy chúng có thể phản tác dụng kinh khủng đến mức nào. Theo quan điểm này – vốn được các quan chức chính quyền Biden và một số chuyên gia học thuật ưa chuộng – Trung Quốc đang học được những bài học nghiêm túc từ việc thâu tóm lãnh thổ bất hợp pháp của Putin. Bắc Kinh đang học được rằng cuộc chinh phạt sẽ khó đến mức nào khi gặp phải một hàng phòng vệ kiên định, quân đội chuyên chế có thể hoạt động kém hiệu quả ra sao trên chiến trường, tình báo Mỹ lão luyện đến đâu trong việc phát hiện các kế hoạch săn mồi, và thế giới dân chủ có thể trừng phạt những quốc gia thách thức các quy tắc của trật tự tự do khắc nghiệt đến mức nào. Các quan chức Mỹ đã theo dõi sát sao quân đội Trung Quốc để tìm kiếm dạng tham nhũng tương tự như đã làm suy yếu quân đội Nga, và nhờ đó phát hiện mức độ tham nhũng còn sâu rộng hơn nhiều so với tưởng tượng. Chắc chắn, họ hy vọng Trung Quốc sẽ diễn giải các sự kiện gần đây theo cách tương tự.

Nhưng chúng ta phải cẩn trọng xem xét cách giải thích này. Cần nhớ một điều, rất khó để xác định quan điểm thực sự của Trung Quốc về cuộc chiến Ukraine. Suy cho cùng, những bài học quan trọng không phải là những bài học do các đại tá cấp cao trong Quân đội Giải phóng Nhân dân hay các chuyên gia tư vấn ở Bắc Kinh công bố. Những bài học quan trọng là những bài học được rút ra bởi một nhà độc tài được bao quanh bởi những kẻ nịnh hót, khiến nhận thức của ông về thế giới có thể bị ảnh hưởng bởi tất cả những bệnh lý thông thường của các chế độ độc tài cá nhân. Từ những phát biểu công khai của Tập, có rất ít bằng chứng cho thấy cuộc xung đột đã làm giảm tham vọng của ông hoặc khiến chiến lược của Trung Quốc thay đổi đáng kể. Khi Tập đến thăm Moscow vào tháng 3/2023, ông nói với Putin: “Ngay lúc này, chúng ta đang chứng kiến một sự thay đổi chưa từng thấy trong 100 năm qua, và chúng ta đang cùng nhau thúc đẩy sự thay đổi ấy.”

Hơn nữa, Tập Cận Bình có thể không coi Ukraine và Đài Loan là hai thứ có thể so sánh với nhau. Lực lượng của Putin đã phải chật vật ở Ukraine một phần vì đây không phải là cuộc chiến mà họ đã được chuẩn bị về thể chất lẫn tinh thần. Đó sẽ không phải là vấn đề đối với Trung Quốc, vì nước này đã chuẩn bị cho cuộc chiến với Đài Loan suốt hàng chục năm– và không ngừng ra chỉ thị cho binh lính của mình rằng thống nhất là trọng tâm trong “sự phục hưng vĩ đại của dân tộc Trung Hoa.” Hơn nữa, nếu Tập cho rằng khả năng kêu gọi phản kháng toàn xã hội của Đài Loan là kém hơn Ukraine, thì ông cũng không đơn độc. Nhiều quan chức Mỹ và các nhà phân tích độc lập cũng bày tỏ quan ngại tương tự.

Hoặc có lẽ Tập đã kết luận rằng Mỹ sẽ không tham gia bất kỳ cuộc chiến nào chống lại một cường quốc có vũ khí hạt nhân – bởi Biden đã dùng lý do này khi giải thích tại sao Washington không đối đầu trực tiếp với Moscow. Hoặc có lẽ Tập cho rằng các biện pháp trừng phạt của phương Tây không thực sự mang tính trừng phạt đến vậy: Hai năm sau chiến tranh, Nga vẫn kiểm soát 20% lãnh thổ Ukraine, trong khi dầu mỏ và các mặt hàng xuất khẩu khác của nước này đã tìm được thị trường mới, các nhà máy của nước này tiếp tục sản xuất thêm vũ khí, và nền kinh tế của nước này không đứng trước nguy cơ sụp đổ. Và có lẽ Tập coi quỹ đạo gần đây của cuộc chiến Ukraine – trong đó Nga đã vượt qua các cuộc phản công của Ukraine giữa lúc các chính trị gia Mỹ tranh cãi về việc gửi thêm tiền và vũ khí cho Kyiv – là bằng chứng cho thấy các chế độ chuyên chế có thể huy động được nhiều sức mạnh và sự bền bỉ hơn kẻ thù dân chủ của họ.

Xin nói rõ, chúng ta không biết Tập thực sự nghĩ gì. Nhưng sẽ thật nguy hiểm nếu cho rằng ông đang học chính xác những bài học mà người Mỹ muốn ông học – chứ không phải là một loạt bài học khác, vốn có thể củng cố xu hướng hiếu chiến của Trung Quốc.

Sau cùng, Trung Quốc có thể tấn công Đài Loan – hoặc Ấn Độ, Nhật Bản, Philippines, hoặc một quốc gia khác – vào năm 2025, 2027, 2029, hoặc không bao giờ. Chúng ta không thể dự đoán chắc chắn khi nào hoặc thậm chí liệu Bắc Kinh có sử dụng vũ lực hay không, vì quyết định đó sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố ngẫu nhiên. Nhưng chúng ta vẫn có thể đánh giá liệu một quốc gia có dễ bị tổn thương trước chiến tranh hay không, và liệu các đặc điểm bên trong cũng như điều kiện bên ngoài có làm tăng hay giảm mức độ hiếu chiến của họ. Dựa trên các hiểu biết hiện nay về nguyên nhân gây ra chiến tranh, nhiều dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang ở trong tình trạng dễ xảy ra bạo lực.

Thật không may, Washington không thể tác động đến một vài trong số các yếu tố đẩy Bắc Kinh đi vào con đường nguy hiểm này. Mỹ không thể giải quyết cuộc khủng hoảng nhân khẩu học ở Trung Quốc, giải quyết các vấn đề về cơ cấu kinh tế của nước này hoặc ngăn chặn việc Tập củng cố chế độ độc tài. Nhưng Mỹ có thể thay đổi những kỳ vọng tiêu cực của Trung Quốc về tương lai – chẳng hạn như bằng cách cho phép Bắc Kinh tiếp cận công nghệ cao hoặc từ bỏ nỗ lực xây dựng các liên minh lớn ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, dù rằng làm như vậy có thể làm suy yếu nghiêm trọng vị thế của Washington. Mỹ phải cố gắng giành ưu thế trong cuộc cạnh tranh, và đồng thời tránh một cuộc xung đột khủng khiếp. Trong bối cảnh đó, mục đích của họ nên là giảm bớt sự lạc quan của Trung Quốc về kết cục khả dĩ của một cuộc chiến ở châu Á và ngăn Bắc Kinh đi đến kết luận rằng họ phải chiến đấu để tránh một thất bại nhục nhã.

Các nhiệm vụ để khiến Trung Quốc không lạc quan về kết quả của chiến tranh khá đơn giản – ngay cả khi chúng không dễ thực hiện. Chúng bao gồm một Đài Loan với đầy đủ tên lửa chống hạm, thủy lôi, hệ thống phòng không di động, và các vũ khí rẻ tiền nhưng gây chết người khác; quân đội Mỹ có thể sử dụng máy bay không người lái, tàu ngầm, máy bay tàng hình, và một lượng lớn tên lửa tấn công tầm xa để mang lại hỏa lực mang tính quyết định ở Tây Thái Bình Dương; thỏa thuận với các đồng minh và đối tác cho phép lực lượng Mỹ tiếp cận nhiều căn cứ hơn trong khu vực và đe dọa đưa thêm quốc gia tham chiến chống lại Bắc Kinh; một liên minh toàn cầu gồm các quốc gia có thể đánh bại nền kinh tế Trung Quốc bằng các biện pháp trừng phạt và bóp nghẹt thương mại đường biển của nước này; và một cơ sở công nghiệp được tái thiết để giúp các nước dân chủ tiếp tục chiến đấu cho đến khi ưu thế về kinh tế và tài chính của họ mang đến chiến thắng quyết định cuối cùng. Washington và các đồng minh đã và đang theo đuổi tất cả các sáng kiến này. Nhưng tốc độ, nguồn lực và tính cấp bách vẫn chưa đủ để vượt qua mối đe dọa quân sự đang tăng nhanh từ Trung Quốc.

Nhiệm vụ thứ hai liên quan đến việc kết hợp giữa răn đe với trấn an – để hạn chế mức độ mà việc không hành động, theo quan điểm của Tập, có thể khiến Trung Quốc rơi vào tình trạng bị chia cắt và nhục nhã. Các quan chức Trung Quốc thực sự lo ngại rằng chính sách của Mỹ và nền chính trị Đài Loan đang đưa hòn đảo này vào con đường hướng tới độc lập, hoặc một số hình thức chia cắt vĩnh viễn khác, nhưng lại không nhận ra rằng hành động của chính họ mới là nguyên nhân chính của xu hướng đó. Vì vậy, Mỹ phải hành động thận trọng đối với Đài Loan.

Washington nên tránh những hành động phô trương – chẳng hạn như chuyến thăm Đài Loan vào tháng 8/2022 của Chủ tịch Hạ viện lúc bấy giờ là Nancy Pelosi – vốn không giúp tăng cường khả năng phòng thủ của hòn đảo, mà còn khiến Trung Quốc lo lắng và tức giận. Mỹ cũng nên từ chối ý tưởng bỏ chính sách “Một Trung Quốc” và chính thức công nhận Đài Loan, như một số cựu quan chức, bao gồm cựu Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, đề xuất. Cũng cần đẩy lùi các tuyên bố hoặc hành động ủng hộ độc lập của các nhà lãnh đạo Đài Loan. Nói tóm lại, Mỹ phải có khả năng phòng thủ đáng tin cậy để bảo vệ Đài Loan, đồng thời đưa ra một cam kết đáng tin cậy nhằm mục đích ngăn chặn một trong hai bên đơn phương thay đổi hiện trạng.

Cách tiếp cận này chứa đầy thách thức do bản chất mâu thuẫn của nó. Việc tăng cường liên minh của Mỹ có thể làm giảm sự lạc quan về quân sự của Trung Quốc, nhưng cũng làm tăng cảm giác lo sợ về những điều có thể xảy ra. Tính cấp bách cần thiết để củng cố khả năng răn đe sẽ khó tương thích với sự thận trọng cần thiết trong ngoại giao giữa hai bờ eo biển – đặc biệt khi chính sách của Trung Quốc còn bị chi phối bởi chiến dịch bầu cử tổng thống Mỹ. Một Trung Quốc hùng mạnh nhưng đầy rắc rối đang đi theo hướng xấu. Mỹ và các đồng minh sẽ cần đến tất cả sức mạnh và sự tỉnh táo mà họ có thể tập hợp được để ngăn chặn nguy cơ trượt dài vào chiến tranh.

Michael Beckley và Hal Brands

Nguyên tác : "How Primed for War Is China ?", Foreign Policy, 04/02/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 22/02/2024

Michael Beckley là phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Tufts và là nghiên cứu viên cấp cao không thường trú tại Viện Doanh nghiệp Mỹ.

Hal Brands là giáo sư về các vấn đề toàn cầu tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Cấp cao Johns Hopkins và nghiên cứu viên cấp cao tại Viện Doanh nghiệp Mỹ.