Có rất nhiều hình ảnh, rất nhiều câu chuyện trong cách chống dịch của nhà cầm quyền Việt Nam mà người dân ở các nước tự do, dân chủ, phát triển sẽ không tin, và không hiểu nổi.

,

Dòng người về quê sáng sớm hôm 1/10 bị chặn ở một chốt kiểm soát dịch tại Thành phố Hồ Chí Minh

Chẳng hạn, đó là hình ảnh của vô số hàng rào kẽm gai, chướng ngại vật kể cả xe tải, ống cống, những bức tường bằng tôn… được dựng lên để ngăn những khu vực bị cách ly, không cho người dân được bước ra ngoài.

Hay hình ảnh hàng ngàn hàng vạn người dân ùn ùn kéo nhau từ Sài Gòn, Bình Dương, Đồng Nai… tháo chạy về quê ở miền Trung, miền Bắc, đi bằng xe gắn máy, xe tự chế, và kể cả đi bộ, vượt hàng trăm hàng ngàn cây số, ăn ngủ vạ vật giữa đường, với đủ mọi cảnh đời bi đát.

Tha phương cầu thực ngay trên đất nước mình

Trong số các nạn nhân mới nhất có cả những người phụ nữ đang mang thai hay vừa mới sinh xong, những người mẹ đơn thân chở con, những đứa trẻ thơ bé bỏng, thậm chí chỉ mới chào đời được 10 ngày…

Trước đó nữa, khi Sài Gòn chưa "mở cửa", nhiều người còn phải tìm cách về quê "chui" bằng cách trốn trong thùng xe đông lạnh để qua chốt kiểm dịch ("Phát hiện 15 người trong thùng xe đông lạnh để "thông chốt" ở Bình Thuận", báo Lao Động). Trong số 15 người đó cũng có cả trẻ em và khi công an phát hiện thì vài người đã có dấu hiệu khó thở vì bị nhồi nhét trong thùng xe chật chội !

Trẻ em trong thảm cảnh 'tháo chạy về quê'

Tình cảnh những con người trốn trong thùng xe đông lạnh, khiến nhiều người bỗng liên tưởng đến thảm kịch 39 người Việt chết trong chiếc container xe tải tại Anh vào ngày 23/10/2019 mà dịp tưởng niệm hai năm tới đây sẽ được nước Anh làm một cách trân trọng. Họ là một trong các nhóm đông đảo bước lên hành trình tìm cách nhập cư bất hợp pháp vào nước Anh và cái chết đồng loạt đó đã làm rúng động lương tâm cả nước Anh và thế giới.

Đã bao năm sau chiến tranh, các thế hệ trẻ Việt Nam vẫn phải không chỉ phải liều mình vượt biên sang xứ người để mưu sinh, mà nay còn phải tha phương cầu thực ngay trên đất nước mình.

Có nơi như Cà Mau khi một cặp vợ chồng thợ hồ cùng gia đình chạy xe máy từ Long An mang theo đàn chó về đến nơi, lúc xét nghiệm cả hai vợ chồng dương tính với coronavirus liền bị đưa đi cách ly, còn đàn chó 13 con bị những người làm nhiệm vụ phòng chống dịch tại địa phương đem đi hủy vì sợ chó cũng bị dịch. Vụ việc này đang làm chấn động dư luận người Việt trong và ngoài nước.

'Sướng khổ có nhau' : hình ông Phạm Minh Hùng chở những chú chó trên xe máy chất lỉnh kỉnh đồ đạc để về quê tránh dịch khiến dư luận Việt Nam xúc động

Từ đâu nảy sinh vô số những câu chuyện thương tâm ?

Dư luận đã nói rất nhiều về sự yếu kém, sai lầm trong cách phòng chống dịch của nhà nước Việt Nam thời gian qua khiến cho tình hình dịch bệnh thêm trầm trọng và đời sống của người dân hết sức khốn khổ ra sao. Tất cả những sự sai lầm ấy phát xuất từ nhiều nguyên nhân :

Một, năng lực yếu kém của những người lãnh đạo từ trung ương đến địa phương khi phải xử lý một cuộc khủng hoảng như đại dịch Covid-19.

Hai, chống dịch với tư duy thời chiến, duy ý chí, đảng độc quyền chống dịch không nghe theo lời khuyến cáo của các chuyên gia cho tới những lời chỉ trích của dư luận, không học theo kinh nghiệm của các nước khác (chỉ nhất nhất học theo Trung Quốc).

Ba, không ít cán bộ đã không coi dân ra gì. Và cuối cùng, chính là vì những người ngồi trên cao, ra những chỉ thị, chính sách sai lầm, vô lý, cực đoan, hà khắc kia không phải chịu bất cứ trách nhiệm gì cả. Nếu những người có quyền từ trên xuống dưới phải chịu trách nhiệm như trong các xã hội tự do dân chủ, nhẹ thì từ chức, mất chức, nặng thì vô tù, có lẽ họ sẽ phải cẩn thận hơn.

Một bộ máy vô cảm, xa rời thực tế, xa dân

Đại dịch đã bóc trần nhiều sự thật mà nhà chức trách bấy lâu nay hoặc bưng bít, hoặc chỉ đạo báo chí tuyên truyền tô vẽ.

Mới đây, tôi thấy Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu trong bài diễn văn bế mạc Hội nghị trung ương 4 của Đảng cộng sản Việt Nam hôm 7/10.

Ngay khi ông nói về "Tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa nước ta tiếp tục phát huy cao độ", về việc Việt Nam đã kiểm soát được đợt dịch bùng phát lần thứ ba, đã kịp thời hỗ trợ cho dân, an ninh chính trị trật tự an toàn được giữ vững, về tài lãnh đạo đúng đắn sáng suốt của đảng, đã giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác, lập nên những kỳ tích trong thế kỷ 20 như thế nào, thì báo chí, mạng xã hội đăng đầy những hình ảnh người dân ùn ùn kéo về quê, người dân phẫn nộ vì không nhận được tiền, người dân phá hàng rào của chốt chặn để về quê, cảnh sát cơ động đánh dân, người dân đang điều trị Covid-19 nằm la liệt trong bệnh viện.

Những hình ảnh thật khác xa giữa những lời nói của ông Tổng bí thư và thực tế.

Trạm kiểm soát số 5 đặt dưới chân đèo Hải Vân, thị trấn Lăng Cô (huyện Phú Lộc) đón hàng trăm người dân vào khai báo y tế lúc 17g ngày 4/10

Nhưng có phải chỉ một mình ông Tổng bí thư "nằm mơ giữa ban ngày" ? Không, đã từng có vô số những lời phát ngôn của rất nhiều quan chức, các ông nghị bà nghị Việt Nam cho thấy họ không chỉ hoang tưởng về những "thành tích" của đảng, của chế độ, mà họ còn xa rời thực tế, xa dân đến mức nào.

Như trong những ngày này, những hình ảnh những người phụ nữ có mang, trẻ nhỏ khổ sở trên đường về quê, cũng là phụ nữ nhưng chẳng ai nghe bà Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân nói gì ?

Rồi bao nhiêu hội đoàn, các đại biểu quốc hội trên danh nghĩa là đại diện cho các cử tri ở Sài Gòn và mấy tỉnh mà người dân bỏ đi như Bình Dương, Đồng Nai, Long An…họ nói gì ?

Theo tôi, vì họ không bao giờ phải trải qua những gì người dân gánh chịu, không bao giờ đặt mình vào vị trí của người dân nên họ không sao hiểu nổi. Không những thế, trước bao nhiêu nỗi khổ của dân họ đã quen im lặng.

Không lường không tính trước, "vỡ" tới đâu chắp vá, sửa chữa tới đó

Còn ta thử xem có đại biểu quốc hội đã lên tiếng thì họ nói gì.

Trên trang Zing News có đăng bài "Đại biểu quốc hội hiến kế trước dòng người tự kéo nhau về miền Tây", trích ý kiến của Đại biểu quốc hội Đặng Thuần Phong, Phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Quốc hội Việt Nam :

"Việc này nằm ngoài mọi kịch bản, dự tính của Chính phủ và các tỉnh, thành. Các tỉnh miền Tây không thể hình dung về một đợt di dân lớn như thế, và nó diễn ra quá bất ngờ nên chính Chính phủ cũng không thể lường về kịch bản như vậy", ông Phong nêu quan điểm.

Bởi lẽ đó, vị đại biểu cho rằng hầu hết địa phương ở các tỉnh Tây Nam Bộ không có chuẩn bị gì, lúng túng và rối hoàn toàn trước dòng người đổ về. Ông cũng nhận định chưa có sự phối hợp và thống nhất giữa các địa phương nên dẫn đến mỗi nơi làm một kiểu khiến nhiều người dân "mắc kẹt".

Ông Phong đã nói lên một sự thật, đó là từ trung ương đến địa phương đã không lường được và cũng không chuẩn bị cho kịch bản hàng ngàn hàng vạn người bỏ về quê. Họ không lường, không tính trước vì tầm nhìn quá ngắn, vì không có kinh nghiệm, vì không đặt mình vào hoàn cảnh của người dân ?

Từ đầu đại dịch tới giờ nhà cầm quyền Việt Nam tôi thấy thực sự toàn là bị động, không tính, không lường trước như vậy. Không tính trước là dịch có thể sẽ bùng phát mạnh ở Việt Nam và nếu bùng phát mạnh thì nền y tế sẽ chịu không nổi, cho nên chậm mua vaccine, không đầu tư nâng cấp ngành y tế cũng không hạn chế những cuộc tụ tập đông người, vẫn tổ chức bầu cử, thi cử, lễ lạt.

Khi nhiều quốc gia trên thế giới đã tính toán đến chuyện "sống chung với Covid", thì riêng Việt Nam vẫn say sưa với chính sách "Zero Covid", đổ hàng đống tiền vào việc truy vết, xét nghiệm đại trà, cách ly tập trung…hết sức tốn kém mà không hiệu quả, cuối cùng mới nhận ra.

Nhiều ngành dịch vụ tiếp tục bị thiệt hại nặng nề do đại dịch Covid

Khi nhiều quốc gia trên thế giới đã tính toán chống dịch nhưng phải vừa bảo đảm đời sống của người dân, không để cho dân bị thiếu đói, bị ảnh hưởng cả về tâm lý, sức khỏe tâm thần, vừa bảo đảm kinh tế không bị hoàn toàn tê liệt, các chuỗi cung ứng không bị đứt gãy v.v…thì Việt Nam chỉ hăng say với thành tích chống dịch, mà bỏ quên hai yếu tố còn lại.

Các nước dân chủ, phát triển họ phải bỏ ra bao nhiêu tiền cứu trợ cho dân để người dân yên tâm ai ở nhà đó. Tại Anh, chính phủ đi vay tiền cả nghìn tỷ bảng để trợ cấp cho dân và khi hết dịch là có ngay lực lượng lao động có thể đi làm trở lại, cũng như bỏ tiền ra hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp lớn để không bị phá sản. Họ đã tiên liệu trước mỗi một doanh nghiệp phá sản là kéo theo bao nhiêu con người bị thất nghiệp, kinh tế bị thiệt hại. Còn Việt Nam không tính đường dài, vỡ ra tới đâu thì loay hoay sửa chữa tới đó, càng sửa càng sai và thiệt hại trước mắt cũng như về lâu dài đã rõ.

Việc hàng trăm ngàn, có khi cả triệu con người bỏ về quê và có thể nhiều người trong số đó sẽ không quay lại, khiến cho các thành phố như Sài Gòn, Bình Dương, Đồng Nai…sẽ bị thiếu lao động trầm trọng, trong khi các địa phương khác đang đau đầu không biết giải quyết công ăn việc làm cho người dân trở về ra sao.

Bao giờ thì sẽ hết những cuộc 'bỏ phiếu bằng chân' ?

Sự kiện dòng người tháo chạy về quê, có những người gọi là một cuộc "bỏ phiếu bằng chân", còn gợi lên trong nhiều người những liên tưởng, so sánh đau xót trong quá khứ.

Nhớ lại, kể từ khi Đảng Cộng sản du nhập vào đất nước này, có bao nhiêu cuộc tháo chạy, "bỏ phiếu bằng chân" của người dân như một cách phản kháng không lời mà rõ ràng, quyết liệt nhất ?

Chỉ nêu ra vài ví dụ.

Cuộc "bỏ phiếu bằng chân" thứ nhất là hơn một triệu người di cư từ Bắc vào Nam trong những năm 1954-1955 khi đất nước bị chia đôi.

Người Bắc di cư vào Nam năm 1954

Cuộc "bỏ phiếu bằng chân" thứ hai làm rúng động lương tâm nhân loại, là hàng trăm ngàn, hàng triệu người miền Nam bỏ đất nước ra đi vượt biển tìm tự do ngay sau ngày thống nhất chưa bao lâu, bất chấp cái chết, bất chấp bao hiểm nguy, cướp bóc, hải tặc..., thế giới từ đó biết thêm hai chữ "thuyền nhân" (boat people).

Và dòng người ra đi đó vẫn chưa hề dừng lại, trong suốt 46 năm qua, thêm nhiều lý do khác nhau, bằng nhiều con đường khác nhau, nhiều thành phần dân chúng khác nhau, kể cả những người giàu có, thành đạt, kể cả con cái, gia đình họ hàng và chính bản thân một số quan chức đảng cộng sản.

Nay cuộc "bỏ phiếu bằng chân" lại diễn ra khi hàng vạn người dân tháo chạy khỏi Sài Gòn và các thành phố khác ở miền Nam để tìm đường về quê, vì chịu không nổi công cuộc "chống dịch như chống giặc" này.

Bao giờ thì hết những cuộc tháo chạy, hết những cuộc "bỏ phiếu bằng chân", thay vào đó người dân Việt có thể đàng hoàng bỏ lá phiếu chọn chính đảng đủ tư cách, năng lực lên cầm quyền, chọn những con người xứng đáng lên lãnh đạo đất nước ?

Song Chi

Nguồn : BBC, 12/10/2021

Đạo diễn Song Chi, hiện sống tại Leeds, Anh Quốc.

Việt Nam nuôi dưỡng các bạn thanh niên như người mẹ nuôi dưỡng con khôn lớn. Đã đến lúc phải đi ra chinh phục thế giới, mang thế giới về Việt Nam.

T.T. Nguyễn Xuân Phúc

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phán : Đã đến lúc phải đi ra chinh phục thế giới, mang thế giới về Việt Nam

Chiều về trên xứ lạ

Cười nụ cười Anglais

Buồn qua hơi thuốc Thái

Thèm một phin cà phê

Chiều về trên xứ lạ

Xe ngược xuôi trăm đường

Trăm ngàn khuôn mặt lạ

Mong một người đồng hương

Tôi viết những câu thơ trên khi đến thủ đô Bangkok lần đầu, vào một chiều hè, năm 1980. Mấy mươi năm sau tôi trở lại nơi này với nụ cười Anglais cố hữu nhưng thuốc lá Thái đã biến mất khỏi thị trường, và "người đồng hương" thì xuất hiện (hơi nhiều) khắp mọi nơi.

Theo Tiến Sĩ Nguyễn Ngọc Lan (Học Viện Nghiên Cứu Đông Nam Á – The Institute of Southeast Asian Studies) có hơn năm trăm ngàn lao động Việt Nam ở nước ngoài, trong số này khoảng 50 ngàn người đang làm việc tại Thái Lan. Phần lớn đều "làm chui", và được gọi một cách lịch sự là những công nhân không có giấy tờ – undocumented workers.

Họ lầm lũi đẩy những chiếc xe bán nước dừa, hay bán trái cây trên đường phố. Họ tất bật quét dọn, lau chùi, bưng bê trong những quán ăn bình dân chật chội và nóng bức. Họ nhễ nhại mồ hôi giữa những công trường bề bộn.

Tất cả đều rất cần cù, nhẫn nại, chắt chiu và (vô cùng) chịu thương, chịu khó. Tuy thế, gần như không ai kiếm được quá năm trăm Mỹ Kim mỗi tháng nhưng ai cũng dành dụm phân nửa (hoặc hơn) số tiền nhỏ nhoi này để gửi về quê cho gia đình, hay chòm xóm, ở một làng quê nào đó thuộc Nghệ An hay Hà Tĩnh.

Bên thủ đô Vientiane cũng thế, theo lời của thông tín viên (RFA) Anh Vũ :

"Đất nước Lào nhỏ bé chỉ với 7 triệu dân, song lại là nơi có rất đông người Việt Nam tìm đến để cư trú và làm việc trong điều kiện là lao động bất hợp pháp… Hiện nay số người lao động Việt Nam sang Lào làm việc có khoảng chừng 40 ngàn. Họ thường làm các nghề trong lĩnh vực xây dựng, sản xuất chế biến đồ gỗ, bán hàng rong, làm thuê, sửa xe …"

Nhóm Phóng Viên Tường Trình Từ Việt Nam cho biết thêm :

"Hầu hết những người trốn sang đất Lào để làm thuê đang độ tuổi lao động hoặc đang tuổi học sinh phổ thông trung học, nhiều em đã bỏ ngang việc học để tìm đường dây trốn sang Lào làm thuê… Hầu hết những người trốn sang đất Lào để làm thuê đang độ tuổi lao động hoặc đang tuổi học sinh phổ thông trung học, nhiều em đã bỏ ngang việc học để tìm đường dây trốn sang Lào làm thuê". 

Tuần rồi, tôi tình cờ gặp gỡ một người đồng hương tại đền thờ Phap Tha Luan. Em mời mua kem nhưng khi thấy mặt tôi ngớ ra vì không hiểu tiếng Lào nên liền gặn hỏi :

- Chú người Việt à ?

- Yes !

Tuy tôi bất giác trả lời một cách ngớ ngẩn bằng tiếng Anh nhưng vẫn được đáp nhận bằng một nụ cười tươi vui, hớn hở. Thái độ thân thiện của em cũng khiến tôi cảm thấy ấm lòng, và nhẹ nhõm. Sau đôi ba câu thăm hỏi thân tình, sợ em bận bán hàng, tôi ngỏ ý mời em ăn tối để có dịp trò chuyện nhiều hơn.

Phap Tha Luan, Vientiane 2019

Chúng tôi hẹn nhau ở quán ăn Việt Nam, Bê Thui Sài Gòn. Em đến rất đúng giờ cùng vợ với một bé trai. Quê hai em ở Thủy Nguyên, Hải Phòng. Chỉ sau một chuyến "tham quan" nước Lào là vợ chồng quyết định từ bỏ xứ Việt luôn.

- Ở bên này thoải mái, và dễ chịu hơn nhiều chú ạ.

Vì con chưa đến tuổi đến trường, cháu gái na thằng bé theo khi đi quanh quẩn cắt móng chân và móng tay dạo mỗi ngày trong Khu Chợ Sáng (Morning Market) trên đường Lane Xang. Cũng kiếm đủ tiền ăn và tiền trọ. Còn lợi tức nhờ bán kem thì dành dụm với dự tính sẽ thuê được một nơi tươm tất để mở tiệm làm móng tại nhà.

Ước vọng gần nhất là cả nhà sẽ đi du lịch Myanmar một chuyến. Xa xôi hơn là giấc mơ lớn, khi có điều kiện, sẽ trở về quê hương để làm việc từ thiện ở những bản làng miền núi. Khi tôi hỏi sao không về luôn thì cả hai đều lắc đầu quầy quậy, với một nụ cười buồn.

Tôi chưa bao giờ có cơ hội đặt chân đến Hải Phòng, chỉ được biết vài nhân vật nổi tiếng ở nơi đây vì những nỗi gian truân của họ với chế độ hiện hành : Vũ Cao Quận, Bùi Ngọc Tấn, Nguyễn Thị Hoài Thanh, Lê Chí Quang, Phạm Thanh Nghiên, Lê Trí Tuệ, Đoàn Văn Vươn, Đoàn Văn Quí... Tuy thế, tôi tin là mình hiểu tâm cảm và quyết định của hai em vì chính tôi cũng rời bỏ đất nước khi tóc hãy còn xanh và chưa bao giờ trở lại.

Chiều hôm sau tôi được mời cơm tại nhà, với thực đơn đặt sẵn : đậu phụ rán mỡ hành, rau muống luộc dầm cà chua, chấm với nước mắm chanh và ớt. Đó là những món thức ăn mà theo tôi là… ngon tuyệt cú mèo, nếu có chút rượu đi kèm.

Hai thanh niên trong nhóm công nhân đến từ Thừa Thiên Huế làm phụ hồ tại công trường Đại học ChămPasack, bên Lào. Ảnh & chú thích lấy từ RFA

Dù đã sống qua nhiều thứ trại ̣(trại lính, trại tù, trại tị nạn …) tôi vẫn cảm thấy hơi ái ngại khi bước vào nơi cư trú của đôi vợ chồng trẻ măng này. Cứ y như cảnh sống trong thơ của Lưu Quang Vũ :

Nhà chỉ mấy thước vuông, sách vở xếp cạnh nồi

Đêm nằm mơ,em quờ tay là chạm phải thùng gạo

Ô tường nhỏ treo tranh và phơi áo

Ta chỉ có mấy thước vuông cho hạnh phúc của mình

Hai em giúp cho tôi hiểu và thêm tin tưởng rằng hạnh phúc hay đau khổ của chúng ta tuỳ thuộc rất nhiều vào nhận thức, và nhận thức luôn luôn là nhận thức về cái tương đối. Sinh sống như thế mà cả hai cứ suýt xoa mãi là mình may mắn, may là tìm được kế sinh nhai nơi xứ lạ và công việc lại không quá nặng nhọc. Mà sự thực thì đúng vậy nếu so với nhiều người đồng cảnh khác.

Tính hồn nhiên và đôn hậu của hai em khiến tôi thốt nhớ đến tâm sự của một nhà văn, cũng từ Thành Phố Cảng :

"Thế hệ nào cũng có người đáng yêu, tài năng, tâm huyết. Sự cảm thông giữa con người, giữa các thế hệ là rất lớn, là tuyệt đối. Sự cảm thông ấy vượt qua mọi khoảng cách địa lý, khoảng cách thời gian. Càng ngày tôi càng thấm thía bài học ấy. Nó làm tôi an tâm hơn khi tuổi già đang đến, khi tôi nghĩ đến lúc mình vĩnh biệt cõi đời này. Người xấu rất nhiều nhưng người tốt cũng rất nhiều. Không ai có thể tiêu diệt hết những người tốt trên đời. (Bùi Ngọc Tấn. Hậu Chuyện Kể Năm 2000. Tiếng Quê Hương, Fall Church, VA : 2014).

Tôi tận tình chia sẻ với niềm tin lạc quan của tác giả đoạn văn thượng dẫn, và không khỏi phiền lòng khi vừa nghe kỳ vọng (hão huyền) của một vị lãnh đạo tối cao của đất nước (Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc) như sau :

"Việt Nam nuôi dưỡng các bạn thanh niên như người mẹ nuôi dưỡng con khôn lớn. Đã đến lúc phải đi ra chinh phục thế giới, mang thế giới về Việt Nam".

Ảnh internet

Có người mẹ nào đủ nhẫn tâm đến độ đẩy cả bầy con cái vào con đường tha phương cầu thực, và còn khốn nạn đến nỗi mong mỏi chúng mang được cả "thế giới về" nhà. Tôi không tin rằng ông Phúc hoàn toàn không biết gì về hiện trạng thê thảm hiện nay của tuổi trẻ Việt Nam. Ông ấy chỉ tự dối mình, và dối người cho qua khỏi nhiệm kỳ thôi.

Tưởng Năng Tiến

Nguồn : RFA, 18/02/2019 (tuongnangtien's blog)

Tờ Tuổi Trẻ vừa đăng một bài viết của ông Nguyễn Minh Nhị, cựu Chủ tịch tỉnh An Giang. Trong bài "Để người dân đừng đi Bình Dương, hãy làm như Đồng Tháp !", ông Nhị - một viên chức cao cấp, tuy đã nghỉ hưu song vẫn trăn trở về tương lai An Giang nói riêng và đồng bằng sông Cửu Long nói chung – kể rằng, trong vài năm gần đây, "đi Bình Dương" trở thành chuyện cửa miệng của nhiều cư dân An Giang.

Tại nhiều làng quê ở miền Tây, chỉ còn lại phần lớn là người già và trẻ em bởi lao động chính đã đi nơi khác kiếm sống - Ảnh : CHÍ QUỐC

Lúc đầu, cư dân An Giang phấn chấn vì "đi Bình Dương" hứa hẹn cơ hội thoát nghèo, thế nhưng sau đó, thực tế cho thấy, "đi Bình Dương" là loại cơ hội tưởng vậy mà không phải vậy, nhiều người "đi Bình Dương", khi có chuyện khẩn cấp, gia đình phải gửi tiền để người "đi Bình Dương" có lộ phí cho chuyện quay về. Tuy nhiên theo lời ông Nhị, cư dân An Giang vẫn lũ lượt bỏ nhà, bỏ ruộng, bỏ cha mẹ già, mồ mả ông bà, vợ chồng con cái dắt díu nhau "đi Bình Dương".

Ông Nhị nhận định, dù cuộc sống của những người chọn con đường "đi Bình Dương" cực nhọc, bấp bênh nhưng xét cho đến cùng thì vẫn tốt hơn ở lại quê nhà. Ông Nhị cay đắng lập lại điều mà nhiều chuyên gia đã đề cập từ lâu, đó là dù luôn góp phần đáng kể cho kinh tế Việt Nam nhưng đầu tư cho khu vực đồng bằng sông Cửu Long luôn ở mức thấp nhất. Giờ, khi không thể sống nhờ ruộng vườn, cư dân An Giang nói riêng và cư dân đồng bằng sông Cửu Long lũ lượt bỏ xứ, tha phương cầu thực…

Hồi trung tuần tháng này, tờ Tuổi Trẻ giới thiệu một nghiên cứu của Alex Chapman – Đại học Southampton (Anh) và Văn Phạm Đăng Trí (Đại học Cần Thơ), theo đó, đồng bằng sông Cửu Long có khoảng 18 triệu dân nhưng trong mười năm vừa qua đã có khoảng 1,7 triệu người ở đó bỏ xứ ra đi. Alex và Trí dẫn một nghiên cứu khác của Lê Thị Kim Oanh và Lê Minh Trường thuộc Đại học Văn Lang, cho biết, gần đây, đã có 14,5% cư dân đồng bằng sông Cửu Long "di cư". Lê Thị Kim Oanh và Lê Minh Trường cho rằng, mỗi năm, "biến đổi khí hậu" (hạn hán, nước mặn xâm nhập sâu vào sông hồ, kênh rạch, ruộng đồng, sạt lở trên diện rộng,…) đẩy khoảng 24.000 cư dân đồng bằng sông Cửu Long tha phương cầu thực. Alex Chapman và Văn Phạm Đăng Trí nhấn mạnh, khát vọng thoát nghèo là nguyên nhân chính dẫn tới hiện tượng ồ ạt bỏ xứ tha phương cầu thực, do mối liên hệ càng ngày càng phức tạp giữa nghèo đói với biến đổi khí hậu, tỉ lệ 14,5% có thể là "chưa đủ".

***

Theo một thống kê được công bố hồi cuối năm ngoái, trong năm năm từ 2010 đến 2015, Việt Nam đã chi 850 tỉ để thực hiện chương trình "xây dựng nông thôn mới". Tính đến cuối năm 2016, tại Việt Nam có 2.016 xã (23% tổng số xã) đạt "tiêu chuẩn nông thôn mới". Cũng theo thống kê vừa kể thì song song với con số 2.016 xã tại Việt Nam đạt "tiêu chuẩn nông thôn mới" là 53/63 tỉnh, thành phố đang nợ 15.277 tỉ đồng do "xây dựng nông thôn mới" và hệ thống công quyền từ trung ương đến địa phương chưa biết xoay tiền từ đâu ra để trả.

Tại một cuộc họp của Quốc hội khóa 14 (2016 – 2021) diễn ra hồi cuối năm ngoái, ông Nguyễn Ngọc Phương một đại biểu của tỉnh Quảng Bình bảo rằng, nhiều tiêu chí đã được đề ra để xem xét – công nhận đạt "tiêu chuẩn nông thôn mới" không hợp lý nên chương trình "xây dựng nông thôn mới" trở thành lãng phí vì không hiệu quả. Ví dụ như tiêu chí về chợ, về bưu điện trung tâm. Nhiều chợ xây theo "tiêu chuẩn nông thôn mới" đang bị bỏ hoang và vì đã hết tiền nên không thể xây dựng các cơ sở thiết yếu như trường học, trạm y tế. Ở cuộc họp vừa kể, những đại biểu khác nói thêm rằng để đạt thành tích thực hiện thành công chương trình "xây dựng nông thôn mới", chính quyền nhiều xã đã ép dân đóng góp quá mức, kể cả ép các gia đình nghèo, người già, trẻ con.

Chưa kể đóng góp của dân chúng, chỉ tính số mà công quỹ đã chi và những khoản nợ dứt khoát phải trả, chương trình "xây dựng nông thôn mới" đã nuốt của công khố 16.127 tỉ. Dẫu di họa của chương trình "xây dựng nông thôn mới" (do Bộ Chính trị của Đảng cộng sản Việt Nam đề ra, Quốc hội Việt Nam phê chuẩn, chính phủ Việt Nam thực hiện) đã rất rõ ràng : Nông dân oán thán vì bị vắt kiệt. Nợ nần của hệ thống công quyền tăng vọt. Chính quyền nhiều địa phương phá sản, không còn tiền để chi cho các khoản thiết yếu. Nhiều doanh nghiệp phá sản vì cung cấp vật tư, nguyên liệu, nhận thầu các công trình trong chương trình "xây dựng nông thôn mới" nhưng không được thanh toán, song cuối năm 2015, trước khi mãn nhiệm kỳ 2011 – 2016, 436/437 đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa 13 vẫn tán thành việc chi 193 ngàn tỉ đồng trong giai đoạn từ 2016 đến 2020 để… tiếp tục thực hiện chương trình "xây dựng nông thôn mới". Trong 193 ngàn tỉ đồng đó, chính quyền trung ương sẽ chi 63.155 tỉ, chính quyền các địa phương sẽ chi 130.000 tỉ và tất nhiên từ trẻ sơ sinh đến người già chưa kịp thở hơi cuối cùng trên toàn quốc sẽ cùng nhau gánh vác khoản tiền khổng lồ này.

Nuốt hết 16.127 tỉ, "nông thôn mới" đẩy 20% cư dân các tỉnh phía Bắc miền Trung, 20% cư dân các tỉnh duyên hải miền Trung, 18,4% cư dân đồng bằng sông Củu Long tha phương cầu thực. Trong hai thập niên vừa qua, khu vực đồng bằng sông Cửu Long không những không tăng trưởng về dân số mà tỉ lệ này còn âm (-0,13%). Nếu nuốt thêm 193.000 tỉ đồng nữa, "nông thôn mới" sẽ đẩy thêm bao nhiêu triệu nông dân đến chỗ khốn cùng để phải chọn kiếp tha phương cầu thực ?

***

Trong bài "Để người dân đừng đi Bình Dương, hãy làm như Đồng Tháp !", ông Nhị đề nghị phải bắt đầu từ giáo dục để nông dân có kiến thức, kỹ năng cơ bản trong chuyện làm ruộng, làm vườn, để dân chúng tự do tổ chức tiêu thụ nông sản, để việc chuyển dịch lao động trong nông nghiệp diễn ra một cách tự nhiên. Ông Nhị dẫn Đồng Tháp như một ví dụ mà chính quyền các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long nên tham khảo để cư dân đồng bằng sông Cửu Long thôi phải tính đến việc "đi Bình Dương" : Đào tạo nguồn nhân lực, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, thu hút giới đầu tư ngoại quốc vào các khu công nghiệp… Ông Nhị kể thêm về những nông dân thành đạt bởi được giáo dục tốt, có đủ kiến thức, kỹ năng làm chủ ruộng vườn và lưu ý chi tiết, tất cả đều được đào tạo "trước 1975".

Chẳng ai nghi ngờ thành tâm và thiện ý của ông Nhị nhưng sau 1975, tình hình trên toàn Việt Nam đã khác. Với một hệ thống chiêu nạp, dung dưỡng các viên chức luôn tìm đủ mọi cách biến tất cả những mục tiêu tốt đẹp thành cơ hội kiếm tiền, bỏ túi riêng thì không thể hi vọng nông dân thôi dắt díu nhau "đi Bình Dương".

Năm 2010, hệ thống công quyền Việt Nam bắt đầu "triển khai Chương trình Đào tạo nghề cho lao động nông thôn". Năm 2017, tại một hội nghị về việc thực hiện chương trình này, các viên chức hữu trách thú nhận, những nông dân đã được "đào tạo" không thể sống được với "nghề" mà hệ thống công quyền từ trung ương đến địa phương dạy cho họ. Phó Chủ tịch tỉnh Hà Giang thú thật, năm 2016, "Chương trình Đào tạo nghề cho lao động nông thôn" ngốn hết 3,7 tỉ nhưng nông dân Hà Giang vẫn lũ lượt dắt díu nhau sang Trung Quốc làm thuê. Mỗi năm, Hà Giang có 20.000 người sang Trung Quốc tìm việc làm. Cũng ở hội nghị vừa kể, dù thừa nhận, "Chương trình Đào tạo nghề cho lao động nông thôn" bị lạm dụng (có xã, có tới 600 người học… thiến heo) nhưng hệ thống công quyền Việt Nam "nhất trí" sẽ chi 2.000 tỉ đồng nữa để "đào tạo nghề" cho 1,4 triệu nông dân từ 2016 đến 2020.

Tương tự, năm ngoái, Việt Nam công bố một thống kê, theo đó, sau khi thi nhau thu hồi ruộng, vườn của nông dân để xây dựng 324 khu công nghiệp, chỉ có 15% trong số92.000 héc ta đất dành cho các khu công nghiệp được sử dụng.

Chẳng lẽ đã đến lúc, thay vì đặt một dấu hỏi sau "tương lai nông dân", người ta phải dùng dấu chấm than ?

Trân Văn

Nguồn : VOA, 29/01/2018

Người ta định nghĩa "tha phương cầu thực" là đi nơi khác (ngoài quê hương) để kiếm ăn (mưu sinh !) Sau tháng 4/1975, chính quyến mới ở Việt Nam thường cho những người bỏ nước ra đi, đến một quốc gia khác sinh sống là để kiếm "bơ thừa sữa cặn", vì miếng cơm manh áo, là những người " tha phương cầu thực".

Tàu cá Việt Nam với hàng chục con ngao khổng lồ nặng gần 20 tấn bị phía Malaysia bắt giữ tại đảo Mengalum ở Malaysia. Ảnh minh họa. Courtesy of news.asiaone.com

Không ai hãnh diện phải bỏ quê hương, làng mạc, mồ mả tổ tiên để di cư sang xứ khác vì cơm áo. Một đất nước vì chính kiến khiến người ta phải bỏ nước ra đi, một đất nước không giữ chân được người dân làm ăn sinh sống trên quê hương mình mà phải bỏ xứ kiếm ăn, là một đất nước có những nhà lãnh đạo tồi.

Thử nhìn lại đất nước chúng ta ngày hôm nay, một xứ nông nghiệp mà lâm vào tình cảnh, đến mùa lúa, không có người canh tác. Hầu hết nông dân đều đã bỏ xứ ra đi tìm nơi khác, nghề khác để làm ăn. Chính quyền trước cảnh đất ruộng bỏ hoang đã hứa sẽ cung cấp giống lúa tốt, chịu mặn, nhưng con số nông dân chịu một nắng hai sương cấy cày không còn lại bao nhiêu. Ông Ðặng Thanh Quang, phó chủ tịch huyện Trần Ðề, Sóc Trăng kêu gọi cha mẹ, vợ con những người bỏ xứ hãy vận động họ quay về làm đất cho kịp vụ lúa mới…

Hồi tháng 9/2016, Ngân Hàng Thế Giới (WB) công bố bản "Báo cáo Phát triển Việt Nam 2016", cho thấy, cơn sốt nông dân bỏ ruộng đồng, từ nông thôn ra thành thị giờ đã trở nên trầm trọng. Không chỉ nông dân ở miền Bắc, miền Trung là những nơi khí hậu không thuận lợi cho nông nghiệp, mà còn cả nông dân từ đồng bằng sông Cửu Long, nơi từ xưa được gọi là vựa lúa Đông Nam Á.

Theo cuộc tổng điều tra dân số của Việt Nam, từ năm 2009-2014, mặc dầu có 97.000 người từ nơi khác đến đồng bằng Cửu Long, nhưng từ 1984-89 đã có 92.000 người, năm 1994-99 có 230.000 người, năm 2004-2009 có 733.000 người, năm 2009-2014 có 544,909 bỏ vựa lúa Cửu Long để đi xứ khác mưu sinh, kiếm ăn. Tính ra trong vòng 30 năm, hơn 1 triệu rưỡi người đã bỏ xứ sở của mình, một nơi có tiếng là mảnh đất mầu mỡ, trù phú nhất Việt Nam để đi tha phương cầu thực. Trong mười tháng đầu năm 2016, tại Cà Mau có 26.000 bỏ xứ đi nơi khác làm thuê, Kiên Giang con số này là 20,000, Sóc Trăng là 10.000 người.

Đó là chuyện những nông dân của khu vực đồng nằng sông Cửu Long, còn ngư dân vùng biển của quê hương lại lâm vào cảnh tệ hại hơn. Họ không còn đánh bắt được trong vùng biển quê hương, một phần biển đã nhiễm độc, một phần ra khơi thì bị tàu lạ (Trung Quốc) xua đuổi đánh dập, bắt bớ, nên đành phải làm những ngư dân đánh cá bất hợp pháp trong vùng biển của các nước láng giềng.

Từ tháng 1/2013 đến tháng 3/2017, đã có 134 tàu với hơn 1.000 ngư dân của tỉnh Bà Rịa (Xuyên Mộc - Long Điền) bị nước ngoài bắt giữ do xâm phạm vùng biển đánh bắt hải sản trái phép ; trong đó, 132 tàu với 997 ngư dân bị Indonesia bắt giữ ; hai tàu khác do Malaysia bắt giữ. Malaysia tố cáo lãnh hải của họ bị các tàu cá Việt Nam xâm phạm nhiều nhất. Dựa trên số liệu các vụ bắt giữ của nhà chức trách Malaysia trên Biển Đông, Bộ trưởng đặc trách an ninh quốc gia Shahidan Kassim ngày 8/4 cho hay trong tổng số 273 vụ bắt giữ từ năm 2010 tới tháng 2 năm nay, các tàu cá Việt Nam chiếm phần lớn. Gần đây, ngư dân Việt Nam lại lân la đến Papua New Guinea và vùng biển Úc Châu để bắt trộm hải sâm, một số đã bị bắt tù và phạt tiền, khiến đại diện Bộ Nông Nghiệp Việt Nam phải sang Port Moresby, thủ đô của PNG để ký cam kết hứa ngăn chận ngư dân xứ mình đến trộm hải sâm ở đây nữa !

Biển Đông bị Trung Quốc khống chế, ngư dân Việt phải tha phương vào vùng biển cá nước khác kiếm ăn, lớp bị bắt, lớp bị giết, lớp bị săn đuổi, lớp bị bắn chìm.

Ngư dân miền Trung vốn tay chài tay lưới, sống với nghề biển lâu năm, nay trở thành công nhân "xuất khẩu" bất đắc dĩ, nôm na là bỏ nghề, lưu lạc đi làm thuê xứ người.

Xã Cương Gián (huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh) 20 năm trước, khi chưa có phong trào ra nước ngoài làm thuê (xuất khẩu lao động) thì xã này cũng như hầu hết đất ven biển miền Trung khác, lam lũ quanh năm, nhưng không đủ ăn, đói nghèo, cơ cực. Ngày nay nhờ đám tha phương cầu thực, làm thuê tận Nam Hàn, đường làng sạch sẽ, nhà cửa cất lên san sát, khang trang không thua gì nơi phố thị.

Chúng ta cứ tưởng tượng một xã ven biển, tính tới tháng 3-2016, đã có tới gần 2.700 người đang đi làm thuê ở Nam Hàn, Nhật Bản, Úc, Đài Loan... làng xóm mới được "đỏ da thắm thịt" như hôm nay !

Cũng như thế, Cương Gián, xã Đô Thành (huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An) giàu có bậc nhất xứ Nghệ nhờ nguồn thu từ tha phương. Xã hiện có khoảng 2.000 người đi làm ăn ở các nước như Nam Hàn, Đức, Nga, Thái Lan, Lào... Nhờ nguồn ngoại tệ gửi về từ nước ngoài mà đến nay, xã có trên 1.000 nhà dân xây nhà lầu trị giá cả triệu đô la, trong đó có nhiều gia đình có xe hơi.

Hiện nay nhà nước có chính sách đào tạo cho ngư dân trong độ tuổi từ 18 đến 35, để đưa sang Nhật Bản, Thái Lan, Hàn Quốc làm thuê. Nhưng muốn đi sang các nước này, phải tốn kém một khoản chi phí khá lớn, số ngư dân không có tiền chạy "xuất khẩu" đã tìm cách trốn qua Tàu, làm thuê, như làm bánh kẹo, ở các nhà máy chế biến nhựa, nông sản và một số công trình xây dựng khu vực biên giới Việt Hoa.

Ở trong nước thì dân vào đến tận miền Nam, Vũng Tàu, Biên Hòa để làm ăn, vào biển Ninh Chữ để làm thuê, ai thuê gì làm nấy.

Với những ngư dân Quảng Bình nói riêng và miền Trung nói chung, một khi biển chết, tương lai chết dần chết mòn theo, kéo theo nhiều nhóm ngành nghề khác đành phải ly hương kiếm ăn. Từ sau Tết, mỗi ngày hàng nghìn người dân các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình làm thủ tục đi du lịch nước ngoài như Lào, Thái Lan, nhưng thực tế là đi tìm kế sinh nhai. Đây là khu vực giáp với các tỉnh miền Trung, chỉ cần đi xe hơi hơn nửa ngày trời là sang đến Lào và qua sông Mekong làm thủ tục nhập cảnh là được vào đất Thái Lan.

Ngày nay số người cầu thực ở Lào không ít, người sang Lào làm ăn cho biết : "Đi làm ở Lào, Thái là được gần nhà hơn, thủ tục không rắc rối, không tốn tiền vé máy bay !". Sở lao động Thương binh Nghệ An cho biết, lượng người làm hộ chiếu, giấy thông hành tăng đột biến, vào những ngày cao điểm có thể tới 1.200-1.300 người một này.

Một điều xót xa là ngày càng có nhiều học sinh ở các xã Lộc Sơn và Lộc Bổn (huyện Phú Lộc-Thừa Thiên) bỏ học để theo người thân sang Lào làm thuê, mà nhà trường và chính quyền không thể ngăn chặn... Nhiều năm trở lại đây, năm nào trường cũng có 30-40 học sinh bỏ học khiến cho các lớp học ngày càng trống vắng, số học sinh toàn trường giảm đáng kể.

Tỉnh Kiên Giang thì số nông dân rời quê đi làm ăn ngoài tỉnh tăng khá nhiều, chủ yếu do mất mùa bởi hạn hán và nước ngập mặn thời gian qua. Tại huyện An Biên, năm 2015, cả huyện có khoảng 6.000 lao động đi làm ngoài, trong 4 tháng đầu năm nay con số này đã tăng lên 1.400 người. Dân phải rời quê kéo cả nhà đi Saigon, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Nai, thậm chí lên tận Tây nguyên làm thuê kiếm sống !

"Tha phương cầu thực" trở thành phổ biến vì những gia đình có thành viên tha phương thấy mình ra khỏi được cảnh bần cùng, đói rách.

Khổ một nỗi, đất nước nghèo đến nỗi người Việt Nam phải đi móc túi tha phương tận bên đất Nhật, bên Thái Lan.

Việt Nam thích làm cường quốc, thì lần này được gọi là cường quốc "tha phương cầu thực", quốc sách là bỏ làng làm thuê, ở mướn lần hồi kiếm ăn.

Huy Phương

Nguồn : VOA, 12/06/2017