Thông Luận

Mỹ vẫn giữ chính sách xoay trục sang Châu Á (RFA, 20/04/2017)

Trung Tá Brian Middleton, chỉ huy trưởng lực lượng Thủy Quân Lục Chiến Mỹ đang đồn trú ở Darwin thuộc Úc nói rằng chính sách chuyển trục sang Châu Á được thực hiện từ thời chính phủ Obama sẽ không thay đổi.

Phó Tổng thống Hoa Kỳ Mike Pence phát biểu trong một cuộc họp với lãnh đạo doanh nghiệp Nhật Bản và Hoa Kỳ tại Tokyo vào ngày 19 tháng 4 năm 2017. AFP photo

Trung Tá Middleton cho biết Tổng Thống đương nhiệm Donald Trump tiếp tục cam kết bảo vệ ổn định cho vùng Châu Á, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng đang tăng bởi nhiều lý do khác nhau.

Điều đó cũng được Phó Tổng Thống Hoa Kỳ Mike Pence nói tới khi ghé thăm Nam Hàn và Nhật Bản để trấn an đồng minh và đảm bảo Hoa Kỳ sẽ can thiệp mạnh mẽ, không để cho Bắc Hàn có võ khí hạt nhân.

Phó Tổng Thống Pence cũng tái khẳng định nước Mỹ sẽ bảo vệ tự do hàng hải và hàng không tại Biển Đông, nơi Trung Quốc tự nhận là có chủ quyền hầu hết các hòn đảo, bãi đá mà họ đang tranh chấp với những nước Đông Nam Á.

Sau Nhật Bản, tạm dừng chân kế tiếp của Phó Tổng Thống Mỹ sẽ là Indonesia và sau đó là Úc.

*********************

Biển Đông : Chiến lược đi dây của Nga giữa Việt Nam và Trung Quốc (RFI, 20/04/2017)

Trong bài viết tựa đề "Kế hoạch của Putin tại Biển Đông" (Putin’s Plan In The South China Sea), Trung Tâm Nghiên Cứu An Ninh (Centre for Security Studies) thuộc Viện Công Nghệ Liên Bang Thụy Sĩ ở Zurich ngày 17/04/2017 đã tìm hiểu thêm về chính sách Biển Đông có vẻ mâu thuẫn của Nga hiện nay, vì vừa thân Trung Quốc, vừa bán vũ khí cho Việt Nam, đối thủ của Trung Quốc trong tranh chấp Biển Đông.

Tổng thống Nga Vladimir Putin bắt tay phó chủ tịch Quân uỷ Trung ương Trung Quốc Hứa Kỳ Lượng tại điện Kremlin ngày 17/11/2015. ALEXEI NIKOLSKY / SPUTNIK / AFP

Tác giả bài viết trước hết ghi nhận rằng chính sách của Nga về tranh chấp Biển Đông phức tạp hơn là những gì cho thấy. Trên bình diện chính thức, Moskva là một tác nhân ngoại cuộc, không phải là một bên tranh chấp. Theo Bộ Ngoại giao Nga, Moskva "chưa bao giờ can dự vào tranh chấp ở Biển Đông", và nguyên tắc của Nga là "không đứng về bên tranh chấp nào".

Tuy nhiên, đằng sau bề ngoài chính thức là không dấn thân đó, Nga vẫn tăng cường sự hiện diện quân sự ở vùng Châu Á-Thái Bình Dương, và đàm phán hàng tỷ đô la vũ khí và dầu khí với các bên tranh chấp. Những điểm này cho thấy là dù không có những tranh chấp trực tiếp ở Biển Đông, Moskva vẫn có những mục tiêu chiến lược, những quyền lợi và hành động có ảnh hưởng trực tiếp trên diễn tiến của các tranh chấp ở Biển Đông.

"Đối tác tự nhiên" của Bắc Kinh và "đối tác chiến lược" của Hà Nội

Một phần tư của chương trình hiện đại hóa quân đội Nga cho đến 2020 được dành cho Hạm Đội Thái Bình Dương, đặt tổng hành dinh ở Vladivostok, thành phố miền Viễn Đông Nga, để có trang thiết bị tốt hơn dùng vào các chiến dịch ở những vùng biển xa.

Hợp tác quân sự Nga-Trung đã tiến đến mức mà tổng thống Putin đã xem Trung Quốc là "đối tác tự nhiên và đồng minh tự nhiên". Cuộc thao diễn hải quân chung giữa hai nước gần đây - Joint Sea 2016 - cũng diễn ra ở Biển Đông, và là cuộc diễn tập đầu tiên loại này giữa Trung Quốc và một nước thứ hai ở vùng Biển Đông sau phán quyết của Tòa Trọng Tài La Haye về yêu sách "đường 9 đoạn" của Bắc Kinh ở Biển Đông.

Nhưng quan hệ Nga và Việt Nam, một bên tranh chấp ở Biển Đông, cũng trên đà gia tăng tương tự : Nga và Việt Nam đã nâng cấp quan hệ lên hàng "đối tác chiến lược toàn diện",giống như đối với Trung Quốc. Nga và Việt Nam đang phát triển đề án chung về dầu khí ở Biển Đông và Moskva cũng đang tìm cách trở lại căn cứ Cam Ranh, đồng thời bán cho Hà Nội các vũ khí tiên tiến giúp Việt Nam nâng cao khả năng quân sự.

Cách hành xử hiện nay của Moskva, tuy nhiên, lại không mấy phù hợp với các tuyên bố trung lập chính thức. Việc đồng thời tăng cường hợp tác quân sự với cả Bắc Kinh lẫn Hà Nội, hai quốc gia quan trọng trong cuộc tranh chấp trực tiếp ở Biển Đông, làm cho ý đồ của Nga khó hiểu hơn, và cần phải được xem xét trên nhiều khía cạnh liên quan đến các quyền lợi ngoại giao của Nga.

Hai tầng trong chính sách Biển Đông của Nga

Các cường quốc thường chơi những ván bài ngoại giao trên nhiều cấp độ, và đôi khi các cấp độ chồng lấn lên nhau trên những vấn đề hay khu vực cụ thế. Đối với vấn đề Biển Đông, chính sách đối ngoại của Nga được triển khai trên hai cấp độ đang chồng lấn lên nhau : ở cấp hệ thống (tức là toàn cầu) Nga muốn cân bằng lực lượng để chống tình trạng bá quyền, và ở cấp khu vực, là chủ trương khoanh vùng để bảo vệ quyền lợi.

Ở cấp toàn cầu, căn cứ vào tương quan lực lượng hiện thời và cảm nhận về những mối đe dọa lớn, với tư cách nước tìm kiếm sự cân bằng cho hệ thống quyền lực trên thế giới hiện nay (đang bị Mỹ chi phối), Nga thách thức sự lãnh đạo độc tôn của Mỹ bằng nhiều cách, như đã được chứng tỏ ở Georgia, Ukraine và Syria. Chủ trương cân bằng ảnh hưởng này đã khiến Nga xích lại gần Trung Quốc, nước cũng như Nga, muốn thách thức sự thống trị của Mỹ và xem chính sách "xoay trục qua Châu Á" là mối đe dọa lớn cho an ninh Trung Quốc.

Như thế, đánh giá của Nga và Trung Quốc về các mối đe dọa đến từ bên ngoài trùng hợp với nhau ở chỗ là đều xem các chính sách của Mỹ mang tính chất đe dọa đối với họ - sự phát triển của NATO về phía đông, trong trường hợp của Nga, và sự xoay trục sang Châu Á, trong trường hợp của Trung Quốc.

Áp lực đến từ vai trò lãnh đạo quốc tế của Mỹ, cộng thêm với ý muốn kháng lại của Nga và Trung Quốc, đã đẩy 2 nước này xích lại gần nhau. Nhìn từ góc độ đó, vấn đề Biển Đông đối với Nga là một phần trong một một ván bài lớn ở cấp độ toàn cầu, khiến Nga không đi ngược lại quyền lợi của Trung Quốc ở Biển Đông, và trong một chừng mực nào đó, còn mặc nhiên, thậm chí công khai, ủng hộ.

Cấp độ thứ hai – tức là khoanh vùng khu vực– xuất phát từ các mục tiêu mang tính chất quốc gia và khu vực : Moskva muốn đa dạng hóa quan hệ và tránh các bất ổn định có thể tác hại đến quyền lợi kinh tế của Nga ở Châu Á Thái Bình Dương.

Về thương mại, Nga muốn thu lợi từ những hợp đồng năng lượng, hạ tầng cơ sở và vũ khí. Nhờ tăng cường hợp tác với Hà Nội, kể cả hợp tác về công nghệ quân sự, xuất khẩu vũ khí, liên doanh trong các đề án năng lượng, Moskva tạo ra một sự cân bằng lực lượng và quyền lợi chung quanh Biển Đông, và đồng thời đa dạng hóa được quan hệ đối tác với các nước Châu Á, với Việt Nam là cửa ngõ dẫn vào bên trong cộng đồng ASEAN.

Điều đó giải thích vì sao Nga, cho dù không chống chính sách của Trung Quốc, nhưng lại tỏ ra thông cảm với các quan ngại của Việt Nam ở Biển Đông. Sự chồng lấn giữa hai cấp độ nói trên đã làm cho chính sách Biển Đông của Nga mập mờ, khó hiểu.

Nhân tố chống Mỹ trong chính sách Biển Đông của Nga

Hệ quả chính của ván bài "hai cấp độ này" là đối với Nga bản thân cuộc tranh chấp Biển Đông, cũng như chính sách ứng phó của Nga, là một biến số chứ không phải là một hằng số : tranh chấp càng chuyển từ vấn đề chủ quyền trong khu vực sang thành sự đối đầu Mỹ-Trung, thì cách hành xử của Nga càng mang tính chất cân bằng lực lượng, chống lại tình trạng đơn cực. Ngược lại, nếu Mỹ càng ít can dự thì chính sách của Nga càng xa rời cấp độ cân bằng lực lượng trên toàn cầu và càng mang nhiều yếu tố khoanh vùng khu vực hơn.

Cho đến giờ, hai cấp độ nêu trên trong chính sách Biển Đông của Nga ở Biển Đông vẫn vận hành tốt, không mâu thuẫn với nhau.

Việt Nam đã hưởng lợi từ công cuộc hợp tác với Nga, không chỉ vì những lợi ích do chính Nga mang đến, mà còn là vì nhờ quan hệ gần gũi giữa Nga với Trung Quốc, Việt Nam có thêm điều kiện củng cố quan hệ với Trung Quốc, điều mà Hà Nội cũng coi trọng.

Không như quan hệ với Mỹ, quan hệ đối tác với Nga cho phép Việt Nam tiếp cận với công nghệ vũ khí tiên tiến, năng lượng, tránh bị kẹt trong thế trên đe dưới búa trong cuộc đọ sức Mỹ-Trung. Hơn nữa, Việt Nam cũng có nhiều kinh nghiệm trong việc sử dụng vũ khí, trang thiết bị của Nga.

Chính sách của Nga cũng phù hợp với tính toán chiến lược của Bắc Kinh. Quan hệ đối tác chiến lược Nga-Việt với yếu tố quân sự mạnh mẽ có vẻ như mang tính chống Trung Quốc, nhưng trong thực tế lại có lợi cho Trung Quốc, vì điều đó sẽ góp phần cản trở việc tăng cường liên minh Hà Nội-Washington.

Tuy không hài lòng trước việc Nga chuyển giao vũ khí cho Việt Nam, Bắc Kinh cũng công nhận rằng nếu việc chuyển giao đó suy giảm hay chấm dứt, điều đó sẽ khiến Việt Nam thay đổi chính sách đa dạng hóa quan hệ quân sự hiện nay để nghiêng về phía Washington, và thay đổi đó sẽ siết chặt thêm vòng vây Trung Quốc mà Mỹ chủ trương. Do đó, dù nhấn mạnh trên lập trường chống quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông, Bắc Kinh vẫn chấp nhận sự can dự của Nga cũng như hợp tác quân sự Nga-Việt.

Về phần Nga, khi qua lại với cả Trung Quốc lẫn Việt Nam, Moskva đang thực hiện các mục tiêu khu vực và toàn cầu của mình : Gia tăng ảnh hưởng của Nga trong cán cân quyền lực Châu Á, làm chậm đà liên kết Mỹ-Việt, và định hình lại tranh chấp Biển Đông sao cho có chỗ nhiều hơn cho các cuộc đàm phán đa phương. Đối với Nga, việc duy trì nguyên trạng, cho dù không hoàn hảo, vẫn hơn là phải ứng phó với chiến thắng của một bên này trên bên kia.

Mai Vân

************************

Biển Đông : Manila tin sẽ hoàn tất dự thảo khung COC giữa năm 2017 (RFI, 20/04/2017)

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tại cuộc họp thượng đỉnh ASEAN ở Lào tháng 09/2016.Reuters

Trong cuộc họp báo ngày 19/04/2017, Bộ Ngoại giao Phillipines bày tỏ tin tưởng là dự thảo khung bộ Quy Tắc Ứng Xử ở Biển Đông sẽ được hoàn tất vào giữa năm nay.

Tờ Manila Bulletin dẫn lời phát ngôn viên bộ Ngoại Giao, Robespierre Bolivar, cho rằng : "Mức độ cam kết giữa Trung Quốc và khối ASEAN là cao". Ông hy vọng là "dự thảo khung sẽ được hoàn tất vào giữa năm 2017".

Cũng theo lời phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philippines, trong năm nay, Nhóm Làm Việc Chung về việc thực hiện Tuyên Bố Ứng Xử của các bên tại Biển Đông đã tiến hành hai cuộc họp.

Vào tháng trước, cuộc họp thứ 20 của Nhóm Làm Việc Chung đã diễn ra tại Cam Bốt giữa Trung Quốc và các thành viên ASEAN. Các bên tham gia đã cam kết tăng cường hợp tác hàng hải, tích cực chuyển hướng sang tham vấn về COC, và xây dựng một bộ quy tắc khu vực có thể chấp nhận được cho tất cả các bên.

Về phần mình, Bắc Kinh đánh giá là các bên liên quan hiện đang đi đúng hướng qua việc giải quyết tranh chấp thông qua đối thoại và tham vấn. Ngoại trưởng Trung Quốc cho là bản Tuyên Bố về Ứng Xử đang được thực hiện một cách toàn diện và hiệu quả, và dự thảo khung COC cũng đang được định hình.

Thượng đỉnh ASEAN sẽ diễn ra vào ngày 29/4/2017 này tại Manila, Philiipines, quốc gia chủ tịch luân phiên. Ngoài vấn đề hợp tác và phát triển một ASEAN vững mạnh, các vấn đề an ninh khu vực như tranh chấp trên Biển Đông hay căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên cũng nằm trong chương trình nghị sự.

Minh Anh