 | Tổng quan: | 3599845 |
"Nhu" ở đây không phải là những tuyên bố suông. "Nhu" là triệt để tận dụng các chuyển động từ thời cuộc, khi mà quốc tế đồng lòng trong việc kềm chế các hành động bành trướng của Trung Quốc. Hòa cùng với trào lưu của thời đại, hãy để cho người dân phát huy lòng yêu nước, ý thức trách nhiệm trước sự tồn vong của dân tộc.
Những người biểu tình phản đối Trung Quốc ở Hà Nội hôm 5/8/2012 giữa lúc có căng thẳng ở Biển Đông - Hình minh họa - AFP
--------
Tuần giáp Tết, truyền thông quốc tế sôi nổi về việc Việt Nam cứng lên trong vấn đề Biển Đông. Cứng lên được cho trên hai hồ sơ căn bản : thứ nhất, khẳng định Bộ Quy tắc COC phải được ràng buộc về pháp lý và thứ hai, ngăn chặn Trung Quốc thiết lập ADIZ (Air Defense Identification Zone - Khu vực nhận dạng phòng không) trên Biển Đông. Tuy nhiên, theo ý kiến chuyên gia trong nước, Việt Nam chẳng "cứng lên" là bao nhiêu.
Ảnh hưởng khu vực và toàn vùng
Quan điểm chính thống xưa nay vẫn thế. Chẳng qua gần đây, người phát ngôn Bộ Ngoại giao được phép "dõng dạc hơn" trong việc khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với Hoàng Sa và Trường Sa. Thêm nữa, phát biểu của Ngoại trưởng Phạm Bình Minh ở Chiang Mai ngày 17/1 vừa qua được mở volume "to hơn" các hội nghị truớc đây một chút.
Theo ông Minh, thực địa vẫn diễn biến phức tạp, hoạt động quân sự hóa tiếp tục gia tăng. Và ông đề nghị ASEAN đoàn kết, đóng góp cho hòa bình, ổn định và an ninh khu vực trên cơ sở tự kiềm chế và không quân sự hóa, thực hiện đầy đủ, hiệu quả DOC và phấn đấu đạt COC, phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Luật biển 1982.
Tình hình 2018 quả thật hết sức phức tạp, theo ngoại trưởng VN, là do sự thay đổi nguyên trạng, do kết quả của mở rộng và quân sự hóa các đảo đá (Chỗ này thì ông ngoại trưởng nói rất khác với Trung Quốc). Các nước đều lo ngại, tương lai có thể xảy ra những sự kiện gây ảnh hưởng tới môi trường hòa bình, không chỉ ở khu vực mà còn trên toàn Châu Á – Thái Bình Dương.
Theo nhiều chuyên gia, các hoạt động xây đắp, với tổng diện tích hàng nghìn acre và với tốc độ nhanh chóng như vậy, là chưa từng có trong lịch sử nhân loại. Việc xây dựng nói trên đã phá hủy hoàn toàn hệ sinh thái ở nhiều nơi, đến mức khôngthể hồi phục. Điều đáng lưu ý là các hoạt động bồi đắp và xây dựng đảo nhân tạo diễn ra dồn dập cách đây hơn 3 năm, đúng thời điểm mà Tòa Trọng tài Thường trực của Liên Hiệp Quốc chuẩn bị ra phán quyết về vụ Manila kiện Bắc Kinh.
Đá Chữ Thập được Trung Quốc xây lấp ở Trường Sa AMTI (CSIS)
Vẫn theo ngoại trưởng Minh, từ lâu Biển Đông đã là mối quan tâm chung của cộng đồng quốc tế, nhưng quan điểm của Việt Nam vẫn là không tiến hành các hoạt động có thể dẫn đến sự cố hay gây xung đột, bởi Việt Nam sẽ là nước chịu ảnh hưởng nhiều nhất. Vậy xin hỏi ngoại trưởng Phạm Bình Minh, nếu không có sự chung tay của cộng đồng quốc tế thì lấy đâu ra sức mạnh đối trọng ? Chỉ tuyên bố "suông" liệu Trung Quốc có bớt hung hăng ?
Sức mạnh đến từ thời đại
Ngày 24/01/2019, Reuters cho biết, lo ngại trước việc Trung Quốc gia tăng hiện diện quân sự tại Ấn Độ Dương, New Delhi sẽ mở thêm một căn cứ Không quân thứ ba trên quần đảo Andaman và Nicobar. Mục tiêu của New Delhi khi lập thêm một căn cứ Không quân mới tại hai nơi này là để tăng cường giám sát tàu chiến và tàu ngầm của Trung Quốc đi vào khu vực Ấn Độ Dương, qua ngả eo biển Malacca.
Hàng năm có khoảng 120.000 tàu thuyền qua lại Ấn Độ Dương, trong đó gần 70.000 chiếc đi qua Malacca. Cựu sĩ quan hải quân Anil Jai Singh lưu ý là Trung Quốc đang có xu hướng bành trướng tại đây. Để theo dõi các hoạt động của Hải quân Trung Quốc, cần có đủ phương tiện. Theo ông, cùng với Không quân, phải triển khai thêm nhiều tàu chiến tại căn cứ quân sự nói trên.
Ngày 16/1/2019, lần đầu tiên hai chiến hạm của Mỹ và Anh đã kết thúc cuộc tập trận chung trên Biển Đông, nơi Trung Quốc đã xây dựng một loạt căn cứ trên các thực thể họ chiếm đóng. Cuộc diễn tập được tổ chức trong bối cảnh Washington đang tìm kiếm sự hỗ trợ từ các đồng minh để gây áp lực với Bắc Kinh.
Reuters trích một thông cáo báo chí cho biết, khu trục hạm USS McCampbell có trang bị tên lửa dẫn đường và khu trục Anh HMS Argyll đang được triển khai tại Châu Á, cùng tiến hành một loạt thao diễn thông tin liên lạc, hậu cần và những bài tập khác từ 11/1 đến 16/1. Mục tiêu là nhằm "giải quyết các ưu tiên an ninh chung" của hai bên.
Từ năm 2010 đến nay, Anh và Mỹ chưa từng có cuộc tập trận chung nào trên Biển Đông. Một mặt, cuộc tập trận Anh-Mỹ vừa diễn ra vào lúc London ngày càng có những cam kết sâu hơn về Biển Đông. Bộ trưởng Quốc phòng Anh mới tiết lộ ý định thiết lập một căn cứ quân sự của Anh tại khu vực, có thể ở Singapore hay Brunei.
Mặt khác, từ 2018, Mỹ đã liên tục thực thi các chiến dịch tự do hàng hải (FONOP) trên Biển Đông, dẫn đến những vụ chạm trán chưa từng thấy với Hải quân Trung Quốc. Về phía mình, Trung Quốc có những bước leo thang liều lĩnh như lần đầu tiên triển khai tên lửa, máy bay ném bom ra các thực thể mà họ cưỡng chiếm trái phép ở Trường Sa.
Các tàu chiến Mỹ (Arleigh Burke, USS McCampbell) dẫn đường cho các tàu chiến của Hải quân Hoa Kỳ và Nhật Bản trong cuộc tập trận chung ở Guam hôm 21/1/2016 - Hình minh hoạ. Courtesy US NAVY
Mùa hè vừa qua, Jakarta cũng thỏa thuận tăng cường hợp tác quốc phòng, đặc biệt là hải quân, với Ấn Độ trong một kế hoạch triển khai cảng quân sự trên Ấn Độ Dương. Tổng thống Joko Widodo tiếp Thủ tướng Narendra Modi, đã đề xuất một kế hoạch phát triển cơ sở hạ tầng và khu kinh tế ở Sabang, nằm giữa đảo Sumatra và eo biển Malacca, một trong những kênh thương mại nhộn nhịp nhất.
Đối với Ấn Độ, đây là một phần của chính sách "Hành động hướng Đông" nhằm thắt chặt quan hệ với ASEAN. Narendra Modi tuyên bố : "Quan hệ đối tác giữa Ấn Độ và ASEAN phải trở thành sức mạnh bảo đảm hòa bình, tiến bộ tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương và xa hơn nữa". Thủ tướng Ấn cho biết, nước này sẽ xây thêm các hải cảng và phi cảng tại ĐNÁ.
Giới quan sát không mấy ngạc nhiên khi nghe bộ trưởng Quốc phòng Pháp Florence Parly tuyên bố, sẽ cử hàng không mẫu hạm Charles de Gaulle đến Biển Đông với lực lượng mạnh chưa từng có vào tháng Giêng này. Lần đầu tiên, Charles de Gaulle sẽ thực hiện tuần tra trên Biển Đông bằng toàn bộ khả năng tác chiến với gần 40 máy bay tiêm kích Rafale M. Xem thế để thấy, cộng đồng quốc tế chắc chắn chưa dừng lại trước các làn sóng bành trướng của Trung Quốc.
Người dân cần biết sự thật
Điều đáng ngạc nhiên là, một tờ báo trong nước lại công kích các nỗ lực quốc tế nhằm đối phó với nguy cơ Trung Quốc. Mạng SOHA, trích ý kiến từ một đại sứ (Việt Nam hẳn hoi) cho rằng, tập trận Mỹ-Anh vừa qua chỉ là hành động kéo bè kéo cánh, nêu vấn đề khi nào thì Mỹ "để Trung Quốc muốn làm gì thì làm ở khu vực Biển Đông", đồng thời còn đe nẹt "những hậu quả chưa lường hết khi Anh tuyên bố đặt căn cứ quân sự ở Đông Nam Á !"
Tiếp đến, việc "rón rén" kỷ niệm 45 ngày mất Hoàng Sa (19/1/1974-19/1/2019) xem ra cũng lại là một hạ sách. Mặc dù đã để mất toàn bộ Hoàng Sa vào 1974 và một phần quan trọng của quần đảo Trường Sa vào cuối thập niên 1980 nhưng phải đến giữa thập niên 2010, nhiều người trong nước mới được biết và một phần thông tin, khi ấy cũng mới được đăng tải trên các mặt báo, về Hoàng Sa, Trường Sa, cùng với sự tàn bạo của Trung Quốc.
Biểu tình phản đối Trung Quốc ở Hà Nội hôm 19/1/2014 đánh dấu 40 năm trận chiến Hoàng Sa với Trung Quốc. Người biểu tình cầm tấm biểu ngữ với hình của sĩ quan Hải quân Nguỵ Văn Thà đã hy sinh trong trận chiến bảo vệ Hoàng Sa năm 1974. Hình minh hoạ. AFP
Ngay cho đến tận bây giờ, dường như nhà cầm quyền vẫn còn e ngại việc chia sẻ đầy đủ tin tức về Hoàng Sa, Trường Sa, cũng như về dã tâm độc chiếm Biển Đông của Trung Quốc. Bởi thế, dẫu cho có thành tâm hay thiện ý đến mấy thì lòng yêu nước của người dân vẫn thường bị cáo buộc là có mưu đồ xấu. Vụ tướng đả tướng xung quanh cuốn sách "Gạc Ma – Vòng tròn bất tử" là một ví dụ đau xót.
Trước xu thế hội nhập toàn diện và sâu rộng, chính quyền vẫn lẫm lũi ngược dòng khi tìm cách hạn chế hành động phản đối (ôn hòa) của người dân trước sự "vô luân vô pháp" của Trung Quốc bằng các uyển ngữ như "tàu lạ" mỗi khi tàu cá của ngư dân Việt bị tàu hải cảnh Trung Quốc húc chìm, hay chỉ dám gọi mơ hồ là "thương lái nước ngoài" mỗi khi con buôn Trung Quốc rắp tâm triệt hạ đầu ra của nông sản Việt bằng đủ thứ thủ đoạn ? ? ?
Dù muộn, song biết rằng đã bắt đầu có sự điều chỉnh ! Chẳng hạn, việc Mỹ đưa khu trục hạm đi qua Hoàng Sa hôm 9/1 là một ví dụ. Trong lúc BNG Trung Quốc cho rằng hoạt động ấy là vi phạm luật Trung Quốc, luật quốc tế và Trung Quốc "kịch liệt phản đối" thì người phát ngôn BNG Việt Nam Lê Thị Thu Hằng lại bày tỏ quan điểm "tôn trọng quyền tự do hàng hải" của Mỹ (tức không phản đối FONOP !) Tuy nhiên, chỉ vậy xem ra chưa đủ.
Một quốc gia có trách nhiệm
Để không bị cô lập trong cuộc đấu tranh vì hòa bình và công lý cho Biển Đông, cũng như vì lợi ích tối cao của dân tộc, chính quyền phải thể hiện cho thế giới thấy hình ảnh một quốc gia có trách nhiệm đối với các vấn đề khu vực và quốc tế, bên cạnh tinh thần thượng tôn pháp luật. Chỉ như vậy, một khi Trung Quốc đụng đến Việt Nam thì mới hy vọng người dân từ EU đến ASEAN, từ Nhật Bản đến Hoa Kỳ… cùng đứng vào hàng ngũ bảo vệ Việt Nam.
Từ góc nhìn này, những trường hợp bỏ tù các nhà yêu nước như Nguyễn Thị Nga, Trần Huỳnh Duy Thức, Nguyễn Hữu Vinh…, đàn áp bà con Giáo xứ Thái Hà và mới đây nhất là người dân ở vườn rau Lộc Hưng…, thực sự là những bước lùi nguy hiểm. Tiếp tục đà này, vô hình chung chính quyền tự loại bỏ một nguồn sức mạnh khổng lồ từ hàng chục triệu bà con cả lương lẫn giáo, mà nhẽ ra họ có thể góp phần xứng đáng vào sứ mệnh phục hưng dân tộc và bảo vệ chủ quyền biển đảo.
Để nhận được sự tôn trọng của thế giới, chính quyền cần thay đổi ngay thái độ lẫn cách hành xử với người dân, đặc biệt là bà con công giáo, để khỏi bị chỉ trích "là cừu trước các thế lực ngoại bang, nhưng lại là sói đối với chính đồng bào mình" (Nhận định của Lưu Á Châu, chính ủy Học viện Quốc phòng Trung Quốc). Chẳng hay ho gì khi chính quyền phải sử dụng đến các công cụ cứng rắn để tước đoạt đất đai, tài sản và trấn áp các ý kiến bất đồng, mà lại coi đó là thành tích trị nước.
Một quyết định như việc EU hoãn phê chuẩn hiệp định EVFTA trong lúc Thủ tướng Phúc đang vận động hành lang ở Davos (ngày 24/1) là một thất bại đối với chính phủ, có sức huỷ hoại ghê gớm "sức mạnh mềm" gây dựng bao lâu nay. Cách hành xử của chính quyền nếu không được soi sáng bởi các giá trị của thời đại thì con đường chấn hưng dân tộc, cũng như việc đòi lại chủ quyền biển đảo cho đất nước vẫn còn đối mặt với nhiều bất trắc ở phía trước.
Phương Hiền
Nguồn : RFA, 26/01/2019
Các cuộc tuần tra trên Biển Đông của các nước phương Tây dường như nay không còn hiệu quả, ngoài việc chọc tức Tập Cận Bình và dân Trung Quốc, bởi chính Hoa Kỳ đã lên tiếng khẳng định rằng Trung Quốc đã hoàn tất chương trình trang bị hỏa tiễn chống hạm tại bảy căn cứ "bồi đắp trái phép" ở Trường Sa.
Tàu khu trục USS Decatur (DDG-73) của Mỹ suýt va chạm tàu Trung Quốc trên Biển Đông hồi đầu tháng 10
Trung Quốc ngày nay phải chăng đã trở thành hổ dữ ?
Vậy sự chuẩn bị của Phương Tây nay ra sao ?
Nước Pháp
Giới quan sát tình hình thế giới hơi ngạc nhiên khi nghe Bộ trưởng Quốc phòng Pháp Florence Parly vừa qua tuyên bố rằng Pháp sẽ gửi hàng không mẫu hạm Charles de Gaulle đến Biển Đông với lực lượng mạnh chưa từng có vào tháng 01/2019.
Hàng không mẫu hạm Charles de Gaulle vừa hoàn tất chương trình tu chỉnh định kỳ vào năm 2017, sẽ thực hiện chuyến tuần tra trên biển đầu tiên bằng toàn bộ khả năng tác chiến với gần 40 tiêm kích Rafale M.
Rafale M là chiến đấu cơ đa năng có tầm tác chiến bao trùm hơn 3.000 km và là loại chiến đấu cơ ngoại quốc dủy nhất được phép hoạt động trên các hàng không mẫu hạm của Hoa Kỳ.
Hàng không mẫu hạm Charles de Gaulle lần đầu tiên cho thấy tiêm kích Rafale hôm 5/1/2001
Charles de Gaulle cũng là hàng không mẫu hạm dủy nhất của đồng minh nhận mọi loại chiến đấu cơ Mỹ tính từ F18 C/D đáp xuống và bay đi an toàn trong giới hạn 80 lượt cất cánh/ngày.
Charles de Gaulle có lịch sử hoạt động khá ấn tượng và là một trong những hàng không mẫu hạm tham chiến nhiều nhất trên thế giới.
Năm 2001, tàu lần đầu tham chiến trong chiến dịch Tự do Bền vững do Mỹ dẫn đầu chống lại Taliban. Trong đợt triển khai đầu tiên này, Charles de Gaulle đã thực hiện 770 phi vụ chiến đấu.
Chiếc tàu cũng đạt kỷ lục về tác chiến trên toàn thế giới, qua mặt cả các hàng không mẫu hạm Mỹ về số lượng tham chiến và số lượng bay và đáp, vì đã tham gia trực tiếp vào cuộc chiến Libya với hơn 1.400 phi vụ trên bầu trời Địa Trung Hải và Libya.
Anh Quốc
Hai hàng không mẫu hạm HMS Queen Elizabeth R08 và HMS Prince of Wales R09 sẽ được điều đến Biển Đông.
Hai hàng không mẫu hạm này chỉ có thể tiếp nhận máy bay F35 hoặc các drone không người lái.
Cho đến nay, Lockheed-Martin chỉ mới giao cho Anh quốc 15 chiếc F35, và mới chỉ có 4 chiếc đầu tiên đã thực sự bay về Anh từ tháng 6/2018.
Anh phải chờ đến 2021 mới thật sự có thể triển khai sức mạnh của HMS Queen Elizabeth và HMS Prince of Wales ra biển lớn.
Tủy nhiên, theo South Morning China Post thì Anh và Úc, tháng 7 vừa qua, đã phác thảo kế hoạch chung đưa HMS Queen Elizabeth đến Biển Đông vào đầu năm 2019 để có thể yểm trợ hỏa lực và làm bãi đáp hỗ trợ cho các F35 của Nhật và Mỹ khi cần thiết.
Hàng không mẫu hạm HMS Queen Elizabeth R08 cập cảng New York hôm 19/10/2018
Các nước khác
Hải quân Ấn Độ sẽ điều hàng không mẫu hạm Vikrant vào Biển Đông.
Vikrant thuộc lớp STOL (Short Take off, Vertical Landing) sẽ đi vào hoạt động năm 2019 nhưng chỉ thích hợp với máy bay Nga như Mig-29, Su-25 và Su-27. Nếu tham chiến trên Biển Đông, nó sẽ phải hoạt động độc lập.
Nhật sẽ đưa tàu chở trực thăng Izumo vào Biển Đông.
Ta thấy với kế hoạch này thì Charles de Gaulle của Pháp là cánh tay đắc lực dủy nhất trong phe đồng minh của Mỹ trên mọi vùng biển trên thế giới, đặc biệt là ở Châu Á-Thái Bình Dương.
Chiếc mẫu hạm nguyên tử Charles de Gaulle có gần 2000 thủy thủ cộng với 700 nhân viên bay, hoàn toàn độc lập về hỏa lực tác chiến trong vòng 50 ngày, trừ thực phẩm cho thủy thủ đoàn là phải cung ứng thường xuyên.
Tàu chở trực thăng Izumo của Nhật Bản ở cảng Yokosuka
Từ khi được đưa vào hoạt động năm 2001, đây là lần đầu tiên Charles de Gaulle đi thật xa với dàn hỏa lực mạnh chưa từng có, một đội tàu chiến yểm trợ gồm các tàu chống ngầm và soái hạm Mistral.
Về phía Mỹ, ngày 24/11 vừa qua, hàng không mẫu hạm nguyên tử USS Ronald Reagan đã cập cảng Hong Kong và hiện có mặt trong vùng thay cho chiếc Carl Vinson phải trở về San Diego để sửa chữa định kỳ.
Để hiểu Phương Tây và Mỹ đang tính toán gì tại đây, ta cần xem các động thái của Nga và Trung Quốc.
Sự chuẩn bị lực lượng của Trung Quốc và Nga
Chắc chắn là Trung Quốc không dại dột gì trông cậy vào lực lượng hải quân với dủy nhất một hàng không mẫu hạm Liêu Ninh hiện có, kém cả hiệu quả và hỏa lực cũng như thiếu kinh nghiêm tác chiến trầm trọng so với phương tây.
Hàng không mẫu hạm Liêu Ninh được mua lại của Ukraine. Tủy nhiên, Trung Quốc đã thử nghiệm hàng không mẫu hạm Type-001A đóng mới trong nước và đang chế tạo tàu sân bay thế hệ mới của Trung Quốc Type 002, truyền thông nước này đưa tin.
Trung Quốc cũng không thể trông đợi gì ở đồng minh dủy nhất nhưng hay chỉ chờ cơ hội để đâm sau lưng họ.
Hơn nữa, chỉ số kinh tế hiện nay của Nga cho thấy Nga đang ở mức tương đương với Tây Ban Nha tại Châu Âu và thua xa Pháp và Đức, nghĩa là thuộc về khối các quốc gia nghèo.
Hàng không mẫu hạm Liêu Ninh cùng tàu và máy bay chiến đấu tham gia tập trận trên Biển Đông, 4/2018
Với hơn 56 chiếc tàu ngầm động cơ diesel và năm tàu ngầm hạt nhân, liệu Trung Quốc đủ tự tin về sức mạnh quân sự tại Biển Đông, Biển Hoa Đông và eo biển Đài Loan ?
Nếu sau các cuộc gặp gỡ Tập - Trump, bàn cờ chính trị vẫn tồi tệ, Mỹ không chịu nhượng Trung Quốc trên Biển Đông, hay ngăn cản Một Vành đai, Một Con đường hoặc cố ý tiếp tay cho bà Thái Anh Văn hướng Đài Loan về phía độc lập trước ngày bầu cử lại tổng thống năm 2020, thì sức mạnh quân sự của Trung Quốc trên biển sẽ được thể hiện như thế nào ?
Câu nói đùa "thận trọng như quân đội Pháp", ý nói quân đội Pháp nhát, bởi vì Pháp đã học nhiều bài học qủy giá khi đánh nhau với những kẻ yếu hơn họ.
Cuộc chiến Điện Biên Phủ là một ví dụ. Tình hình cũng có phần trùng hợp với những gì đang diễn ra trên Biển Đông hiện nay.
Đôi lúc, chúng ta có nghe nói đến một loại vũ khí gần như vô địch nhưng ít ai biết rõ, đó là bom xung điện từ (Electromagnetic Pulse - EMP).
Thật ra, tất cả các nước tiên tiến đều đã nghiên cứu để có những hiểu biết cơ bản về loại bom EMP, nhưng Nga mới là nước đã thử nghiệm thành công đầu tiên bom "ép phê EMP", còn gọi là E-bom, do công trình nghiên cứu 60 năm về trước của nhà bác học Andrei Sakharov và các cộng sự Athshuler, Voitenko và Bichenko.
Pháp đã hai lần thử nghiệm sức mạnh của EMP khi cho nổ bom hạt nhân trên tầm cao 100 km ở Polynésie Français.
Mỹ từ năm 1960 đã có hơn 10 lần thử nghiệm, họ kích hoạt một bom hạt nhân từ không gian 400 km, bắn đi từ đảo Johnson gần Hawaii và họ biết rất rõ cách có thể xóa sổ một lực lượng hùng hậu trên biển hay một số vệ tinh tình báo làm cho đối phương trở nên mù lòa trong cuộc chiến.
Dủy chỉ có lực lượng tầu ngầm là có thể thoát khỏi tầm tấn công của bom EMP.
Dường như hiện tại Trung Quốc đang sủy nghĩ nhiều về con đường này khi liên tục tìm cách tập bắn hạ các vệ tinh của chính họ, trên biển và trên đất liền và phát triển các thiết bị ngầm như xây dựng một Vạn lý Trường thành dưới lòng Biển Đông.
Chưa biết "mèo nào cắn mỉu nào" khi cuộc chiến thật sự xảy ra, nhưng chắc chắn kẻ chiến thắng sẽ là kẻ thống trị thế giới trong thế kỷ 21.
Trước đó thì mọi đồn đoán về sức mạnh cũng chỉ là lời đồn đoán mà thôi.
Tác giả, cựu kỹ sư về công nghệ quốc phòng Pháp Sagem, hiện đang sinh sống tại Paris.
