Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

vendredi, 17 août 2018 15:01

Các tiền đề của tự do

Tôi là người theo xu hướng t do. Có l đó là giá tr cao c và tin điu kin đ sng cho có nhân phm. Đây là kinh nghim ca chính mình và ca bao người thuc đ mi sc tc mà tôi có cơ hi làm vic. Khi mt người có đ th, tin tài danh vng, mà không có tự do, thì cũng không trn vn. T do cho toàn xã hi, cho mi công dân mà không phân bit vì bt c lý do nào. Không phi là loi t do hoang dã, nhưng là t do ràng buc bi hiến pháp và pháp lut. Có t do chưa hn s mưu cu được hnh phúc, nhưng không có tự do, nghĩa là b áp bc và nht là b áp đt v mt tư tưởng, chng hn, thì không th mưu cu hnh phúc đích thc.

tudo1

Các nhà lp quc Hoa Kỳ hiu rt rõ rng xây dng mt chính quyn mà trong đó các công dân t do ca mình có th t qun tr là mt đm nhn nguy him và bt đnh - Hình minh họa.

Có thể có người siêu phàm vượt qua được mi chướng ngi chung quanh đ có hnh phúc chăng, dù không có t do. Nhưng đó là thiu s đếm trên đu ngón tay. Có th h đã tôi luyn được "gn bùn mà chng hôi tanh mùi bùn". Có th h đã tr thành cao siêu và giác ng đến đ nhng cái kh đau, ti ác, xu xa hay bt công chung quanh mình không nh hưởng đến cm nhn hay trí tu siêu vit của h. Rt có th h có kh năng tách mình ra ngoài xã hi đ không b nh hưởng và không cm nhn được ni đau ca đng loi, ca nhng người chung quanh. Nhưng khoa hc đã chng minh con người là mt đng vt xã hi. Chúng ta không th tn ti hay phát triển mt cách ý nghĩa, trn vn và toàn din nếu cô lp mình hoàn toàn. Mt người ch có th có hnh phúc nếu h t do được chn thc hin nhng gì h có kh năng nht và thích hp nht vi tài năng và lương tâm h ca h. Tóm li, tôi tin rng t do là điều kin căn bn cho hnh phúc đích thc.

Để có t do, mi công dân trong xã hi cn phi hiu cái giá mà nhân loi đã tri qua, ngay c khi h đã có nó. Coi thường t do thì s mt t do. Xâm phm quá nhiu vào quyn t do ca người khác s dn đến mt tự do của chính mình, nếu không bây gi thì cũng s xy ra mt ngày nào đó. Bao nhiêu cuc đu tranh nhân danh t do đ lt đ chính th cai tr đ ri khi đã nm được quyn lc trong tay, nhng cá nhân và chính quyn này đã phn bi mi s ha hn trước đó. Các thể chế chính tr dân ch non tr như Ba Lan, Tip Khc, Đài Loan, Đi Hàn, Thái Lan v.v…, nơi mà văn hóa dân ch chưa thm sâu vào trong cách suy nghĩ và hành x ca cá nhân và tp th, và nơi mà các đnh chế nhà nước, t chính tr đến xã hi và giáo dục, vn chưa đ cao s trong sch, minh bch và trách nhim, thì không có gì bo đm s vng n ca nn dân ch đó. Ch cn có nhng khó khăn ca quc gia v môi trường sng, v kinh tế, v công ăn vic làm, chng hn, thì s ha hn ca mt nhà dân túy mị dân có th làm lung lây cái nn tng dân ch không vng chc này.

Cho nên một trong nhng điu quan trng, và là bài hc cn thiết cho Vit Nam trong tương lai, là chương trình giáo dc cho mi công dân. Ít nht là t trung hc tr đi, tt c đu phi hc v văn hoá, lch s, chính tr hc, xã hi hc, và nhân chng hc, ca đt nước và ca thế gii, đ hiu v con người, các đim tương đng cũng như khác bit, gia cùng chng tc và khác chng tc, v các tôn giáo và các nn văn minh khác nhau.

Học đây không phải là hc thuc lòng. Cái kiến thc không quan trng bng cái tri thc. B óc con người có kh năng trí nh nhưng như thế không khác gì máy vi tính hin nay. Máy vi tính có b nh hơn hn con người. Vi trí tu nhân to trong tương lai gn, máy siêu vi tính hay máy tính lượng t có kh năng vượt qua con người trên nhiu bình din. Nếu con người không ch biết nghĩ gì mà nghĩ như thế nào (not only what to think but how to think) thì chúng ta s tn ti và s tiếp tc phát trin khoa hc k thut và nền văn minh ca mình trong các thp niên và các thế k ti. Nhng gì bt kh ngày hôm nay không có nghĩa vn như thế ngày mai. B óc con người được trang b như thế đ tn ti, và chúng ta đu có kh năng thay đi thói quen tưởng chng như bt di bt dch.

Học thì phi biết phân tích, lý lun, bin lun và tranh lun cho quan đim ca mình hay phn bin các quan đim khác. Bc đi hc là nơi đ sinh viên trao di và phát huy cách suy nghĩ như thế nào v mt vn đ nào đó. Còn đến đó ch đ hc v kiến thức thôi thì không những không th có được nhng khám phá gì mi m mà còn mãi mãi ch là hc trò ca nhng người bn chung quanh.

Cái tư duy đc lp đó, được trang tr bi cách suy nghĩ phê phán và đa phương, là nn tng căn bn nhưng quan trng nht ca một nền dân ch vng n.

Chúng ta đã được nghe và đc rt nhiu v lch s lp quc ca Hoa Kỳ. Đc lch s vi các biến c và kết cuc vĩ đi, chúng ta d dàng choáng ván ri b qua điu quan trng. Đó là các nhà lp quc đã nghĩ gì, đã tranh lun như thế nào, đã vận đng, thuyết phc và tho hip nhau như thế nào, đ đưa đến Tuyên Ngôn Đc Lp ri thng hp 13 tiu quc/bang đ thành mt Hip Chng Quc Hoa Kỳ vi mt hiến pháp và các quyn t do trong tu chính mt đến mười kèm theo ngay sau đó.

Theo giáo sư chính tr hc ni tiếng Graham Allison, người đã đt tên "by Thucydides", thì các nhà lp quc Hoa Kỳ hiu rt rõ rng xây dng mt chính quyn mà trong đó các công dân t do ca mình có th t qun tr là mt đm nhn nguy him và bt đnh [1]. Trong những câu hi khó khăn nht mà h phi đi din là làm thế nào cu to mt chính quyn đ mnh đ đm bo các quyn công dân ngay trên nước mình, đng thi bo v h t nhng k thù bên ngoài, nhưng không quá mnh đến đ nó lm dng sc mnh ca nó.

Giải pháp của h không ch là s phân chia quyn lc (separation of power) ca nhà nước thành các đnh chế/nhánh hành pháp, lp pháp và tư pháp, mà còn là "các đnh chế phân lp chia s quyn lc" (separated institutions sharing power). Theo Richard Neustadt thì hiến pháp là mt s mi gi đ đu tranh nhau (invitation to struggle). Các tng thng, thành viên quc hi (dân biu và thượng ngh sĩ), thm phán và ngay c các ký gi/nhà truyn thông đã đu tranh nhau k t đó và s không bao gi chm dt. Tiến trình này không có nghĩa/được xem là tt đp (not meant to be pretty). Thm phán ti cao pháp vin ca Hoa Kỳ Louise Brandeis đã gii thích vi nhng người bc bi v nhng s chm chm, đình tr và k c ngu xun đi vi nhng s kim tra và cân bng này thnh thoảng đưa đến, rng mc đích ca các nhà lp quc Hoa Kỳ là "không phi đ đ cao hiu năng mà là đ ngăn chn s áp dng quyn lc mt cách tuỳ tin".

Cho nên ngay từ ban đu, s th nghim ca Hoa Kỳ đi vi nn t tr luôn luôn là công vic tiếp din không ngừng. Nó đã đưa đến tht bi không ch mt ln, cuc ni chiến. Thi Abraham Lincoln, ông tng đt câu hi : "có th mt quc gia, hay bt c quc gia nào được hình thành, … có th tn ti lâu dài được chăng". Nó không phi là mt câu hi nghe cho vui. Nhưng lp đi lp li, và phn ln rt kỳ diu, Hoa Kỳ đã chng minh kh năng đi mi và tái to. Allison bin lun rng qua kinh nghim đau đn này, điu bt buc tái din đi vi các lãnh đo Hoa Kỳ là phi chng minh được rng ch nghĩa cp tiến (liberalism) có thể tn ti ít nht ti mt quc gia.

Trump là một thách thc cc ln không phi ch cho nn trt t thế gii hin nay mà còn cho chính nn dân ch ti Hoa Kỳ hôm nay. Trump đt vn đ v tính chính đáng ca các thm phán liên bang, không t vn trọng Hiến pháp hay nn pháp tr, và nht là tn công vào truyn thông, vân vân…

Trong nền dân ch cp tiến (liberal democracy), truyn thông được xem là đi t quyn, ngoài tư pháp hành pháp và lp pháp. Không phi truyn thông nào cũng nói s tht. Thật ra, một cách tt nht (at best), truyn thông nào cũng ch nói mt hay nhiu phn s tht, dù vi thin ý đ đi tìm hoc phơi bày s tht đi na. H đu có gii hn, hoc là vì kh năng, nhân s chuyên môn, quan đim chính tr, hay vì tài lc v.v… Người đọc, do đó, cn phi đc vi cp mt phê phán ch không nên tin răm rp nhng gì truyn thông, ngay c các cơ quan uy tín nht đi na, nói/viết. Nhưng nếu truyn thông không được t do trong vic truyn ti thông tin và nhn đnh ca h thì quc gia và xã hội đó chc chn s tr thành đc đoán và đc tài, không sm thì mun.

Winston Churchill xem việc than phin v truyn thông cũng chng khác gì than trách thuyn trên bin gp phi sóng. Vy mà Trump không biết bao nhiêu ln gi các cơ quan truyn thông không cùng quan điểm vi mình là "k thù ca người dân M", và là "gi", đ mi th gi [2]. Tin gi, chuyn gi, truyn thông gi, thăm dò ý kiến gi v.v… Tuy thế, tôi tin rng hin tượng Trump đã (hay sẽ) làm cho Hoa Kỳ, nht là gii ưu tú, thc tnh đ t đó góp phần giúp Hoa Kỳ hi phc và tr thành vĩ đi tr li. Ít ra là phc hi và cng c nn dân ch đang có nhiu vn đ hin nay.

Những ai quan tâm đến tình hình Vit Nam, cho cuc vn đng dân ch hin nay và cuc xây dng nn tng dân ch cho đt nước mai sau, với tinh thn cu tiến và khách quan, có th hc hi nhiu t nhng đu tranh không ngng gia mi thành phn xã hi và chính tr ti Hoa Kỳ. Chúng ta cũng có th hc hi được rt nhiu t công cuc vn đng dân ch thành công ln tht bi khp nơi trong các thp niên qua. Và cũng có th hc được rt nhiu t các nhà lp quc Hoa Kỳ, qua tư tưởng, chiến lược, chính sách và kế hoch thi đó. Đc bit là qua n lc xây dng các đnh chế nhà nước ca h. Đó là nhng n lc không ngng, tái kiến thiết tái xây dựng và tái hoàn chnh. Bi ch khi nào chúng ta nghĩ mt vn đ gì đó đã hoàn chnh thì mi không còn c gng hoàn chnh nó. Nhưng mi s do con người làm ra đu không hoàn chnh. Bn cht con người là không hoàn ho hay hoàn thin. Mi thi đi lại có ý tưởng mi. Hiu được như thế chúng ta không kiêu ngo và không an phn.

Mỗi thế h h t thu hiu và t điu chnh ly các vn đ xã hi và các th thách đi din. Đ làm được vic đó, mi công dân trong xã hi cn được trang b kiến thc cn thiết và được khuyến khích tinh thn chun b gánh vác nhng vai trò quan trng cho cng đng và quc gia, bng tư duy đc lp. Ch khi nào người dân, nht là nhng người quan tâm đến các vn đ chung, hiu thu các vn đ ca quá kh/lch s, ca hin ti, và có viễn kiến, tm nhìn cho tương lai, thì mi hy vng xây dng được nhng ước mơ ln cho chính mình và cho dân tc mình.

Úc Châu, 16/08/2018

Phạm Phú Khải

Nguồn VOA, 17/08/2018

Tài liệu tham kho :

1. Graham Allison, "The Myth of the Liberal Order ", Foreign Affairs, Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; trang 124-133. Allison là người nghiên cu v cái by chết người mà nhà s hc Hy Lp Thucydides đã nhn din và gii thích. Đó là s tri dy ca Athen và mối lo s ca Sparta đã làm cho chiến tranh hai bên không th tránh được. Xin đc Graham Allison, "The Thucydides Trap ", Foreign Policy, 9 June 2017. Allison nghiên cứu lch s 500 năm qua và kết lun rng trong 16 trường hp tương t như thế thì có đến 12 trường hp dn đến chiến tranh. Liu chiến tranh có xy ra gia Trung Quc và Hoa Kỳ không ? Nếu thích thì có th tìm hiu thêm tác phm ca ông "Destined for war", Houghtin Mifflin Harcourt, 2017.

2. Cleve R. Wootson Jr., " ‘Not the enemy of the people’ : 70 news organizations will blast Trump’s attack on the media ", The Washington Post, 12 August 2018.

Published in Diễn đàn