Thông Luận

Khả năng của Moscow trong việc hỗ trợ đối tác khu vực, Iran, đang bị đẩy đến giới hạn.

Số người chết do các cuộc không kích của chế độ Syria ở tỉnh Idlib tăng lên 16, 59 thường dân bị thương, bao gồm 21 trẻ em và 19 phụ nữ, theo Phòng vệ Dân sự Syria ngày 30/11/2024 - Ảnh minh họa

Dù đang tiến lên mạnh mẽ ở Ukraine, nhưng Nga đã phải chịu thất bại về mặt chiến thuật ở Trung Đông. Việc Aleppo rơi vào tay quân nổi dậy Syria chỉ là diễn biến mới nhất trong một loạt các diễn biến – bắt đầu từ các sự kiện ngày 7/10 năm ngoái – gây khó khăn cho Điện Kremlin.

Giữa bối cảnh cuộc chiến đang diễn ra ở Gaza, Israel đã đối đầu với đối tác của Nga là Iran và các đồng minh của nước này trong "trục kháng chiến" trong một cuộc trả đũa kéo dài. Vào mùa xuân, các chiến dịch tăng cường của Israel ở Syria đã tiêu diệt hàng loạt chiến binh và vũ khí có liên kết với Iran. Sang tháng 9, Israel giáng thêm một đòn khi phát động chiến dịch tấn công mạng chống lại Hezbollah, lên đến đỉnh điểm là vụ ám sát thủ lĩnh của nhóm này. Cuối tháng 10, Israel không kích chương trình tên lửa đạn đạo của Iran và nhiều địa điểm công nghiệp quốc phòng khác.

Trong khi phía Israel cho thấy họ sẵn sàng ăn miếng trả miếng với Iran, thì Moscow, với cuộc chiến ở Ukraine là ưu tiên hàng đầu, không đủ khả năng và cũng không mong muốn trở thành hiệp sĩ trong bộ áo giáp sáng chói đến giúp Iran. Quan trọng hơn, các chiến dịch của Israel có thể đã ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển tên lửa và các thiết bị khác của Iran sang Nga – chí ít là trong ngắn hạn. Hai cuộc chiến xảy ra đồng thời ở Ukraine và Trung Đông có thể đã thúc đẩy mong muốn hợp tác giữa Nga và Iran, nhưng điều đó cũng hạn chế sự hỗ trợ mà họ có thể dành cho nhau.

Cuộc tấn công chớp nhoáng của quân nổi dậy Syria giờ đây càng làm tăng thêm khó khăn cho Nga trong khu vực. Syria từng là câu chuyện thành công của Nga. Bằng cách can thiệp vào cuộc nội chiến năm 2015, Vladimir Putin đã cứu Tổng thống Syria Bashar al-Assad, qua đó vun đắp hình ảnh của một đồng minh trung thành. Việc chính quyền Syria chiếm được Aleppo vào cuối năm 2016 được xem như bước ngoặt, mở đường cho Nga khởi động tiến trình Astana với Iran và Thổ Nhĩ Kỳ. Kể từ năm 2017, tiến trình đó đã quyết định quỹ đạo của cuộc xung đột, tạo điều kiện cho sự xuất hiện của một trạng thái cân bằng mong manh giữa các tác nhân bên trong và bên ngoài đang chia cắt đất nước.

Sau cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine năm 2022, người Nga tính toán rằng họ có thể duy trì tình hình ở Syria với nỗ lực hạn chế. Họ đã điều chỉnh lại mức độ hiện diện quân sự của mình và tìm cách phục hồi danh tiếng cho Assad trong khu vực và quốc tế, nhưng không đạt được tiến độ nào vì nhà lãnh đạo Syria kiên quyết không nhân nhượng bất kỳ điều gì cho Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdoğan. Trong khi đó, tiến trình hướng tới một giải pháp chính trị thực sự cho cuộc xung đột đã hoàn toàn dừng lại, khi Nga cản trở việc triệu tập ủy ban hiến pháp của Syria.

Tuần trước, người Nga đã học được bài học đắt giá rằng những cuộc xung đột đóng băng như Syria sẽ chỉ đóng băng cho đến khi chúng không còn như thế nữa. Suốt nhiều tháng, Moscow đã lo sợ rằng Syria có thể bị cuốn vào các dư chấn khu vực sau vụ ngày 07/10 và dường như đã giật mình trước quy mô và tốc độ của cuộc tấn công của quân nổi dậy.

Đúng là tình hình hậu 07/10 đã mang lại lợi ích cho Nga bằng cách chuyển hướng sự chú ý và nguồn lực của phương Tây từ Ukraine sang Trung Đông. Nhưng nó cũng mang lại rủi ro đáng kể cho một nước Nga mong manh. Iran giờ đây đang yếu hơn so với một năm trước ; chiến dịch của Israel chống lại Hezbollah đã giúp thiết lập các điều kiện thuận lợi cho cuộc tấn công Aleppo ; và Thổ Nhĩ Kỳ, đối tác của Nga trong tiến trình Astana, đang nhận ra một cơ hội để giải quyết công việc còn dang dở ở Syria.

Cho đến nay, những thất bại trong khu vực của Nga chủ yếu mang tính chiến thuật và không có nhiều hậu quả đối với chiến dịch Ukraine. Liệu chúng có trở thành cơn đau đầu về mặt chiến lược hay không sẽ phụ thuộc vào tình hình chiến trường ở Syria, vào mong muốn tiếp tục đối đầu với Iran của Israel, và vào chính quyền Trump sắp tới tại Mỹ.

Nga đang cố gắng ngăn chặn các cuộc tiến công của quân nổi dậy mà không cần phải gửi quân tiếp viện đến Syria. Họ có thể thành công trong việc bảo vệ tầm ảnh hưởng của mình. Nhưng nếu Israel hoặc Mỹ tăng cường áp lực lên Iran, khả năng bảo vệ đối tác của Nga sẽ bị hạn chế.

Hanna Notte

Nguyên tác : "Rebel advances in Syria spell danger for Russia’s Middle Eastern ambitions," Financial Times, 04/12/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 06/12/2024

Hanna Notte là Giám đốc Chương trình Không Phổ biến Vũ khí Hạt nhân Á-Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Không Phổ biến Vũ khí Hạt nhân James Martin.

Náo loạn tại Hội nghị Hòa bình Syria ở Sochi (RFI, 31/01/2018)

Hội nghị Sochi về đối thoại giữa các bên ở Syria kết thúc tối qua 30/01/2018 với việc thông qua một tuyên bố chung, và thiết lập một ủy ban phụ trách soạn thảo một Hiến Pháp mới. Nga cho rằng hội nghị này là một "thành công" dù xảy ra nhiều sự cố, và thiếu vắng các nhóm đối lập chính ở Syria.

Phản ứng của các thành phần tham dự Hội nghị Hòa bình về Syria tại Sochi, Nga ngày 30/01/2018. Reuters/Sergei Karpukhin

Từ Sochi, đặc phái viên RFI Daniel Vallot gởi về bài tường trình :

"Không khí náo loạn ngay từ khi mới bắt đầu cuộc hội nghị mà lẽ ra phải tập trung mọi nỗ lực ngoại giao của Nga về cuộc chiến Syria. Bài diễn văn của ngoại trưởng Sergei Lavrov bị cắt ngang bởi những câu khẩu hiệu trái ngược nhau. Người thì chống đối sự can thiệp của Nga, người khác lại ủng hộ Moskva và chế độ Damascus.

Dù khởi đầu chật vật, hội nghị cũng đạt được mục đích dự kiến, là việc thành lập một ủy ban phụ trách soạn thảo Hiến Pháp mới. Theo Randa Kassis, một nhà đối lập Syria ôn hòa, thân cận với giới ngoại giao Nga, thì đây là một kết quả tích cực".

Bà nói : "Đây là bước khởi đầu, phải bắt đầu bằng một điều gì đó. Cho đến nay, các cuộc họp ở Genève vẫn thất bại. Chúng tôi đứng ở giữa phe đối lập cực đoan và một chế độ cũng cực đoan không kém, nhưng chúng tôi cố gắng làm mọi cách để tìm ra giải pháp. Vì lý do đó mà nay phải thành lập một ủy ban để bắt đầu soạn thảo ra Hiến Pháp mới".

Do các nhóm đối lập chính ở Syria tẩy chay không tham gia hội nghị, công việc của ủy ban này có nguy cơ trở thành vô ích. Cũng như hy vọng của Nga đóng một vai trò quyết định trong việc giải quyết cuộc xung đột Syria, có thể trở nên vô vọng.

Bằng chứng mới về vũ khí hóa học ?

Trong một diễn biến khác, Reuters cho biết lần đầu tiên các nhà khoa học làm việc cho Tổ chức Cấm Vũ khí Hóa học (OIAC) đã tìm ra mối liên quan giữa kho vũ khí hóa học của chính quyền Syria với các vụ tấn công bằng khí độc sarin trước đây, theo đó các xét nghiệm cho thấy những mẫu lấy ở Ghouta và Khan Sheikhoun, Khan Al Assal đều mang cùng đặc điểm.

Thụy My

*******************

Hòa đàm Syria : đến lượt Nga thúc thủ (RFI, 30/01/2018)

Đối lập Syria và người Kurdistan từ chối tham dự hòa đàm Sochi do Nga tổ chức cùng với sự bảo trợ của Iran và Thổ Nhĩ Kỳ. Không có đại diện Tây phương, nhất là Washington và các tổ chức chính trị đối đầu với chính quyền Damascus, ít có hy vọng tìm được đồng thuận bên bờ Hắc Hải vãn hồi hòa bình sau 6 năm nội chiến tại Syria.

Một người tham dự Đại hội đối thoại quốc gia giương cờ Syria, tại Sochi, Nga, ngày 03/01/2018 Reuters

Cuộc chiến chống Daesh, ưu tiên số một của liên quân quốc tế đã che phủ phần nào xung đột tại Syria và cuộc chiến tranh giành ảnh hưởng giữa các thế lực cấp vùng. Daesh bị đánh bại, các mặt trận mới tại Syria đã được khai hỏa cản trở tham vọng của Moskva, ít nhất là trong trung hạn, tìm một giải pháp hòa bình theo hướng củng cố chế độ Bachar al-Assad và quyền lợi của Nga sau hơn hai năm can thiệp tốn kém.

Về quân sự, một mặt trận mới mở ra ở Afrin, miền bắc Syria. Từ hai tuần nay, Thổ Nhĩ Kỳ, một trong ba nước bảo trợ vòng đàm phán song song với Liên Hiệp Quốc, tấn công vào kẻ thù Kurdistan. Ở Idlib, tây bắc và gần thủ đô Damascus, quân đội chính phủ Syria liên tục oanh kích tấn công vào lực lượng đối lập. Mọi hy vọng tái thiết và hòa bình bị dập tắt với hệ quả là làm suy yếu mọi nỗ lực ngoại giao đã khá mong manh.

Hòa đàm tại Vienna, do Liên Hiệp Quốc tổ chức hồi tuần trước bị thất bại vì đối lập và đại diện chính quyền Syria từ chối đối thoại trực tiếp. Tổng cộng 8 vòng đàm phán trước tại Genève do Liên Hiệp Quốc bảo trợ không kể "sáng kiến Ả Rập" năm 2012 đều thất bại khi đụng đến số phận của Bachar al-Assad. Chế độ Damascus và Nga cương quyết chống lại mọi đề xuất chuyển tiếp chính trị. Tin tưởng vào trợ giúp quân sự của Nga và Iran, tổng thống Bachar al-Assad kỳ vọng vào giải pháp quân sự.

Vào tháng Giêng 2017, Nga cùng Iran, đồng minh của chế độ Damascus và Thổ Nhĩ Kỳ, ủng hộ phe nổi dậy tổ chức một tiến trình hòa đàm khác ở Astana, thủ đô Kazakhstan, loại Mỹ qua một bên. Tổng cộng 7 vòng thương lượng đưa đến thỏa thuận lập "4 vùng xuống thang" nhưng chiến cuộc vẫn tiếp diễn.

Hội nghị Sochi, khai mạc vào hôm nay tên thành phố nghỉ mát của Nga bên bờ Biển Đen, trong bối cảnh Daesh gần như bị tiêu diệt. Hòa đàm do ba nước Nga, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ bảo trợ lẽ ra sẽ rất trọng thể với hơn 1600 khách mời đại diện cho mọi phe phái tại Syria từ chính phủ, đối lập ôn hòa, đối lập triệt để cho đến các lực lượng võ trang Syria và Kurdistan. Nghi ngờ chính quyền Nga có ý đồ làm suy yếu tiến trình đàm phán do Liên Hiệp Quốc bảo trợ để buộc đối lập chấp nhận một thỏa thuận hòa bình có lợi cho chính quyền Damascus và Moskva, Mỹ và Pháp không gửi quan sát viên đến Sochi. Liên minh đối lập chính yếu của Syria cũng tố cáo Damascus không thực tâm làm cho hội nghị Vienna tuần trước thất bại, tẩy chay lời mời. Phe Kurdistan-Syria cũng tẩy chay Sochi để phản đối Nga bật đèn xanh cho Thổ Nhĩ Kỳ tấn công Afrin.

Tại Sochi, mục tiêu đã được giới hạn ở mức độ thấp nhất là "bàn về bản Hiến Pháp tương lai" mà không nói gì đến Bachar al-Assad.

Không có đối lập Syria, "yếu tố cốt lõi" theo nhận định của ngoại trưởng Pháp Jean-Yves LeDrian, Sochi sẽ không đạt được kết quả gì. Phát ngôn viên điện Kremlin cũng dự báo không có "tiến bộ đột phá".

Do Damascus không gửi phái đoàn chính phủ tham dự, thay thế bằng đại diện của đảng Baas cầm quyền, giới quan sát cũng không có cơ hội xem Nga đóng vai trọng tài quốc tế.

Tú Anh

*******************

Quân chính phủ Syria chạm súng với lực lượng Thổ Nhĩ Kỳ ở Idleb (RFI, 30/01/2018)

Ngày 29/01/2018, lực lượng chính phủ Syria và quân đội Thổ Nhĩ Kỳ lần đầu tiên đã chạm súng với nhau ở khu vực tỉnh Idleb, miền Bắc Syria. Không quân Nga cũng xuất trận để trợ giúp đồng minh Damascus.

Quân xa Thổ Nhĩ Kỳ ở khu vực gần biên giới với Syria, tỉnh Hatay, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 28/01/2018 Reuters/Murad Sezer

Thông tín viên RFI trong khu vực, Paul Khalifeh cho biết thêm chi tiết :

"Vụ va chạm đầu tiên giữa hai quân đội Thổ Nhĩ Kỳ và Syria cùng với đồng minh của họ xẩy ra ở phía nam tỉnh Aleppo, không xa Idleb, một vùng chiến sự nơi quân đội chính phủ Syria đã mở chiến dịch tấn công từ hai tháng nay.

Các nguồn tin từ cả chính quyền Damascus lẫn phía đối lập đều nói đến xung đột vũ trang giữa hai quân đội, với những trận đấu pháo và oanh kích gần thị trấn Haderc. Một đoàn quân xa, khoảng 100 chiếc của Thổ Nhĩ Kỳ, trong đó có 15 chiếc xe tăng đã tràn qua biên giới Syria, đi ngang qua khu vực phía bắc Idleb, và tiến về đồi Al-Iss nhìn xuống các vị trí của quân đội Syria và đồng minh đóng dưới chân đồi cách đó vài trăm mét.

Theo tổ chức Đài Quan Sát Nhân Quyền Syria, quân đội Syria đã nã pháo vào đoàn xe và va chạm đã xẩy ra giữa hai bên. Các nguồn tin của Damascus và phe đối lập cho biết là Không Quân Thổ Nhĩ Kỳ đã oanh kích vào những vị trí của quân đội Syria. Những nguồn tin khác còn nói đến máy bay Nga cũng đã lâm trận, thả bom cách đoàn xe khoảng 2 cây số để ngăn chặn đà tiến của Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo Đài Quan sát Nhân quyền, thì đoàn quân xa Thổ Nhĩ Kỳ đã rút khỏi khu vực sau khi quân đội Syria gia tăng các trận pháo kích và các phi vụ can thiệp của máy bay Nga.

Mục tiêu của Thổ Nhĩ Kỳ là ngăn chặn, không cho quân đội Syria mở rộng chiến dịch tấn công về phía bắc tỉnh Idleb".

Mai Vân

********************

Syria : Hòa đàm Sochi bị tẩy chay (RFI, 30/01/2018)

Hội nghị bàn tròn giữa các phe xung đột tại Syria khai mạc ngày 30/01/2018 tại Sochi - Nga sau nhiều lần đình hoãn. Tổng thống Vladimir Putin muốn triệu tập 1500 đại diện chính trị, tôn giáo và sắc tộc Syria. Tuy nhiên, nhiều tác nhân chủ chốt trong cuộc chiến từ 6 năm nay, do bất bình Moskva, vắng mặt hoặc gửi đại diện cấp thấp.

Ngoại trưởng Nga S.Lavrov khai mạc hội nghị về Syria tại Sochi. Ảnh ngày 30/01/2018.Reuters

Từ Sochi, đặc phái viên Daniel Vallot tường thuật :

Hôm nay lẽ ra là một ngày trọng đại của ngành ngoại giao Nga và của bản thân tổng thống Vladimir Putin. Sau nhiều lần đình hoãn, hội nghị Sochi diễn ra trong thất bại vì thiếu người tham dự.

Trước tiên là sắc tộc Kurdistan-Syria. Phe này từ chối sang bờ Hắc Hải bởi vì Thổ Nhĩ Kỳ tung quân tấn công vào Afrin, một lãnh địa của người Kurdistan ở Syria. Phe Kurdistan-Syria phiền trách Moskva bỏ rơi họ.

Kế tiếp là các tổ chức đối lập chính yếu của Syria cũng vắng mặt. Đây là lỗi của Vladimir Putin, bất lực, không ép buộc được Bachar al-Assad nhượng bộ.

Damascus cũng không giấu thái độ bất bình chỉ đưa một phái đoàn của đảng cầm quyền sang dự hội nghị.

Điểm an ủi duy nhất cho điện Kremlin là có sự hiện diện của đặc sứ Liên Hiệp Quốc Staffan de Mistura giúp cho hội nghị được tính chính danh.

Phát ngôn viên điện Kremlin, Dmitri Peskov, nhìn nhận "khó mà có được những bước đột phá" tại Sochi.

Tú Anh

********************

Thổ Nhĩ Kỳ cấm mọi chỉ trích về chiến dịch tấn công người Kurdistan ở Syria (RFI, 30/01/2018)

Hơn một tuần sau khi bắt đầu chiến dịch tấn công nhắm vào lực lượng người Kurdistan ở miền bắc Syria, nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ quyết tâm dập tắt mọi chỉ trích ở trong nước, cho dù những chỉ trích đó rất hiếm hoi. Nhiều vụ bắt giữ đã xảy ra, thậm chí chỉ vì những người có liên quan đã có một bình luận mang tính phê phán trên các mạng xã hội, hay ký tên vào một kiến nghị. Hơn 300 người đã bị bắt vì tội "tuyên truyền cho khủng bố".

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ, Tayyip Erdogan quyết tâm dập tắt mọi tiếng nói đối lập.Yasin Bulbul/Presidential Palace/Handout via Reuters

Từ Istanbul, thông tín viên RFI Alexandre Billette cho biết chi tiết :

"Cách đây 1 tuần, tổng thống Recep Tayyip Erdogan đã cảnh báo rằng những người muốn chỉ trích chiến dịch tấn công của Thổ Nhĩ Kỳ ở Syria sẽ phải "trả giá". Lời đe dọa ngay lập tức đã biến thành hiện thực : những cuộc biểu tình hiếm hoi bị cấm, thậm chí một số người chỉ trích trên các mạng xã hội chiến dịch tấn công ở Syria cũng bị bắt giữ.

Theo bộ trưởng Nội Vụ, có 311 người bị câu lưu vì "tuyên truyền cho khủng bố", trong số đó có rất nhiều nhà tranh đấu và dân biểu của đảng cánh tả HDP ủng hộ người Kurdistan, đảng duy nhất ở Thổ Nhĩ Kỳ phản đối vụ can thiệp quân sự. Dường như có hơn 200 thành viên của đảng HDP trong số những người bị bắt giữ.

Nhưng không chỉ có các nhà tranh đấu người Kurdistan mới bị nhắm tới mà còn có hàng trăm trí thức đã ký tên vào một kiến nghị hòa bình cũng bị tổng thống Erdogan coi là "những kẻ phản bội". Đối tượng gần đây nhất bị nhắm tới là Hiệp Hội Bác Sĩ Thổ Nhĩ Kỳ. Tổ chức này đã công bố một bức thư ủng hộ hòa bình và hôm nay 11 thành viên bị điều tra về tội "ủng hộ khủng bố".

Thùy Dương