 | Tổng quan: | 3600117 |
Katsuji Nakazawa, Nguyễn Thị Kim Phụng, Nghiên cứu quốc tế, 09/08/2022
Chủ tịch Trung Quốc đang chịu áp lực phải chứng minh rằng ông có thể quản lý quan hệ Trung-Mỹ như những người tiền nhiệm của mình.
Tập Cận Bình có thể sẽ duy trì các biện pháp đối phó mà ông đã thực hiện sau khi Nancy Pelosi gặp Thái Anh Văn ở Đài Bắc để ngăn cản các chức sắc quốc tế khác thực hiện các chuyến đi tương tự. (Nguồn ảnh AP)
Chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi đến Đài Loan và cách Chủ tịch Tập Cận Bình lựa chọn các phản ứng của Bắc Kinh đã khiến người ta quan tâm nhiều hơn đến việc liệu nhà lãnh đạo Trung Quốc có đủ bản lĩnh để xử lý các vấn đề phức tạp như vậy hay không. Ở một góc độ nào đó, đây là thử thách cuối cùng mà ông phải vượt qua để giành được nhiệm kỳ thứ ba với tư cách là nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc vào mùa thu này.
Điều quan trọng là Tập không thể mắc bất kỳ sai lầm nào trong việc quản lý quan hệ với Mỹ hoặc giải quyết vấn đề Đài Loan.
Tuần này, Tập có lẽ sẽ đặc biệt bận rộn khi gặp gỡ các đảng viên lão thành đã nghỉ hưu tại "mật nghị Bắc Đới Hà" hàng năm tại khu nghỉ mát bên bờ biển ở tỉnh Hà Bắc.
Trước khi Pelosi hạ cánh xuống Đài Bắc, một nhà lãnh đạo hàng đầu của Trung Quốc đã ẩn ý rằng Trung Quốc có thể bắn rơi máy bay của bà. Các nhà ngoại giao Trung Quốc thì lặp đi lặp lại rằng nước này sẽ thực hiện "các biện pháp đáp trả" đối với bất kỳ chuyến đi nào như vậy.
Chuyến bay của Pelosi đã hạ cánh vào đêm thứ Ba mà không có sự cố rõ ràng nào xảy ra.
Đây không phải là lần đầu tiên một Chủ tịch Hạ viện Mỹ đến thăm Đài Loan. Newt Gingrich đã từng đến hòn đảo cách đây 25 năm.
Hồi đó, Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân đã khéo léo đối phó với Gingrich. Vậy nên việc người ta so sánh Tập với Giang sẽ là điều không thể tránh khỏi.
Cẩn trọng xem xét lời nói của những nhân vật lão thành trong đảng như Giang Trạch Dân có thể giúp Tập Cận Bình điều hành chính phủ Trung Quốc suôn sẻ hơn. © AP
Trong nhiệm kỳ của mình, Tập đã có nhiều động thái để thể hiện rằng ông đã vượt qua Giang, cũng như một cựu Chủ tịch Trung Quốc khác, Hồ Cẩm Đào, về mặt thành tích. Việc thông qua "nghị quyết lịch sử lần thứ ba" của Đảng Cộng sản vào năm ngoái, sau nghị quyết đầu tiên vào năm 1945 dưới thời Mao Trạch Đông và nghị quyết thứ hai vào năm 1981 dưới thời Đặng Tiểu Bình, là một trong những ví dụ như vậy.
Giờ đây, Chủ tịch Tập sẽ phải chứng minh rằng ông thực sự vượt trội hơn Giang và Hồ, và hoàn toàn có khả năng khéo léo điều phối chính trị trong nước và ngoại giao đối với vấn đề Mỹ và Đài Loan. Cũng vì thế, chuyến thăm của Pelosi là một vấn đề nội bộ của Trung Quốc.
Nếu Trung Quốc chặn được việc Pelosi đến thăm Đài Loan thông qua các nỗ lực vận động hành lang hoặc bằng cách gây áp lực, Tập hẳn đã có thể đến Bắc Đới Hà trên cương vị người chiến thắng.
Nhưng sức mạnh ngoại giao của Trung Quốc cũng có giới hạn của nó.
Ngày 02/04/1997, Gingrich, nhân vật nặng ký của Đảng Cộng hòa và một người ủng hộ Đài Loan, đã có một chuyến thăm ngắn tới hòn đảo. Ông đã gặp Tổng thống Đài Loan lúc bấy giờ là Lý Đăng Huy tại văn phòng của ông này trong khoảng một giờ.
Nhưng khác với Pelosi, Gingrich không cùng Đảng Dân chủ với Tổng thống Mỹ đương nhiệm khi ấy là Bill Clinton.
Lịch trình của Gingrich cũng rất khác, ông đã dừng lại ở Bắc Kinh trước và tổ chức hội đàm với Giang Trạch Dân.
Tổng thống Đài Loan Lý Đăng Huy chào mừng Chủ tịch Hạ viện Mỹ Newt Gingrich đến Đài Bắc vào ngày 02/04/1997. © AP
Một năm trước đó, vào tháng 3/1996, Trung Quốc đã tiến hành các cuộc tập trận bắn tên lửa trong cuộc bầu cử tổng thống trực tiếp đầu tiên của Đài Loan, nhằm cảnh báo các lực lượng ủng hộ quốc đảo giành độc lập. Đáp lại, Mỹ đã điều hai hàng không mẫu hạm đến Eo biển Đài Loan.
Trong cuộc hội đàm với Gingrich, Giang nói rằng căng thẳng Mỹ-Trung hiện đã ‘có chút nắng ấm sau những ngày mưa.’
Giang cũng nhắc Gingrich về tầm quan trọng của vấn đề Đài Loan, nhấn mạnh đây là một vấn đề "nhạy cảm và cốt lõi", lên tiếng cảnh báo Chủ tịch Hạ viện Mỹ trước khi ông đến hòn đảo.
Tuy nhiên, việc Giang đồng ý gặp Gingrich trước khi ông đến Đài Loan có thể được hiểu là một cái gật đầu ngầm. Giang có lẽ đánh giá cao việc Gingrich đến thăm Bắc Kinh trước để thể hiện sự tôn trọng.
Chuyến thăm của Pelosi có một số điểm tương đồng. Ngày 28/07, Tập đã có cuộc điện đàm kéo dài hai tiếng rưỡi với Tổng thống Mỹ Joe Biden dù đã biết về kế hoạch thăm Đài Loan của Pelosi. Tuy vẫn bất đồng về Đài Loan, nhưng có thể nói, cả hai nhà lãnh đạo đều đồng ý rằng nên tránh một cuộc đụng độ.
Nhưng Tập cần thể hiện cho Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng như công chúng thấy một thái độ mạnh mẽ hơn.
Một phần tư thế kỷ sau chuyến thăm Đài Loan của Gingrich, sức mạnh kinh tế và quân sự của Trung Quốc đã tăng lên đáng kể. Công chúng kỳ vọng Trung Quốc phô trương sức mạnh của mình. Nếu không, người ta nghĩ rằng đất nước sẽ mất thể diện. Rủi ro ở đây là rất lớn.
Theo Tân Hoa Xã, Tập nói với Biden rằng : "Nếu ông đùa với lửa, ông sẽ tự làm bỏng mình".
Những lời này được hiểu là một cảnh báo, rằng Trung Quốc có thể dùng đến các hành động quân sự nếu Pelosi vẫn tiến hành chuyến thăm.
Nguy hiểm là tai nạn có thể xảy ra. Tháng 4/2001, một máy bay chiến đấu của Trung Quốc và một máy bay giám sát điện tử của Hải quân Mỹ đã đối đầu giữa không trung ở Biển Đông gần đảo Hải Nam của Trung Quốc. Ngay cả khi các nhà lãnh đạo có sự kiềm chế, những người lính trên mặt đất vẫn có thể trở nên quá khích.
Cuối tháng 7, một hạm đội tàu Mỹ do tàu sân bay USS Ronald Reagan dẫn đầu đã quay trở lại Biển Đông sau khi tạm dừng ở Singapore. Quân đội Trung Quốc cũng đang tiến hành tập trận ở các khu vực ven biển.
Tàu sân bay USS Ronald Reagan đã tiến về phía Đài Loan trước chuyến thăm của bà Nancy Pelosi vào tuần này. © Hải quân Mỹ
Việc Không quân và Hải quân Mỹ triển khai máy bay và tàu chiến trên diện rộng nhằm quản lý rủi ro liên quan đến chuyến thăm Đài Loan của Pelosi đóng vai trò là một thông tin tham khảo hữu ích cho quân đội Trung Quốc, vốn thường xuyên mô phỏng các cuộc xâm lược Đài Loan.
Trước khi bay đến Đài Loan vào năm 1997, Gingrich và đội ngũ của mình đã bay từ Trung Quốc đến Nhật Bản. Chủ tịch Hạ viện Mỹ và Thủ tướng Nhật Bản khi đó là Ryutaro Hashimoto đã cùng nhau dùng bữa vào sáng ngày 31/03.
Khi ở Nhật Bản, Gingrich trông có vẻ mệt mỏi. Ông dường như cũng không hài lòng với cách Trung Quốc tiếp đãi mình ở Bắc Kinh.
Có lẽ là vì Phó Tổng thống Mỹ Al Gore cũng đang thăm Trung Quốc vào cùng thời điểm. Giang đã gặp Gore trước khi nói chuyện với Gingrich. Đương nhiên, phía Trung Quốc sẽ dành hết sức lực để chào đón Gore, vì ông đại diện cho chính phủ Mỹ.
Nửa năm sau, vào tháng 10/1997, Giang đã bay tới Mỹ – thực hiện chuyến thăm Mỹ chính thức đầu tiên của một nguyên thủ Trung Quốc trong vòng 12 năm. Đến tháng 06/1998, Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Bill Clinton đã có chuyến công du 9 ngày tới Trung Quốc.
Giang, hiện là một nhân vật lão thành đã nghỉ hưu của đảng, luôn tự hào về cách ông hàn gắn lại quan hệ của Trung Quốc với Mỹ, vốn đã từng ở giai đoạn tồi tệ nhất của nó.
Giang đã đối phó thành công với chuyến thăm Trung Quốc của Gore cũng như các chuyến đi Trung Quốc và Đài Loan của Gingrich, sau đó nhanh chóng cải thiện quan hệ của Trung Quốc với Mỹ
Trong lúc đại hội toàn quốc của đảng sắp đến gần, câu hỏi đặt ra là : Giang và các phụ tá cũ của ông ta có ý định gì ?
Sẽ không có gì lạ nếu họ muốn Tập quản lý quan hệ Trung-Mỹ một cách tốt hơn, và phải cân nhắc đến sự suy giảm kinh tế lớn chưa từng có của Trung Quốc.
Nhưng điều này không có nghĩa là họ muốn Tập nhượng bộ trong vấn đề Đài Loan.
Thay vào đó, có thể ý định của họ là : dù ý muốn tấn công với mục tiêu thống nhất Đài Loan của Tập có thể là điều tự nhiên, nhưng Tập nên đưa ra quyết định có tính thực tế sau khi xem xét quan hệ với Mỹ.
Ý định của Giang, người sắp bước sang tuổi 96, và những cán bộ lão thành khác trong đảng sẽ được truyền đến Tập theo nhiều cách khác nhau, và Tập không thể phớt lờ suy nghĩ của họ.
Điều này giải thích tại sao Tập phải nói chuyện với Biden qua điện thoại, bất chấp việc quan hệ song phương vẫn còn nhiều trắc trở.
Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi trong cuộc gặp với Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn tại Văn phòng Tổng thống ở Đài Bắc, Đài Loan, vào ngày 03/08. © Văn phòng Tổng thống Đài Loan / Reuters
Pelosi từng đến thăm Bắc Kinh vào năm 1991, hai năm sau cuộc đàn áp những người biểu tình ủng hộ dân chủ ở Quảng trường Thiên An Môn.
Vào ngày cuối cùng của chuyến thăm Bắc Kinh, bà đã đến quảng trường và dương một biểu ngữ có nội dung "Dành cho những người đã chết vì dân chủ ở Trung Quốc". Thông điệp được viết bằng cả tiếng Trung và tiếng Anh.
Tại Đài Bắc, thủ đô của Đài Loan, Pelosi đã ca ngợi nền dân chủ và hội đàm với Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn.
Dù Trung Quốc đang thể hiện lập trường cứng rắn trong vấn đề Đài Loan, nhưng thực tế thì họ muốn tránh gây hiểu nhầm trước thềm đại hội toàn quốc.
Không nghi ngờ gì, 25 năm sau chuyến thăm Đài Loan của Gingrich, quan hệ Mỹ-Trung vẫn là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến chính trường Trung Quốc.
Có khả năng Trung Quốc sẽ tiếp tục "các biện pháp đáp trả" sau khi Pelosi rời Đài Bắc. Một trong số các lý do để họ làm như vậy là nhằm ngăn cản các quan chức Mỹ đến thăm Đài Loan sau cuộc bầu cử giữa kỳ vào tháng 11.
Trận chiến mà Tập không thể để thua vẫn còn tiếp diễn.
Katsuji Nakazawa
Nguyên tác : "Pelosi’s Taiwan visit is Xi’s final exam to stay top leader ", Nikkei Asia, 04/08/2022
Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 09/08/2022
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cao cấp của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
Chuyến thăm Đài Loan của Nancy Pelosi
Phạm Phú Khải, VOA, 09/08/2022
Hoa Kỳ tôn trọng chính sách Một Trung Quốc, nhưng sẵn sàng bảo vệ Đài Loan ? Nghe có vẻ rất mâu thuẫn, vì Trung Quốc muốn thống nhất bằng mọi giá. Cho nên Hoa Kỳ sẽ bảo vệ đến mức nào ?
Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi phát biểu tại cuộc họp với Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn tại văn phòng tổng thống ở Đài Bắc, Đài Loan ngày 3 tháng 8 năm 2022.
Cuối tháng 7 đầu tháng 8 vừa qua, truyền thông khắp nơi đưa tin, một cách dè dặt, rằng Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi có thể sẽ ghé thăm Đài Loan trong chuyến đi của phái đoàn quốc hội Hoa Kỳ đến một vài quốc gia Châu Á.
Chuyến viếng thăm có thể của bà Pelosi xảy ra vào thời điểm tế nhị và phức tạp hiếm có.
Cuộc chiến tại Ukraine, kéo dài gần 6 tháng qua, đã đụng đến nền tảng của trật tự quốc tế dựa trên quy luật, và tác động mạnh mẽ lên kinh tế toàn cầu, nhất là nạn lạm phát gia tăng chưa từng thấy trong vài thập niên qua. Không một quốc gia nào không bị ảnh hưởng, cách này hay cách khác. Nhưng dù sao, chiến tranh nóng hiện nay đang được ngăn chặn trong phạm vi Ukraine, chủ yếu ở vùng phía Đông.
Trải nghiệm qua tác động này, có lẽ không mấy ai muốn chiến tranh nóng này lan rộng. Và chắc cũng không ai muốn nó bùng phát tại một nơi khác. Nhưng chuyến viếng thăm của bà Nancy Pelosi đến Đài Loan đã rõ ràng gây thêm căng thẳng trong vùng. Bắc Kinh tuyên bố phản ứng mạnh với ai dám đùa giỡn với lửa, trong khiPelosi, ngoài việc tái khẳng định sự cam kết vững chắc của Hoa Kỳ đối với hòn đảo tự chủ này, không muốn cho Bắc Kinh cảm nhận rằng sự viếng thăm của bà là quyền quyết định của họ.
Kevin Rudd, cựu Thủ tướng và Bộ trưởng Ngoại giao Úc, cũng là một chuyên gia về Trung Quốc, đã bày tỏ thẳng thắn quan tâm của ông trước trong và sau chuyến đi. Trong những cuộc phỏng vấn vớiCNN, BBC, ABC, và CNBC, Kudd biện luận rằng chuyến viếng thăm của Pelosi không giúp ích gì thêm cho lợi ích an ninh của Đài Loan, mà còn có thể đổ dầu vào lửa ; nó có thể làm cho cuộc xung đột giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc có khả năng xảy ra hơn, và vì thế Kudd tin rằng hai nước cần có một khung sườn để quản lý cạnh tranh chiến lược ; Rudd cũng biện luận rằng Trung Quốc cũng không được lợi gì nếu vì thế mà leo thang cuộc khủng hoảng này với Hoa Kỳ. Quan điểm mới nhất của Rudd về chuyến viếng thăm của Pelosi là tuy Cập Cận Bình của Trung Quốc không muốn một cuộc khủng hoảng hay chiến tranh trong tương gần chỉ vì cuộc viếng thăm này, ông e rằng những gì đang diễn ra cho thấy một sự dịch chuyển lâu dài và quan yếu trong quan hệ giữa hai nước đang diễn ra, mà sẽ có những hệ quả sâu sắc lên nước Úc.
Rudd không phải là người duy nhất, hay thiểu số, bày tỏ quan ngại về chuyến viếng thăm của Pelosi. Đọc một số bài bình luận tại những nước Nam Á và Đông Nam Á, như tại Thái Lan, Bangladesh, cho thấy họ lo ngại rằng chuyến thăm này không giúp ích được gì, mà còn làm gia tăng căng thẳng trong vùng. Nói chung nhiều bài viết phê bình rằng nó chỉ phục vụ cho mục đích chính trị riêng của Pelosi hay Đảng Dân chủ thôi.
Những nướcĐông Nam Á không muốn căng thẳng hay leo thang chiến tranh là điều dễ hiểu. Nếu có gì xảy ra, nó xảy ra sát bên cạnh họ. Chiến tranh xa sôi như tại Ukraine mà đã gây khủng khoảng toàn cầu về mặt cung cầu, nhất là năng lượng, và bao nhiêu hệ quả dây chuyền. Tuy thế không có điểm nóng nào mà toàn thế giới quan ngại bằng Đài Loan trong một hai thập niên tới. Quan điểm nhất quán của Bắc Kinh là phải thống nhất Đài Loan với đại lục. Cho đến nay lập trường Đài Loan là chiến đấu bảo vệ lãnh thổ đến cùng. Như thế thì Hoa Kỳ sẽ không làm ngơ nếu Trung Quốc chiếm Đài Loan bằng vũ lực. Hoa Kỳ tham chiến thì Úc và nhiều đồng minh của Hoa Kỳ sẽ không thể đứng ngoài cuộc. Trung Quốc có đồng minh nào không, có Nga hỗ trợ không, thì chưa rõ. Nhưng chừng đó cũng đủ để nó trở thành chiến tranh nóng, Thế Chiến III. Bài học về khả năng leo thang chiến tranh và lan rộng toàn cầu, quaThế Chiến I và II, là điều đáng suy ngẫm cho mọi người.
Lãnh đạo chính trị tại Úc, quốc gia đồng minh hàng đầu của Hoa Kỳ, cũng rất quan ngại về chuyến viếng thăm của Pelosi tại Đài Loan. Cả hai Thủ tướng Anthony Albanese lẫn Ngoại trưởng Penny Wongkhẳng định vẫn tiếp tục ủng hộ chính sách "Một Trung Quốc/One China" mà Hoa Kỳ đã duy trì hơn 5 thập niên qua. Tuy nhiên chính sách này ngày càng có vẻ mơ hồ. Hoa Kỳ tôn trọng chính sách Một Trung Quốc, nhưng sẵn sàng bảo vệ Đài Loan ? Nghe có vẻ rất mâu thuẫn, vì Trung Quốc muốn thống nhất bằng mọi giá. Cho nên Hoa Kỳ sẽ bảo vệ đến mức nào ? Nhưng chuyến viếng thăm của Pelosi cho thấy phía lập pháp của Hoa Kỳ cam kết hơn trong lập trường bảo vệ Đài Loan, mặc dầu Nhà Trắng, phía hành pháp, muốn xác nhận tính độc lập của mỗi bên, do đó không muốn can thiệp. Dù sao thì dường như tất cả mọi bên đều thấy có nhu cầu làm rõ chính sách Một Trung Quốc này. Nhưng mọi bên đều như đang chơi bài xì tẩy/poker. Không có bên nào muốn công khai lá bài kín của mình. Nó như thể "bí mật quốc gia" hàng đầu. Nếu Trung Quốc biết lập trường chính thức của chính quyền Albanese, chẳng hạn, thì quan hệ giữa hai nước, và hệ quả của nó, sẽ vô cùng tệ hại. Cho nên tính mơ hồ chiến lược (strategic ambiguity) hiện nay như thế lại là điều hay (Nó chẳng khác gì "Tôi xin người cứ gian dối, cho tôi tưởng người cũng yêu tôi").
Bắc Kinh đã tỏ vẻ rất nổi giận sau chuyến viếng thăm Đài Loan của Pelosi. Các cuộc tập trận, pháo kích của Trung Quốcxâm phạm vào không phận và hải phận của Đài Loan, và các cuộc đuổi bắt nhau, trong những ngày qua, là phản ứng mang tính leo thang nhưng kiềm chế. Điều dễ hiểu là Tập Cận Bình cần làm tất cả những gì có thể làm để cho người dân Trung Quốc, lẫn thế giới, thấy ông không yếu đuối. Đảng Cộng sản Trung Quốc cũngđang chuẩn bị cho Đại hội Đảng lần thứ 20 vào cuối năm nay, và Tập muốn được tiếp tục bầu chọn làm Chủ tịch Đảng lần thứ ba. Do đó đối tượng Tập nhắm vào hiện nay và sắp tới, trên hết, vẫn là sự ủng hộ tuyệt đối của đảng viên.
Nước cờ kế tiếp của Tập đối với Đài Loan sau chuyến viếng thăm của Pelosi, trong Đại hội Đảng, và nếu được tiếp tục bầu chọn vai trò chủ tịch cuối năm nay, điều gần như chắc chắn xảy ra, là gì thì chưa ai rõ.
Nhưng điều rõ ràng, từ phía Hoa Kỳ, là phía hành pháp lẫn lập pháp, đều khẳng định bảo vệ Đài Loan nếu Trung Quốc dùng vũ lực. Lập trường này có thay đổi không nếu bầu cử quốc hội Hoa Kỳ cuối năm nay cho ra kết quả là bên Cộng hòa chiếm đa số tại hạ viện hay thượng viện, hay cả hai ? Liệu Hoa Kỳ vẫn tiếp tục cam kết bảo vệ Đài Loan nếu có sự thay đổi chính quyền từ Dân chủ sang Cộng hòa vào năm 2024 ? Làm sao biết được tương lai ? Sự thiếu rõ ràng và thiếu chắc chắn này sẽ làm cho Đài Loan lúc nào cũng phải lo canh cánh. Do đó chuẩn bị nội lực luôn là điều quan trọng nhất để tự bảo vệ mình. Và Đài Loan đã làm rất tốt về mặt này. Tốt, nhưng chưa đủ.
Điều mà chính quyền Biden có thể làm được cho Đài Loan, vừa công khai lập trường vừa âm thầm hành động, trong hai năm còn lại trong tư thế lãnh đạo chính trị, như David Sacksbiện luận trên Foreign Affairs, là : một ; rà lại chính sách toàn diện ₫ối với Đài Loan, và cho Trung Quốc biết một cách rõ ràng là Hoa Kỳ sẽ không làm ngơ mà sẽ dùng vũ lực để phòng vệ Đài Loan nếu Trung Quốc xâm chiếm ; hai, trang bị tối đa khả năng chiến đấu và tự vệ của quân đội Đài Loan, nhưng làm một cách âm thầm thay vì khiêu kích ; và ba, chuẩn bị và trang bị người người dân Đài Loan khả năng và tâm lý đối phó với sự xâm chiếm của quân đội Trung Quốc, trong đó đòi hỏi phải lập kế hoạch làm thế nào để duy trì nguồn cung cấp thực phẩm, nhiên liệu và y tế đầy đủ trong khi xảy ra xung đột.
Cho đến khi Đài Loan đủ mạnh, và sẵn sàng, để đối đầu với cuộc xâm lăng của Trung Quốc, mọi hành động cần thiết phải trong khuôn khổkiềm chế. Cuộc chiến tại Ukraine hiện nay, trên mặt trận quân sự, lẫn tâm lý, tình báo, kinh tế v.v… sẽ tác động đáng kể lên những tính toán của Bắc Kinh lẫn Hoa Thịnh Đốn, cũng như các thủ đô chính trị trên thế giới. Tinh thần chiến đấu bất khuất của quân dân Ukraine và sự lãnh đạo tài tình của Tổng thống Volodymyr Zelenskyy rõ ràng làm cho Bắc Kinh theo sát từng ly từng tí. Dù kết quả cuộc chiến Ukraine ra sao, chắc chắn Bắc Kinh sẽ quan ngại vì người dân Đài Loan, giống như người dân Ukraine, đều có vẻ sẵn sàng chiến đấu đến cùng để bảo vệ đất nước mình.
Úc Châu, 08/08/2022
Phạm Phú Khải
Nguồn : VOA, 09/08/2022
************************
Lý giải chuyến thăm Đài Loan của bà Nancy Pelosi
Nguyễn Quang Dy, Viet-studies, 07/08/2022
"Chiến tranh là sự kế tục của chính trị bằng phương tiện khác"
(War is the continuation of politics by other means)
Carl Von Clausewitz
Trong chuyến thăm 4 nước Châu Á (Singapore, Malaysia, Nam Hàn, Nhật Bản) từ 1-6/8/2022, Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi (82 tuổi) đã bất ngờ đến thăm Đài Loan (2/8). Bà là quan chức cao cấp nhất của Mỹ đến thăm Đài Loan kể từ năm 1997. Đây là một chuyến thăm gây tranh cãi và đầy kịch tính, có thể kích hoạt cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan lần thứ 4, làm cho quan hệ Mỹ-Trung căng thẳng như "bên miệng hố chiến tranh"(brinkmanship). Để giải mã sự kiện bất thường này, cần phân tích nó trong bối cảnh mới.
Bối cảnh mới
Bà Peloci đã dự kiến đi thăm Đài Loan từ 4/2021, nhưng phải hoãn vì đại dịch. Đây không phải lần đầu Chủ tịch Hạ viện Mỹ thăm Đài Loan. Ông Newt Gingrich đã đến thăm Đài Loan năm 1997, nhưng chuyến thăm của bà Pelosi đã diễn ra trong một bối cảnh mới, không chỉ có ý nghĩa tượng trưng (symbolic) mà còn có nhiều hàm ý khác. Bà Pelosi đã giải thích trong một bài viết đăng trên báo Washington Post (1).
"Luật quan hệ Đài Loan" (Taiwan Relations Act 1979) khẳng định cam kết của Mỹ và lời thề long trọng phải bảo vệ Đài Loan. Nay Trung Quốc tuyên bố chuẩn bị thống nhất Đài Loan bằng vũ lực, Mỹ không thể đứng ngoài. Chuyến thăm của phái đoàn quốc hội Mỹ là một minh chứng rõ ràng là Mỹ đang sát cánh với Đài Loan để bảo vệ chủ quyền và tự do. Mỹ đoàn kết với Đài Loan lúc này có ý nghĩa quan trọng hơn bao giờ hết, không chỉ vì 23 triệu dân Đài Loan mà còn vì hàng triệu người khác đang bị Trung Quốc áp bức và đe dọa.
Bắc Kinh đã vứt lời hứa "một nước, hai chế độ" vào sọt rác, không chỉ ở Hong Kong mà còn ở tây Tạng và Tân Cương. Ở Tây Tạng, họ đã triển khai chiến dịch xóa bỏ ngôn ngữ, văn hóa, tôn giáo và đặc tính Tây Tạng. Ở Tân Cương, họ đã tiến hành diệt chủng người Hồi giáo và các sắc tộc thiểu số khác. Thế giới đứng trước sự lựa chọn giữa độc tài và dân chủ. Mỹ không thể đứng ngoài khi Bắc Kinh đe dọa Đài Loan, nhưng Mỹ cũng không thay đổi chính sách "một Trung Quốc", theo "Luật Quan hệ Đài Loan" và "Thông cáo Chung".
Ngay sau khi có tin bà Nancy Pelosi định đến thăm Đài Loan vào đầu tháng 8/2022, ông Tập Cận Bình đã nói với ông Joe Biden rằng "kẻ nào chơi với lửa sẽ bị lửa thiêu", và Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng đã cảnh báo về "những hậu quả nghiêm trọng". Ngay sau đó, Trung Quốc đã điều nhiều máy bay chiến đấu xâm phạm "vùng nhận diện phòng không" (ADIZ) của Đài Loan, và triển khai tập trận bắn đạn thật tại 6 khu vực biển xung quanh Đài Loan (2).
Nhưng khủng hoảng eo biển Đài Loan không phải do chuyến thăm của bà Nancy Pelosi gây ra. Dù bà quyết định không đến Đài Loan trong chuyến thăm Châu Á, thì chủ trương thôn tính Đài Loan của Trung Quốc vẫn tiếp tục gia tăng và kích hoạt một cuộc khủng hoảng mới trong tương lai gần. Trái với dư luận đang nổi lên hiện nay, điều đó chủ yếu cũng không phải do Tập Cận Bình đã cam kết thống nhất Đài Loan trong nhiệm kỳ của mình. Dù thống nhất Đài Loan là một mục tiêu lâu dài, nhưng dùng vũ lực làm việc đó sẽ trả giá đắt.
Nguyên nhân chính để Trung Quốc làm rùm beng vấn đề Đài Loan là do trước mắt, Bắc Kinh muốn nhắn nhủ lãnh đạo Đài Loan và những người ủng hộ họ ở Phương Tây rằng chủ trương thách thức Trung Quốc là không thể chấp nhận được. Điều đó hàm ý rằng nếu họ không thay đổi chính sách thì Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác mà sẽ leo thang. Bước ngoặt chính đã diễn ra vào tháng 1/2020 khi Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn đã dễ dàng giành được thắng lợi ở nhiệm kỳ 2 và đảng DPP của bà đã đánh bại đảng KMT.
Mỹ đã từng bước điều chỉnh chính sách đối với Đài Loan từ thời Trump, và chủ trương thách thức Trung Quốc vẫn tiếp tục dưới thời Biden. Cuộc chiến tranh Ukraine cũng góp phần làm lãnh đạo Phương Tây cho rằng Đài Loan đang gặp nguy hiểm trầm trọng và cấp bách. Nếu Tập Cận Bình không tỏ rõ sức mạnh của mình vào lúc này thì không chỉ làm tổn hại cho cơ hội đạt được mục tiêu lâu dài là thống nhất Đài Loan mà còn làm gia tăng chỉ trích rằng ông yếu đuối và làm tổn thương vị thế của ông trong nước và ngoài nước.
Có lẽ Trung Quốc không chủ định tấn công ngay Đài Loan, nhưng họ có thể quyết định lôi kéo Mỹ vào "trò chơi trọi gà" (a game of chicken) tại eo biển Đài Loan. Điều đó cực kỳ nguy hiểm vì Trung Quốc tin rằng chỉ có dùng kế sách "bên miệng hố chiến tranh" mới có thể lôi cuốn các bên vào trò chơi mạo hiểm này. Nhưng nước cờ thế đó có thể dẫn đến sai lầm khủng khiếp. Chúng ta không được quên rằng chiến tranh hạt nhân đã không xảy ra năm 1962 chỉ vì may mắn. Trong trò chơi cân não đó, ai chớp mắt trước sẽ thua.
Chuyến đi gây tranh cãi
Nhiều người Mỹ (trong đó có Tom Friedman) cho rằng chuyến đi Đài Loan của bà Pelosi "trái với mong muốn của ông Biden". Đó là hành động quá khinh suất (utterly reckless), nguy hiểm và vô trách nhiệm (dangerous and irresponsible), là một sai lầm tệ hại (awful mistake) với hệ quả khó lường (unpredictable consequences). Chuyến thăm chỉ có ý nghĩa tượng trưng, mà không làm cho Đài Loan an toàn hay thịnh vượng hơn (3).
Phản ứng quân sự của Trung Quốc có thể làm cho Mỹ bị xô đẩy vào xung đột trực tiếp cùng một lúc với cả hai siêu cường hạt nhân là Nga và Trung Quốc. Xung đột với Trung Quốc về Đài Loan do chuyến thăm không cần thiết của bà Pelosi kích hoạt, do đánh giá sai tình hình thế giới vào thời điểm không thể tồi tệ hơn. Nói cách khác, chuyến thăm võ đoán và tắc trách (arbitrary and frivolous) đã kích hoạt xung đột với Trung Quốc về Đài Loan. Theo quy tắc địa chính trị, không được cùng lúc xung đột với cả hai siêu cường hạt nhân.
Tổng thống Joe Biden và cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan đã yêu cầu Bắc Kinh không nên viện trợ quân sự cho Nga để chống Ukraine. Team Biden cũng giải thích với bà Pelosi tại sao không nên đi Đài Loan lúc này. Việc tổng thống Biden và các quan chức an ninh không thuyết phục được chủ tịch Hạ Viện (cùng đảng Dân chủ) về một vấn đề đối ngoại, chứng tỏ sự "phân liệt về chính trị" (political dysfunction). Tuy có thể lập luận rằng Trung Quốc chỉ hù dọa, nhưng nước cờ thế Đài Loan luôn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến chiến tranh.
Chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi tuy không được báo trước khi rời Singapore và diễn ra rất nhanh (trong vòng 24 giờ) nhưng là chuyến thăm chính thức, được báo chí đưa tin, và trở thành tâm điểm của cả chuyến thăm Châu Á. Máy bay quân sự chở đoàn đến Đài Loan đã phải bay vòng theo lộ trình bí mật để tránh các khu vực trên biển đang bị Trung Quốc phong tỏa. Trong bối cảnh nhạy cảm hiện nay, bà Palosi đã liều đến thăm Đài Loan, nên chuyến đi phải tính toán kỹ vì bất chấp những lời cảnh báo và đe dọa của Trung Quốc.
Trong bối cảnh vận động tranh cử giữa kỳ tại Mỹ (cuối năm nay) đảng Dân chủ và ông Biden đang bị mất điểm, nên chuyến thăm Đài Loan là một cơ hội chính trị vì hầu như được cả hai đảng ủng hộ, và là nước cờ thế để chứng tỏ đảng Dân chủ vẫn mạnh. Đây còn là cơ hội cuối cùng để bà Pelosi ghi điểm trước khi kết thúc sự nghiệp chính trị lâu dài của mình với vai trò chủ tịch Hạ Viện, và người thứ ba có quyền lực cao nhất tại Mỹ (sau Phó Tổng thống). Chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi có động cơ chính trị và cá nhân.
Trong bối cảnh Trung Quốc đang chuẩn bị cho đại hội đảng (cuối năm nay), ông Tập Cận Bình cũng phải chứng tỏ sức mạnh để củng cố quyền lực, vì gần đây uy tín của ông có phần giảm sút do hệ lụy của suy thoái kinh tế sau đại dịch và cuộc chiến tranh ở Ukraine. Đây là cơ hội chính trị duy nhất để ông được bầu làm "chủ tịch suốt đời" (như hoàng đế Trung Hoa) nên là một thời điểm rất nhạy cảm. Tuy phải tỏ ra mạnh để "rung cây dọa khỉ" nhưng ông không muốn xung đột với Mỹ ngay trước đại hội đảng lần thứ 20 vào cuối năm nay.
Nói cách khác, nếu không có bầu cử giữa kỳ tại Mỹ và đại hội đảng tại Trung Quốc vào cuối năm nay, thì chưa chắc bà Pelosi đã quyết định đến thăm Đài Loan. Vì vậy, chuyến thăm Đài Loan lần này là một nước cờ thế về chính trị, trong một bối cảnh đặc biệt. Tuy chuyến thăm gây tranh cãi này có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng mới tại eo biển Đài Loan, nhưng cả hai bên Mỹ và Trung Quốc đều hiểu ngầm rằng cuộc đối đầu (stand-off) chỉ là tượng trưng (symbolic) và có những giới hạn mà cả hai bên đều không muốn vượt qua.
Nếu xâm lược Đài Loan mà dễ thì chắc Trung Quốc đã làm rồi. Tuy Trung Quốc phản ứng mạnh, nhưng Đài Loan không phải Ukraine. Dù bà Pelosi không thay đổi được gì từ thập niên 1990, nhưng so sánh sức mạnh quân sự ở Châu Á đã thay đổi. Vấn đề là liệu khủng hoảng có xô đẩy Trung Quốc tấn công Đài Loan hay không. Nguy cơ thực sự là Trung Quốc phản ứng thế nào trước sự có mặt của nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ ở khu vực (4).
Dư luận phân hóa
Mỹ có thể đánh giá thấp khả năng Trung Quốc phản đối chuyến đi Đài Loan với tính toán rằng Trung Quốc không liều leo thang để tránh khủng hoảng và rủi ro cho Tập Cận Bình trước Đại hội đảng lần thứ 20 khi ông sẽ được tái cử nhiệm kỳ 3. Trung Quốc không muốn thách thức Mỹ lúc này. Chuyến thăm của bà Pelosi là tượng trưng, nhưng nhất quán với chính sách "Một Trung Quốc". Nếu vậy thì Washington đã tính toán sai về cả ba vấn đề (5).
Theo một số chuyên gia, chiến tranh có thể nổ ra bất cứ lúc nào, và chúng ta không còn thời gian để chuẩn bị. Giáo sư Hal Brands (American Enterprise Institute) lập luận rằng Mỹ có thể chuẩn bị cho một cuộc chiến sai lầm vì xung đột Mỹ-Trung thường kéo dài và mở rộng ra khu vực chứ không chỉ giới hạn tại eo biển Đài Loan. Brands đã bác bỏ quan niệm cho rằng xung đột tại Châu Á chỉ giới hạn trong phạm vi khu vực (6).
Tuy ông Biden bảo vệ quyền đi thăm Đài Loan của bà Pelosi, nhưng vẫn khẳng định chính sách của Mỹ với Đài Loan không thay đổi. Trong cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan lần thứ ba (1995) chính quyền Clinton đã tỏ ra cứng rắn, nên sau 9 tháng căng thẳng, Bắc Kinh cuối cùng đã xuống thang để tránh khủng hoảng, làm thay đổi ván cờ chiến lược. Nay lãnh đạo Trung Quốc cũng muốn tránh đổi đầu quân sự với Mỹ về Đài Loan, ít nhất là vào lúc nảy. Phản ứng của Trung Quốc mỗi lúc một khác, không chỉ về quân sự.
Điều đó có thể thay đổi quan hệ Mỹ-Trung và làm cho vấn đề Đài Loan càng khó xử. Trung Quốc sẽ xác định những bước tiếp theo trong những ngày tới, theo một lộ trình lâu dài. Bắc Kinh có thể lợi dụng chuyến đi Đài Loan của bà Pelosi như một cái cớ để thay đổi tư thế quốc phòng của họ với Đài Loan, nới rộng lợi thế quân sự của Trung Quốc tại eo biển Đài Loan. Trung Quốc có thể tăng cường tấn công mạng ở Đài Loan (7).
Bắc Kinh nói chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi "rất nguy hiểm và ngu xuẩn (very dangerous and stupid), nhưng ông Biden không làm gì để ngăn chặn. Chuyến thăm đó là một thắng lợi cho Đài Loan, và một thử thách đối với bản lĩnh ngoại giao của họ. Đó là cơ hội để thế giới ủng hộ Đài Loan, bất chấp đe dọa của Trung Quốc. Tuy Team Biden đã cảnh báo về hậu quả nhưng bà Pelosi không lùi bước (8).
Trung Quốc tiếp tục tập trận bắn đạn thật đe dọa Đài Loan. Ngày 4/8, họ đã cho 22 máy bay chiến đấu xâm phạm "vùng nhận dạng phòng không" (ADIZ) của Đài Loan, sau khi phóng 9 tên lửa đạn đạo "Đông Phong", trong đó có 5 tên lửa đã bay qua vùng trời Đài Loan và rơi xuống vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Nhật. Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố : "Để đối phó với các hành động khiêu khích độc ác của Pelosi (vicious and provocative actions), Trung Quốc quyết định áp đặt biện pháp trừng phạt bà Pelosi và gia đình".
Trước phản ứng mạnh mẽ của Trung Quốc, bà Pelosi nói với báo chí : "Chính phủ Trung Quốc không quyết định lộ trình của chúng tôi. Họ không thể cô lập Đài Loan bằng cách ngăn chúng tôi đến thăm. Các thượng nghị sỹ của cả hai đảng đã đến thăm Đài Loan vào mùa xuân. Chúng tôi sẽ tiếp tục đến thăm. Chúng tôi không để họ cô lập Đài Loan". Chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi đã gây ra lo ngại rằng Mỹ có thể thay đổi lập trường "mù mờ chiến lược" (strategic ambiguity), thúc đẩy Trung Quốc chiếm Đài Loan bằng vũ lực.
Lời cuối
Cũng như các cuộc khủng hoảng Đài Loan trước đây, cuộc khủng hoảng lần này chắc nổi lên rồi lại chìm xuống, khi hai bên Mỹ và Trung Quốc đều chưa sẵn sàng chiến tranh do bối cảnh chính trị trong nước còn bất ổn và kết cục chiến tranh tại Ukraine chưa ngã ngũ. Xét cho cùng, các vấn đề đối ngoại luôn gắn liền và phụ thuộc vào chính trị nội bộ. Trong khi Mỹ và phương Tây học theo binh pháp Clausewitz thì Trung Quốc thích vận dụng Binh pháp Tôn Tử (Sun Tsu) như "bất chiến tự nhiên thành" (thắng mà không cần đánh nhau).
Kết cục tranh chấp ở Đài Loan và Biển Đông không chỉ qua đấu súng mà còn qua đấu trí. Trung Quốc đã từng bước kiểm soát Biển Đông bằng cách bắt nạt và thôn tính láng giềng như con trăn nuốt dần con mồi trong vùng xám (grey zone) mà Mỹ không thể can thiệp, để trở thành chuyện đã rồi (fait acompli). Nhưng đáng chú ý là gần đây Mỹ đã tỉnh ngộ và bắt đầu vận dụng cờ vây (chứ không chỉ cờ vua) để tăng cường liên kết các nước đồng minh và đối tác nhằm đối phó với với sự trỗi dậy của Trung Quốc như con quái vật Frankenstein.
Nguyễn Quang Dy
Nguồn : Viet-studies, 07/08/2022
Tham khảo :
(1) Nancy Pelosi, "Nancy Pelosi : Why I’m leading a congressional delegation to Taiwan", Washington Post, August 2, 2022
(2) Minxin Pei, "Pelosi’s visit and the coming Taiwan crisis", ASPI, 3 August 2022
(3) Thomas Friedman, "Why Pelosi’s Visit to Taiwan Is Utterly Reckless", New York Times, August 1, 2022
(4) Adam Lockyer, "Will Pelosi’s trip trigger the next Taiwan crisis ?", Lowy, 2 August 2022
(5) Paul Heer, "The Next Taiwan Strait Crisis Has Arrived", National Interest, August 2, 2022
(6) Wallace Gregson, "Time Is Running Out to Prepare for War in the Pacific", National Interest, August 2, 2022
(7) Josh Rogin, "The real crisis over Taiwan will start after Pelosi comes home",Washington Post,August 2, 2022
(8) Lily Kuo, Lyric Li, Yasmeen Abutaleb, Annabelle Timsit, "US-China tensions flare as Pelosi leaves Taiwan", Washington Post, August 3, 2022
