Thông Luận

1. 'Chúng tôi cần vaccine'

Chưa bao giờ một chuyến thăm của quan chức cấp cao Hoa Kỳ lại được người Việt Nam gửi gắm những kỳ vọng vô cùng thực tế và "sát sườn" đến như thế khi nó diễn ra giữa lúc nhiều người dân đang lao đao đối diện với tình trạng thiếu miếng ăn hàng ngày và cái chết treo lơ lửng trên đầu họ bởi nạn dịch Covid-19.

Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris.

"Vaccine, vaccine"

Đó là câu trả lời của đa số những người mà VOA hỏi chuyện.

"Cho vaccine đi. Cho cái đó là cứu (người) trước đi", bà Châu, một cư dân đang sống tại một xóm lao động nghèo với nhiều người làm nghề phụ hồ, lượm ve chai, bán vé số ở quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh, nói với VOA về mong muốn của chị đối với chuyến thăm của Phó Tổng thống Harris đến Việt Nam.

"Người ta có sức khỏe thì sau này người ta làm cũng được", người phụ nữ 49 tuổi làm nghề thủ công đang "ôm sô" mớ hàng hoá sắp phải bỏ đi vì không thể tiêu thụ được khi thành phố bị phong toả và giới nghiêm nhiều tháng nay, nói.

"Nước Việt Nam chỉ có hai mùa khí hậu, mình khổ mình cũng trồng rau trồng cải mình ăn được, miễn ra có sức khỏe, hết bịnh là mừng rồi. Dịch hết là người ta tự lo ăn. Chỉ có mùa nắng mùa mưa, dễ gần chết ! Lao động từ xưa tới giờ rồi", bà Châu giải thích, rồi nói thêm : "Bà Phó Tổng thống qua cứu nước Việt Nam cũng mừng. Bịnh đau là sợ lắm ! Trong khả năng của nước Mỹ thì xin cứu nước Việt Nam, tôi thay mặt cám ơn nhiều lắm".

Là "tâm dịch" lớn nhất Việt Nam, Thành phố Hồ Chí Minh hiện đang áp dụng các biện pháp phong toả và cách ly nghiêm ngặt khi số ca mắc Covid-19 mới hàng ngày liên tục phá kỷ lục trong những tuần lễ gần đây, với số ca nhiễm mới từ 3.000 - 4.000 người mỗi ngày trong tổng số xấp xỉ 10.000 người trên cả nước. Trong khi đó, số người được tiêm chủng đầy đủ 2 liều vaccine ở Thành phố Hồ Chí Minh chỉ mới hơn 155.000 người trong tổng số 1,5 triệu người của cả nước (1,5% dân số) tính đến ngày 18/8.

"Đó tới nay không thấy chích, mấy người trong xóm cứ hỏi ‘Chị ơi, sao hổng thấy ai chích mũi đầu tiên hết vậy ?’. Cứ nói cho không mà tới giờ dân chưa có mũi đầu tiên nữa. Mà tui là ở thành phố mà còn không có nữa đó", bà Châu nói với VOA, đồng thời cho biết thêm rằng ngay cả con trai bà hiện đang đi nghĩa vụ quân sự và tham gia công tác phòng chống dịch cũng mới chỉ được tiêm có một mũi vaccine.

"Bắt nó đi tùm lum. Bắt thằng nhỏ đi kiểu như phụ rinh (người), nói chung là đi cứu người mà chích có một mũi à. Tụi sợ, tui run quá trời !", bà Châu bày tỏ lo lắng.

Tình trạng khan hiếm vaccine Covid-19 trên toàn cầu khiến cho chính quyền tại Hà Nội trong thời gian qua liên tục hối thúc các đại diện ngoại giao đẩy mạnh công tác "ngoại giao vaccine" tại các quốc gia và đối tác có khả năng cung cấp vaccine.

Đến nay, Việt Nam đã nhận hơn 19 triệu liều vaccine Covid-19, trong đó chiếm phần lớn là vaccine AstraZeneca từ cơ chế Covax với hơn khoảng 12 triệu liều, còn lại là vaccine Pfizer, Moderna từ Mỹ, vaccine Sinopharm do Trung Quốc tặng và vaccine Sputnik V từ Nga.

Trong khi nhiều người dân vẫn từ chối tiêm vaccine Trung Quốc, các loại vaccine của Mỹ đang trở thành lựa chọn số một của họ bên cạnh loại vaccine được tiêm phổ biến là AstraZeneca.

Nhà báo Võ Văn Tạo từ Nha Trang nói với VOA rằng thông tin về chuyến thăm của Phó Tổng thống Mỹ đến Việt Nam khiến cho nhiều người dân "tràn trề hy vọng", đặc biệt vào thời điểm Việt Nam đang chật vật đối phó với bùng phát dịch Covid-19 do biến thể Delta gây nên cùng những tác động tiêu cực chưa từng có của nó.

"Việt Nam hiện cũng đang cố gắng tìm cách khắc phục nhưng do tiềm lực kinh tế, khoa học kỹ thuật cũng chỉ ở mức độ nào đó thôi cho nên rất trông chờ vào sự hỗ trợ quốc tế. Đặc biệt vừa rồi quyết định của chính phủ Mỹ hỗ trợ cho Việt Nam 5 triệu liều vaccine mà không đặt một điều kiện gì kèm theo đã làm cho người Việt Nam rất hào hứng, phấn khởi và tăng độ tin cậy đối với chính quyền của ông Biden", nhà báo độc lập cho biết.

Linh mục Lê Ngọc Thanh của Dòng Chúa Cứu Thế cũng bày tỏ sự cảm kích đối với việc Mỹ viện trợ số vaccine trên, đồng thời hy vọng rằng "Nếu trước chuyến thăm của bà Phó tổng thống, Mỹ tiếp tục viện trợ thên vaccine nữa thì chuyến đi của bà không chỉ là chuyến đi cứu người dân Việt Nam".

Cứu kinh tế

Ngoài mối lo vaccine, nhiều người bày tỏ sự lo ngại cho nền kinh tế Việt Nam, khi bản thân họ và nhiều người đang phải đối diện với tình trạng thiếu miếng ăn hàng ngày. Các tổ chức từ thiện trong những ngày qua đã hoạt động hết công suất nhưng vẫn không thể đáp ứng được nhu cầu thực phẩm hàng ngày cho các khu xóm công nhân, lao động nghèo đang bị kẹt trong các quy định kiểm dịch giữa lúc hỗ trợ của nhà nước vẫn còn chưa đến tay nhiều người dân.

"Tưởng chừng cách ly 16 ngày rồi sẽ hết, thế nhưng cứ hết đợt này qua đợt khác nó cứ kéo dài mấy tháng nay và ảnh hưởng đến kinh tế rất nghiêm trọng, mà miền Nam là nơi làm kinh tế chủ lực. Vì vậy nếu kéo dài như vậy chắc chắn Việt Nam không gượng nổi kinh tế", anh Trực, một cư dân tại Thành phố Hồ Chí Minh bị thất nghiệp suốt mấy tháng qua, nói với VOA.

Chính vì vậy theo anh, việc Phó Tổng thống Harris đến Việt Nam lần này "rất có lợi cho người dân và nhà nước" trong việc góp phần vực dậy nền kinh tế của Việt Nam.

Anh Trực hy vọng chuyến đi của bà Harris cũng sẽ dẫn tới việc Hoa Kỳ sẽ giúp cho Việt Nam "một gói tài trợ hoặc gói vay nào đó", và khoản trợ giúp này sẽ tới tay những người dân đang gặp khó khăn như anh.

Từ Sài Gòn, Luật sư Nguyễn Duy Bình cũng bày tỏ "mong muốn phía Hoa Kỳ tiếp tục hỗ trợ cho đất nước tôi trong giai đoạn bệnh dịch bùng phát và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp hai bên thúc đẩy quan hê đầu tư, thương mại".

Theo thông báo của Nhà Trắng, Phó Tổng thống Kamala Harris sẽ có chuyến công du đến Việt Nam và Singapore từ ngày 20/8 – 26/8. Bà Harris sẽ đến Singapore vào ngày 22/8, sau đó ghé thăm Việt Nam từ ngày 24/8 - 26/8.

"Chuyến đi của bà được thực hiện dựa trên thông điệp của chính quyền Biden-Harris với thế giới : Nước Mỹ đã trở lại", CNN dẫn một thông báo của văn phòng Phó tổng thống Mỹ nói.

Trong khi đó, Reuters dẫn lời một quan chức cấp cao của Nhà Trắng cho biết thêm rằng chuyến đi của bà Harris chú trọng đến việc bảo vệ luật pháp quốc tế tại Biển Đông, tăng cường sự lãnh đạo của Mỹ trong khu vực và mở rộng hợp tác an ninh.

2. Quan hệ Việt – Mỹ và độ chênh kỳ vọng giữa dân và chính quyền

Ngay cả khi có cùng mối quan tâm trong những vấn đề nóng hiện nay, các nhà phân tích cho rằng vẫn có một độ chênh nhất định giữa người dân và chính quyền tại Việt Nam đối với chuyến công du sắp tới của nữ Phó tổng thống Mỹ đầu tiên đến Việt Nam.

Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris sẽ thăm Việt Nam từ ngày 24/8 - 26/8/2021.

Biển Đông và Trung Quốc

"Hy vọng phía Mỹ có tiếng nói, hành động mạnh hơn để kiềm chế thói ngang ngược, bành trướng, bất chấp luật pháp quốc tế của Trung Quốc tại Biển Đông nhằm góp phần đảm bảo hòa bình ở khu vực Đông Nam Á, bảo vệ tự do, an toàn hàng hải theo chính sách của Mỹ", Luật sư Nguyễn Duy Bình từ Sài Gòn bày tỏ mong muốn của mình với VOA về chuyến thăm của Phó tổng thống Mỹ.

Trong khi đó, Linh mục Lê Ngọc Thanh của Dòng Chúa Cứu Thế nói : "Sau khi Mỹ, đến Anh, Đức, Nhật và Ấn Độ thực thi quyền tự do hàng hải trên Biển Đông, tôi hy vọng trong các cuộc làm việc sắp tới bà Phó tổng thống tuyên bố sẽ bảo vệ Việt Nam khi Tàu cộng nổ súng, và tiếp tục lên án việc Tàu cộng xây dựng trên các đảo thuộc quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa".

Nhận định về mức độ kỳ vọng của người dân Việt Nam, Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu cao cấp khách mời của ISEAS (Viện Đông Nam Á) có trụ sở ở Singapore, đưa ra nhận định với VOA : "Đa số người dân Việt Nam mong muốn quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam được phát triển một cách tốt nhất, mà cụ thể là sớm tiến đến mối quan hệ đối tác chiến lược giữa bối cảnh những thách thức an ninh từ phía Trung Quốc đối với Việt Nam và khu vực là "rất cao".

Ông nói thêm rằng cả chính quyền ở Hà Nội cũng có cùng một mong muốn như vậy nhưng ở mức độ "thấp hơn" người dân.

"Chính quyền họ khá dè dặt. Họ thận trọng, suy xét các mặt khác nhau. Cho nên mong muốn là có nhưng thấp hơn mong muốn của người dân", vẫn theo Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp.

Hôm 30/7, trong thông báo về chuyến công du của Phó tổng thống Kamala Harris đến Việt Nam và Singapore vào cuối tháng này, Cố vấn cấp cao Nhà Trắng Symone Sanders cho biết bà Harris "sẽ trao đổi với các lãnh đạo của cả hai chính phủ về các vấn đề cùng quan tâm, bao gồm an ninh khu vực, ứng phó toàn cầu với đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu và các nỗ lực chung nhằm thúc đẩy một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ".

Trong khi đó, Reuters dẫn lời một quan chức cấp cao của Nhà Trắng cho biết thêm rằng chuyến đi của bà Harris chú trọng đến việc bảo vệ luật pháp quốc tế tại Biển Đông, tăng cường sự lãnh đạo của Mỹ trong khu vực và mở rộng hợp tác an ninh, tìm cách đẩy mạnh sự ủng hộ quốc tế để chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trên thế giới.

Vấn đề tế nhị của quan hệ trục ba

Phản hồi về ý định của Washington, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng hôm 5/8 nói Hà Nội "hoan nghênh" chuyến thăm của Phó Tổng thống Harris, nhưng khẳng định "không đi với nước này để chống nước khác".

"Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam thì cứ phải nói theo cách như vậy thôi", Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp đưa ra nhận xét với VOA.

Theo ông, lập trường mà Việt Nam luôn khẳng định mỗi khi được yêu cầu bình luận về mối quan hệ Việt – Mỹ – Trung là một khái niệm mập mờ.

"Đó là một câu nói rất nôm na và rất nhiều nghĩa, không thể hiểu được hoặc muốn hiểu thế nào cũng được. Thế nào là ‘đi với’ ?", nhà nghiên cứu đang sống tại Hà Nội nói. "Trong thực tế người ta có các mức độ khác nhau. Với phía Mỹ họ có một thuật ngữ đơn giản là nước Mỹ có ‘đồng minh’ và ‘có những người bạn’. Đồng minh là sống chết có nhau, còn những người bạn là hợp tác với nhau, giúp đỡ nhau và cùng nhau xử lý những vấn đề chung ở mức độ nào đó mà nó có thể dẫn đến những mối quan hệ tốt hơn quan hệ bạn bè".

Từ Nha Trang, nhà báo độc lập Võ Văn Tạo lại cho rằng những phát biểu ngoại giao của Hà Nội đôi lúc được đưa ra theo kiểu "nói một đằng, làm một nẻo". Theo ông, Hoa Kỳ trong những năm qua đã "rất tế nhị" trong mối quan hệ với Việt Nam, một mặt nỗ lực tách Việt Nam ra khỏi vòng ảnh hưởng của Trung Quốc, nhưng mặt khác không cố dồn ép để Hà Nội lại ngả về phía Bắc Kinh.

Ông nói : "Hà Nội rõ ràng lần này không nói chung chung như trước, ví dụ như ‘phản đối sự xuất hiện của hải quân nước ngoài tại Biển Đông’ mà chỉ thẳng là phản đối hoạt động quân sự của hải quân Trung Quốc, trong khi không hề phản đối phía Mỹ, Đức, Anh, Pháp gì cả".

Động thái này cho thấy Hà Nội "rất mong muốn" sự hiện diện của các cường quốc trên để giúp Việt Nam và các nước láng giềng Đông Nam Á và khu vực giữ an ninh trước những hành động hung hăng và hiếu chiến không thể lường hết được của Bắc Kinh.

Cả hai nhà nghiên cứu Hà Hoàng Hợp và Tiến sĩ Nguyễn Quang A, cũng là một nhà vận động cho xã hội dân sự tại Việt Nam, đều cho rằng chuyện Việt Nam tăng cường hợp tác và có mối quan hệ tốt hơn với Mỹ chẳng liên quan gì đến việc "chống Trung Quốc", "chọn phe" hay "đi với nước này để chống nước khác" cả.

"Việt Nam mà có quan hệ tốt với Mỹ chẳng phải là để chống lại Trung Quốc, không nhằm việc ấy. Cho nên cách nói của Bộ Ngoại giao Việt Nam thì có thể người Trung Quốc hiểu theo một cách, mà người Việt Nam hiểu theo cách khác", Tiến sĩ Nguyễn Quang A bình luận.

Ông nói thêm rằng Việt Nam hoàn toàn có thể nâng cấp mối quan hệ với Hoa Kỳ lên mức độ chiến lược và thậm chí là chiến lược toàn diện.

"Việt Nam có mối quan hệ chiến lược toàn diện với Trung Quốc. Thế thì tại sao lại không có mối quan hệ chiến lược toàn diện với Hoa Kỳ ? Cũng như có mối quan hệ chiến lược toàn diện với Nga thì tại sao lại không với Mỹ ? Điều đó không phải là chọn bên", nhà nghiên cứu của Việt Nam nói.

"Hào hiệp và thông minh"

Theo Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, giữa bối cảnh cả thế giới đang chật vật đối phó với đại dịch Covid-19, việc Hoa Kỳ tặng hàng triệu liều vaccine cho các nước, trong đó có cựu thù Việt Nam, gần đây đã thể hiện "sự hào hiệp" và khả năng lãnh đạo mà ông nói là "số một" của nước Mỹ.

"Trong một thời gian rất ngắn, nước Mỹ đã tặng cho Việt Nam 5 triệu liều vaccine Moderna. Đấy không chỉ là biểu tượng mà là một thể hiện rất rõ ràng về năng lực lãnh đạo cũng như sự hào hiệp của nước Mỹ đối với Việt Nam trong hoàn cảnh Việt Nam đang rất thiếu vaccine và rất khó khăn để tiến lên có được vaccine tự làm, khả năng có được vaccine từ các nguồn khác cũng rất khó khăn", Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp nhận xét với VOA.

Nhà nghiên cứu này nói rằng không chỉ người dân mà cả chính quyền tại Việt Nam cũng xem Hoa Kỳ là một siêu cường luôn có cách đối xử "hào hiệp và thông minh" với các quốc gia khác, đặc biệt là những nước yếu thế. Quyết định tặng hàng triệu liều vaccine của Mỹ cho Việt Nam chẳng hạn, theo ông, là một hành động "cứu sinh" rất thiết thực đối với hàng triệu người dân Việt Nam.

"Người Việt Nam cũng so sánh chuyện Trung Quốc tặng cho Việt Nam 500.000 liệu vaccine của họ. Nhưng hai ngày sau, tặng xong thì họ có những phản ứng rất không hay. Thế thì không những người dân mà cả chính quyền Việt Nam cũng thấy rằng đấy là một sự tương phản vô cùng đơn giản nhưng rõ ràng nói lên bản chất con người cũng như cách cư xử và sự chân thành của người Mỹ và người Trung Quốc", Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp nói thêm.

Nhân quyền liệu có được cân nhắc ?

Nhận định về chuyến thăm của Phó Tổng thống Harris, Tiến sĩ Nguyễn Quang A cho đây là đỉnh điểm của chuỗi những chuyến thăm của các quan chức cấp cao Hoa Kỳ đến Việt Nam gần đây, và nó đánh dấu "một sự nồng ấm trong mối quan hệ Việt – Mỹ" với những tín hiệu tích cực trong việc phát triển mối quan hệ này.

"Nhưng tôi chỉ muốn rằng không chỉ có những điểm tích cực như vậy mà chính quyền Hoa Kỳ cũng phải lên tiếng, tất nhiên không phải là ở hàng (ưu tiên) thứ nhất, thứ hai, thứ ba, nhưng chí ít cũng phải ở hàng thứ tư, đó là vấn đề nhân quyền cho Việt Nam".

Nhà vận động nổi tiếng cho xã hội dân sự tại Việt Nam cho biết thời gian diễn ra đại dịch cũng là lúc tình trạng nhân quyền tại Việt Nam càng trở nên "đáng lo ngại" vì chính quyền lợi dụng các quy định trong phòng chống dịch và hoàn cảnh chung của quốc tế để trấn áp mạnh tay hơn những tiếng nói bất đồng.

Luật sư Nguyễn Duy Bình, người bày tỏ mong muốn mối quan hệ Việt - Mỹ "được phát triển lên một tầm cao hơn", đề nghị Hà Nội "phải cởi mở hơn, phải thừa nhận quyền tự do, dân chủ của tất cả người Việt, bỏ qua quá khứ, tạo điều kiện cho tất những người Việt ở hải ngoại trở về quê hương và sống, làm việc theo khuôn khổ pháp luật, được hưởng đầy đủ quyền của một công dân, trong đó có quyền ứng cử, đề cử, tham gia vào bộ máy lãnh đạo đất nước".

Luật sư Bình cho VOA biết ông được sinh ra "trong một gia đình nông dân, cha ông và dòng họ đều ở miền bắc và theo kháng chiến" và ông "không có quan hệ, không được lợi lộc gì ở người Việt hải ngoại", nhưng khi lớn lên ông "hiểu được tất cả công dân nước Việt đều có quyền đối với mảnh đất này".

Hôm 12/8, hàng chục nhân sĩ và các tổ chức nhân quyền Việt Nam ở Mỹ và quốc tế cũng kêu gọi Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris nêu vấn đề trả tự do cho tù nhân lương tâm trong các cuộc tiếp xúc với giới lãnh đạo Việt Nam khi bà đến đây vào cuối tháng.

Theo lịch trình dự kiến, Phó tổng thống Harris sẽ có chuyến công du đến Việt Nam và Singapore từ ngày 20/8 – 26/8. Bà sẽ đến Singapore vào ngày 22/8, sau đó ghé thăm Việt Nam từ ngày 24/8 - 26/8.

Khánh An

Nguồn : VOA, 19/08/2021