 | Tổng quan: | 3638899 |
Cuộc khủng hoảng Ukraine buộc Việt Nam phải đánh giá lại quan hệ với Nga và tiếp tục giảm phụ thuộc vào người bạn cũ là nguồn cung cấp vũ khí chủ yếu.
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam Đại tướng Phan Văn Giang và Bộ trưởng Quốc phòng Nga, Đại tướng Sergei Shoigu tại buổi hội đàm. Ảnh : TTXVN
Cuộc chiến Ukraine làm lung lay quan niệm cơ bản về tư thế quốc phòng của Việt Nam – vốn coi Nga là nguồn cung cấp tin cậy các loại vũ khí chủ yếu để răn đe Trung Quốc.
Việc Nga xâm lược Ukraine đã đẩy Việt Nam vào một vị thế khó xử về chính trị và ngoại giao, bị mắc kẹt giữa yêu cầu phải tránh lên án Nga và yêu cầu phải xoa dịu tình cảm của người dân Việt Nam muốn ủng hộ Ukraine.
Việt Nam đã hai lần bỏ phiếu trắng khi Liên Hiệp Quốc lên án Nga xâm lược, trước khi bỏ phiếu chống nghị quyết của Liên Hiệp Quốc (đầu tháng 4) loại Nga khỏi Hội đồng Nhân quyền. Nhưng Nga vẫn là nguồn cung cấp vũ khí chủ yếu và là một đối tác chiến lược chính của Việt Nam nhằm đối phó với sự đe dọa của Trung Quốc ở khu vực.
Có mấy nhân tố ràng buộc Việt Nam với Nga và đặt Hà Nội vào một vị thế khó xử khi phải đối phó với vấn đề Nga xâm lược. Thứ nhất, trong lịch sử Nga là một nước chủ chốt đã ủng hộ Việt Nam. Thứ hai, Nga là nguồn nhập khẩu vũ khí chủ yếu cho Việt Nam. Thứ ba, Nga là một đối tác chính trong các dự án về dầu khí tại Biển Đông. Việt Nam không thể liều đánh đổi tư thế sẵn sàng chiến đấu bằng cách công khai lên án Nga.
Trong tương lai trước mắt, Hà Nội sẽ vẫn duy trì chính sách "Bốn không", trong đó không tham gia liên minh quân sự, không theo nước này để chống nước khác, không cho đặt căn cứ quân sự nước ngoài trên đất Việt Nam, và không dùng vũ lực hay đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Chính sách quốc phòng này liên quan đến Biển Đông – hiện tình hình chưa đủ cấp bách để từ bỏ chính sách chiến lược truyền thống đó.
Nhưng cuộc khủng hoảng Ukraine là một cơ hội tốt để Việt Nam đánh giá lại quan hệ với Nga, xử lý các rủi ro tiềm ẩn, và cố gắng đa dạng hóa các nguồn cung cấp vũ khí để giảm thiểu phụ thuộc quá nhiều vào Nga. Trong số các khách hàng mua vũ khí Nga, Việt Nam đứng thứ năm trên thế giới và đứng đầu khu vực Đông Nam Á. Sức ép buộc Việt Nam phải đa dạng hóa nguồn cung cấp vũ khí đang tăng lên, nhất là do chiến tranh Ukraine.
Thứ nhất, Mỹ có thể trừng phạt Việt Nam vì tiếp tục mua vũ khí của Nga, theo luật CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act). Thứ hai, chiến tranh Ukraine đã khiến Nga gắn bó hơn với Trung Quốc. Thứ ba, nhiều phụ tùng vũ khí Nga, như đầu máy chiến hạm Gepard (vốn được sản xuất tại Ukraine) nay không còn nữa.
Bình luận về kế hoạch tập trận giữa Nga và Việt Nam, Derek Chollet, cố vấn cấp cao về chính sách cho Ngoại trưởng Mỹ, đã nhận xét vào cuối tháng tư rằng Nga "nay không còn là đối tác hấp dẫn như cách đây bốn tháng". Ông nói Việt Nam cần đánh giá lại quan hệ với Nga, và Mỹ "sẵn sàng làm đối tác" khi Việt Nam xem lại về an ninh trong tương lai.
Nhưng có giới hạn liệu Việt Nam có thể tách khỏi Nga bao nhiêu mà không làm tổn thương an ninh của mình. Tuy kế hoạch hiện đại hóa quân đội Việt Nam đã chững lại từ năm 2016, và Việt Nam đã cố gắng đa dạng hóa nguồn cung cấp vũ khí để giảm thiểu rủi ro, nhưng vẫn không dễ thay thế vũ khí của Nga. So sánh với các nguồn cung cấp khác, vũ khí của Nga rẻ hơn. Quân đội Việt Nam còn đứng trước thử thách phải tích hợp hệ thống vũ khí mới nếu thay thế vũ khí của Nga đã được triển khai mấy chục năm nay.
Theo SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute), vũ khí mua của Nga trong những năm gần đây bao gồm 6 tàu ngầm Kilo-class, 4 tàu hộ tống Gepard-class, 36 máy bay chiến đấu đa năng Su-30MK2, hai khẩu đội tên lửa tự hành phòng thủ bờ biển K-300P Bastion. Vũ khí của Nga chiếm 7,4 tỷ USD trong tổng kinh phí 9,07 tỷ USD (giai đoạn 1995-2021). Trong giai đoạn 1995-2014, vũ khí Nga chiếm 90% nhập khẩu, nhưng trong giai đoạn 2015-2021 đã giảm còn 68,4%. Số còn lại, Việt Nam nhập của Israel (13,7%), Belarus (5,7%), Hàn Quốc (3,3%), Mỹ (3%), Hà Lan (2,4%).
Chắc chắn sự phụ thuộc quá nhiều vào vũ khí của Nga và tác động lan tỏa đến toàn bộ cấu trúc quân sự từ huấn luyện đến bảo dưỡng, tác chiến và cung ứng, sẽ tạo ra các sơ hở chiến lược tiềm ẩn, đặc biệt trong bối cảnh Nga và Trung Quốc liên kết chặt chẽ hơn và cạnh tranh chiến lược gia tăng tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Derek Grossmanm (chuyên gia phân tích quốc phòng của RAND) lập luận rằng khả năng chiến tranh giữa Trung Quốc với Việt Nam lớn hơn với Đài Loan. Có nhiều rủi ro đáng kể nếu "sự cố" xảy ra ở Biển Đông sẽ lan tới biên giới đất liền giữa Việt Nam và Trung Quốc. Kịch bản này có khả năng xảy ra hơn là Trung Quốc xâm lược Đài Loan.
Theo một nghĩa nào đó, Việt Nam và Đài Loan đều đứng trước mối đe dọa của Trung Quốc. Những gì đang diễn ra tại Ukraine hiện nay tiềm ẩn ý nghĩa đối với tương lai của Việt Nam và Đài Loan, cũng như thất bại của Pháp ở Điện Biên phủ năm 1954 đã tác động tới tương lai của Algeria. Tương lai vùng Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương sẽ phụ thuộc vào việc khu vực này đối phó thế nào với mối đe dọa của Trung Quốc thông qua hiệu quả của sự răn đe.
Với Việt Nam – một trong các nước "bản lề" trong khu vực – điều đó có nghĩa là cần chuyển trục tế nghị về ngoại giao khỏi người bạn lâu năm và là nguồn cung cấp vũ khí chủ yếu, vì lợi ích xây dựng một quân đội hiện đại hơn, với nguồn cung cấp an toàn hơn.
Nguyễn Quang Dy
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 17/06/2022
Chiều 1/12/2021, mở đầu phát biểu tại Diễn đàn doanh nghiệp Việt – Nga, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc thông báo về cuộc hội đàm lịch sử ngày hôm trước, kéo dài gần bốn tiếng đồng hồ giữa ông với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Trong đó, hai nhà lãnh đạo đã đi sâu, bàn thảo về các phương hướng, góp ý của Hội nghị đối tác chiến lược, trao đổi những vấn đề cùng quan tâm, thảo luận nhiều nhất là hợp tác kinh tế – thương mại – đầu tư và các hình thức liên doanh. Chủ tịch nước đánh giá Liên bang Nga là một nước lớn, có nền chính trị ổn định. Việt Nam và Liên bang Nga tin tưởng nhau, có quan hệ truyền thống tốt đẹp, song kim ngạch thương mại hai chiều còn thấp, mới trên năm tỉ USD. Tiếp đó, Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc đã dành toàn bộ nội dung phát biểu đi sâu vào các định hướng khai thác tiềm năng quan hệ "đối tác chiến lược toàn diện" (CSP).
Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc hội đàm cùng Tổng thống Nga Vladimir Putin ở Moscow hôm 30/11/2021 - AFP
Kinh tế – thương mại là trụ cột
Chủ tịch nước nhắc lại, dư địa hợp tác mọi mặt giữa hai nước còn rất lớn. Quan hệ truyền thống tốt đẹp nhưng kim ngạch hai chiều chỉ mới đạt năm tỉ USD là chưa tương xứng với tiềm năng giao thương giữa các bên. Chủ tịch nước đã "tự phê" : "Với tiềm năng lớn như vậy là chúng ta chưa làm tròn trách nhiệm phát triển". Ông cho rằng doanh nghiệp hai nước cần trao đổi, các bộ ngành hai bên cần tạo điều kiện cho thương mại – đầu tư. Chủ tịch nước kêu gọi các doanh nghiệp Việt – Nga hợp tác tốt hơn nữa, đồng thời đúc kết kinh nghiệm của những doanh nghiệp đã đầu tư hiệu quả ở cả hai nước để rút bài học [1].
Cũng tại diễn đàn, Chủ tịch nước còn đưa ra một thông tin quan trọng khác, đó là chiều 2/12, Việt Nam khánh thành đường bay mới của Hãng Vietjet từ Moscow đến Việt Nam. Cùng với Vietjet, nhiều doanh nghiệp khác cũng đã ký kết những hợp đồng quan trọng. Cùng ngày, Phó thủ tướng Lê Văn Thành và Phó thủ tướng Nga Dmitry Chernyshenko đã chứng kiến Công ty VABIOTECH (thuộc Bộ Y tế Việt Nam) và Tập đoàn SOVICO ký thỏa thuận hợp tác với Quỹ đầu tư trực tiếp của Liên bang Nga (RDIF) trong việc cung ứng, sản xuất vắc-xin Sputnik V tại Việt Nam. Ông Đỗ Tuấn Đạt – chủ tịch VABIOTECH – phát biểu : "Hơn một triệu liều vắc-xin Sputnik V đã được chúng tôi sản xuất thành công ở bước đóng ống, đóng gói, đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng đã được Viện Gamaleya kiểm tra. VABIOTECH tin tưởng vắc-xin Sputnik V sẽ là một trong những chìa khóa quan trọng trong kế hoạch tự chủ vắc-xin của Việt Nam với hiệu quả cao, đặc biệt trước các biến chủng mới của vi-rút như Delta và Omicron" [2].
Dư luận trong nước và quốc tế đặc biệt quan tâm đến Tuyên bố chung giữa hai nguyên thủ được công bố trong ngày 30/11 sau cuộc hội đàm lịch sử nói trên. Tuyên bố chung đã mang đến một xung lực mới, một vị thế năng động hơn cho các mối quan hệ Việt – Nga trong những năm tới đây. Tuyên bố giải tỏa được phần nào quan ngại lâu nay từ phía Việt Nam, liên quan đến các phi vụ làm ăn giữa Nga và Trung Quốc. Nay ông Putin và ông Phúc cam kết "tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng hoạt động của doanh nghiệp dầu khí Việt Nam tại Liên bang Nga và doanh nghiệp dầu khí Nga tại thềm lục địa Việt Nam, cũng như triển khai các dự án chung tại các nước thứ ba, phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 và pháp luật Việt Nam và Liên bang Nga". Hai vị lãnh đạo tuyên bố sẽ tăng cường hợp tác giữa hai nước trong lĩnh vực năng lượng và dầu khí, hợp tác được xem là "trụ cột quan trọng hàng đầu" của quan hệ "đối tác chiến lược toàn diện".
Các công ty dầu khí lớn của Nga như Rosneft, Zarubezhneft và Gazprom đều có các dự án đang hoạt động ngoài khơi bờ biển Việt Nam. Chỉ tính riêng liên doanh Vietsovpetro đã chiếm khoảng 1/3 sản lượng khai thác dầu khí của Việt Nam. Zarubezhneft vốn là công ty nhà nước của Liên bang Nga. Hồi tháng 5/2021, công ty này đã mua lại toàn bộ 35% cổ phần của công ty Rosneft trong liên doanh Rosneft Vietnam BV từng hoạt động tại lô 06.1 thuộc bể Nam Côn Sơn của Việt Nam. Đây là khu vực từng bị tàu hải cảnh của Trung Quốc quấy nhiễu nhiều lần hồi năm 2019. Theo Giáo sư Carl Thayer thuộc trường Đại học New South Wales (Úc), vào tháng 8/2019, bên lề Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã gặp Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov ở Bangkok, đề nghị Nga ngăn công ty Rosneft và cho dừng các hoạt động khai thác ở Việt Nam, nhưng Ngoại trưởng Lavrov đã từ chối đề nghị vô thiên vô pháp ấy [3].
Công nhân trên tàu hậu cần ở mỏ Lan Tây do công ty Rosneft Nga điều hành ở ngoài khơi Vũng Tầu hôm 29/4/2018. Reuters
Nhưng Liên bang Nga từ trước đến nay vẫn giữ lập trường nhất quán trong vấn đề tranh chấp Biển Đông giữa Trung Quốc với các nước. Tại Tuyên bố chung lần này, hai bên lại khẳng định : "Ủng hộ hòa bình, ổn định và phát triển tại khu vực và thế giới, tính đến lợi ích của nhau trong hợp tác song phương và trong khuôn khổ các tổ chức khu vực và quốc tế. Không liên minh hoặc thỏa thuận với bên thứ ba làm phương hại đến độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích của nhau". Đây là điểm tựa để hóa giải một phần cái bùa ngải "cộng đồng chung vận mệnh trên biển" mà Trung Quốc vẫn trưng ra với các nước. Đây còn là cơ sở để các doanh nghiệp hai nước mở ra những chương mới trong thời gian tới. Mục tiêu là phải tăng gấp 15 đến 20 lần kim ngạch thương mại, đầu tư song phương tăng gấp ba lần trong thời gian tới. Cơ quan chức năng hai nước cần phối hợp giải quyết vướng mắc để quan hệ kinh tế, thương mại tương xứng với quan hệ hai nước. Phía Việt Nam đã đề nghị với Chính phủ Nga sửa đổi Hiệp định thương mại tự do Việt Nam và Liên minh kinh tế Á – Âu theo hướng tạo thuận lợi hơn nữa cho thương mại và đầu tư song phương [4].
Có thể nói từ hàng chục năm nay, kể từ khi quan hệ hai nước đã được nâng lên tầm "đối tác chiến lược toàn diện", nhưng với ngoại giao nguyên thủ lần này, quan hệ CSP ấy trên thực tế mới tạo được xung lực mạnh mẽ và cách tiếp cận mới để vượt lên trên các trở ngại từ trước đến nay. Ngày 2/12, Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc đã tiếp lãnh đạo các doanh nghiệp hàng đầu của Nga có hợp tác với Việt Nam, bao gồm Quỹ Đầu tư trực tiếp Nga, Tập đoàn Gazprom, Novatek, Sistema, Miratorg. Một trong những xung lực mới cho giai đoạn hợp tác thời gian tới là khai thác thế mạnh và tiềm lực của các doanh nghiệp và nhà đầu tư Nga. Chủ tịch Phúc nhấn mạnh, là một trong những nền kinh tế phát triển nhanh và thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài nhiều nhất tại khu vực, với gần 35.000 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đang hoạt động và tổng vốn gần 400 tỷ USD, Việt Nam luôn tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài, trong đó có các nhà đầu tư Nga, nhất là trong các lĩnh vực năng lượng, ứng dụng công nghệ cao như y tế, dược phẩm, nông nghiệp công nghệ cao... [5].
Xung lực mới còn bao gồm các thỏa thuận hợp tác kỹ thuật quân sự, được cho là sẽ tạo cơ sở pháp lý để thúc đẩy hơn nữa hợp tác quốc phòng giữa hai nước. Ngày 1/12, Bộ trưởng Quốc phòng Nga, Đại tướng Lục quân Sergei Shoigu và người đồng cấp Việt Nam, Đại tướng Phan Văn Giang, đã ký "Thỏa thuận liên chính phủ về hợp tác kỹ thuật quân sự" và "Biên bản ghi nhớ liên Bộ về hợp tác trong lĩnh vực quân sự". Bộ quốc phòng Nga cho biết trên trang web chính thức, Đại tướng Shoigu phát biểu tại cuộc hội đàm rằng giữa Nga và Việt Nam đã tích lũy được kinh nghiệm độc đáo về hợp tác chung dựa trên tình hữu nghị lâu dài và hai bên cùng có lợi. Bộ Quốc phòng Nga luôn chú trọng ưu tiên hợp tác trong lĩnh vực quân sự và kỹ thuật quân sự. Việt Nam là một trong những quốc gia quan trọng ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương với lực lượng vũ trang hiện đại và được trang bị tốt. Cổng thông tin Chính phủ Việt Nam cũng cho biết : "Bộ trưởng Bộ Quốc phòng hai nước đã ký kết một số văn kiện hợp tác quan trọng, tạo cơ sở pháp lý để thúc đẩy hơn nữa hợp tác quốc phòng, kỹ thuật quân sự giữa hai nước" [6].
Về những cách tiếp cận tích hợp mới để thúc đẩy hơn nữa CSP, Liên bang Nga và Việt Nam cam kết sẽ tăng cường hợp tác trên các lĩnh vực năng lượng và dầu khí, bao gồm cả việc triển khai các dự án hiện có hoặc dự án mới với sự tham gia của các công ty Nga kết hợp với Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam. Dầu khí là lĩnh vực hợp tác quan trọng giữa hai nước từ hàng chục năm nay với các liên doanh giữa các công ty của Nga và Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam là nội dung được nhấn mạnh trong Tuyên bố chung sau cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo hôm 30/11. Theo tuyên bố này, hai nước khẳng định cùng nhau quyết tâm tăng cường hơn nữa quan hệ CSP Việt – Nga đến năm 2030 trên nhiều lĩnh vực bao gồm : an ninh, quốc phòng, kinh tế, công nghệ thông tin và an ninh mạng. Hai bên khẳng định sẵn sàng nâng cao hiệu quả Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam với Liên minh kinh tế Á – Âu và các nước thành viên theo hướng tạo thuận lợi cho xuất nhập khẩu hàng hóa bên cạnh những ưu đãi đã có trong hiệp định [7].
Hoàng Trường Sa
Nguồn : RFA, 03/12/2021
Tham khảo :
4. https://www.voatiengviet.com/a/viet-nga-nhue-khi-dau-khi-vu-khi/6336754.html
