 | Tổng quan: | 3638090 |
Ngày 19/5/1989, thủ tướng Trung Quốc Lý Bằng quyết định huy động quân đội để đàn áp các sinh viên biểu tình. Đây là khởi đầu cho biển máu ngày 4 tháng Sáu. Tác giả Arnaud Vaulerin trên Libération hôm nay 20/05/2019 trong bài viết "Thiên An Môn : 30 năm sau đêm đất trời đảo lộn", thuật lại chi tiết theo lời kể của một giáo sư triết Trung Quốc đang tị nạn tại Pháp.
Trong khoảng thời gian từ 17/05/1989 đến 04/06/1989, nhiều sinh viên tuyệt thực đã ngã gục trên quảng trường Thiên An Môn. 64memo.com
…Một tia sáng lóe lên trong ánh nhìn, như một thoáng cười từ thẳm sâu kỷ niệm, sau hai tiếng đồng hồ tâm sự trước ly cà phê đen và một chai Orangina, trong một quán cà phê ở quảng trường Denfert-Rochereau, Paris. Mùa xuân đã đến rồi. Nó gợi lại những hình ảnh luôn bền bỉ về một mùa xuân khác, vào năm 1989, tại Trung Quốc.
Thái Sùng Quốc (Cai Chongguo) nhớ lại : "Bạn không thể tưởng tượng được sự sôi nổi vào thời đó, với hàng triệu người tham gia vào thời điểm đặc biệt ấy. Trong suốt nhiều tuần lễ, chúng tôi đã sống qua thời khắc tự do duy nhất trong lịch sử Trung Quốc, dưới cái nhìn của toàn thế giới. Lần đầu tiên phương Tây nhận ra rằng người Trung Quốc có thể biểu tình và chỉ trích các nhà lãnh đạo".
Đó là tia sáng đã làm rạng rỡ khuôn mặt người thầy giáo dạy môn triết, đã phải chạy trốn khỏi đất nước sau vụ đàn áp năm 1989, khi những chiếc xe tăng của quân đội đè bẹp phong trào Thiên An Môn đêm 3 rạng 4 tháng Sáu. Thời điểm này đã cắt làm đôi cuộc đời của Thái Sùng Quốc, cũng như đã để lại "một sự chia rẽ vô cùng sâu sắc nơi người dân Hoa lục".
Ba mươi năm sau, người cựu đảng viên gương mẫu của Đảng cộng sản Trung Quốc tị nạn tại Pháp lấy làm tiếc với "sự cấm kỵ tuyệt đối về Thiên An Môn" tại Trung Quốc. Trong thời kỳ hậu đàn áp và chứng mất trí nhớ phổ quát này, nhà ly khai nhìn thấy sự xuất hiện của "một xã hội do đồng tiền và dùi cui điều khiển. Trung Quốc của Tập Cận Bình không chỉ là một chế độ độc tài, mà còn là chủ nghĩa tư bản hoang dã, một kiểu chế độ toàn trị mới – muốn kiểm soát tất cả, định vị và nhận diện mọi người".
Biến cố năm 1989 đã "tập trung nỗi sợ bị đàn áp và phá vỡ cấm kỵ". Thái Sùng Quốc nói : "Chúng tôi đã thấy quân đội không ngần ngại giết người. Trước năm 1989, chúng tôi tin rằng họ không bao giờ vượt qua lằn ranh đỏ này".
Sự thay đổi đã xảy ra cách đây vừa đúng 30 năm. Trong đêm 19 rạng 20 tháng Năm, chính quyền cứ khăng khăng, đối thoại bế tắc. Bắt đầu một bước ngoặt, và đây là điểm đã đảo ngược hẳn mùa xuân Bắc Kinh.
…Đã từ một tháng qua, cả nước luôn sôi sục. Hôm 15 tháng Tư, loan báo về cái chết bầt ngờ do lên cơn đau tim ngay trong cuộc họp Bộ Chính trị của ông Hồ Diệu Bang (Hu Yaobang), nhà cải cách bị cách chức tổng bí thư hai năm trước đó, đã khiến hàng triệu người dân xuống đường. Và dậy lên những yêu sách về dân chủ hóa, tự do ngôn luận, đấu tranh chống tham nhũng.
"Phương pháp Jaruzelski"
Trong nội bộ Đảng cộng sản Trung Quốc, căng thẳng ngày càng tăng lên. Trước cuộc tuyệt thực của sinh viên khởi đầu từ ngày 13 tháng Năm, tranh cãi lại thêm gay gắt. Thủ tướng bảo thủ Lý Bằng (Li Peng) và tổng bí thư cải cách Triệu Tử Dương (Zhao Ziyang) cố tỏ ra đoàn kết. Ngày 18, họ cùng đến bệnh viện thăm những sinh viên tuyệt thực. Hôm sau, quảng trường Thiên An Môn. Trên truyền hình, ông Triệu Tử Dương xuất hiện với một bài phát biểu dài, ông vừa khóc vừa khuyên những người trẻ nên ngưng biểu tình. Ông thổ lộ : "Chúng tôi đã đến quá trễ". Đảng cộng sản Trung Quốc rạn nứt.
Suốt cả ngày 19 tháng Năm, đài phát thanh truyền đi các cuộc tranh luận sôi nổi giữa ông Lý Bằng và các sinh viên tập họp tại Đại sảnh đường Nhân Dân ở Bắc Kinh. Thái Sùng Quốc hồi tưởng : "Thật khó thể tưởng tượng nổi, tất cả đều được phát trực tiếp ! Các nhà lãnh đạo phải trả lời những câu chất vấn của sinh viên".
Ngày hôm đó, người thầy dạy triết đi xe lửa đến Bắc Kinh, tai dán chặt vào chiếc radio. Nguyên quán ở Vũ Hán, cách thủ đô 1.200 km về phía nam, ông đến nhà xuất bản để trao tập cuối của bản thảo cuốn sách nói về Mao Trạch Đông, Cách mạng văn hóa và lịch sử Trung Quốc.
Anh kể : "Khi đến Bắc Kinh, một điều làm tôi sững sờ : hàng mấy chục xe vận tải quân sự đậu dọc theo đường xe lửa. Rổi tôi quên đi, thẳng đường đến Thiên An Môn. Quảng trường đen đặc người. Người ta tranh luận, một số gào thét, số khác nhảy nhót. Một khu trại hình thành với những xe buýt và những chiếc lều, thật chưa từng thấy. Công an hầu như biến mất. Nhưng cũng có sự căng thẳng, lo ngại".
Đêm 19 tháng Năm, cuộc khủng hoảng càng sâu sắc, và Lý Bằng chuyển sang thế tấn công trong đêm. Thủ tướng bảo thủ đã "cầu viện đến phương pháp được gọi là Jaruelski, theo tên nhà lãnh đạo cộng sản cuối cùng của Ba Lan : biểu dương ồ ạt lực lượng quân đội kèm theo sắc lệnh thiết quân luật" - theo phân tích của nhà sử học Laurence Badel trong tạp chí Histoire.
Quân dân cá nước hay đối đầu ?
Quân đội chuẩn bị hành động, tiến vào trung tâm Bắc Kinh. "Tôi nhớ có một cặp vợ chồng cao niên đã xuống đường, hô hào dân chúng biểu tình, bảo vệ những sinh viên trẻ tuổi vốn được người dân vị nể. Người ta mang đồ ăn thức uống đến cho sinh viên".
Điều không thể tưởng tượng nổi đã xảy ra vào sáng 20 tháng Năm, khiến Thái Sùng Quốc vẫn luôn kinh ngạc : "Ngày càng có nhiều người dân tràn ra đường phố. Quân đội đang trên đà tiến phải dừng lại. Người già, người trẻ nằm la liệt trước đầu xe tăng, bao vây các xe quân sự, nói chuyện với các binh lính".
Thái Sùng Quốc soạn nội dung cho các tờ rơi, phụ trách làn sóng đài phát thanh trường đại học Nhân Dân, thảo ra các câu khẩu hiệu và tăng cường cho ủy ban tổ chức biểu tình để tránh khả năng phong trào ngả sang bạo lực. Ông cũng cố gắng duy trì đối thoại giữa chính quyền và sinh viên.
Trong vòng bốn ngày, Trung Quốc sống trong một tình trạng kỳ lạ. Người biểu tình và binh lính cùng "sống chung hòa bình", trao đổi, thảo luận với nhau. Kể từ ngày 24 tháng Năm, quân đội rút lui. Nhưng mọi việc đã diễn biến rất nhanh. "Tất cả đã quá trễ", theo cách nói của ông Triệu Tử Dương.
Người thầy môn triết kể lại : "Chúng tôi nghĩ rằng đã giành được chiến thắng, và đã thành công trong việc chấm dứt tình trạng thiết quân luật. Rồi tôi bắt đầu lo ngại một cuộc thảm sát : không thể có việc Đặng Tiểu Bình, nhà lãnh đạo quyền lực của Trung Quốc, bị mất mặt trước sinh viên".
Thái Sùng Quốc có linh cảm chính xác, nhờ quá khứ từng đứng trong hàng ngũ ở trường đại học và Đảng cộng sản Trung Quốc, "một thế hệ hăng hái với chính trị, cải cách và hy vọng hiện đại hóa". Sinh năm 1955 tại Vũ Hán, anh bị cuốn vào cuộc Cách mạng văn hóa khởi đầu năm 1966 để thanh trừng trong đảng và giúp Mao thống trị. Trong thập niên 70, anh được đưa về nông thôn.
"Chúng tôi phát hiện ra sự nghèo khổ không thể tưởng, và nhất là người dân quê không hề quan tâm đến chính trị và những câu khẩu hiệu của Mao về kẻ thù, đấu tranh giai cấp. Có một sự khác biệt hẳn giữa tuyên truyền với thực tế, một sự cách biệt giữa tư tưởng Karl Marx và ý thức hệ của Đảng cộng sản Trung Quốc. Nhưng khổ thay, Mao không phải là Marx !"
Anh thanh niên Thái Sùng Quốc đọc sách, viết ra những bài thơ, tìm hiểu về cuộc Cách mạng Pháp trong một cuốn sách lấy trộm được. Cuối cùng, anh vào trường trung học. Là học sinh gương mẫu, anh được đảng chú ý kết nạp, được tuyển dụng vào một nhà máy về viễn thông của quân đội.
Sau khi Mao qua đời năm 1976, đất nước bước vào "kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa" của người cầm lái mới Đặng Tiểu Bình. Ông Đặng "cố gắng giữ quân bình giữa giữa hai phe bảo thủ và cải cách".
Người chiến binh của Cách mạng văn hóa đi thi và đậu vào khoa Triết trường đại học Vũ Hán. "Đó là một thời kỳ giải tỏa. Người ta phục hồi danh dự cho các trí thức, rút ra cáo bài học từ những năm tháng Mao Trạch Đông. Hết sức cụ thể : làm thế nào khởi động tiến trình dân chủ hóa, và xây dựng một Nhà nước pháp quyền thực sự. Vũ Hán là một trung tâm tự do hơn rất nhiều so với Bắc Kinh".
Giấc mơ đổi mới
Những người trẻ nuôi hy vọng hiện đại hóa. Phong trào sinh viên đầu tiên vào năm 1986 đã thất bại, nhưng tâm trạng phản kháng vẫn bao trùm, được nuôi dưỡng với cuộc khủng hoảng kinh tế và vật giá gia tăng năm 1988. Một nhân vật trở thành biểu tượng cho sự thay đổi trong tương lai, nếu không nói là mô hình để noi theo : ông Mikhail Gortbachev. Trong một Trung Quốc tham nhũng, được các nhà lãnh đạo già nua điều hành, cha đẻ của perestroika ở Liên Xô "có ảnh hưởng rất lớn đối với Mùa Xuân 1989".
Anh sinh viên triết là một trong những người tham gia tích cực vào bầu không khí sôi động ở Vũ Hán. Tranh luận, thành lập một trung tâm nghiên cứu triết học, lăng-xê một tạp chí, tổ chức một hội nghị quy mô về cải cách chính trị… Sau khi ông Hồ Diệu Bang qua đời ngày 15 tháng Tư, các đại tự báo nở rộ trên những bức tường của trường đại học Vũ Hán : "Đặng (Tiểu Bình), ông đã giết chết ông Hồ Diệu Bang", "Chúng ta hãy đòi hỏi tự do ngôn luận" v.v…
Và khi Nhân dân Nhật báo, tờ báo chính thức của đảng đăng bài xã luận nổi tiếng ngày 26 tháng Tư, nhắc lại bài diễn văn mà ông Đặng đọc trước đó một hôm, Thái Sùng Quốc phẫn nộ trước sự mù quáng của Đặng : ông ta tố cáo "âm mưu có chuẩn bị kỹ càng để gây rối trật tự công cộng". Anh nhấn mạnh : "Sinh viên không có ý định lật đổ Đảng cộng sản Trung Quốc, chúng tôi không dại dột".
Mùa Xuân Bắc Kinh đã diễn ra, nhưng không giống như năm 1986, nó không dừng lại. Và bị đàn áp đẫm máu. Ngày 2 tháng Sáu, Thái Sùng Quốc vẫn còn ở Bắc Kinh khi phát hiện trước trụ sở của Ủy ban trung ương đảng "mười bao đầy súng ống và cả súng trường". Một chiếc xe tăng cán nát thây "một cô gái mặc áo đầm màu xanh da trời" ngay trước mắt anh. Ba tuần sau, anh đến Hồng Kông bằng cách bơi qua biển, rồi sau đó sang Pháp tị nạn.
Thụy My
Nguồn : RFI, 20/05/2019
