 | Tổng quan: | 3128057 |
Sự kiện một cá nhân như ông Donald Trump trở thành Tổng thống Mỹ sau khi thắng số phiếu đại cử tri (tuy thua tới hơn 3 triệu số phiếu đại chúng) chưa có tiền lệ trong lịch sử Hoa Kỳ.
Ngày 25/09/2018, trước diễn đàn Liên Hiệp Quốc tại New York, Tổng thống Donald Trump tự bốc thành tích của mình khiến cả hội trường phá lên cười ngay trong những phút đầu tiên - Ảnh The Huffington Post , 25/09/2018
Một thương gia không mảy may kinh nghiệm lãnh đạo với chủ trương bài di dân và thói quen sử dụng ngôn ngữ thô tục và xúc phạm, trở thành người lèo lái siêu cường số một của thế giới.
Không những thế, đây là một nhân vật đầy rẫy các xì-căng-đan, từ đời sống cá nhân bê bối cho đến các sinh hoạt thương mại thiếu minh bạch.
Ông Trump đã từng lập ra "Trump University" sau bị đóng cửa và còn phải đền 25 triệu đôla cho những học sinh viên bị lừa, đã từng khai phá sản bốn lần và quỵt nhiều chủ nợ, cũng như tạo ra quỹ từ thiện dưới tên mình để thu hút tiền của những người nhẹ dạ (Trump Foundation, vừa bị tiểu bang New York đóng cửa do sử dụng tiền quỹ vào việc riêng của ông Trump).
Không chỉ người Mỹ, mà người dân ở nhiều quốc gia khác cũng lo ngại : Nước Mỹ đang đi về đâu ? Nước Mỹ có còn là một cường quốc đáng tin cậy nữa không ? Nước Mỹ đang theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan, thậm chí phát-xít ? Có gì mờ ám trong quan hệ của Tổng thống Trump và Putin không ?
Những biến chuyển gần đây
Trong vài tuần nay, các diễn biến thời sự cho le lói hy vọng là các lo ngại trên sẽ được giải quyết trong một thời gian không xa. Vở tuồng chính trị mà ông Donald Trump đóng vai chính dường như đang đến hồi kết, ít ra chúng ta có thể mong thế. Hệ thống lập pháp, tư pháp, truyền thông và xã hội dân sự của một quốc gia dân chủ lâu đời như Hoa Kỳ đã bắt đầu chứng tỏ có khả năng kiểm soát sự thao túng và lạm quyền của người lãnh đạo hành pháp.
Khởi đầu là cuộc bầu cử giữa kỳ vào tháng 11 năm 2018, khi Đảng Dân chủ thắng Hạ viện một cách quyết liệt với hơn 10 triệu lá phiếu. Cử tri toàn quốc đã biểu lộ ý muốn thay đổi đường hướng mà chính quyền Trump theo đuổi trong hai năm trước đó.
Do chiếm được đa số, đảng đối lập đã nắm tất cả các ủy ban của viện này, với khả năng điều tra đến nơi đến chốn các tội phạm của ông Trump và bè phái mà Quốc hội dưới quyền của Đảng Cộng hòa trước đó đã bao che. Cuộc điều tra của Hạ viện có thể còn gay gắt và hữu hiệu hơn cả của Công tố viên đặc biệt Mueller, do họ có khả năng kiểm soát ngân sách và bổ định nhân sự cần thiết.
Về phía Bộ Tư pháp, ông Mueller đã cho sa lưới nhiều nhân vật quan trọng có thời rất thân cận với Tổng thống Trump và hiểu biết tường tận các sinh hoạt hậu trường : Michael Cohen, cựu luật sư riêng, phải đi tù do vi phạm luật tranh cử khi che giấu việc trả tiền cho các phụ nữ để che đậy quan hệ của họ với ứng cử viên tổng thống ; Paul Manafort, người từng quản lý cuộc tranh cử của ông Trump cũng đi tù do che giấu quan hệ bất hợp pháp với các chính phủ nước ngoài như Ukraine và Nga. Những người này, cùng với gần 20 nhân vật đã cộng tác mật thiết với ông Trump và bị kết án như Michael Flynn, Rick Gates và George Papadopoulos, đã khai gì với ông Mueller ? Còn ai nữa sẽ bị bắt ? Ông Mueller đang từ từ thắt chặt vòng dây thừng và tới lúc nào đó, có khả năng xiết luôn cả Tổng thống ?
Mặt khác, hầu hết các nhân vật tương đối độc lập trong nội các Trump dần dần đều tự ý rút lui do không chấp nhận được chính sách liều lĩnh khó hiểu của Tổng thống. Gần đây nhất là tướng Jim Mattis đã từ chức vì không đồng ý với quyết định rút vội vã khỏi mặt trận Syria.
Theo tướng Mattis, lệnh này gây thiệt hai cho vị trí địa chính trị của Mỹ ở Trung Đông, vì nó giúp Nga và Iran củng cố thế lực của họ trong vùng. Nó cũng làm Mỹ mất uy tín vì bỏ rơi quân đội người Kurds, một đồng minh đã cùng Mỹ chiến đấu trong nhiều năm chống nhóm khủng bố ISIS và chính phủ độc tài của Tổng thống Assad. Người Việt tị nạn không thể không liên tưởng đến việc Mỹ bỏ rơi Miền Nam Việt Nam, dẫn đến biến cố 1975 và thảm kịch thuyền nhân sau đó.
Trừ một thiểu số trung thành, ngoài ra đa số người Mỹ dường như không ủng hộ kết quả cuộc bầu cử năm 2016.
Trong cuộc thăm dò ngay sau cuộc bầu cử năm 2018, Đài CBS cho biết khoảng 60% cử tri nghĩ rằng nước Mỹ đang đi sai hướng và cần thay đổi ; 54% đánh giá thấp khả năng của ông Trump. Các con số này còn bất lợi cho ông Trump hơn nữa với giới cử tri phụ nữ, trẻ tuổi, học thức (có bằng đại học trở lên), hay da màu.
Gần đây nhất, Tổng thống Trump cho đóng cửa chính phủ để áp lực đòi Hạ Viện Dân Chủ chấp thuận ngân quỹ 5,7 tỉ đôla để xây bức tường biên giới. Chính Fox News, cơ quan truyền thông luôn luôn ủng hộ ông Trump triệt để, đã cho biết kết quả thăm dò của họ : 63% cử tri đồng ý với Đảng Dân chủ rằng cần mở cửa chính phủ trở lại, và chỉ có 30% không đồng ý. Cũng con số 63% này phản đối phương cách của ông Trump dùng chính phủ làm con tin để có được ngân quỹ xây tường. Các con số này đi sát với tỉ lệ chống và bênh ông Trump qua các cuộc thăm dò khác.
Tóm lại, giới quan sát cho rằng xác suất ông Trump mất ghế tổng thống trong cuộc bầu cử tới vào năm 2020 không nhỏ, nếu như ông không bị Quốc hội truất phế trước đó. Xác suất ông bị truất phế không thể bị loại ra, nếu các cuộc điều tra chứng minh một cách cụ thể rằng ông Trump đã phạm tội.
Ông Trump sẽ để lại di sản gì sau bốn năm tại chức ?
Xét một cách khách quan nhất có thể, nước Mỹ và thế giới đã và sẽ còn bị tổn hại nhiều do chính sách ông Trump theo đuổi. Chúng ta có thể liệt kê những tổn hại chính như sau :
Nước Mỹ bị chia rẽ trầm trọng
Có lẽ từ sau cuộc nội chiến đến giờ, nước Mỹ chưa khi nào chia rẽ như trong hai năm nay.
Chiêu bài kỳ thị chủng tộc mà ông Trump xướng lên : người đạo Hồi toàn là khủng bố, người Mexican là lũ hiếp dâm, các xứ sở da đen Phi Châu là các hố phân, trong khi bào chữa cho, thậm chí khen ngợi các nhóm người da trắng độc tôn, đã gây 'sốc' cho người dân khắp nơi.
Ông Trump tạo nên một nước Mỹ của "ta và nó", nếu không là bạn thì là kẻ thù không thể thỏa hiệp, với một cái rãnh sâu ngăn cách hai bên. Ông miệt thị hầu hết tất cả mọi giới, từ phụ nữ đến người da màu, và bất cứ ai không hoàn toàn ủng hộ ông một cách tuyệt đối. Hình ảnh của nước Mỹ trước thế giới chưa bao giờ đã xuống cấp như hiện nay.
Đâu là sự thật ở thời đại Trump ?
Chưa bao giờ sự dối trá, giả dối lại tràn lan như dưới thời đại Trump.
Nhiều cơ quan truyền thông đã làm thống kê thành tích nói dối kỷ lục của Tổng thống. Vào tháng 5, năm 2018, tờ Washington Post đã đếm được là ông Trump đã nói dối gấp 3 lần sau 466 ngày giữ chức vụ nguyên thủ, trung bình là 6,5 lần mỗi ngày. Ít người làm chính trị nào nói thật 100 phần trăm, nhưng ông Trump dễ dàng đạt quán quân và bỏ xa các chính khách khác trong khoản này.
Cụm từ 'fake news' (tin giả) trở nên phổ biến từ khi ông ra tranh cử. Trên mạng xã hội tràn lan các tin giả được rất nhiều người tin. Theo điều tra của FBI và các cơ quan truyền thông, chủ mưu chính loan tin thất thiệt trên mạng xã hội là tình báo Nga, với mục đích lũng đoạn cuộc bầu cử Mỹ và giúp cho ông Trump đánh bại bà Hillary Clinton.
Các cơ quan truyền thông uy tín từ lâu đời, như các tờ New York Times, Washington Post, Los Angeles Times, và các đài CNN, NPR, BBC, đều bị ông Trump và giới ủng hộ ông quy là 'truyền thông tả phái' hay thậm chí 'kẻ thù của nhân dân', vì họ đăng những tin bất lợi cho ông.
Sự thật có quan trọng không ?
Trong một thể chế dân chủ, người dân cần biết sự thật để thi hành nghĩa vụ công dân, như đi bầu. Sự dối trá có lợi cho các chế độ độc tài cộng sản hoặc phát-xít, nhưng nó đi ngược lại với quy ước của một xã hội dân chủ.
Ít phương pháp nào gây tổn hại cho nước Mỹ hữu hiệu hơn là làm mất niềm tin vào truyền thông và chính phủ. Khi hoang mang, người ta dễ bám víu vào các tin giả và vô hình chung trở thành nạn nhân của âm mưu tuyên truyền.
Uy tín của nước Mỹ xuống cấp
Sức mạnh của nước Mỹ trong một thế kỷ nay là đã tạo được uy tín để lãnh đạo một mạng lưới đồng minh chặt chẽ, chống lại phe độc tài đại diện bởi Nga và Trung Quốc. Chính phủ Trump đã đơn phương hủy và không tôn trọng các hiệp ước các vị tiền nhiệm đã ký như TPP, Nafta và Hiệp ước Khí hậu Paris.
Rút khỏi TPP - Hiệp Định Châu Á Thái Bình Dương - là món quà vô giá cho Trung Quốc, vì mục đính chính của hiệp định này là xây dựng một hệ thống đồng minh bao vây kinh tế Trung Quốc. Quyết định rút lui của Tổng thống Trump hầu như không được sự hậu thuẫn của bất cứ chính khách nào, Dân chủ hay Cộng hòa, và chưa ai có thể thật sự giải thích được.
Sự khôi phục của nước Nga
Trước nhiệm kỳ của ông Trump, Nga đã bị suy yếu nhiều do giá dầu hỏa tuột dốc, và sau khi Nga xâm lăng Ukraine, thế giới đã phong tỏa kinh tế Nga và một cuộc chiến tranh lạnh mới đã bắt đầu.
Thái độ cực kỳ thân thiện của ông Trump với nhà lãnh đạo độc tài Putin của Nga là điều rất khó hiểu.
Putin là chính khách duy nhất, trong và ngoài nước Mỹ, mà ông Trump không tiếc lời ca ngợi : "Putin xuất sắc qua mặt nước Mỹ" (trả lời phỏng vấn vào ngày 10 tháng 3, 2013 và 10 tháng 2, 2014). Ông khen Putin là nhà lãnh đạo tài giỏi, bào chữa cho việc Putin xâm lăng Ukraine và thủ tiêu nhà báo (trả lời phỏng vấn vào ngày 18 tháng 12, 2015). Ông công khai kêu gọi tình báo Nga xâm nhập vào hệ thống email của đối thủ Hillary Clinton. Vừa nhậm chức, ông lập tức tìm cách hủy cấm vận đối với Nga, nhưng không thành do bị các quan chức chính phủ và Quốc hội phản đối.
Khi tranh cử, ông Trump đã chối mình không có bất cứ quan hệ nào với Putin, tuy trước đó ông đã nhiều lần công khai khoe gặp gỡ và quen biết Tổng thống Nga. Mới đây nhất, theo tờ Washington Post, ông Trump đã tịch thu tất cả giấy tờ ghi chép của nhân viên thông dịch sau các buổi họp tay đôi giữa ông và Putin để không ai khác biết hai người đã trao đổi những gì.
Chính sách dễ dãi và thân thiện của ông Trump đã cho phép nước Nga trỗi dậy và trở thành một thế lực đáng kể ở Trung Đông cũng như đe dọa trở lại Khối Liên Minh Bắc Đại Tây Dương NATO (ông Trump cũng dọa rút ra khỏi tổ chức này).
Nợ công khổng lồ gây suy thoái kinh tế
Cuộc giảm thuế lớn nhất lịch sử Mỹ do ông Trump và đảng Cộng hòa thông qua năm 2018 đã tạo ra thâm thủng ngân quỹ và một món nợ công vĩ đại.
Cùng lúc, ông Trump khởi xướng chiến tranh mậu dịch với Trung Quốc và vài quốc gia khác, hành động mà các nhà kinh tế đều cho rằng sẽ đưa đến tổn hại cho cả hai bên.
Vài tuần trước, ông cho đóng cửa chính phủ để áp lực Quốc hội cung cấp ngân quỹ xây bức tường biên giới, tạo tình trạng bế tắc đến nay vẫn chưa giải quyết được.
Tất cả các việc này đã và đang gây ra hậu quả xấu nghiêm trọng : tăng trưởng kinh tế có nguy cơ bị khựng lại ; thị trường chứng khoán tuộc dốc ; tiền lời tiếp tục tăng trong khi thâm thủng với Trung Quốc trở lại mức kỷ lục. Các công ty Mỹ như Apple đã dự báo một tương lai đen tối sắp tới cho kinh doanh của họ.
Bảo vệ môi trường cho các thế hệ con em
Biến đổi khí hậu là một nguy cơ rất thật, đe dọa đến sự sống khắp nơi trên thế giới, không phân biệt biên giới quốc gia.
Nhiệt độ trái đất đang tăng dần lên. Các tảng băng của hai cực địa cầu đã và sẽ tan, nâng cao mặt biển và làm cho nhiều vùng đất gần biển bị ngập nước. Các trận bão ngày một lớn và thất thường như chúng ta đã chứng kiến trong những năm gần đây.
Nước Mỹ, cũng như tất cả các quốc gia khác, đều có nhiệm vụ phải ngưng sự lệ thuộc vào các nguồn năng lượng dầu hỏa và than đá để giảm bớt khí thải. Quyết định vô trách nhiệm của ông Trump khi rút khỏi Hiệp định Khí hậu Paris để lại một di sản rất xấu cho các thế hệ con em.
Chúng ta cần hy vọng rằng câu nói được gán cho vua Louis XV của Pháp "Sau tôi, sẽ là trận đại hồng thủy" (Après moi, le deluge - có thể hiểu là sau tôi, đại họa sẽ xảy ra) sẽ không áp dụng cho ông Trump.
Đa số người Mỹ, kể cả nhiều người gốc Việt, hiểu rõ cái hố sâu chúng ta đã tự đào cho mình trong hai năm nay, và đã tham gia vào các sinh hoạt cộng đồng và chính trị để tạo thay đổi. Sau ông Trump, chúng ta cần chung sức nỗ lực để đảo ngược các nguy hại thời đại Trump đã tạo ra và xây dựng trở lại một nước Mỹ và thế giới an bình cho mọi người.
Thắng Đỗ là kiến trúc sư hành nghề ở San Jose, California, Hoa Kỳ. Ông là thành viên của PIVOT, Hội người Mỹ gốc Việt cấp tiến.
Thập niên 1920 và 1930 ở Đức có một hiện tượng kinh hoàng nhất trong lịch sử loài người : Hitler, đảng Quốc xã (Nazi) và Đế chế Thứ ba (the Third Reich).
Adolf Hitler trong đại hội đảng ở Nuremberg, tháng 8 1927
Âu Châu trở thành một biển lửa, các thành phố tan nát, hàng chục triệu người chết, trong đó có 6 triệu người Do Thái và các thiểu số khác bị thủ tiêu trong các lò hơi ngạt của Quốc xã, hàng trăm triệu người trở thành nạn nhân chiến tranh không nhà cửa.
Chiến tranh lan sang Châu Á và Phi, trở nên cuộc thế chiến cực kỳ tàn bạo. Sau khi Hitler và chế độ Quốc xã bị hủy diệt hoàn toàn, phải mất nhiều thập niên để hàn gắn những tàn phá do chiến tranh gây nên.
Nhân chứng của Đệ tam Đế chế
Albert Speer là một kiến trúc sư, với vinh dự được coi là 'kiến trúc sư chính thức' của Đệ tam Đế chế. Xuất thân từ một gia đình thượng lưu, bố là một kiến trúc sư, ông theo chân bố và lận đận lúc ban đầu như hầu hết các kiến trúc sư trẻ tuổi khác, cho đến khi tình cờ gặp Hitler lúc 29 tuổi.
Hồi kí 'Bên Trong Đệ Tam Đế Chế' (Inside the Third Reich) được ông viết sau chiến tranh khi ở tù Đồng minh, trong đó ông kể không thích đảng Quốc xã lúc ban đầu, cho rằng họ quá khích, thiên tả và có trình độ văn hóa thấp, nhưng ông bị cá nhân Hitler lôi cuốn.
Phong cách Hitler, với một niềm tin chắc nịch, hút ông như nam châm. Ngược lại, Hitler cũng thấy ở kiến trúc sư trẻ này một tầm nhìn xa hơn các đồng nghiệp lão thành.
Albert Speer gặp báo chí sau khi ông được thả ra khỏi Nhà tù Spandau ở Berlin
Hitler giao cho Speer một công trình khiêm tốn, và quan hệ của hai người lập tức trở thành gắn bó. Speer trở thành một trong vài quan chức thân tín nhất của Hitler, họ thường ăn trưa và tối với nhau.
Sau khi Hitler nắm quyền, tất cả những công trình quan trọng nhất được giao cho Speer, kể cả xây lại thành phố Berlin bằng những dinh thự với kích thước kỉ lục thế giới, cho xứng đáng với tương lai huy hoàng của nước Đức trong trí tưởng tượng của nhà lãnh tụ.
Chiến tranh cắt ngang các dự án vĩ đại đó. Cuộc chiến thuận lợi cho Đức lúc ban đầu và tin chiến thắng từ Ba Lan, Hòa Lan, Bỉ, Pháp, v.v. dồn dập tuôn về.
Cục diện thay đổi khi Đức bị sa lầy ở mặt trận Nga. Vật liệu và nhân công trở nên khan hiếm.
Là một đảng viên yêu nước, Speer muốn chuyển tài nguyên từ kiến trúc sang phục vụ chiến tranh, nhưng Hitler đòi hỏi Speer phải tiếp tục các công trình đang dở dang. Với Hitler, xây dựng các công trình đồ sộ này để chứng minh cho sự vĩ đại của chế độ quan trọng hơn cả cuộc chiến đa diện.
Speer không làm Hitler thất vọng ; trong điều kiện thiếu thốn thời chiến, ông vẫn duy trì được tốc độ thi công nhanh chóng.
Nhận thấy khả năng quản trị và tổ chức siêu việt của Speer, Hitler giao cho ông đảm nhiệm luôn chức Bộ trưởng Bộ Vũ khí và Sản xuất Chiến tranh.
Speer trở thành nhân vật quan trọng thứ nhì của chế độ, chỉ sau Hitler, và vào những tháng cuối cùng của cuộc chiến, ông được coi như người quan trọng nhất, vì Hitler lúc đó đã gần như bất lực.
Ở đỉnh cao quyền lực, Speer bắt đầu tỉnh thức.
Ông dần hiểu ra rằng ưu tiên duy nhất của Hitler là duy trì quyền lực của mình bằng bất cứ giá nào, kể cả với nước Đức thua trận và bị phá hủy toàn diện. Speer bị tình nghi là đã tham dự vào âm mưu đảo chánh và ám sát quốc trưởng để cứu nước Đức một năm trước khi tất cả sụp đổ.
Qua cuốn hồi kí hơn 500 trang, Speer chứng tỏ là một nhân chứng đáng tin cậy, do đã kể lại một cách rất thành thật trải nghiệm của mình dựa trên vị trí ở ngay trung tâm quyền lực của chế độ.
Speer không tự tô bóng và thú nhận đã làm một cuộc 'đổi chác với quỷ', hay 'Faustian bargain', bán linh hồn để đổi lấy sự thành công sự nghiệp. Speer tâm sự là viết hồi kí cho các con đọc để hiểu về bố mình và cái thời đại điên rồ đã phá hủy quê hương ông.
Nhưng người đọc có cảm tưởng ông viết cũng cho chính mình, để đối diện và làm hòa với quá khứ.
Nước Đức trong các thập niên 1920 và 1930
Nước Đức bị kiệt quệ sau Thế Chiến thứ Nhất, do các điều kiện khắt khe phe Đồng minh áp đặt sau khi thắng trận.
Cuộc Khủng hoảng Kinh tế toàn cầu vào cuối thập niên 1920 làm cho kinh tế suy sụp thảm thương hơn. Nạn thất nghiệp tăng vọt, lạm phát phi mã và tiền mất giá. Cảnh nghèo khổ tràn lan. Trong bối cảnh đó, cựu quân nhân Hitler trở về từ chiến tranh và gia nhập Đảng Thợ thuyền (German Workers Party), một đảng phái cực hữu hô hào chủ nghĩa quốc gia, chống người Do Thái.
Hùng biện như một nhà truyền giáo, Hitler nhanh chóng trở thành nhân vật lãnh đạo đảng, và đổi tên nó thành Đảng Quốc xã. Chưa đến 12 năm sau, đảng này đã trở thành đảng lớn và mạnh nhất nước Đức, và Hitler được tổng thống Paul von Hindenburg bổ nhiệm làm quốc trưởng của Đệ tam Thế chế.
Ít người trước đó tin rằng Hitler và đảng Quốc xã sẽ thành công để lên cầm quyền. Hitler không có tên tuổi gì trong chính trường, cho tới khi khơi dậy tính kì thị Do Thái có sẵn từ một số đông dân chúng, và họ sẵn sàng ủng hộ thông điệp của ông : bọn tài phiệt Do Thái là thủ phạm. Chúng ăn trên ngồi chốc trong khi 'người Đức thật' gặp khốn khó (người Do Thái cũng là người Đức, tuy họ theo tôn giáo riêng).
Vũ khí chính trị quan trọng nhất của Hitler là bạo động. Ông tổ chức đội bạo động Áo nâu (Brown Shirts), với nhiệm vụ phá đám tụ họp của những đảng phái khác và đánh đập đảng viên của họ, cũng như bảo vệ các cuộc biểu tình của đảng Nazi. Cùng lúc, Hitler thiết lập Bộ Tuyên truyền do Joseph Goebbels, một cựu ký giả với thiên khiếu mị dân điều khiển. Bộ Tuyên truyền xuất bản một nhật báo để làm cơ quan ngôn luận, chống các báo chí và đảng phái khác và chỉ mặt các thành phần họ gọi là 'kẻ thù của nhân dân.'
Lo sợ quyền lực tạo được do đám ủng hộ Nazi cuồng tín, các chính trị gia tại chức đã nhường nhịn Hitler và cuối cùng nhường luôn cả chức quốc trưởng. Ở đỉnh quyền lực, Hitler bắt người Do Thái cho vào trại tập trung, cướp tài sản, và xịt hơi ngạt để thủ tiêu họ. Nạn nhân không chỉ là người Do Thái, mà cả các nhóm thiểu số khác, như người Gypsie, xã hội, cộng sản, người đồng tính.
Nước Mỹ vào năm 2015-2016
Khi ông Trump ra tranh cử vào cuối năm 2015, kinh tế Mỹ đã nhiều phần hồi phục sau cuộc Đại Suy thoái của năm 2008. Hệ thống tài chính đã ổn định, lãi suất và lạm phát vẫn thấp, nền kinh tế đã tạo ra nhiều công ăn việc làm mới, tỉ lệ thất nghiệp đã xuống 4.8%, mức thấp nhất trong 10 năm, thị trường chứng khoán và địa ốc đã lên nhiều. Xu hướng tương đối khả quan và hứa hẹn còn tiếp tục đi lên trong nhiều năm.
Do ảnh hưởng của toàn cầu hóa, cũng như hậu quả của chuyển tiếp từ kinh tế sản xuất sang kinh tế kỹ thuật số, sự khôi phục của nước Mỹ không đồng đều. Các tiểu bang ở hai bờ đại dương, các thành phố lớn, không những đã khôi phục nhanh chóng mà còn trở nên thịnh vượng hơn cả trước thời suy thoái. Nhưng nhiều nơi bị bỏ rơi, như 'vòng đai rỉ - rust belt', với các nhà máy đã đóng cửa và nạn thất nghiệp vẫn còn rất cao. Những vùng thôn quê, các thị trấn nhỏ, đều khôi phục chậm, và cư dân những vùng này chán nản với các chính sách của nhà nước không hữu hiệu đối với họ. Thông điệp của Trump đến rất đúng lúc.
Trump bắt đầu ghi chú ý và tạo sự khác biệt với mười mấy ứng cử viên tổng thống Cộng Hòa khác khi ông đưa ra một giả thuyết âm mưu không bằng chứng (và không thật) rằng Obama không phải là người Mỹ, do đã sinh ra ở nước ngoài.
Thông điệp ngầm nhưng rất rõ cho những người vốn kì thị và không chấp nhận một tổng thống da đen : Obama không có chính danh và đã lừa lọc họ. Sau khi lời tuyên bố này gặp sự phản đối mãnh liệt không những từ phía Dân chủ mà cả từ các chính khách Cộng hòa, ông để điều dối trá này chìm xuống, tuy tác hại của làn ranh chủng tộc do ông vẽ ra đã trở thành vĩnh viễn.
Thay vì công nhận các thành quả của tiến trình phục hồi kinh tế như nạn thất nghiệp đã giảm xuống thấp, nhiều công ăn việc làm đã được tạo ra, thị trường chứng khoán và địa ốc đã hồi sinh, ông Trump miêu tả tình trạng nước Mỹ như một xã hội rất tệ hại : thất nghiệp, tội phạm, cạnh tranh thua các nước khác, bị thế giới lợi dụng.
Cách miêu tả này tương phản với thực trạng của hầu hết nước Mỹ lúc đó, nhưng lại đúng cho những nhóm người Mỹ da trắng bị bỏ quên như đã kể trên.
Trump điểm mặt thủ phạm đã gây ra các khó khăn kinh tế : người di dân ! Hợp pháp hay bất hợp pháp, người di dân đã cướp việc làm của người bản xứ và cạnh tranh không sòng phẳng khi nhận lương rẻ mạt. Người di dân có đạo đức suy đồi : lũ Mễ là một bọn hiếp dâm ; các xứ Châu Phi là các hố phân ; bọn Hồi giáo là quân khủng bố.
Trump cũng kêu gọi bạo động : dân ủng hộ súng nên "xử" Clinton, cũng như đánh đập nhà báo vì họ là kẻ thù của nhân dân.
Steve Bannon, cố vấn của Trump, là chủ tịch của Breibart News, một công ty truyền thông cực hữu, và đã biến công ty này thành cơ quan ngôn luận rất hữu hiệu của Trump. Fox News, một công ty truyền thông khác của tỷ phú bảo thủ Rupert Murdoch, sau này cũng hùa theo.
Nhiều người ủng hộ Trump chỉ thu nhận tin tức từ hai công ty này vì số còn lại đều bị Trump gọi là 'tin giả - fake news', tuy họ bao gồm cả những tổ hợp truyền thông danh tiếng và chất lượng như New York Times, Washington Post, CNN, NBC, v.v.
Trump hầu như tiếm quyền lãnh đạo đảng Cộng hòa, vì trước đó rất lạnh nhạt với đảng này, có thời còn ghi danh theo đảng Dân chủ. Ngay cả Fox News đã chất vấn khi Trump tranh cử về quá trình đổi đảng.
Một nhóm truyền thông bảo thủ khác, The Washington Times, cho biết Trump đã đổi đảng ít ra 5 lần, lần cuối là năm 2012 khi chuyển từ "vô đảng phái" sang Cộng hòa. Các chính khách Cộng hòa ban đầu chỉ trích Trump nặng nề, nhưng khi thấy sức mạnh của đám cử tri gốc của ông, họ trở nên im re, nhường nhịn. Trump thắng các ứng viên Cộng hòa khác và sau đó đắc cử thành tổng thống.
Tương đồng và khác biệt
Tình trạng nước Đức khoảng năm 1930 và nước Mỹ năm 2016 có nhiều khác biệt.
Đức còn ở đáy của cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng nhất lịch sử, trong khi nước Mỹ có một nền kinh tế ổn định, tuy không hoàn toàn đồng đều.
Nhưng cách thức thu phục sự ủng hộ của đám đông có nhiều điểm tương đồng. Công thức của cả hai chính trị gia sử dụng những nguyên liệu căn bản chung : sự dối trá (ở Đức, Do Thái là thủ phạm ; ở Mỹ là di dân, người da màu), bạo động (ở Đức là bạo động thật ; ở Mỹ là đe dọa và cổ võ bạo động), tính kì thị chủng tộc, tấn công báo chí và sử dụng tin giả mạo nhằm lũng đoạn dư luận.
Ở điểm cuối trên, ông Trump còn được sự yểm trợ của Putin và tình báo Nga. Công thức này đã chứng tỏ rất hiệu lực vì cả hai chính trị gia đều đã thành công leo đến tận đỉnh quyền lực.
Tương lai sẽ đi về đâu ?
Kết quả ở nước Đức đã vào tất cả các sách sử như một bài học nhân loại cố gắng không lập lại. Ở Mỹ khó biết hơn, do lẽ đương nhiên.
Tương lai tùy vào tất cả chúng ta.
Nước Mỹ đã có một lịch sử gần 300 năm phấn đấu cho nhân quyền, cho sự bình đẳng bất chấp màu da, chủng tộc, tôn giáo và giới tính, cho nên hiện tượng một quyền lực dựa trên hô hào cho sự chia rẽ, bạo động và dối trá có thể chỉ là một điểm lóe sáng giây lát trong chuỗi lịch sử nhiều ngàn năm của nhân loại.
Nhưng ở Đức vào thời 1930, nhiều người cũng đã nghĩ địa ngục trần gian không thể nào xảy ra.
Tương lai tùy vào tất cả chúng ta.
Để kết thúc bài viết, tôi xin mượn bài thơ của nhà thơ Đức Martin Niemöller…
'Đầu tiên họ đến bắt các người đảng Xã Hội, và tôi không lên tiếng- Vì tôi không phải là đảng viên Xã Hội
Rồi họ đến bắt các người trong nghiệp đoàn thợ thuyền, và tôi không lên tiếng- Vì tôi không phải là thành viên của nghiệp đoàn thợ thuyền
Rồi họ đến bắt các người Do Thái, và tôi không lên tiếng- Vì tôi không phải Do Thái
Rồi họ đến bắt tôi, và không còn ai để lên tiếng giúp tôi'
(có nhiều bản dịch khác nhau của bài thơ này, nhưng ý đều tương tự),
và câu nói của nhà làm phim Michael Moore,
'Dân chủ không phải là một trò thể thao mà ta chỉ làm khán giả, nó là một sinh hoạt đòi hỏi mọi người tham gia. Nếu chúng ta không tham gia, nó không còn là dân chủ nữa.'
Thắng Đỗ
Nguồn : BBC, 04/11/2018
Tác giả Thắng Đỗ một kiến trúc sư hành nghề ở San Jose, California, Hoa Kỳ. Ông là thành viên của PIVOT, Hội Người Mỹ Gốc Việt Cấp Tiến, ủng hộ đảng Dân chủ Mỹ.
