 | Tổng quan: | 3093214 |
Trước cuối năm 2023 Ý sẽ phải quyết định "đi" hay "ở lại" trong dự án Con Đường Tơ Lụa Mới –Một Vành Đai Một Con Đường BRI với Trung Quốc. Một số tín hiệu báo trước Roma có khuynh hướng rút lui khỏi thỏa thuận với Bắc Kinh ký kết hồi 2019. Thủ tướng Giorgia Meloni đứng trước một bài toán nan giải : "Thoái lui" như thế nào tránh để những đòn trả đũa của Trung Quốc tác động đến kinh tế Ý ?
Thủ tướng Ý, bà Giorgia Meloni sắp phải quyết định có tiếp thục tham gia Con Đường Tơ Lụa với Trung Quốc hay không. Ảnh chụp tại Paris ngày 20/06/2023. © Ludovic Marin, Pool / via AP
Năm 2019 Trung Quốc hài lòng khi chinh phục được Ý, thành viên duy nhất trong khối 7 cường quốc công nghiệp hàng đầu thế giới G7 tham gia BRI. Bốn năm sau, một thành viên "nặng ký" trong nội các của thủ tướng Giorgia Meloni đánh giá "Ý không có lợi ích gì" tham gia Con Đường Tơ Lụa mới. Thủ tướng Giorgia Meloni Roma vốn có lập trường "không thân thiện" với Bắc Kinh, khi còn trong hàng ngũ đối lập, bà từng mạnh mẽ chỉ trích thủ tướng Giuseppe Conte trải thảm đỏ đón lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 23/03/2019, chính thức gắn kết nước Ý với Con Đường Tơ Lụa mới.
Giờ đây, ở cương vị lãnh đạo nền kinh tế lớn thứ ba trong Liên Hiệp Châu Âu, Giorgia Meloni có triển hạn "thỏa thuận ghi nhớ" với Bắc Kinh hay không ?
"Bám" lấy Trung Quốc để ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu
Nhà báo Francesco Maselli, một cây bút trên tạp chí Le Grand Continent, trong bài viết hôm 09/07/2023 nhắc lại, lễ ký kết tham gia BRI hồi 2019 là "văn bản quan trọng nhất về chính sách đối ngoại trong nhiệm kỳ thủ tướng của ông Conte".
Cần trở lại với bối cảnh chính trị của nước Ý khi đó : Giuseppe Conte là chủ tịch đảng Phong Trào 5 Sao, một lực lượng chính trị phi đảng phái. Sau bầu cử Quốc hội hồi 2018 ông đã thành lập chính phủ liên minh với Lega Nord – Liên Đoàn Phương Bắc của ông Salvini. Lega Nord chủ trương bài Châu Âu, bài Mỹ và thân Nga.
Một trong những nhân vật chủ chốt của Liên Đoàn Phương Bắc là Michele Geraci giữ chức thứ trưởng đặc trách về phát triển kinh tế. Trước khi tham gia chính trị ông từng giảng dậy 10 năm tại Trung Quốc. Ưu tiên của chính phủ liên minh khi đó là thu hút đầu tư nước ngoài. Geraci thành lập "một lực lượng đặc biệt" nhắm vào Trung Quốc. Liên minh cầm quyền tại Roma khi đó quan niệm tại sao phải lệ thuộc vào Bruxelles, phải tuân thủ những quy định của Liên Âu về chi tiêu ngân sách, về mức trần nợ, khi mà Ý có thể tìm được những đối tác khác như là Nga hay Trung Quốc ?
Francesco Maselli trích dẫn nhiều tờ báo của Ý, như Corriere della Sera hay Avvenire tiết lộ về những "đàm phán ở hậu trường" : Bộ trưởng Kinh tế Giovanni Tria nhiều lần công du Bắc Kinh với nhiệm vụ "mời" Trung Quốc mua công trái phiếu của Ý, đàm phán "ở cấp cao với Ngân Hàng Nhân Dân Trung Quốc" cho dù Roma không biết rõ "những điều kiện và ý định" của Bắc Kinh.
Một chính trị gia hàng đầu của liên minh Phong Trào 5 Sao và Liên Đoàn Phương Bắc là ông Paolo Savona, sau này trở thành bộ trưởng đặc trách về Châu Âu, không giấu giếm về một kế hoạch B của chính phủ Conte lúc bấy giờ là chuẩn bị "ra khỏi khu vực đồng tiền chung Châu Âu". Để đạt được mục tiêu đó thì phải cần có những "điểm tựa khác", cho phép Ý "tách rời khỏi ảnh hưởng Liên Âu nơi mà Đức chi phối tất cả".
Bài Châu Âu, một khuynh hướng đã có từ lâu
Theo nghiên cứu của Viện MERICS tại Berlin được tác giả bài viết trên trang mạng Le Grand Continent trích dẫn, thỏa hiệp hồi 2019 giữa chính quyền của ông Conte với Bắc Kinh tham gia chương trình Một Vành Đai Một Con Đường chỉ là một sự tiếp nối trong chính sách đối ngoại của Ý. Roma từ "cả chục năm trước đó đã muốn chứng minh có chính sách ngoại giao độc lập với Mỹ và với Liên Hiệp Châu Âu". Do vậy liên minh Phong Trào 5 Sao và Liên Đoàn Phương Bắc đã ký thỏa thuận ghi nhớ với Trung Quốc mà không cần tham khảo ý kiến các đối tác trong Liên Âu.
Có một điều chắc chắn là năm 2019 một phần công luận Ý, báo chí tại Roma và báo chí quốc tế hoài nghi về sự chọn lựa của nội các Giuseppe Conte. Đảng Dân Chủ trong hàng ngũ đối lập ý thức được rằng "thỏa thuận nghi nhớ về BRI sẽ dẫn tới nhiều hệ quả về mặt địa chính trị". Bruxelles và Washington đương nhiên không hài lòng về quyết định nói trên của Roma. Nhưng theo lời Michele Geraci, ông chỉ bị các đối tác Mỹ "vặn hỏi" về hành động "phá rào này", phía Châu Âu thì "hoàn toàn dửng dưng".
Đầu tháng 3/2019, trước ngày chủ tịch Trung Quốc đến Roma đặt bút ký "thỏa thuận ghi nhớ" với Ý, lãnh đạo Liên Đoàn Phương Bắc Matteo Salvini bắt đầu hoài nghi qua tuyên bố : nếu BRI là phương tiện giúp các doanh nghiệp Ý đầu tư ra nước ngoài thì ông "sẵn sàng" nhưng nếu để biến nước Ý thành một "vùng thuộc địa hay để các hãng của Ý bị các cường quốc nước ngoài bóc lột thì không".
Nhân vật chủ chốt trong cuộc bắc nhịp cầu giữa Trung Quốc và Ý, Michele Geraci, cũng phải nhìn nhận đối với Bắc Kinh thỏa thuận về BRI quan trọng về mặt "địa chính trị" trong lúc Roma đặt trọng tâm vào "thương mại". Ý "không thể kiểm soát là phía Trung Quốc sẽ khai thác thỏa thuận này về phương diện chính trị như thế nào". Roma "chỉ có thể tin tưởng vào các đối tác của mình mà thôi. Mức độ tin tưởng đó được đo lường qua tuyên bố của ông Tập Cận Bình ủng hộ Ý". Tác giả bài báo trên Le Grand Continent, Francesco Maselli, kết luận "nội các Conte hoàn toàn ý thức được là Ý có thể trở thành một công cụ trong chính sách đối ngoại của Bắc Kinh".
Tham gia BRI với Trung Quốc là "một sai lầm"
Bốn năm sau chuyến công nước Ý của ông Tập Cận Bình, "thâm hụt mậu dịch của Ý với Trung Quốc tăng lên thêm so với trước". Ý xuất khẩu nhiều hơn sang Hoa lục nhưng cũng mua vào nhiều hơn hàng của Trung Quốc. Tuy nhiên khác với Hy Lạp, dù không tham gia dự án BRI, Ý thận trọng hơn nhiều trong các chương trình chuyển nhượng cơ sở hạ tầng cho Trung Quốc và tác giả bài báo xem đây là một thất vọng của Bắc Kinh trong mối đối tác với Ý.
Tháng 2/2021 Mario Draghi thuộc xã hội dân sự lên cầm quyền thay thế Giuseppe Conte. Trong thời gian đứng đầu nội các hơn một năm rưỡi, ông đã 5 lần dùng quyền phủ quyết ngăn chặn các công ty Trung Quốc mua lại một số các doanh nghiệp của Ý. Đầu mùa thu năm ngoái, sau cuộc bầu cử Quốc hội, lãnh đạo đảng cực hữu của Ý là Giorgia Meloni thành lập nội các liên minh với cánh hữu. Một trong những phát biểu đầu tiên của vị nữ thủ tướng này là nước Ý trong tay bà sẽ là "một người bạn của Đài Loan". Về dự án Con Đường Tơ Lụa mới, bà Meloni xem thỏa thuận với Trung Quốc là một "sai lầm".
Nhà báo Francesco Maselli quả quyết : "Ở thượng tầng cơ quan quyền lực Roma, nhiều người cho rằng, không triển hạn thỏa thuận ghi nhớ với Trung Quốc là giải pháp duy nhất". Lý do : "xét về mặt thương mại, thỏa thuận này không có giá trị, về thực chất văn bản được ký kết từng bước chỉ còn là một cái vỏ rỗng".
"Ra đi" theo kịch bản nào ?
Dù vậy ở Roma "không ai muốn gây sự với Bắc Kinh". Càng lúc càng có nhiều chính khách cho rằng "câu hỏi không còn là Ý sẽ rút khỏi BRI hay không mà là khi nào thì Roma chính thức hóa quyết định đó và thoái lui như thế nào" mà thôi.
Trung Quốc và BRI là một trong những hồ sơ chính nữ thủ tướng Ý đã đề cập với tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden nhân chuyến công du Washington hồi tháng 7/2023. Trong khi đó một trong những thành viên quan trọng nhất của chính phủ và cũng là cố vấn trung thành của Giorgia Meloni là bộ trưởng Quốc Phòng Guido Crosetto, hôm 30/07/2023 nói thẳng, tham gia Con Đường Tơ Lụa là một quyết định "hồ đồ" và tệ hại cho nước Ý.
Ông nói thêm "cam của Ý thâm nhập thị trường Trung Quốc nhiều hơn trước, thế nhưng trong ba năm, tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vào Ý đã nhân lên gấp ba lần so với trước. Paris chẳng cần thỏa thuận BRI mà vẫn xuất khẩu được máy bay cho Trung Quốc trị giá hàng chục tỷ euro". Theo bộ trưởng Quốc Phòng Crosetto, Roma cần "bước ra khỏi" dự án Con Đường Tơ Lụa của Trung Quốc.
Ra đi như thế nào tránh để thiệt hại đến kinh tế của Ý ? Báo Il Giornale thuộc khuynh hướng bảo thủ phác họa ra ba kịch bản cho cuộc chia tay này.
Một là đơn giản thông báo cắt đứt thỏa thuận với Bắc Kinh. Chắc chắn là Trung Quốc sẽ phản công bằng những đòn kinh tế đang có trong tay. Giải pháp thứ nhì là vẫn duy trì thỏa thuận nhưng đàm phát thêm về một số điều khoản có lợi hơn cho Roma. Khả năng thứ ba là không triển hạn thỏa thuận ghi nhớ BRI nhưng đồng thời đề nghị một hiệp ước khác với Trung Quốc ít mang tính ràng buộc hơn về mặt địa chính trị, để đẩy mạnh giao thương và chủ yếu chỉ nhắm vào mảng kinh tế.
Khúc mắc nằm ở chỗ lôi kéo được Roma vào dự án BRI đối với Bắc Kinh trước hết là một biểu tượng mạnh về mặt chính trị, bởi Ý là thành viên của G7 là một cột trụ trong Liên Hiệp Châu Âu.
Sau tuyên bố của bộ trưởng Quốc Phòng Ý, phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Trung Quốc đã đáp lại rằng tham gia Một Vành Đai Một Con Đường đáp ứng lợi ích của Trung Quốc cũng như của Ý và từ 2019 đến nay thỏa thuận ghi nhớ song phương đã "thành công về mặt hợp tác nhiều kết quả cụ thể về kinh tế, về thương mại giữa các doanh nghiệp".
Thanh Hà
Nguồn : RFI, 04/06/2023
Ở Ý, Trung Quốc không còn được xem như là quốc gia khởi nguồn của dịch Covid-19, mà là một người bạn trong thời điểm hoạn nạn.
Năm 2019, Ý đã ký một Bản ghi nhớ với Trung Quốc về việc tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường.
Ý đã luôn là một phần thưởng địa chính trị hậu hĩnh trong mọi thời đại bởi vị trí chiến lược của nó giữa Địa Trung Hải cũng như sự thịnh vượng và các kỹ năng hữu dụng của người dân nơi đây. Và bây giờ, đã đến lượt của một cường quốc đang trỗi dậy – Trung Quốc- để tìm cách mở rộng ảnh hưởng của mình tại đây.
Năm ngoái, Ý đã ký một Bản ghi nhớ với Trung Quốc về việc tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường. Ý là quốc gia G-7 đầu tiên và cho đến nay là duy nhất tham gia. Sau nhiều năm trì trệ, Ý hy vọng sẽ mang lại một động lực cần thiết cho tăng trưởng kinh tế qua việc hợp tác với Trung Quốc. Động thái này đã bị các đồng minh của Ý ở phương Tây chế nhạo và gây tranh cãi trong nước, với một thành viên trong chính phủ liên minh hiện nay (Đảng cánh hữu Lega của nguyên phó thủ tướng Matteo Salvini) chống lại nó. Tuy nhiên sau tất cả, việc ký Bản ghi nhớ đã không mang lại cho Ý nhiều hợp đồng từ Trung Quốc hơn so với những quốc gia không làm vậy – ví dụ như Pháp.
Tới tháng 3 năm 2020, Ý đang lâm vào cuộc khủng hoảng virus Corona. Tính đến ngày 20 tháng 3, căn bệnh này đã giết chết hơn 3.400 người Ý – nhiều hơn số người chết ghi nhận tại Trung Quốc, nơi đại dịch bắt đầu vào cuối năm 2019. Vào đầu tháng 3, Ý đã yêu cầu sự giúp đỡ từ các đối tác Liên Hiệp Châu Âu qua Cơ chế bảo vệ Dân sự EU. Không có quốc gia thành viên EU nào trả lời. Ngoài ra, Pháp và Đức còn áp dụng lệnh cấm xuất khẩu khẩu trang. Nhiều người Ý cảm thấy bị lừa dối bởi các đối tác Châu Âu của họ.
Tuy nhiên, Bắc Kinh đã phản hồi song phương và kịp thời vận chuyển 30 tấn vật tư, thiết bị y tế đến Rome. Bộ trưởng Ngoại giao Ý Luigi Di Maio đã đăng một video về sự xuất hiện của chuyến máy bay chở hàng hạ cánh trên trang Facebook của mình. Đó là một chiến thắng ngoại giao của Trung Quốc về ngoại giao công chúng và thông tin – khi Ý cần sự giúp đỡ, Châu Âu đã thờ ơ trong khi Trung Quốc được miêu tả là vị cứu tinh của nước Ý. Đức sau đó đã cam kết cung cấp khẩu trang cho Ý, nhưng lúc đó đã quá muộn. Dòng diễn ngôn đơn giản đã được hình thành trên các phương tiện truyền thông đại chúng : Liên Hiệp Châu Âu bỏ bê Ý và chính Trung Quốc đã cứu họ. Di Maio đã nhận công cho sự giúp đỡ từ Trung Quốc bằng cách gắn nó với chính sách Trung Quốc của ông cũng như cuộc gọi điện của ông với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị vào ngày 10 tháng 3, hai ngày trước khi chuyến hàng từ Trung Quốc tới.
Trên thực tế, nguồn cung cấp hỗ trợ đã được gửi theo thỏa thuận giữa Hội Chữ thập đỏ Trung Quốc và Ý. Theo thông lệ giữa các chi nhánh Hội Chữ thập đỏ ở các quốc gia khác nhau, Hội Chữ thập đỏ Trung Quốc đã đáp lại sự giúp đỡ nhận được từ Hội Chữ thập đỏ Ý vì chỉ một tháng trước đó, Ý đã gửi 18 tấn hàng tiếp tế cho Vũ Hán. Cuộc gọi giữa Ngoại trưởng Ý Di Maio và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị không liên quan đến sự quyên góp của Hội Chữ thập đỏ, mà liên quan đến việc Ý mua một lượng máy thở rất cần thiết (thiết bị hô hấp nhân tạo) cho các phòng chăm sóc đặc biệt. Một số quốc gia Châu Âu đang cạnh tranh nhau để được nhận thiết bị này trước nên ông Di Maio đã bày tỏ mong muốn với ông Vương Nghị để đưa Ý lên đầu danh sách. Đến nay Ý vẫn chưa nhận được các máy thở này.
Bộ máy tuyên truyền của Trung Quốc đã nhanh chóng nắm bắt cơ hội này và đăng tải những video người Ý biết ơn ca ngợi Trung Quốc vì sự hào phóng của họ. Một video thậm chí còn cho thấy người Ý hát quốc ca Trung Quốc từ ban công của họ (tuy nhiên, đó là một video giả). Những video này có phụ đề tiếng Trung và có lẽ được thực hiện hướng tới nhóm đối tượng người xem là người Trung Quốc. Có thông tin rằng người dân Vũ Hán đã từ chối bày tỏ lòng biết ơn đối với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình vì đã xử lý khủng hoảng thành công ; bây giờ ít nhất các nhà chức trách có thể thể hiện rằng họ đã làm tốt công tác ngoại giao và người nước ngoài rất biết ơn họ.
Ngoài lô hàng thiết bị y tế đầu tiên hạ cánh tại Rome vào ngày 12 tháng 3, Trung Quốc cũng đã gửi một chuyến hàng thứ hai đến Milan vào ngày 18 tháng 3. Lô hàng này được gửi bởi các tỉnh của Trung Quốc bao gồm Chiết Giang, nơi có một cộng đồng di dân lớn sinh sống ở Ý. Các khoản đóng góp khác của các công ty Trung Quốc đã được gửi đến các khu vực và thị trấn của Ý, nơi ở của các đối tác người Ý của họ.
Một trong những công ty như vậy là ZTE, công ty này đã tặng 2.000 mặt nạ cho thành phố L’Aquila ở miền trung Italy, nơi ZTE điều hành một trung tâm công nghệ và đổi mới 5G chung với trường đại học địa phương. Ngoài ra, Huawei đề nghị thiết lập một mạng lưới điện toán đám mây để kết nối các bệnh viện Ý với nhau và với các bệnh viện ở Vũ Hán – điều đặt ra những vấn đề nghiêm trọng đối với việc kiểm soát cơ sở hạ tầng quan trọng cũng như bảo vệ dữ liệu.
Nhờ sự chủ động này, ở Ý, Trung Quốc không còn bị nhìn nhận như nguồn gốc của đại dịch hay bị đổ lỗi về việc quản lý lỏng lẻo những chợ bán đồ tươi sống hay kiểm duyệt thông tin – những điều nếu không xảy ra đã có thể giúp ngăn chặn đại dịch này ở giai đoạn sớm hơn. Bộ máy tuyên truyền trên mạng của Trung Quốc đã làm việc không ngừng để tách biệt virus Corona mới khỏi Vũ Hán, nơi nó xuất hiện đầu tiên, cũng như khỏi Trung Quốc. Nỗ lực này đã đem lại thành công ở Ý. Trong mắt người Ý, Trung Quốc giờ được coi là quốc gia mang lại sự trợ giúp thực tế khi cần, trong khi các đối tác gần gũi hơn về mặt địa lý lại cư xử một cách ích kỷ, bất chấp những lời hoa mỹ về tình đoàn kết Châu Âu, và không cung cấp bất kỳ trợ giúp nào.
Trong một cuộc điện đàm gần đây với Thủ tướng Ý Giuseppe Conte, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nắm bắt thời cơ này và đề xuất ra mắt một "con đường tơ lụa y tế" mới, đi cùng với Sáng kiến Vành đai và Con đường hiện có. Theo sáng kiến này, Trung Quốc sẽ sử dụng những bài học kinh nghiệm trong cuộc chiến chống lại virus thành công của họ và chia sẻ chúng với các đối tác trên khắp thế giới. Vì đại dịch có thể sẽ kéo dài thêm vài tháng nữa trên toàn thế giới và để phòng ngừa một đại dịch tương tự xảy ra lần nữa, nhiều quốc gia sẽ quan tâm đến sáng kiến này.
Quan điểm của phần lớn người Ý là Trung Quốc đã thành công trong việc chinh phục virus trong một thời gian ngắn nhờ các biện pháp nghiêm ngặt và quyết đoán mà họ áp dụng. Về mặt này, Ý vẫn kém Trung Quốc. Một cách gián tiếp, tổ chức quản lý nhà nước ở Trung Quốc được coi là hiệu quả hơn bởi nó giúp cứu sống nhiều người và giảm tổn thất kinh tế trong trường hợp khẩn cấp.
Trung Quốc vẫn còn có các ý đồ khác về Ý : họ đang quan tâm đến các cảng và cơ sở hạ tầng của Ý liên quan đến Sáng kiến Vành đai và Con đường ; về các loại thực phẩm chất lượng, ngành thiết kế và tiềm năng du lịch ; cũng như các trung tâm công nghệ cao như L’Aquila ; và sự phát triển mạng lưới 5G của nước này. Đây cũng là một nơi mà Trung Quốc có thể đánh vào để làm suy yếu sự thống nhất của phương Tây và ảnh hưởng của Hoa Kỳ. Sự giúp đỡ được cung cấp trong bối cảnh đại dịch Corona sẽ giúp củng cố mối quan hệ Trung – Ý và mở đường cho một lễ kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước vào tháng 11 tới.
Theresa Fallon
Nguyên tác : "China, Italy, and Coronavirus : Geopolitics and Propaganda", The Diplomat, 20/03/2020.
Đỗ Minh Châu biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 26/03/2020
Theresa Fallon là nhà sáng lập và giám đốc của Trung tâm Nghiên cứu Á – Âu – Nga (CREAS) tại Brussels và là thành viên cao cấp không thường trú của Hội đồng Chicago về các vấn đề toàn cầu. Năm 2015-2016, bà là thành viên của Nhóm cố vấn cao cấp cho Tư lệnh đồng minh tối cao NATO ở Châu Âu (SACEUR).
