Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

samedi, 21 septembre 2019 16:16

Abraham Lincoln : Tuyên ngôn Giải phóng

Ngày này 157 năm về trước, Tuyên ngôn Gii phóng đã được quyết đnh và thông qua bi ni các ca tng thng Abraham Lincoln.

abraham1

Ngày 22/09/1862 : Tổng thống Lincoln ban hành Tuyên ngôn Giải phóng Nô lệ

Hai tháng trước đó, vào cui tun tháng 7 năm 1862, Lincoln đã triu tp cuc hp ni các lch s đ công b bn tho Tuyên ngôn Gii phóng ca mình.

Trước đó na, vào tun cui ca tháng Sáu năm 1862, cuc ni chiến Hoa Kỳ lúc đó đang giai đon vô cùng gây cấn. Quân đi ca tướng George McClellan thuc Hip Chng Quc (Union) tn công th đô ca phía Liên bang (Confederacy) nhưng đã b đy lùi ti Richmond. Bên Union phi rút lui. Cuc tn công này làm cho 16 ngàn lính b chết, b bt hoc b thương. S kiện này làm cho Lincoln lo lng, bi vì lá bài cui đã được s dng nhưng không hiu qu. Lincoln nhn thy đây là lúc ông cn thay đi chiến lược/thut.

Khi quân đội Union rút v li sông James (James River), Lincoln lin viếng thăm binh lính, nht là nhng người b thương tích, đ nâng đ tinh thn ca h, và cũng đ cng c tinh thn ca chính mình. Cuc viếng thăm bt ng ca Lincoln đã làm tăng tinh thn ca binh lính ngay lp tc.

Nhưng điu khác Lincoln mong mun trong chuyến viếng thăm này là gp g binh lính, đt câu hi và qua đó thu thp thông tin trc tiếp t h. Nh thế mà ông biết được cn k hơn v mi quan h gia chiến tranh và vn đ nô l. Ngay t ban đu, mc du ông khinh ghét vn đ nô l, mc tiêu hàng đu ca Lincoln lúc đó vn là duy trì sự thng nht ca Hip Chng Quc Hoa Kỳ. Lincoln thu hiu và cm nhn sâu sc v s phc tp khác nhau ca người dân, k c vn đ cho rng nô l đã được Hiến pháp công nhn, nht là nhng bang đã tng công nhn nó. Đây là hai th thách ln lao cho bất c mt lãnh đo nào.

Sau khi nói chuyện vi lãnh đo và binh lính bên phía quân s, Lincoln mi nhn thc rõ ràng rng bên phía Confederacy đã khai dng nô l mt cách ti đa cho mc tiêu chiến tranh ca h. Nô l được dùng đ đào hm, xây dng thành trì kiên cố cho phía Confederacy. H được s dng đ lái xe nga, nu ăn, chy bàn, và ph tá bnh vin. Trên mt trn, h sa son cho các vn đ nông nghip : trng trt, nâng cao mùa màng và thu nht bông gòn. Nô l cũng được dùng làm các vic duy trì nông trại và các hot đng đn đin. Các công vic ca nô l giúp cho phía Confederacy s dng mi lc lượng còn li đ chiến đu. Theo nhn đnh ca Lincoln thì nô l đã được dùng đ làm sc mnh cho bên kia. Câu hi Lincoln đt ra là bên này cn phi quyết định làm gì vi yếu t này đ nó phc v cho mình, hay hy hoi mình ! Nếu bên Confederacy b tước đot nô l, min Bc lúc đó đang thế bt li, cho nên có th thu được v thế có li v quân s, cn thiết cho thi đim đó.

Lincoln nhìn ra được rng gii phóng nô lệ có th được xem là "vn đ quân s tuyt đi cn thiết cho s cu ri đi vi Union". Gii phóng nô l, tuy "mt khác là vi hiến" đi vi phía Confederacy, nhưng có th tr thành mt hành đng hp pháp đi vi phía Union. Lincoln phân tích rng việc bo v vn đ nô l mt cách hp hiến có th phn bác bng quyn hiến đnh v chiến tranh ca v tng tư lnh, tc quyn tng thng khi đt nước đang có chiến tranh. Tuy suy lun như thế, Lincoln vn e ngi vic tung "vũ khí gii phóng" như mt ngh định quân s mt chiu. Trước đây, Lincoln đã tng cnh báo các nhà lut sư tr trong lúc ông hành ngh lut v nhng mi nguy ca nhng k đi lt bo chúa, sn sàng ngy bin cho các phương thc quá đà ca mình. S dng bin pháp này, Lincoln hiu, là khá nguy hiểm, nhưng nó gn như là cách cui cùng khi các bin pháp khác đã được áp dng nhưng tht bi. Tht ra ông cũng đã tìm nhng phương thc khác. Trước đó bn tháng, Lincoln gi thông đip đến quc hi yêu cu h ng h bn tiu bang ranh gii Missouri, Kentucky, Delaware và Maryland, nếu các tiu bang này t t chp nhn chính sách xóa b nô l, thay vào đó h s được bi thường 400 đô la mi nô l. Ông khn khon yêu cu các nhà lp pháp ti các tiu bang đó chp thun đ ngh này. Nhưng h vn t chi, bin lun rng làm như thế ch làm tăng thêm s ni lon ca các tiu bang ly khai, kéo dài ch không làm ngn đi chiến tranh.

Với công vic rt b bn mi ngày ca mt tng thng, Lincoln không còn nhiu thì gi đ tìm mt gii pháp ti ưu. Ngoài các việc chính thc khi cánh ca ca nhà Trng m vào bui sáng, Lincoln phi tiếp đón bao nhiêu quan khách cũng như nhng người mun đến thăm Nhà Trng. Ông gn như không còn bao nhiêu thì gi đ ngh ngơi, hung gì suy nghĩ đến các vn đ phc tp khác. Nhưng vì nhận thc rt rõ tm quan trng cho mt gii pháp như thế, Lincoln đã tìm thi gian và nơi chn đ suy nghĩ. Lincoln tìm đến Nhà Lính (Soldiers’ Home) như mt nơi trú n an toàn đ ông có th tp trung suy nghĩ v các vn đ phc tp, nht là vn đ và giải pháp v nô l.

Việc gì đến cũng phi đến. Mt tháng sau trn đánh tht bi ti Richmond, Lincoln đã triu tp ni các ca ông vào ngày 22 tháng Bảy năm 1862. Phía cấp tiến gm Edwin Stanton và Salmon Chase ngi bên phi ca Lincoln. Phía bo th Caleb Smith, Montgomery Blair và Edward Bates ngồi bên trái. Phía ôn hòa gm Gideon Welles ngi đàng trước và William Seward, ngi trung tâm, và cũng là đim ta vây quanh Lincoln. Mi người ngi im lng lng nghe Lincoln đc bn tho Tuyên ngôn Gii phóng.

Cuối cùng ông đi đến mt câu văn mà đã thay đi lch s Hoa Kỳ và nhân loi :

… Là Tổng tư lnh ca quân đi và hi quân ca Hoa Kỳ, tôi tuyên b rng ngày đu ca tháng Giêng năm 1863, tt c nhng ai b giam cm như nô l trong bt c tiu bang nào mà trong đó quyền lc hiến pháp không được công nhn, tuân phc và duy trì mt cách thc tế, thì t đó, và mãi mãi v sau, có th được t do.

Đây là lần đu tiên Tng thng Lincoln tht cht hai vn đ Hip Chng Quc và nô l chung li thành mt sc lc duy nht, mang tính chuyển hóa và đo đc. Khong 3 triu rưỡi người nô l, bao nhiêu đi sng phía Nam, được ha hn t do. Ch 80 ch thôi, trong Tuyên ngôn Gii phóng này, có kh năng thay thế pháp lut v quyn s hu tài sn và nô l mà đã ng tr ti quc hội Hoa Kỳ, H vin ln Thượng vin, ba phn tư thế k qua.

Cũng cần ghi nhn rng ngh quyết này không bao hàm, tc không có hiu lc đi vi, hơn mt na triu nô l hin đang sng ti các tiu bang lân cn. Các tiu bang này chưa tham chiến nên quyn lực chiến tranh ca tng thng không th được s dng đ gii thoát nô l ti đây. Nhưng nếu h quyết đnh đng v phía Nam/Confederacy thì nó cũng s được áp dng đi vi h.

Mặc du Lincoln cho biết rõ rng ông đã dt khoát tư tưởng v vn đ này trong cuộc họp ni các lch s này, ông vn mong mun được biết các phn ng ca thành viên ni các, ng h hay chng đi. Trước đó, mt s người cho rng tiến trình ly quyết đnh ca Lincoln là quá chm chp, thiếu quyết đoán, vân vân, nhưng tht ra trong đu ông suy nghĩ về ưu đim ca tng vn đ và các khía cnh quan trng cn thiết. Ông đã chun b k và hiu rõ tư duy ca mi thành viên đến đ ông biết h s hi gì và sn sàng tr li mi ý kiến phn đi ca h. Nhưng khi Lincoln đã đi đến quyết đnh ri, vn đề còn li không phi là cái gì mà là khi nào : khi nào s thc hin.

Edwin Stanton, Bộ trưởng Chiến tranh, và Edward Bates, B trưởng Tư pháp, hai thái cc trong ni các, li là hai người ng h Tuyên ngôn Gii phóng ca Lincoln. Stanton thy rõ li ích chiến lược nó s mang li. Bates đng tình hoàn toàn nhưng yêu cu phi có kế hoch đi phó vi nhng người nô l/da đen được gii phóng.

Bộ trưởng Hi quân Gideon Welles thì lưỡng l và im lng, vì nhìn thy c hai mt vn đ : tm vóc ca vn đ và nhng kết qu bt đnh ca nó, nht là khi s dng quyn lc chiến tranh mt cách quá thái như thế. Welles cũng lo ngi nhng người s hu nô l có th vì đường cùng mà n lc chng li làm kéo dài thêm chiến tranh. B trưởng Ni v Caleb Smith cũng gi im lng, nhưng nói riêng vi ph tá ca mình rng nếu Lincoln đ xut tuyên ngôn này thì ông s "t nhim, v nhà và chng đi li Tuyên ngôn". Montgomery Blair thì cc lc phn đi Ngh đnh này, bi ông lo ngi s đy các tiu bang biên gii vi phía Nam, hin đang trung thành với Union, v phía Confederacy. Hơn na ông cũng lo ngi nó có th làm mt s ng h đi vi đng Cng hòa trong cuc bu c sp ti.

Lincoln cho biết ông đã cân nhc mi khía cnh mà Blair đưa ra, nhưng kết lun rng tm quan trng ca vn đề nô l vượt xa vn đ chính tr ca đng phái. Ông nhc nh rng ông đã liên tc n lc tìm mt s tha thun ch không mun áp đt, nhưng các n lc này không đưa đến kết qu nào. Lincoln cho biết đây là quyết đnh ca ông, và ông là người chu trách nhiệm hoàn toàn v nó. Tuy thế Lincoln vn chp nhn đ Blair đ np các phn đi ca mình trên giy hn hoi.

Nói chung Lincoln chấp nhn mi ý kiến trái chiu và phn đi nêu ra, nhưng cam kết rng đã đến lúc phi hành đng. Khi bui hp gn kết thúc, Ngoi trưởng Seward nêu mt câu hi chính đáng v thi gian. Seward cho rng Tuyên ngôn này có th b dư lun suy diễn rng đây là "mt tiếng thét sau cùng ca chúng ta, trên đường rút lui". Seward bin lun rng tt hơn thì nên ch cho đến khi chiến thng v phía mình, và ch cn treo bng Tuyên ngôn lên trên c nó thôi.

Sau này Lincoln chính thức công nhn rng ông thật s chưa nghĩ đến khía cnh này. Vì đ ngh ca Seward quá hp lý nên Lincoln đng ý đ bn nháp Tuyên ngôn sang mt bên, ch đến khi điu kin thun li, mt chiến thng ln, ri công b. Trong thi gian đó ông thnh thong sa đi vài ch, b ch này thêm câu kia, và mong chờ thi đim thun li nht đến đ hành đng.

Lincoln chờ đi hai tháng trong lo lng tt cùng. Cui cùng thì tin vui cũng đến, vi cái giá tr quá đc, khi quân đi ca tướng Robert Lee t Maryland và Pennsylvania b đy lùi. Trn đánh Antietam đã làm cho 23 ngàn lính chết trong mt ngày, làm cho c hai bên choáng váng và kit qu tinh thn. Năm ngày sau chiến thng Antietam, Lincoln li triu tp cuc hp ni các vào th Hai, 22 tháng Chín năm 1862.

Trong suốt hai tháng qua sau khi đọc Tuyên ngôn Gii phóng nháp ln đu vi ni các ca mình, Lincoln đã nói chuyn riêng vi tng thành viên trong ni các và ghi nhn mi góp ý chính đáng ca h.

Vì sự trung thành vi Lincoln quá mnh m nên Ngoi trưởng Seward không phn đi Tuyên ngôn này. Nhưng ông đ ngh nên sa mt chút. Thay vì nói rng chính quyn này (ca Lincoln) thôi thì nên sa li thành chính quyn này và mi chính quyn tương lai "công nhn và duy trì" s t do ca người nô l. Lincoln cho biết ông không th ha thay cho các chính quyền tương lai mà ông không bo đm được. Nhưng sau cùng Lincoln cũng đã nghe li khuyên ca Seward và sa li đon văn này.

Khi bản Tuyên ngôn này xut hin trên báo chí ngày hôm sau (23 tháng Chín năm 1862), tt c thành viên ni các, t nhiều khuynh hướng khác nhau, đu đng đàng sau Tng thng Lincoln.

Làm sao Lincoln có thể thuyết phc được mt ni các đa dng trong quan đim, đy tham vng, thích bin lun, đ k và đy tài năng đ h dch chuyn quan đim và ng h Lincoln ?

Câu trả li tốt nhất, theo bà Doris Kearns Goodwin, có th tìm ra được t trong nhng điu mà ngày hôm nay chúng ta gi là trí thông minh cm xúc (emotional intelligence) : s đng cm, khiêm nhường, nht quán, t nhn thc, k lut cá nhân và tinh thn rng lượng/cao thượng ca Lincoln.

Lincoln tuyên bố : "Khi nào mà ông vn còn ngi đây (tng thng), tôi s không sn sàng trng gai trong tâm hn ca bt c người nào". Trong mi cuc tiếp xúc hàng ngày vi thành viên ni các, không bao gi có ch nào dành cho cung cách hành xử có ý đ xu, cho s ganh ghét ác cm hay s thù ghét riêng tư. Ông c võ cho mi thành viên tranh lun vi nhau, nhưng s rt "bun phin" nếu thy h tn công nhau công cng. Cách bn ta đó không ch là sai, đi vi ông, mà còn t hơn, sai đi với quốc gia. Vi các th thách ln lao trước mt, ông yêu cu mi người đi x vi nhau lch thip, đng đn. Mc tiêu chung ông đt lên trên hết, lên hàng đu ca mi hành đng, đ hình thành ni các và ràng buc mi người hành x tiêu chun cao vi nhau.

n 150 năm v trước, Lincoln đã đt được các tài năng lãnh đo xut chúng mà ngày nay các nhà lãnh đo và tâm lý hc gi chung là trí thông minh cm xúc. Lincoln đã đi trước thi đi ca ông rt xa. Các đc tính này c th là gì, và nó đã giúp Lincoln n thế nào, trong cuc khng hong ni chiến Hoa Kỳ, s được bàn sâu trong bài tiếp.

Phạm Phú Khi

Úc Châu, 22/09/2019

Tài liệu tham kho :

Phần ln ni dung bài này da vào hai tác phm ca tiến sĩ Doris Kearns Goodwin sau đây :

1. Doris Kearns Goodwin, Leadership : In Turbulent Times, September 18, 2018.

2. Doris Kearns Goodwin, Team of Rivals : The Political Genius of Abraham Lincoln, Simon & Schuster, September 26, 2006.

Published in Diễn đàn