Trong các chế độ độc tài, nhất là độc tài cộng sản Việt Nam, việc kiểm soát tư tưởng văn nghệ sĩ là công tác sống còn của chế độ. Do đó, bằng mọi cách họ đã chống những ai có tư tưởng muốn thoát khỏi kìm kẹp của Đảng cầm quyền.

Một số thành viên trong ban vận động thành lập Văn Đoàn Độc Lập Việt Nam - Hình do Văn Việt cung cấp

Ở Việt Nam, điều mà Đảng cộng sản Việt Nam sợ nhất hiện nay sau 35 đổi mới là thái độ tẩy chay chủ nghĩa Mac-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Thứ đến là sợ bị phanh phui những sự thực liên quan đến Đảng như những chứng hư, tật xấu của lãnh đạo, những chủ trương, chính sách lừa bịp nhân dân để bảo vệ quyền lợi cá nhân và lợi ích nhóm ra ánh sáng.

Đảng sợ cả những lời văn, câu thơ, bài nhạc, hay những câu nói "bóng gió" trong kịch nghệ, điện ảnh có nội dung đề cao dân chủ, tự do và cổ võ nhân quyền, độc lập, vì những tư duy này sẽ gây ảnh hưởng trong nhân dân, nhất là giới trẻ. Vì vậy mà Nhà nước đã hô hào chống lại tư tưởng muốn thoát Đảng của một số nhà văn tiêu biểu như nhóm Văn đoàn Độc lập, do nhà văn Nguyên Ngọc đứng đầu đã tách khỏi Hội Nhà văn Việt Nam của Đảng, Câu lạc bộ Nhà báo tự do và các mạng xã hội.

Lo âu của Đảng về tình trạng quay lưng của các nhà văn đã được Ban Tuyên giáo phản ảnh trong bài viết ngày 23/09/2021 như sau :

"Gần đây, một số văn nghệ sĩ, trí thức có uy tín, từng công tác, đảm nhiệm những chức vụ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo, quản lý văn học, nghệ thuật muốn vận động, thành lập cái gọi là "Văn đoàn độc lập". Tổ chức này đã mạo danh chấn hưng nền văn học để thực hiện các mưu đồ chính trị đen tối thông qua các hoạt động bất hợp pháp, chống phá Đảng và chế độ ta. Điều này cho thấy rõ biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" của một bộ phận cán bộ, đảng viên trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật".

Ngoài ra, Đảng còn bị dao động trước làn sóng các văn nghệ sĩ dùng mạng xã hội làm diễn đàn phổ biến quan điểm đối lập với Đảng. Tuyên giáo tố cáo :

"Bên cạnh đó, còn có hiện tượng không ít văn nghệ sĩ tận dụng những lợi thế của những trang mạng cá nhân, các blog, tài khoản zalo, trang mạng xã hội facebook để bình luận những vấn đề thời sự, chính trị của đất nước bằng ngôn ngữ của văn chương, nghệ thuật với cái nhìn một chiều, cực đoan. Trên trang facebook cá nhân, một số văn nghệ sĩ, trí thức cũng đã đăng tải những trạng thái, những bài thơ, đoạn trích văn xuôi, bày tỏ cảm xúc, quan điểm cá nhân trước một số vụ việc trong nước theo hướng phê phán, lên án chính quyền, tạo cớ để các thế lực thù địch có dịp chống phá Đảng và chế độ ta".

Chống văn nghệ sĩ

Do đó, Tạp chí Tuyên giáo, cơ quan tuyên truyền của Đảng phải nhìn nhận nỗi sợ của Nhà nước và cảnh báo :

"Gần đây, lĩnh vực văn học, nghệ thuật có sự phát triển rất phong phú, đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao của xã hội trong thời kỳ mới song cũng xuất hiện những biểu hiện lệch lạc, sai trái nên bị các thế lực thù địch lôi kéo, lợi dụng. Do đó, cần phải nhận diện những biểu hiện sai trái, lệch lạc trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật để có cách thức đấu tranh phù hợp, góp phần bảo về nền tảng tư tưởng của Đảng trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật".

Ngày càng nhiều giới trẻ Việt Nam quan tâm đến các vấn đề xã hội dân sự, nhân quyền - Ảnh BBC tiếng Việt

Vậy những "biểu hiện" bị lên án là "lệch lạc, sai trái" đang xẩy ra trên diễn đàn văn hóa là gì ?

Sau đây tóm tắt những sự kiện do Tuyên giáo đưa ra :

"Thứ nhất, do ảnh hưởng của mặt trái kinh tế thị trường nên nhiều văn nghệ sĩ đã tuyên truyền lối sống thực dụng, vị kỷ, thích hưởng thụ, coi trọng giá trị vật chất vào đối tượng thanh niên, sinh viên thông qua các hoạt động văn hóa, nghệ thuật giải trí, làm cho cái xấu, cái ác, phi nhân tính có dấu hiệu tăng lên rõ rệt. Môi trường đạo đức và văn hóa lành mạnh bị đe dọa nghiêm trọng dẫn tới không ít thanh niên, sinh viên khủng hoảng tinh thần, mất phương hướng lựa chọn các giá trị, chuẩn mực sống và niềm tin của mình vào những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc".

Viết như vậy là Tuyên giáo đảng chỉ biết đổ lỗi cho "kinh tế thị trường" để che giấu thất bại trong chủ trương kiểm soát tư tưởng văn nghệ sĩ. Nhưng đó là thứ kinh tế "theo định hướng xã hội chủ nghĩa" của Đảng đề ra chứ có phải của các chế độ tư bản áp đặt đâu ? Nếu làm sai, cán bộ tha hóa, suy thoái đạo đức, lối sống vì thứ kinh tế do Nhà nước chủ đạo rồi đổ lỗi cho "kinh tế thị trường" là lãnh đạo gắp lửa bỏ vào tay những nghệ sĩ lương thiện.

Hơn nữa khi tự tung tự tác lên án văn nghệ sĩ đã gây ành hưởng xấu cho thanh niên, sinh viên chì vì họ đã nói và viết lên sự thật đang diễn ra trong xã hội, là Đảng chẳng hiểu "cái đầu" của giới trẻ Việt Nam ở Thế kỷ 21 đã nghĩ gì về Đảng.

Bằng chứng của tình trạng "nhạt Đảng, xa Đoàn" của vô số thanh niên, thiếu nữ đối với tổ chức Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và chủ nghĩa Mác-Lênin đã được chính Tổng bí thư đảng Nguyễn Phú Trọng cảnh báo từ mấy năm qua. Bên cạnh đó là tình trạng không quay về nước làm việc sau khi đã tốt nghiệp ở nước ngoài của rất nhiều du sinh, kể cả một số đi du học bằng tiền nhà nước, đã phản ảnh rõ thái độ của họ với chế độ.

Nhưng thay vì nhận trách nhiệm về những sai trái gây phản cảm trong xã hội, Tuyên giáo lại lên án :

"Một số văn nghệ sĩ dễ dàng "chiều" theo thị hiếu của một bộ phận công chúng, tìm cách quảng bá những tác phẩm chống chế độ, xuyên tạc nhằm hạ uy tín lãnh đạo Đảng, Nhà nước, của một số lãnh tụ cách mạng tiền bối ; cố tình tôn vinh những kẻ đã và đang chống lại, đi ngược đường lối cách mạng của Đảng, công cuộc đổi mới của đất nước dưới chiêu bài đấu tranh cho "dân chủ", "nhân quyền".

Nhưng họ là ai mà Đảng sợ đến thế, hay vì bị vạch áo cho người xem lưng mà Đảng đã mất mặt, không còn che giấu được những khuyết tật của mình nữa. Vì vậy, Đảng đã đứng ngồi không yên khi bị Quốc tế lên án Việt Nam "không có dân chủ" và "vi phạm các quyền con ngưởi" đã ghi trong Hiến pháp năm 2013. Bằng chứng như các quyền tự do ngôn luận, ra báo, hội họp, lập hội và biểu tình vẫn tiếp tục bị ngăn cấm, với lý do chưa có luật thi hành. Nhưng ai cũng biết Nhà nước đã tìm mọi lý do để hoãn trình ra Quốc hội.

Ngoài ra, Đảng đã quyết định không cho tư nhân ra báo để độc quyền dư luận, và cấm không cho dân thành lập tổ chức chính trị đối lập với Đảng cộng sản Việt Nam. Như vậy là độc tài và độc quyền cai trị, chà đạp lên Hiến pháp chứ làm gì có cái thứ nói hoang như "Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền, của dân, do dân và vì dân" ?

Bởi vì nếu dân thật sự là chủ nhân của đất nước như Đảng tuyên truyền thì không chỉ Hội Nhà văn mà các tổ chức chính trị và xã hội khác của Đảng cũng đã bị dân sổ toẹt từ lâu rồi.

Tại sao bất mãn ?

Ngoài việc một số không nhỏ văn nghệ sĩ đã quay lưng lại Đảng bằng những sáng tác của mình, một số người nổi tiếng khác đã thay đổi quan hệ với Đảng từ bình đẳng sang lạnh nhạt, bất cần đến Đảng nữa, vì Đảng chỉ là thứ "kỳ đà cản mũi". Do đó, Tuyên giáo đã lên án :

"Một số văn nghệ sĩ bất mãn với chế độ, thậm chí có những người trước đây vốn là những nhà văn cách mạng, đã từng có nhiều đóng góp tích cực cho nền văn học, nghệ thuật nước nhà nhưng bị các thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị lôi kéo, kích động nên quay sang bôi nhọ, xuyên tạc lịch sử, phủ nhận những thành quả cách mạng của dân tộc".

Viết ba hoa như vậy là vu khống. Có giỏi thì Tuyên giáo cứ nêu bằng chứng ra cho cả nước biết thế lực nào, cá nhân hay tổ chức nào đã lôi kéo, hay kích động các văn nghệ sĩ quay lưng chống Đảng ?

Nên biết, dù ở đâu và trong hoàn cảnh nào, việc mua chuộc các văn nghệ sĩ không dễ dàng chút nào, ngoại trừ những người thiếu bản lĩnh hay bị ép buộc. Do đó, như trường hợp Việt Nam, khi một nhà văn đã can đảm viết lên sự thật là họ đã đánh đổi cả lương tâm và danh dự để bảo vệ tác phẩm cho nên khi bảo họ, vì lợi ích nhỏ nhen trước mắt mà cam tâm làm tay sai thì đó là hành động sỉ nhục và vu khống đáng khinh bỉ của Tuyên giáo.

Hãy mở lại vụ án Đảng chống nhóm Nhân Văn - Giai phẩm ở miền Bắc Việt Nam (1955–1958) làm bằng chứng cho tinh thần bất khuất của văn nghệ sĩ thời đó trước chính sách hà khắc của Đảng.

Vì vậy, khi Tuyên giáo tố cáo đã có văn nghệ sĩ phủ nhận chủ nghĩa ngọai lai Mác-Lênin và tư tưởng của ông Hồ Chí Minh, cũng như vai trò lãnh đạo của Đảng dựa trên mớ chú nghĩa lạc hậu này là những người làm nghề tuyên truyền bảo vệ Đảng đã tự đập đầu vào đá vì đã không nhận ra, hay cố tình dối mình, để không biết nhân loại đã phủ nhận chủ nghĩa cộng sản.

Nhưng mặt khác, Đảng lại thừa nhận giới trí thức Việt Nam đã tẩy chay chủ nghĩa cộng sản khi Tuyên giáo cho hay :

"Có một số văn nghệ sĩ lợi dụng tự do ngôn luận, tự do báo chí để xuyên tạc, hạ bệ những giá trị thiêng liêng của dân tộc, phủ nhận quan điểm Mác-Lênin về văn hóa - văn nghệ, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng, miêu tả cuộc chiến đấu giải phóng dân tộc của nhân dân ta như một cuộc nội chiến ; chỉ đề cao một chiều các lý thuyết bắt nguồn từ thực tiễn văn học, nghệ thuật phương Tây, gây ra sự lệch chuẩn trong sáng tác cũng như nghiên cứu lý luận, phê bình văn nghệ".

Chuyện Đảng cộng sản Việt Nam và báo đài nhà nước căng cổ cãi 20 năm chiến tranh không phải là cuộc nội chiến là để ngụy biện tách Đảng khỏi trách nhiệm đã gây ra cuộc chiến nồi da xáo thịt giết hại đồng bào mình từ 1945 đến 1975, dưới hai danh nghĩa ngụy trang "chống Pháp giành độc lập" và "chống Mỹ cứu nước".

Đối phó

Nhưng càng che đậy, càng ngụy biện để chạy trốn sự thật của lịch sử thì mặt trái lại lòi ra cái yếu của Đảng và càng mất uy tín với dân. Tình trạng này được Tuyên giáo thú nhận :

"Những biểu hiện sai trái, lệch lạc trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật có tác động không nhỏ đến tư tưởng, tình cảm của một bộ phận nhân dân trong thời gian qua, trong đó có giới trẻ. Có không ít người đã hoang mang, hoài nghi về lịch sử của dân tộc cũng như những thành quả cách mạng của nhân dân. Thậm chí có những người có tâm lý bi quan, chán nản, mất niềm tin vào những giá trị chân - thiện - mỹ. Vì vậy, cần phải có những cách thức phù hợp để đấu tranh với những biểu hiện sai trái, lệch lạc đó nhằm bảo vệ giá trị đích thực của văn học, nghệ thuật đúng như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn : Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận, anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy".

Vậy đảng tính làm gì để chống lại cơn bão thay đổi của văn nghệ sĩ ?

Tuyên giáo trả lời :

"- Tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền chủ trương, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước đối với những người làm việc trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật.

- Nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, hiệu quả quản lý của Nhà nước trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật. Sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước là điều kiện tiên quyết đảm bảo hoạt động văn học, nghệ thuật đi đúng hướng. 

- Các cơ quan quản lý như Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch hay Sở Văn hóa - Thể thao - Du lịch các tỉnh, các hội, chi hội cần tăng cường quản lý hoạt động sáng tác, biểu diễn, xuất bản một cách chặt chẽ, tránh tình trạng buông lỏng quản lý để các hội viên tự do thái quá, có quy định, chế tài cụ thể để gắn các văn nghệ sĩ với trách nhiệm xã hội.

- Cần sớm hoàn thiện và ban hành bộ Quy tắc ứng xử của văn nghệ sĩ trên không gian mạng để kiểm tra, giám sát hoạt động của các văn nghệ sĩ trên mạng xã hội.

- Đầu tư các phương tiện kỹ thuật hiện đại đã rà quét, phát hiện và xử lý những thông tin xấu độc trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật trên mạng xã hội".

Cuối cùng, Đảng đòi :

"Phát huy vai trò, trách nhiệm của các văn nghệ sĩ trong việc đấu tranh chống lại những biểu hiện sai trái, lệch lạc trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật… các văn nghệ sĩ cần phải tích cực tuyên truyền, định hướng cho độc giả, khán giả những thông tin có nội dung đúng đắn, tích cực ; tránh lợi dung uy tín của bản thân để lôi kéo độc giả, khán giả vào những hoạt động sai trái, vi phạm pháp luật".

Lập luận của Tuyên giáo đã phản ảnh quan điểm của ông Nguyễn Phú Trọng, Tổng bí thư đảng khi ông đòi mỗi tác phẩm của văn nghệ sĩ phải :

"Khơi dậy ở mỗi con người lòng tự hào dân tộc ; lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, niềm tin vào lý tưởng và đường lối của Đảng".

(Diễn văn ngày 9/01/2016 tại Đại hội đại biểu toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam khóa IX, nhiệm kỳ 2016-2021)

Tát nước theo mưa

Phụ họa với Tuyên giáo để răn đe văn nghệ sĩ, báo Quân đội Nhân dân của Bộ Quốc phòng, số ra ngày 20/09/2021, viết :

"Văn học, nghệ thuật không thể đứng ngoài chính trị, không thể tách khỏi sự lãnh đạo của giai cấp cầm quyền.

Đó là quy luật. Ấy vậy mà, một số người, nhóm người vẫn cố tình đi ngược lại quy luật khách quan đó".

Dưới con mắt cú vọ của báo Quân đội, một trong hai lực lượng vũ trang cùng với Công an, có nhiệm vụ bảo vệ Đảng cầm quyền bằng mọi giá thì :

"Thời gian qua, một số người biến chất hoạt động trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật nước nhà được sự hà hơi, tiếp sức, kích động của các thế lực bên ngoài đã lớn tiếng kêu gọi và đòi văn học, nghệ thuật không phụ thuộc vào sự lãnh đạo của Đảng, đứng ngoài chế độ chính trị hiện hành (cho dù chính chế độ này đã mang lại cho họ những giá trị đích thực và họ đã, đang được hưởng). Vì thế, họ ra sức truyền bá các tác phẩm văn học, hội họa, những chương trình ca nhạc, phim ảnh có nội dung chống chế độ xã hội chủ nghĩa, phủ nhận thành quả của cách mạng, phủ nhận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Họ đề cao, cổ súy một số tác phẩm của những văn nghệ sĩ cực đoan, quá khích. Thậm chí, họ còn cho rằng, những tác phẩm này đã tạo nên "luồng gió mới" trong lĩnh vực báo chí, văn học, nghệ thuật nước ta và đã "tiên phong" thoát ra khỏi sự lãnh đạo của Đảng, thể hiện đúng tinh thần "văn nghệ mở".

Báo này còn bênh vực những "nhà văn của Đảng" khi lên án :

"Bên cạnh đó, một số kẻ đã cố tình bôi nhọ, đả kích các nhân vật, các nhà phê bình văn học có quan điểm chính thống ; xuyên tạc cho rằng họ là những "bồi bút" cho Đảng, "con rối" trên diễn đàn văn chương... Điển hình trong đó có nhóm tự xưng "Ban vận động Văn đoàn Việt Nam độc lập", phiến diện cho rằng : Văn học, nghệ thuật do Đảng lãnh đạo là thứ văn học, nghệ thuật minh họa nghị quyết, tô hồng thực tế theo chỉ đạo của Đảng. Thật đáng buồn hơn, khi có nhà văn, nhà thơ trưởng thành trong nền văn chương cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhưng đã "mắc bệnh nặng" nên "mờ mắt", phủ nhận chính những đứa con tinh thần của mình khi "loạn ngôn" cho rằng : Các tác phẩm văn học viết trong chiến tranh là những kiểu viết minh họa đầy chất "đặt hàng" của Đảng mà không phải viết do cảm xúc, do tình người của nhà văn. Do đó, những tác phẩm đó không có giá trị và phải có nhận thức mới để thoát khỏi sự can dự của Đảng (!)".

Như vậy rõ ràng đã có những xung đột về quan niệm sáng tác của các văn nghệ sĩ yêu chuộng tự do chống lại chủ trương kiểm soát, viết theo chỉ thị, hát theo viết sẵn của Tuyên giáo và của Tổng cực Chính trị quân đội. Hai lối đi này sẽ không bao giờ gặp nhau, dù Đảng có quanh co, lèo lái thế nào cũng khó mà giữ chân được các văn nghệ sĩ cấp tiến không bỏ Đảng chạy lấy người.

Những nhân chứng nạn nhân của chế độ như các nhà văn Dương Thu Hương, Phạm Thị Hoài, Vũ Thư Hiên, nghệ sĩ Song Chi và cố nhà báo Bùi Tín, cố nhạc sĩ Tô Hải là bằng chứng Đảng không chối cãi được.

Phạm Trần

(28/09/2021)

Đọc thêm :

Ban Tuyên giáo ‘công kích’ Văn đoàn Độc lập

VOA, 26/03/2018

Ban Tuyên giáo Trung ương của Đảng cộng sản Việt Nam vừa ra chỉ thị yêu cầu tổ chức đảng của Bộ Giáo dục và đào tạo phải rút toàn bộ tác phẩm của các tác giả tham gia tổ chức "Văn đoàn Độc lập" ra khỏi chương trình sách giáo khoa môn học ngữ văn mới.

Nhà văn Nguyên Ngọc, Trưởng ban Vận động Văn đoàn Độc lập. (Ảnh : Vanviet.Info)

Nhà văn Phạm Đình Trọng, một thành viên của Văn đoàn Độc lập tại thành phố Hồ Chí Minh, nói với VOA rằng việc loại bỏ tác phẩm của các nhà văn tham gia Văn đoàn Độc lập ra khỏi sách giáo khoa ngữ văn trong nhà trường là "việc làm nhỏ nhen, thiển cận và rất phi chính trị của những nhà chính trị cộng sản".

"Đây là một quyết định của Ban Tuyên giáo, một việc làm nhỏ nhen, hẹp hòi và phi chính trị, vì một nền chính trị lành mạnh thì phải hướng đến nhân dân, hướng đến một nền văn hóa của nhân dân chứ không phải là của đảng phái, phe nhóm vì đó không phải là một chính trị chân chính".

Cựu nhà văn quân đội từng phục vụ dưới chế độ cộng sản nói thêm rằng quyết định này của lãnh đạo Ban Tuyên giáo là hành động "chống lại nhân dân, chống lại đất nước về văn hóa, làm méo mó, xấu xí, nghèo nàn gương mặt văn hóa đất nước với thế hệ trẻ hôm nay và ngày mai".

Trong tuần, trang Văn Việt, một diễn đàn của Ban Vận động Văn đoàn Độc lập và trang facebook của nhà văn Nguyễn Quang Lập có đăng tải chỉ thị 4112 do Phó Trưởng ban Ban Tuyên giáo Trung ương Võ Văn Phuông ký về việc "rút toàn bộ tác phẩm của các tác giả tham gia Tổ chức ‘Văn đoàn Độc lập’ ra khỏi Chương trình sách giáo khoa".

Công văn của Ban Tuyên giáo trung ương về việc rút tác phẩm của tác giả trong Văn đoàn Độc lập ra khỏi sách giáo khoa. (Ảnh Facebook Nguyễn Quang Lập)

Báo Văn Nghệ của Hội nhà văn Việt Nam cho biết vào tháng trước, hội này đã tổ chức cuộc Tọa đàm về chương trình sách giáo khoa ngữ văn mới do Bộ Giáo dục và Đào tạo đang tiến hành và xin ý kiến rộng rãi. Trong đó, Hội nhà văn Việt Nam cho rằng việc lựa chọn tác phẩm đưa vào sách giáo khoa "phải hết sức lưu ý đến tác giả," từ "nhân cách" đến "văn cách".

Nhà văn Phạm Đình Trọng nói rằng chỉ thị của Ban Tuyên giáo Trung ương là nhằm vào nhà văn Nguyên Ngọc, Trưởng ban Vận động Văn đoàn Độc lập.

"Tôi nghĩ rằng việc này nhằm vào Nguyên Ngọc bởi vì trong Văn đoàn Độc lập vì Nguyên Ngọc có nhiều tác phẩm trong sách giáo khoa nhất. Những tác phẩm của Nguyên Ngọc là những tác phẩm rất xứng đáng. Các tùy bút của Nguyên Ngọc thì sang sảng và đầy cảm hứng nghệ sĩ, đầy chất văn hóa. Rất xứng đáng để thế hệ trẻ học về nhân cách con người, học về lòng yêu nước, học về cảm ứng với cuộc sống hay những vấn đề của cuộc sống đặt ra".

VOA đã liên lạc với nhà văn Nguyên Ngọc nhưng chưa nhận được phản hồi.

Phản hồi trước quyết định của Ban Tuyên giáo, nhà báo Phạm Chí Dũng cho biết trong một bài viết cho Cali Today News : "Đây là hành động công kích chưa có tiền lệ của đảng cầm quyền nhắm vào nhà văn Nguyên Ngọc – người đang giữ cương vị "thủ lĩnh" của Ban vận động Văn đoàn Độc lập. Sau hành động này, có thể hiểu là những tác phẩm "Đất nước đứng lên" và "Rừng xà nu" trong sự nghiệp "chống Mỹ cứu nước" của ông Nguyên Ngọc sẽ không còn được nhìn thấy trong Sách giáo khoa môn học Ngữ văn mới".

Trên trang Facebook cá nhân, nhà văn Phạm Đình Trọng viết : "Rừng Xà Nu, Đường Chúng Ta Đi của nhà văn Nguyên Ngọc, chủ soái của Văn đoàn Độc lập là hào khí của một thời lịch sử bi tráng. Hào khí đó đã nâng một dân tộc đứng lên trong máu và nước mắt".

Ông Phạm Đình Trọng nhận định thêm rằng một nền giáo dục cố tình "loại bỏ, ngăn chặn những tác phẩm văn chương đó, loại bỏ, ngăn chặn những tư cách nhà văn đó trong sách giáo khoa ngữ văn chỉ chứng tỏ đó là một nền giáo dục thấp kém, què quặt và độc tài".

Nhà văn Nguyễn Quang Lập, một nhà văn không thuộc Văn đoàn độc lập, cũng không có tác phẩm trong sách giáo khoa, nhận định trên Facebook hôm 25/3 rằng ông lên tiếng trước quyết định của Ban Tuyên giáo Trung ương vì cho rằng đó là "chuyện nực cười và phi lý".

Trong một diễn biến liên quan, vào tuần trước, nhà thơ Bùi Minh Quốc, một thành viên của Ban vận động Văn đoàn Độc lập nói với VOA rằng ông đã bị công an cửa khẩu sân bay Tân Sơn Nhất hôm 20/3 cấm xuất cảnh sang Mỹ, vì lý do "an ninh".

Nhà thơ Bùi Minh Quốc (Ảnh: Hợp Âm Việt)

Ngay từ khi thành lập vào năm 2014, Ban vận động Văn đoàn Độc lập từng bị vu là tổ chức "phản động, do các thế lực thù địch giật dây"; các thành viên Ban vận động Văn đoàn Độc lập bị Ban chấp hành Hội Nhà Văn Việt Nam xóa tên không cho tham dự đại hội Hội Nhà Văn Việt Nam.

Vào tháng 5/2015, nhà văn Nguyên Ngọc cùng khoảng 20 nhà văn, nhà thơ tại Việt Nam ra tuyên bố từ bỏ Hội Nhà Văn Việt Nam.

Trong một cuộc phỏng vấn với báo Người Việt, nhà văn Nguyên Ngọc nói ông "không coi văn học và nhà văn là công cụ của ai hết," các thành viên Văn đoàn Độc lập đã "tập hợp những người cầm bút độc lập, sống, viết một cách độc lập và chịu trách nhiệm về cái viết của mình trước cuộc sống, trước đất nước và công chúng của mình".

Từ khi thành lập cho đến nay, nhiều thành viên của Văn đoàn Độc lập thường xuyên bị ngăn cản khi họ họp mặt hay tổ chức trao giải thưởng văn học hàng năm.

Trong lễ kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam vào sáng ngày 25/07, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã thay mặt lãnh đạo Đảng và Nhà nước phát biểu : 'Người nghệ sĩ phải bám sát, dám đi vào những mũi nhọn của cuộc sống'.

Văn nghệ sĩ Việt Nam như rối nước đẩy tính 'cô đơn'. Ảnh minh họa

Mũi nhọn trong nhiều lĩnh vực như : cuộc sống trong nông nghiệp, công nghiệp, trong thương trường, trên mặt trận an ninh, quốc phòng.

Thực sự đây là một phát biểu chỉ đạo mang tính trừu tượng khi mà 'mũi nhọn của cuộc sống' chưa được xác định và làm rõ, nó là cái gì, nó ở đâu, và nó như thế nào ? Thậm chí, bản chất của khái niệm mũi nhọn cuộc sống mang tính tiêu cực hay tích cực cũng không hề được làm rõ.

Đáng lý ra, trong bài phát biểu liên quan đến 70 năm Hội văn học nghệ thuật, là một giáo sư xây dựng đảng, tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng có thể sử dụng cụm từ mang tính truyền thống và dễ hiểu hơn là : Xây dựng đội ngũ vừa hồng, vừa chuyên. Yếu tố này đã từng theo đuổi, bám sát lớp nghệ sĩ Việt từ trong chiến tranh cho đến khi hòa bình, và nhiều nghệ sĩ đã phải vỡ mộng trước hiện thực khách quan.

Hoặc không, Ngài Tổng bí thư có thể đề xuất một cách táo bạo là 'trăm hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng' với nòng cốt là đẩy mạnh sự sáng tạo nghệ thuật và tự do trong nghệ thuật lên trên hết. Tuy nhiên, trong bài phát biểu của người đứng đầu Đcộng sản Việt Nam lại thiếu vắng điều này, trong khi đó, lại nhắc đi nhắc lại mặt trận cách mạng của giới văn nghệ sĩ, bản thân mặt trận này chứa đựng những cây bút sắc bén để đấu tranh chống lại những ai phản đối Đảng. Nó khiến người viết nghĩ ngay đến cây bút Hồng Cương, người từng có bài phê phán trực diện Nhân văn - Giai phẩm - một phong trào đòi hỏi đổi mới văn nghệ và cởi trói văn nghệ : Hạ được tập thơ Việt Bắc và hạ được Tố Hữu xuống là hạ được cả giá trị văn nghệ kháng chiến xuống và hạ được sự lãnh đạo văn nghệ của Đảng và Chính phủ xuống.

Sở dĩ phải đặt ra những 'kỳ vọng' mang tính lớn lao đối với phát biểu của Ngài Tổng bí thư như vậy bởi chính vì nền văn học Việt Nam hiện nay xô bồ, nghệch ngạc, cô đơn, bất lực và bị xé lẻ. Nó trở thành một mớ lộn xộn vì thiếu đi tính tự do trong sáng tác, sự cảm nhận và trách nhiệm để tự do sáng tác. Nói như tác giả Phan Huy Đường trong tác phẩm 'Vẫy gọi nhau làm người' thì nền văn học - nghệ thuật Việt Nam chưa thực sự làm tốt được 'nghề làm người', trong địa vực này, giới văn nghệ sĩ đã bị chế độ quản lý chia rẽ, cô lập, biến thành 'loại thú cô đơn, khinh nhau, nghi nhau, rình mò nhau, hại nhau trong bóng tối'.

Tính đến nay, vẫn chưa có một bài phát biểu hay một đề cương đủ lớn để giúp vực dậy nền văn học - nghệ thuật trong nước, kể cả khi nhà nước tìm lại sự giúp đỡ của Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943). Lý do giản đơn, vì tính sáng tạo và tự chủ về sáng tạo không hề được khuyến khích, nên giới văn nghệ sĩ tìm lại lối mòn hoặc những con đường dễ dãi để hiện thực lối mòn. Đòi hỏi nền văn học - nghệ thuật nước nhà phải 'khẳng định cái mới, cái tích cực, cái tốt đẹp và chống cái ác, cái xấu xa, thấp hèn' trở thành nhiệm vụ cực kỳ nan giải dành cho số đông văn nghệ sĩ.

Tiếp đó, trong bài phát biểu, Ngài Tổng bí thư nhấn mạnh 'Đảng không áp đặt, ép buộc, gán cho văn học, nghệ thuật một nhiệm vụ chính trị' khô khan, giản đơn, nhất thời nào, mà hiểu nó như một sứ mệnh'. Đây là một nghệ thuật tu từ - đảo nghĩa, biến cái hiển nhiên khi lập luận thành không có, và ủy thác sự định hướng, chỉ đạo này trở thành sứ mệnh của chính nền văn học - nghệ thuật nước nhà. Câu nói dẫn ra nêu trên vừa là sự khuyến dụ, nhưng vừa tạo ra sự răn đe mang tính thực tế đối với giới văn nghệ sĩ. Bởi sự phát triển của đường lối văn học - nghệ thuật ngày hôm nay đang rơi vào trạng thái bít lối, bởi nó không có vùng cấm, nhưng nó luôn có barrie giới hạn do đảng tự vạch ra. Giới hạn này không chỉ khiến cho giới văn nghệ sĩ tù túng trong không gian sáng tạo, mà còn o ép họ vào những chủ đề được chỉ định. Hằng năm, các hội thi thơ - văn hoặc đợt tuyên truyền luôn bị định hướng bởi ban tuyên giáo ; các website mạc sát - xúc phạm nhân phẩm, danh dự của những người bất đồng chính kiến như trang phụ san Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh vẫn tồn tại ; nhóm vận động Văn việt thì luôn bị phản ứng, lên án và bị áp đặt bằng danh ngữ 'phản động' ; những người tham gia đổi mới văn như Bùi Chát thì bị gặp vấn đề an ninh ; những tác phẩm như tập thơ Trần Dần vừa xuất bị đã bị phát cơ quan an ninh tuýt còi...

Những sự kiện thực tế về tự do và sáng tạo theo cung cách mà Đảng vạch ra khiến giới văn nghệ sĩ sợ hãi và một số đã đi vào con đường sáng tác mà nơi 'sự tầm thường dễ dãi ám ảnh mình'. Các tác phẩm thì rơi vào trạng thái 'giãi bày tâm trạng cá nhân, hạ thấp con người'.

Trong một góc nhìn đầy đủ, thì chính cung cách quản lý không gian méo mó từ đảng, những gánh nặng chính trị hẹp hòi (luôn nhấn mạnh tôn vinh sự nghiệp vinh quang và đời đời của đảng) đã tạo ra sự dặt dẹo của nền văn học - nghệ thuật, và giờ đây, đảng phê phán nó - mặc định nó như một sản phẩm của quá trình thị trường hay tác động tiêu cực của đời sống xa rời 'kim chỉ nam' của đảng.

Ánh Liên

Nguồn : VNTB, 27/07/2018