 | Tổng quan: | 3600117 |
Tự do là các quyền cơ bản của mỗi công dân được quy định rõ ràng trong hiến pháp và pháp luật của một quốc gia, được tôn trọng và thực thi một cách công minh và bình đẳng, không phân biệt đối xử hay tùy tiện diễn giải bởi phía hành pháp.
111111111111111111
Bầu cử ở Mỹ. Hình minh họa.
Dân chủ là nhiều thứ. Nó là tam quyền phân lập, là các định chế bảo đảm hiến pháp và pháp luật áp dụng cho mọi công dân, mà mục tiêu là để tản quyền sâu rộng và để bảo đảm được các quyền tự do nền tảng. Dân chủ cũng là giá trị, là văn hóa, là cách sống, là suy nghĩ, là hành xử, là cách lấy quyết định v.v…
Bầu cử là bầu và cử : bầu chọn và ứng cử, kể cả tự ứng cử. Bầu cử phải thật sự tự do thì người dân mới bầu chọn người đại diện xứng đáng nhất. Ứng cử phải tự do để mọi người, không nhất thiết phải thuộc bất cứ đảng phái hay khuynh hướng chính trị nào, có thể tham gia việc điều hành quốc gia. Mục tiêu của bầu cử là để chọn ra những người xứng đáng nhất về khả năng và tầm nhìn vào quốc hội và chính quyền, để làm ra các luật pháp thiết thực đối với hoàn cảnh quốc gia lúc đó, và để điều hành quốc gia một cách hiệu quả và thực thi pháp luật một cách công minh và bình đẳng.
Cả ba điều này đều liên hệ mật thiết với nhau trong mọi chế độ chính trị dân chủ cấp tiến. Còn các thể chế dân chủ nửa vời hay độc tài thì họ cũng cóp nhặt các mô thức của nền dân chủ cấp tiến, tuy nhiên nó chỉ có bề ngoài chứ ruột thì trống rỗng. Tất cả đều rất vẻ vời, hình thức và nguỵ trá.
Tự do là một trong những giá trị cao quý nhất của con người. Khi chúng ta có tất cả vật chất trong tay nhưng không được tự do đi lại, chẳng hạn, hoặc không được quyền tìm hiểu các vấn đề triết học, tôn giáo hay lịch sử một cách tường tận, hoặc không được nói lên những gì mình suy nghĩ hay tin tưởng là đúng, thì có lẽ đến lúc đó sẵn sàng đánh đổi những gì mình có để được tự do. Khi đánh mất tự do thì mới cảm nhận được giá trị đích thực của nó.
Nhưng không phải có bầu cử, kể cả bầu cử tự do, là có (nghĩa là đã có) dân chủ.
Có những thể chế được xem là dân chủ bầu cử (electoral democracy), còn các thể chế khác là độc quyền bầu cử (electoral authoritarianism). Độc quyền bầu cử chắc chắn là độc tài. Còn dân chủ bầu cử không nhất thiết là dân chủ.
Một chế độ mà (những) người đứng đầu ngành hành pháp lại sử dụng quyền lực tùy tiện, kể cả chà đạp nó, tước quyền sống và quyền tự do của người khác, thì không thể nào gọi là dân chủ cấp tiến được. Dân chủ đích thực phải bảo đảm được quyền và tự do của mọi công dân. Trường hợp điển hình là Phi Luật Tân.
Theo giáo sư chính trị học Dan Slater, nhiều nước Đông Nam Á, như Phi Luật Tân, chẳng hạn, là một quốc gia dân chủ phi cấp tiến (illiberal democracy). Người Phi đi bầu một cách tự do, các cuộc bầu cử không hay chưa có vẻ gì là gian lận. Nhưng người đứng đầu guồng máy điều hành quốc gia, như tổng thống Rodrigo Dutert hiện nay, coi thường pháp luật và lạm dụng quyền lực.
Còn Singapore thì thuộc một thể loại cường quyền kiểu khác, độc quyền bầu cử. Các thế lực nắm quyền Singapore đề cao pháp luật và muốn mọi người khác phải tuân thủ pháp luật. Đảng Nhân dân Hành động vận dụng và thay đổi hệ thống bầu cử để phía đối lập không có cơ hội chính đáng nào để thắng nó. Và tại đây không có ủy hội bầu cử độc lập. Nếu cử tri bầu cho đối lập thì sẽ có những hậu quả bất lợi cho họ khi bị phát hiện.
Trong khi đó, tại Miến Điện thì cuộc bầu cử năm 2015 tuy được xem là tự do và công bình, nhưng người thiểu số theo đạo Hồi Rohinga thì bị đàn áp thậm tệ. Những người hay cơ quan truyền thông nào đưa tin về vi phạm nhân quyền hay cái gọi là bí mật quốc gia thì bị đàn áp bỏ tù. Còn tại Nam Dương thì chính quyền có thể bỏ tù những ai bị cho là xúc phạm đạo Hồi. Campuchia thì loại trừ gần như hoàn toàn phía đối lập và giới truyền thông, cho phép nó được gần như độc quyền bầu cử. Nó không giống Singapore hoàn toàn nhưng lại giống Trung Quốc và Việt Nam. Còn tại Mã Lai thì đảng Tổ chức Thống nhất Quốc gia Mã Lai trong 50 năm qua là một chế độ thể hiện hoàn toàn tính độc quyền bầu cử và sử dụng bao nhiêu thủ thuật khác nhau, kể cả vẽ lại vùng cử tri, để bảo đảm bên đối lập không có cơ hội nào thắng cử.
Con người có xu hướng học hỏi lẫn nhau, cái tốt lẫn xấu, tích cực lẫn tiêu cực, ôn hòa cũng như bạo lực v.v... Trong khi nhiều người trên thế giới học hỏi những điều tích cực và văn minh của nhân loại để tiến bộ thì cùng lúc đó các thế lực khác lại đi học những cái tiêu cực và độc hại, và tìm cách cản trở mọi nỗ lực tiến bộ. Do đó mà ngày nay có nơi có nền dân chủ cấp tiến (tự do được tôn trọng) và nơi khác cũng mang tên dân chủ nhưng dân chủ phi cấp tiến (tự do không hề hiện hữu). Và chúng ta cũng có nền độc tài khắp nơi. Nền dân chủ cấp tiến thì rất đa dạng và nền độc tài cũng vô cùng đa dạng. Hiếm có cơ chế nào, độc tài hay dân chủ, giống nhau hoàn toàn. Nguyên do là vì trong nền văn hóa mà mỗi chúng ta thừa hưởng, từ trong gia đình ra đến ngoài xã hội, và rộng hơn trên toàn nước và toàn thế giới, chúng ta hấp thụ một số luồng tư tưởng nhất định nào đó mà định hình cách suy nghĩ của chúng ta. Và khi tiếp thu học hỏi các ý tưởng mới, chúng ta đem áp dụng nó vào trong bối cảnh xã hội, chính trị và văn hóa của mình, trong đó truyền thống đóng vai trò quan trọng. Các yếu tố địa phương, môi trường sống và văn hóa hành xử cũng góp phần vào việc định hình sản phẩm chính trị mà con người khắp nơi tạo ra.
Có thể ví dân chủ như một loại cây. Cây dân chủ. Từ hạt mầm dân chủ, tức chủ yếu là ý tưởng và tư tưởng, người ta yêu thích nó và tìm cách đem trồng nó trong vườn của họ. Họ chăm sóc, vun bồi hàng ngày để bảo đảm nó phát triển và không bị hư hại hay bị phá hoại. Họ thể hiện tinh thần dân chủ ngay trong ngôi nhà họ. Họ tôn trọng các giá trị và thành quả nó mang đến, áp dụng tinh thần đó đối với người vợ hay chồng của mình, với các con của mình, và giữa các con mình. Họ bảo bọc hạt mầm dân chủ từng ly từng tí (như bảo vệ quyền tự do ngôn luận và diễn đạt của mọi thành viên, dầu cho thành viên đó có không xứng đáng đi nữa). Các hạt mầm như thế sẽ có cơ hội sinh sôi, nẩy nở. Họ cũng cố gắng tìm cách chia sẻ cách thức ươm mầm và vun trồng cây dân chủ với hàng xóm, người thân, bạn bè v.v… để học cách làm cho cây đơm hoa kết quả. Họ tìm cách khuyến khích con cái mình khi đi học hay đi làm cũng thực hành và phát huy tinh thần và giá trị dân chủ như vậy. Khi cây lớn lên cho ra hoa quả, họ tìm quả tốt nhất để làm hạt giống tốt và lại tiếp tục một chu kỳ trồng cây dân chủ khác.
Nền dân chủ Hoa Kỳ được khai sinh, phát triển và, một phần nào đó, được toàn cầu hóa, trong một tiến trình hơi giống như vậy.
Trong bài "Người Mỹ không còn thực hành dân chủ nữa", Yoni Appelbaum đã trình bày các biện luận rất hay. Appelbuam cho rằng dân chủ là một hành động bất tự nhiên nhất. Nó không phải là một bản năng tự nhiên của con người, mà là một thói quen cần phải trau dồi và thâu thập. Trong các thế kỷ trước, người Mỹ bị lôi cuốn bởi hội đoàn. Gần như đối với mọi cách thức của cuộc sống, họ áp dụng một giải pháp chung. Họ tình nguyện đến với nhau bằng các ràng buộc chung, chấp nhận các luật lệ chung, bầu chọn người đại diện, lấy quyết định bằng số phiếu đa số. Vào cuối thế kỷ 19, càng ngày càng có nhiều hội đoàn bắt chước hình thức hoạt động của chính quyền liên bang Hoa Kỳ. Qua thời gian, sự tham gia mang tính cách công dân (civic participation) vào các vấn đề xã hội trở thành bình thường chứ không phải là điều ngoại lệ. Năm 1892, một nghiên cứu đối với một thành phố nhỏ cho thấy mọi đàn ông, đàn bà và trẻ em (trên 10 tuổi), ngoại trừ những cá tính đặc biệt, đều tham dự vào một tổ chức nào đó mà tất cả đều có văn phòng hoạt động. Hoa Kỳ trở thành một quốc gia của chủ tịch (a nation of presidents). Những người tham gia bị mê hoặc bởi nguyên tắc và thủ tục. Năm 1876, một kỷ sư tên Henry Robert xuất bản cuốn sách có tên "Hướng dẫn Bỏ túi về Quy tắc Trật tự của Hội nghị Thảo luận", trở thành sách bán chạy nhất, và trong vòng bốn thập niên bán được 500 ngàn bản in. Nhưng Hoa Kỳ đã không còn như thế trong những thập niên qua. Vốn liếng xã hội và đời sống công dân bị xuống dốc thậm tệ, trong khi những người trẻ tham gia ngày càng ít vào các tổ chức xã hội hoạt động một cách dân chủ. Appelbuam kết luận rằng văn hóa mà cam kết bảo vệ dân chủ (hay văn hóa dân chủ) sẽ duy trì hiến pháp, không phải ngược lại.
Đúng vậy. Có bao nhiêu quốc gia có hiến pháp hẳn hoi, không chừng còn hay hơn cả hiến pháp Hoa Kỳ, nhưng nó có làm cho quốc gia đó dân chủ đâu. Dân chủ là tư duy, là nếp sống, là cung cách hành xử, coi trọng tiếng nói của mỗi thành viên trong tổ chức, cộng đồng hay toàn xã hội, tôn trọng sự khác biệt cũng như quy tắc và tiến trình hiện hữu. Nó là văn hoá.
Trong khi các nền dân chủ khắp nơi đang bị soi mòn và xu hướng dân túy đang trổi lên, nền dân chủ Úc vẫn vững ổn vì nhiều nguyên do.
Trước hết, là một nền văn hóa dân chủ vững chắc và mạnh mẽ. Kế đến, nền kinh tế phát triển bền vững hơn 27 năm qua cũng đóng vai trò quan yếu. Bắt buộc đi đầu cũng là yếu tố quan trọng đối với nền dân chủ vững ổn của Úc. Phần lớn công dân trong một quốc gia họ là trung hòa, không cực đoan và không ủng hộ các xu hướng quá cực đoan. Nếu không bắt buộc đi bầu thì các đảng chính trị dễ dàng thỏa hiệp với các khuynh hướng cực đoan, cuối cùng đưa đến tình trạng cực tả và cực hữu chống nhau kịch liệt, trong khi đại đa số người dân không thuộc cả hai. Vì thế mà một quốc gia có đa đảng chính trị thay vì lưỡng đảng vẫn là điều kiện tốt hơn cho nền dân chủ. Úc có đầy đủ các điều kiện này.
Ngoài ra, mặc dầu bầu cử là bắt buộc bởi pháp luật, các cơ quan trách nhiệm bầu cử tầm tiểu bang nhưVEC hoặc liên bang AEC luôn tìm mọi cách khuyến khích mọi công dân đi bầu [1]. Họ tiếp xúc, giải thích và tạo đủ mọi điều kiện để mọi người, kể cả những người tàn tật, thiếu lý trí hay thiếu khả năng lấy quyết định, vẫn có thể sử dụng lá phiếu của mình một cách tốt nhất. Các ứng cử viên đều được quyền ra tranh cử một cách tự do và độc lập hoàn toàn, nếu muốn, và còn được Ủy hội Bầu cử Victoria hoặc Australia tài trợ nếu đạt được từ 4 phần trăm phiếu cơ bản trở lên (mỗi phiếu hiện nay được tài trợ1,75 đô la cho bầu cử tiểu bang Victoria và 2,73454 đô la cho bầu cử liên bang).
Thêm vào đó, để chuẩn bị các thế hệ tương lai, tòa án Tối cao của Úc đã phối hợp cùng Quỹ Giáo dục Hiến pháp thành lập một cơ quan có tên Trung tâm Hiến pháp Úc vào ngày 9 tháng Tư năm nay 2018. Ý tưởng thành lập này được hình thành sau khi giới tinh hoa chính trị Úc quan ngại về xu hướng dân túy khắp nơi có nguy cơ tác động đến phẩm chất và giá trị dân chủ tại Úc, nhất là sau cuộc bầu cử Hoa Kỳ 2016. Chương trình giáo dục này bao gồm các câu chuyện thật và các hoạt động của Hiến pháp Úc dựa trên sáu nguyên tắc căn bản : dân chủ ; pháp trị ; phân chia quyền lực ; liên bang ; quốc gia ; và quyền được cân bằng với trách nhiệm. Nếu các thế hệ mai sau không hiểu, không quan tâm hoặc coi dân chủ như điều có sẵn, không phải hy sinh để có được, và không phải đấu tranh liên tục để bảo tồn, thì đó là điểm khởi đầu của sự suy thoái dân chủ. Các chương trình và nguồn tài liệu dạy này được các chuyên gia soạn thảo và đưa vào các trường học để chuẩn bị kiến thức và tinh thần cho các em, chuẩn bị các thế hệ lãnh đạo quốc gia tương lai có khả năng và tầm nhìn quốc gia.
Trong buổi ra mắt sách "Dân chủ : Những câu chuyện về con đường dài đến tự do" của cựu Ngoại trưởng Hoa Kỳ Condoleezza Rice tại Viện Hoover, đại học Stanford, vào năm ngoái, bà Rice có chia sẻ câu chuyện của mình. Sinh trưởng tại Birmingham, Alabama ngay vào thời điểm mà người Mỹ da đen bắt đầu có cơ hội sử dụng lá phiếu của mình. Bà khoảng sáu tuổi gì đó khi cậu/chú bà đến đón bà tại trường học. Chứng kiến người dân da đen xếp hàng dài để bầu, lúc đó vẫn còn phân tách đen trắng (segregation), bà nói với cậu/chú mình là nếu người dân da đen đi bầu đông như thế thì làm sao Thống đốc George Wallace có thể thắng ? Ông trả lời rằng người da đen tuy chiếm số phiếu lớn, nhưng vẫn là thiểu số. Bà Rice hỏi vậy thì họ bầu để làm gì (có thắng đâu !) thì người cậu/chú trả lời rằng họ biết họ không thắng, nhưng một ngày nào đó, họ tin rằng lá phiếu của họ sẽ mang tính quyết định.
Thứ Bảy tuần trước tôi đã quan sát cuộc bầu cửtiểu bang Victoria, Úc châu. Tôi chứng kiến các vị cao niên đi đứng vô cùng khó khăn mà vẫn cố gắng đến để thực hiện quyền hạn và trách nhiệm công dân bằng lá phiếu của mình. Rồi tôi nghĩ đến Việt Nam. Mặc dầu người dân Việt Nam vẫn phải đi bầu, nhưng vẫn là đảng cử dân bầu. Hiện nay lá phiếu của họ chẳng có giá trị nào. Nhưng đến một ngày nào đó họ sẽ sử dụng lá phiếu của mình một cách thích đáng và sẽ bầu chọn người xứng đáng. Trong hiện tại, người dân Việt Nam có thể sử dụng lá phiếu của mình để bày tỏ quan điểm trong các kỳ bầu cử. Một, là để phiếu trắng. Hai, là gạch tất cả những người đảng cử ra và để chữ BX, tức bất xứng, chẳng hạn. Ba, là vẻ ô vuông, viết tên người mình muốn đề cử, như Trần Huỳnh Duy Thức hay một người nào đó, và đánh dấu ủng hộ. Bốn, hãy xử dụng trí tưởng tượng của mình.
Dân chủ là cùng nhau thảo luận, tranh luận và cuối cùng lấy quyết định chung để làm việc. Văn hóa dân chủ mang người ta lại gần đến nhau, thay vì đẩy họ xa cách, trở thành thù nghịch. Nó không phải là cách làm việc hay điều hành hữu hiệu nhất, nhưng nó là cách ít gây đổ vỡ nhất và ít đưa đến những rạn nứt không thể hàn gắn. Dân chủ đích thực đặt nặng tinh thần trách nhiệm của mọi công dân, coi trọng tiếng nói của họ, và coi mọi công dân bình đẳng trước pháp luật. Do đó dân chủ là thể chế bảo đảm quyền tự do tối thiểu của mọi công dân tốt hơn mọi chế độ đã thử nghiệm xưa nay. Còn một chế độ mà không bảo đảm quyền tối thiểu, như ngôn luận và truyền thông, hoặc tự do để và tự do miễn (freedom to and freedom from) thì đó chỉ là độc tài hoặc dân chủ trá hình.
Nếu người dân Việt Nam khao khát tự do đủ thì một ngày nào đó họ sẽ đứng lên làm cách mạng để xây dựng nền dân chủ đích thực cho chính họ và các thế hệ Việt Nam mai sau. Tôi nghĩ rằng không ai có thể ban phát các giá trị hay văn hóa dân chủ này được. Nó phải được xây dựng và bồi đắp liên tục, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Bắt đầu bằng ý thức, tư duy. Người ngoài và nước ngoài có thể hỗ trợ bằng nhiều cách, nhưng họ phải tự làm lấy. Nếu dân chủ có thể ban phát được thì cũng có thể bí lấy đi được. Một nền dân chủ không có nền móng thì có thể sập bất cứ lúc nào. Nhưng hạt mầm dân chủ có thể được gieo, được vun bồi, được bảo bọc và phát triển ở mọi nơi. Chỉ cần tư duy, ý chí và quyết tâm của các công dân quan tâm thì sẽ trồng được.
Úc Châu, 30/11/2018
Phạm Phú Khải
Nguồn : VOA, 04/12/2018
Ghi chú : Đi bầu là luật bắt buộc của Úc, do đó tỷ lệ tham gia bầu cử thường rất cao. Theo thông tin của Ủy hội Bầu cử Victoria (VCE), trong năm kỳ bầu cử trước đây, tỷ số người bầu cho hạ viện và thượng viện hợp lệ là ít nhất 92 phần trăm tổng số cử tri của tiểu bang, trong khi số phiếu bất hợp lệ (như điền không theo quy định thì từ 3 đến 5.22 phần trăm). Vậy có khoảng 2 đến 4.4 phần trăm cử tri trong các kỳ bầu cử này không bầu, và sẽ bị phạt, trừ phi họ có lý do chính đáng nào đó, như vì lý do sức khỏe, chẳng hạn.
So với bầu cử liên bang thì cũng có tỷ lệ bầu cử hợp pháp khoảng 92 đến 95 phần trăm.
Tài liệu tham khảo :
1. Dan Slater, "After Democracy", Foreign Affairs, November 6, 2018.
2. Yoni Appelbuam, "Americans Aren’t Practicing Democracy Anymore", The Atlantic, October 2018 Issue.
3. Hoover Institute, "A conversation with Condoleezza Rice on ‘Democracy : Stories from the Long Road to Freedom’", May 3, 2017.
Nguyên Lam : Nguyên Lam xin kính chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa, chuyên gia tư vấn kinh tế của Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và xin có lời mừng rằng ông đã bình phục sau hai tuần bị bệnh.
Thưa ông, khu vực Đông Nam Á có hai quốc gia thuộc loại quần đảo với lãnh thổ trải rộng trên mặt biển là Malaysia và Indonesia. Trong Tháng Năm vừa qua, Malaysia đã có bầu cử với kết quả gây bất ngờ cho mọi người, qua Tháng Sáu tới đây, Indonesia cũng sẽ có bầu cử để cử tri chọn lựa các chức vụ tại địa phương như tổng trấn hay thị trưởng. Hoàn cảnh địa dư quá đặc biệt của các quốc gia đó là điều rất đáng chú ý nên kỳ này, Nguyên Lam xin đề nghị ông phân tích cho bài toán kinh tế chính trị của họ.
Cựu Thủ tướng Malaysia, Narib Razak - AFP
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Năm nay, ba nước Đông Nam Á có bầu cử là Malaysia, Indonesia và Cam Bốt. Trường hợp Cam Bốt đáng chú ý vì đảng cầm quyền của Thủ tướng Hun Sen cố tập trung quyền lực mà chẳng có thay đổi gì nhiều. Trường hợp Indonesia thì đặc biệt hơn vì vị Tổng thống đương nhiệm mong là cử tri sẽ cho đảng của ông một đa số vững mạnh hơn tại địa phương hầu có thể hoàn thành việc cải cách đã hứa hẹn.
Riêng tại Malaysia thì cuộc bầu cử hôm mùng chín Tháng Năm lại gây ra một cơn địa chấn chính trị và kinh tế sẽ còn lan rộng trong cả khu vực, cho nên chúng ta cần tìm hiểu thêm, là điều tôi dự tính từ hai tuần trước mà rồi phải tạm bỏ vì lý do sức khỏe.
Nguyên Lam : Chính vì vậy mà kỳ này Nguyên Lam xin ông đề cập tới kết quả bầu cử đó.
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Nếu so sánh, Việt Nam có hoàn cảnh địa dư tốt đẹp hơn Malaysia vì là một quốc gia bán đảo với lãnh thổ tương đối liền lạc, chứ Malaysia lại không được như vậy do lãnh thổ bị chia làm hai phần.
Tại hướng Tây, Malaysia là bán đảo tiếp cận với Thái Lan, Singapore và Indonesia. Cách đó 600 cây số về hướng Đông trên mặt biển, lãnh thổ Malaysia có một phần nhỏ tại miền Bắc của của đảo Borneo, phần kia là thuộc về Indonesia. Dù có vị trí địa dư phân tán như vậy, hai nước Đông Nam Á là Malaysia và Indonesia vẫn cố thiết lập cơ chế dân chủ, tương tự trường hợp của Philippines, cho nên chuyện ấy rất đáng cho người Việt chúng ta suy ngẫm mà đừng sợ dân chủ.
Chuyện thứ hai là hoàn cảnh văn hóa và chủng tộc của Malaysia. Vì lý do địa dư lẫn lịch sử, xứ này có đặc tính đa văn hóa với ba sắc tộc chính là dân Mã Lai, người dân gốc Trung Hoa và người gốc Ấn Độ. Họ sống hòa đồng với nhau trong thể chế quân chủ lập hiến, với quốc trưởng là một Quốc vương có ưu thế biểu trưng cho tinh thần thống nhất.
Vì lý do địa dư hình thể, Malaysia còn có chế độ liên bang của nền dân chủ đại nghị sau khi giành lại độc lập từ tay Đế quốc Anh cách nay đúng 60 năm. Nền dân chủ đại nghị là khi quốc hội có thực quyền và đảng chính trị nào chiếm đa số trong Quốc hội thì đề cử chức vụ Thủ tướng là người cầm đầu Hành pháp cho một nhiệm kỳ nhất định.
Nguyên Lam : Nhiều người cứ nghĩ một quốc gia có lãnh thổ phân tán, như trường hợp Malaysia, Indonesia hay Philippines, thường hay tập trung quyền lực để chính quyền trung ương dễ cai trị. Thưa ông, kết quả ấy ra sao sau khi các nước đó giành lại được nền độc lập từ các nước thuộc địa Âu Châu ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Chúng ta có thấy phản ứng tập trung đó tại Philippines và Indonesia, nhưng hậu quả là chế độ độc tài, như Ferdinand Marcos tại Philippines hay Suharto tại Indonesia. Cuối cùng thì chế độ độc tài bị người dân lật đổ tại Philippines năm 1986 và tại Indonesia năm 1998. Sau dăm ba năm hỗn loạn thì nền dân chủ vẫn được tái lập và người dân tìm ra giải pháp lãnh đạo khác.
Ta cần nói thêm rằng cả ba quốc gia Đông Nam Á ấy đều có người theo đạo Hồi và dễ bị nạn khủng bố của các phần tử Hồi giáo cực đoan cuồng tín, là chuyện vừa mới xảy ra cho Indonesia, nhưng chẳng vì vậy mà nhân danh ổn định chính trị họ rơi vào chính sách đàn áp hoặc kỳ thị. Việt Nam nên học kinh nghiệm đó của họ, nhất là khi ba quốc gia đó đều có trình độ kinh tế cao hơn Việt Nam.
Nguyên Lam : Trở lại chuyện Malaysia sau cuộc bầu cử vừa qua, ông thấy là Việt Nam còn có thể học được gì khác từ quốc gia này ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Sau khi giành được độc lập, một chính đảng đã thực tế cầm quyền liên tục trong một liên minh với các đảng nhỏ hơn, rồi đảng chính trị này biến chất dần thành một hệ thống tham nhũng.
Một lãnh tụ từng là Thủ tướng trong 22 năm liền là ông Mohamad Mahathir liền bước qua thế đối lập với cái đảng do chính ông lập ra trước đó và liên minh đối lập này đã thắng cử bất ngờ. Thủ tướng đương nghiệm là ông Najib Rajak phải từ chức và ngày nay đang bị điều tra về tội tham nhũng. Hầu như mỗi ngày người ta lại tìm ra một chứng cớ mới về tình trạng tham ô của ông ta.
Vì vậy, bài học nên nhớ ngay là quyền lực kéo dài rất dễ đưa tới nạn tham nhũng là sự cấu kết giữa chính trị với kinh tế. Sau đó là một bài học khác, là chính quyền mới sẽ phải làm những gì để cải thiện nền kinh tế và khôi phục lại niềm tin của quốc dân ?
Nguyên Lam : Nguyên Lam xin đề nghị ông tóm lược cho thính giả của chúng ta diễn biến bất ngờ ấy để nhiều người có thể rút tỉa kinh nghiệm.
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Trước hết, vì sao lại có sự bất ngờ đó ?
Từ quá lâu, những người tạo ra dư luận thường đánh giá sai phản ứng của quần chúng mà cho rằng nguyên trạng sẽ còn tiếp tục. Nào ngờ liên minh cầm quyền của Thủ tướng Najib Razak chỉ được 79 ghế trong tổng số 222 ghế của Quốc hội và liên minh các đảng đối lập lại được 113 ghế dân biểu. Đảng cầm quyền không chỉ thất cử mà các nhân vật có thế giá trong đảng cũng bị cử tri cho về vườn tại những địa phương cứ tưởng là thành lũy của đảng.
Thật ra, chỉ dấu bất mãn của cử tri được thấy từ cuộc bầu cử năm 2008, 10 năm về trước, và còn suy sụp hơn trong cuộc bầu cử năm 2013, nhưng liên minh cầm quyền vẫn giữ được đa số là 132 ghế trong Quốc hội nên mắc tội chủ quan.
Chuyện thứ hai ít ai thấy ra là sự chuyển dịch dân số khá chậm rãi. Thành phần dân Mã Lai có tỷ lệ sinh sản cao hơn trong khi dân số những ngưới gốc Hoa và gốc Ấn lại cứ sụt dần. Liên minh cầm quyền kết hợp ba thành phần sắc tộc ấy trong một hệ thống quyền lợi kinh tế đã mất dần thế mạnh mà không biết, cho tới khi bị thất cử thê thảm hôm mùng chín.
Nguyên Lam : Thưa ông, việc nguyên Thủ tướng Mohamad Mahathir lại ra nhậm chức ở tuổi 92 có là điều lạ hay không và ông ta có thể làm gì cho tương lai ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Hai chục năm trước, trong vụ khủng hoảng Đông Á vào các năm 1997-1998, tôi đã có dịp trình bày về nhân vật Mahathir này trên diễn đàn của chúng ta. Là người Mã Lai đã tranh đấu cho nền độc lập, ông ta có tư tưởng thiên tả trong chính sách kinh tế nhưng triệt để yêu nước và nghi ngờ Tây phương. Sau 22 năm làm Thủ tướng, ông Mahathir đã về hưu từ năm 2003. Nhưng khi đảng cầm quyền của ông trở thành sa đọa và gây thiệt hại cho kinh tế nên ông phải bước ra lãnh đạo một đảng đối lập và trở về làm Thủ tướng.
Một nhân vật thân tín xưa kia là Phó Thủ tướng của ông Mahathir là Anwar Ibrahim thì bị mất chức từ năm 1998 và hai lần bị truy tố rồi vào tù vì những tội danh thật ra là chính trị nay cũng vừa được Quốc vương ân xá. Là người có thực tài và uy tín trong khối đối lập, ông Anwar này có hy vọng kế nhiệm sau một hai năm giao thời của ông Mahathir.
Nguyên Lam : Khi theo dõi tình hình Malaysia từ đã lâu như vậy, ông dự đoán thế nào về tương lai xứ này ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Nói về trường kỳ, sự chuyển dịch dân số với thành phần gốc Mã Lai theo Hồi giáo sẽ có chủ trương quốc gia dân tộc mạnh hơn và không mấy tin tưởng vào Trung Quốc. Kết quả bầu cử vừa rồi tại Malaysia là điều bất lợi cho Bắc Kinh, nhất là cho Kế hoạch Nhất Đới Nhất Lộ của ông Tập Cận Bình. Ta đừng quên rằng về địa dư, Malaysia cũng góp phần kiểm soát Eo biển Malacca trên dòng hải lưu chiến lược nối liền Thái Bình Dương với Ấn Độ Dương.
Nói về trung hạn, trong vòng từ hai năm tới năm năm, lãnh đạo của Malaysia cũng muốn cải cách cơ chế kinh tế để ít lệ thuộc hơn vào việc xuất khẩu năng lượng và khoáng sản mà phát huy thế mạnh của việc xây dựng hạ tầng cơ sở và các ngành sản xuất có trình độ công nghệ cao hơn. Tôi cho là Thủ tướng Mahathir và ông Anwar sau đó sẽ thực hiện việc chuyển hướng như họ đã hứa khi tranh cử.
Nói về tương lai ngắn hạn, chính quyền mới phải thu hồi lại cho công quỹ khoản tài sản đã bị Thủ tướng cũ lấy cắp, là điều cần thiết vì ngân sách bị bội chi và vì đề nghị giảm thuế tiêu dùng của Chính quyền Mahathir. Do đó việc chấn chỉnh công chi thu, kể cả thanh toán một số dự án với Trung Quốc, rồi chuyển hướng phát triển cho Malaysia sẽ là những ưu tiên mới.
Nguyên Lam : Vì thời lượng của chúng ta có hạn, Nguyên Lam xin đề nghị ông nêu ra một kế luận về những bài học từ Malayia.
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Có hoàn cảnh địa dư và lịch sử bất lợi hơn Việt Nam và cũng từng bị cộng sản chi phối trong những năm đấu tranh cho độc lập, Malaysia tránh được tai họa cộng sản và chiến tranh. Sau đó, họ cố gắng xây dựng dân chủ dù gặp khá nhiều rủi ro. Kết quả là trên một lãnh thổ rộng bằng Việt Nam, với dân số chỉ bằng một phần ba, Malaysia có sản lượng kinh tế vượt xa Việt Nam và người dân có mức sống bình quân là cao gấp bốn lần người Việt mình. Sau cuộc bầu cử vừa rồi, Malaysia sẽ có tương lai khá hơn Việt Nam vì người dân của họ được quyền chọn lựa một giải pháp khác.
Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng Nguyên Lam xin cảm tạ kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích kỳ này.
Nguyên Lam thực hiện
Nguồn : RFA, 30/05/2018
