 | Tổng quan: | 3595923 |
Các trang báo mạng lớn trong nước như vnexpress, newzing, dantri đều đồng loạt rút những bài viết liên quan đến cây đèn Hoa Kỳ, vật phẩm được chuẩn bị để Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mang đến Mỹ làm quà cho Tổng thống Donald Trump trong cuộc gặp tại Toà Bạch Ốc ngày 31 tháng 5.
Báo VnEconomy đã rút bài viết xuống. Ảnh chụp lại hôm 2/6/2017. Screenshot
Lý do tháo gỡ những bài báo
Cây đèn Hoa Kỳ, hay còn được gọi là đèn dầu là một vật thể rất quen thuộc với tất cả gia đình Việt Nam gần 100 năm qua. Cho đến những năm 80, một số bạn trẻ lớn lên ở các vùng ngoại ô, hoặc vùng quê Việt Nam cho biết họ vẫn học bài mỗi đêm dưới ngọn đèn dầu.
Món quà chiếc đèn Hoa Kỳ mà Thủ tướng Phúc mang sang Mỹ được làm bằng chất liệu gốm Bát Tràng phủ men thanh lưu ly với hình tượng đồng lúa (lúa non) được chọn làm họa tiết chân đèn mang ẩn ý về nền văn hóa lúa nước. Họa tiết hoa sen biểu trưng cho tính hướng thiện của tâm hồn người Việt, tạo thành điểm nhấn từ cổ đèn kéo xuống đế. Trên bầu đèn là họa tiết cuốn thư và cờ Việt Nam - Mỹ với thông điệp mở rộng
Tuy nhiên, tất cả những nội dung này đều bị lấy xuống trong thời gian rất nhanh và không rõ nguyên nhân vì sao.
Giáo sư Sử học Lê Văn Lan, người nổi tiếng với câu nói "Lịch sử là khoa học, không phải là công cụ giáo dục tư tưởng", cho rằng theo ông, có lẽ đã thiếu một sự giải thích cho giá trị và ý nghĩa của cây đèn Hoa Kỳ.
"Tôi nghĩ là ở đây có lẽ có khiếm khuyết ở chỗ tuyên truyền giới thiệu ý nghĩa món quà đó. Tôi không nghĩ là nó lại trở thành câu chuyện như thế. Chứ như tôi biết, nó là biểu hiện của tình hữu nghị, tấm lòng cởi mở, thân thương của người Việt Nam trong đối ngoại".
Một giả thuyết khác được nhà báo tự do Huỳnh Ngọc Chênh chia sẻ và ông cũng nói rằng giả thuyết này ông chưa có điều kiện kiểm chứng.
"Do một nhà buôn có tên là Hoa Kỳ hay Hoa Ký làm ra cái đèn đó để bán ra ở Hà Nội từ rất sớm. Từ đó có tên là đèn Hoa Kỳ".
Ông nói thêm, bên cạnh việc ông đồng ý rằng cái đèn Hoa Kỳ không có ý nghĩa trong quan hệ bang giao giữa Việt Nam với Mỹ, còn có một lý do thứ hai rất tinh tế về mặt quan sát, ông nói.
"Một chi tiết nữa theo tôi phải dỡ bỏ và có thể không tặng quà đó là lá cờ Mỹ trên cái đèn bị sai. Lá cờ Mỹ có 7 vạch màu đỏ, trong đó 4 vạch đầu tiên là bằng với khung xanh của các ngôi sao, trong khi lá cờ Mỹ trên cái đèn chỉ thấy 3 vạch màu đỏ bằng với khung xanh".
Tinh thần và giá trị của văn hóa
Bài viết trên báo Nông Nghiệp hôm 1/6/2017. Screenshot
Giáo sư Sử học Lê Văn Lan cho biết ông rất bất ngờ khi lần đầu tiên nghe câu chuyện cây đèn Hoa Kỳ là món quà được chuẩn bị tặng cho Tổng thống Mỹ Donald Trump.
"Bây giờ lần đầu tiên mới biết là có món quà như thế. Nhưng mà ngay lập tức có phản xạ tự nhiên là tôi nhớ đến 1 bài viết của nhà nghiên cứu lịch sử Dương Trung Quốc, ông ấy là đại biểu quốc hội 4 khoá liền. Trong chuyến đi này của ông Phúc tôi cũng thấy có mặt ông Dương Trung Quốc.
Thế thì cái liên hệ về ông Dương Trung Quốc và cái đèn thì tôi nhớ lại bài báo ấy, cũng 10 năm rồi, ông ấy nói về cây đèn Hoa Kỳ. Đấy là tên của cái đèn mà tôi ngờ rằng lần này ông Nguyễn Xuân PHúc mang đi để tặng cho ông Trump".
Nhắc lại thêm về bài báo 10 năm trước của nhà sử học Dương Trung Quốc, ông nói rằng cây đèn Hoa Kỳ được diễn tả như một minh chứng cho mối quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, trong đó hàm ý biết ơn ánh sáng mang đến giúp cho người Việt Nam.
"Cái bài viết ấy nó ở trong bối cảnh hình như ông Dương Trung Quốc khi ấy là hội viên hay Ban chấp hành của Hội Hữu nghị Việt Mỹ, một đoàn thể của nhân dân, muốn làm vai trò ‘ngoại giao nhân dân’, như thuật ngữ ở VIệt Nam đang nói, để liên kết, liên hệ, kết thân với Mỹ.
Bây giờ Việt Nam mang cái đèn ấy sang Mỹ để bày tỏ cái mối liên quan mật thiết giữa hai nước và cái giá trị của kỹ thuật văn minh văn hoá Mỹ ảnh hưởng đến Việt Nam như thế nào. Tôi nghĩ đấy là ý nghĩa của quà tặng".
Giáo sư Lê Văn Lan giải thích tường tận thêm về cây đèn Hoa Kỳ, bắt đầu với cái tên gọi mà theo ông, là có thật.
"Nó là 1 cái đèn dầu được sản xuất từ nước Mỹ vào thế kỉ 18 hay 19 gì đấy, và nó đại diện cho kỹ thuật, lối sống Mỹ có mặt ở Việt Nam cũng từ 100 trăm nay. Người Việt Nam gọi đó là đèn Hoa Kỳ".
Từ đó, theo suy nghĩ của ông, món quà này không phải được mang đi với mục đích mang truyền thống Việt Nam đến với quốc gia nước bạn, mà là biểu thị cho tinh thần và giá trị của văn hoá, kỹ thuật Hoa Kỳ đối với Việt Nam.
"Thế thì cái ý nghĩa mang cây đèn ấy, sau 1 thời gian dài lại được thực hiện trong chuyến đi của ông Phúc này theo tôi là bày tỏ thiện ý, tấm lòng biết ơn của người Việt Nam với nước Mỹ.
Đây là nịnh người Mỹ đấy, tỏ lòng biết ơn rằng cây đèn rất phổ biến ở Việt Nam là có nguồn gốc từ Hoa Kỳ. Đấy là ca ngợi người Mỹ".
Thế nhưng, nhà báo tự do Huỳnh Ngọc Chênh, từ Hà Nội đưa ra ý kiến khác về dựa theo một nguồn gốc của cây đèn Hoa Kỳ.
"Nói cái đèn đó là truyền thống của Việt Nam thì không phải là truyền thống, mà nó dính dáng gì tới Hoa Kỳ thì cũng dính dáng ít, bởi vì đó là cây đèn dầu được người Ba Lan phát minh ra và ở Châu Âu xài trong thời kỳ chưa có điện".
Chuyến viếng thăm Hoa Kỳ của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và phái đoàn cấp cao Việt Nam đã kết thúc. Có một chi tiết mà nhiều người quan sát đều đặt câu hỏi, đó là không thấy xuất hiện trên truyền thông hình ảnh trao món quà cây đèn Hoa Kỳ giữa Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Tổng thống Donald Trump.
Cát Linh, phóng viên RFA
Món quà của Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc gửi tặng Tổng thống Mỹ Donald Trump trong chuyến công du Hoa Kỳ vừa qua là một cây đèn dầu, đang tạo ra nhiều suy đoán trên mạng xã hội về ý nghĩa của nó.
Chiếc đèn Huê Kỳ được Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc mang đến Mỹ tặng Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Photo courtesy of nongnghiep.vn
Các bạn trẻ Việt Nam quan tâm đến tình hình chính trị bang giao giữa hai nước có ý kiến thế nào ?
Đêm 28/5, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam rời Việt Nam bắt đầu chuyến công du 3 ngày đến Mỹ. Đây là chuyến thăm Mỹ chính thức đầu tiên của ông trên cương vị Thủ tướng Chính phủ, và cũng là lãnh đạo cấp cao Asean đầu tiên tiếp xúc với Tổng thống Donald Trump tại Toà Bạch Ốc.
Đồng hành với phái đoàn lãnh đạo Việt Nam sang Hoa Kỳ là một món quà giành tặng cho Tổng thống Donald Trump, một cây đèn dầu hay còn gọi là đèn Hoa Kỳ.
Từ Hà Nội, bạn Hoàng Thành, một bạn trẻ rất quan tâm đến mối bang giao giữa hai nước Hoa Kỳ và Việt Nam, người từng có mặt ở Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Hà Nội để theo dõi trực tiếp cuộc chạy đua vào Nhà Trắng giữa ông Donald Trump và bà Hillary Clinton cho biết ấn tượng của anh về món quà này.
"Đầu tiên em nghĩ nếu mà để truyền bá văn hoá của Việt Nam, đặc biệt là trong sự kiện về ngoại giao thì chiếc đèn dầu rất là lạ, lần đầu tiên em thấy trong ngoại giao với nước ngoài. Văn hoá Việt Nam có thể là chiếc nón lá, hay chiếc áo dài thì sẽ gắn liền với hình ảnh Việt Nam, cũng có thể là cái trống đồng, những hình ảnh rất là đẹp.
Nếu ngoại giao bằng hình ảnh cái đèn dầu như thế theo em nghĩ nó hơi nghiêng về một phía. Một phía đây nghĩa là có thể Việt Nam nghĩ rằng nó rất có ý nghĩa nhưng mình cũng phải hỏi lại một câu ngược lại rằng ông Trump có thấy ý nghĩa ? Hay có một ẩn ý gì phía trong món quà đó không thì mình không biết.
Nói một cách khác thì em thấy quà tặng này nó hơi vô nghĩa".
Từ Sài Gòn, một bạn có nick name là Van Dan Jos cho biết theo suy nghĩ của anh, một món quà ở đẳng cấp ngoại giao giữa hai quốc gia thì không nên tập trung vào giá trị vật chất, thay vào đó là giá trị truyền thống. Tuy nhiên, anh nói rằng cây đèn dầu là một vật thể gắn bó với đời sống của người Việt Nam từ lâu, đặc biệt là những vùng nông thôn đến nay vẫn có gia đình sử dụng đèn dầu, nhưng không vì thế mà cho rằng chiếc đèn dầu mang ý nghĩa truyền thống Việt Nam.
"Nó không thể nói là của Việt Nam hay truyền thống của Việt Nam được. Vì tới giờ em cũng đâu biết gì về chiếc đèn dầu thời đấy nước ngoài làm ra hay Việt Nam ? Làm sao mình nói là truyền thống nước mình được ?
Ở Việt Nam mình, nói về truyền thống, để tặng, em tặng cái nón lá, nó hay hơn. Vì cái đèn dầu, em chưa thấy giá trị truyền thống ở đây, mà lại đi tặng cho một nguyên thủ quốc gia. Em chưa thấy ở đây nó có ý nghĩa gì hết".
Hình ảnh món quà do Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mang đến Mỹ được truyền đi trên mạng xã hội cho thấy có hình tượng lúa non, hoa sen, hai lá cờ Việt Nam – Hoa Kỳ.
Chiếc đèn Huê Kỳ được Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc mang đến Mỹ tặng Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Photo courtesy of nongnghiep.vn
Báo chí trong viết rằng "hình tượng lúa non với ẩn ý về nền văn hóa lúa nước ; hoa sen biểu trưng cho tính hướng thiện của tâm hồn người Việt ; hai lá cờ Việt Nam – Hoa Kỳ với thông điệp mở rộng giao thương, tạo lập vững chắc về sự hợp tác toàn diện".
Trên trang blog ntuongthuy.blogspot có đăng tải bài viết của tác giả Vũ Thế Long đề cập đến câu chuyện về ý nghĩa khi dùng cây đèn dầu làm quà tặng. Theo đó, trong một lần được mời đi thăm Hoa Kỳ với tư cách là một Đại biểu Quốc hội và là nhà sử học, theo lời gợi ý của Tiến sĩ khảo cổ học Vũ Thế Long, ông Dương Trung Quốc đã dùng cây đèn Hoa Kỳ làm quà tặng một người bạn.
"Đi Mỹ về, Quốc kể lại với tôi về nỗi vui mừng khi bất ngờ người Mỹ được tặng một cổ vật giá trị và ý nghĩa đến thế. Sau này, trong nhiều buổi thuyết giảng, Quốc cũng lấy cái chuyện cây đèn Hoa Kỳ ra làm một ví dụ tốt đẹp cho mối quan hệ Việt Mỹ vốn có từ ngày xửa ngày xưa và cầu mong cho hai dân tộc xích lại gần nhau trong dân chủ bình đẳng và thịnh vượng".
Và sử gia Dương Trung Quốc chính là người đề xuất ý kiến sử dụng cây đèn Hoa Kỳ làm quà tặng cho Tổng thống Donald Trump trong cuộc gặp ngày 31 tháng 5.
Thế nhưng, Van Dan Jos, vốn là một hoạ sĩ thiết kế, anh phân tích trên góc độ mỹ học.
"Nếu mà nói 1 hình ảnh đưa lên để nó thành 1 cái rất Việt Nam vậy thì em in hoặc gắn hình bông lúa lên đôi dép em đi tặng cho nhau thì cũng rất Việt Nam sao ?
Để rất Việt Nam mà chỉ để gắn hình ảnh lên một vật khác thì em thấy nó không hợp lý. Tặng những cái gì mà nó đã ghi vào tâm khảm của mọi người rồi, như nón lá, áo dài".
Tất cả những bài viết đăng tải trên báo chí trong nước viết về món quà Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mang đến Hoa Kỳ đều bị lấy xuống và không rõ nguyên nhân vì sao. Một trang blog có tên tienbo.org có trích dẫn lại được nội dung viết rằng "vào những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, hãng dầu lửa của Mỹ đã bắt đầu đem hàng đến bán tại Việt Nam. Lúc đó người Việt chỉ quen dùng dầu lạc hoặc nến để thắp sáng, chưa quen dùng dầu hỏa. Để phát triển thị trường, người Mỹ đã tặng đèn cho người mua dầu. Cái tên ‘đèn Hoa Kỳ’ xuất phát từ đó, sau này các loại đèn dầu cho dù được làm bằng chất liệu gì và xuất xứ ở đâu cũng thường được người dân gọi là ‘đèn Hoa Kỳ’, gắn bó với gần như mọi gia đình Việt suốt thế kỷ 20".
Facebooker Nguyễn Quang Lập biết trên trang cá nhân của mình rằng : "Nếu cho rằng vì đây là đèn Hoa Kỳ nên đem tặng tổng thống Mỹ là trật. Đèn này gọi là đèn Hoa Kỳ thôi chứ không phải của Hoa kỳ. Chẳng qua cuối thế kỉ 19 đầu thế kỉ 20 hãng dầu lửa Shell ( hãng "con sò") của Mỹ mang dầu hỏa sang bán ở Việt Nam thì đèn dầu hoả này được dân mình gọi là Đèn Hoa Kỳ ( đèn đựng dầu Hoa Kỳ). Cây đèn này gọi là đèn Ba
Để dẫn đến ý nghĩa thật sự của món quà phải qua những phân tích mang tính "bắt cầu’ như thế thì theo bạn Van Dan Jos, món quà khó truyền tải được hết thông điệp của đất nước và con người Việt Nam.
"Em giả thuyết là họ hiểu, nhưng gần như tất cả mọi người đều không hiểu, vậy thì giá trị sản phẩm này đưa đi tặng cho 1 nguyên thủ quốc gia thì không lẽ phải đi qua giải thích cho người nhận là hãy hiểu như tôi sao ?"
Đồng thuận với việc cho rằng không thể gán ghép chiếc đèn dầu vào ý nghĩa của lịch sử, văn hoá truyền thống dân tộc, Hoàng Thành cho biết nếu món quà được gửi đi giữa hai cá thể với nhau thì có thể chấp nhận được.
"Cũng có thể nếu nói ở góc độ là cá nhân ông Nguyễn Xuân Phúc tặng cho ông Trump thì mình sẽ không có vấn đề gì để nói. Nhưng nếu để đại diện hay thể hiện 1 hàm ý nào, ngay cả bản thân em hay những bạn trẻ khác thì bây giờ nói lịch sử của chiếc đèn dầu gắn liền với một thời điểm lịch sử nào đấy thì không có gì rõ ràng cả".
Anh nói thêm, ngay cả khi muốn nói rằng chiếc đèn đại diện cho một tầng lớp nào đấy ở Việt Nam, hay đại diện cho một thời gian người dân Việt Nam đã có cuộc sống gắn liền với đèn dầu thì ông Donald Trump, đại diện cho nước Mỹ cũng không quan tâm đến vấn đề ấy.
"Nước Mỹ đâu có quan tâm đến chiếc đèn dầu ra làm sao hay ý nghĩa nó là gì ?"
Một năm trước, trong chuyến công du Việt Nam của cựu Tổng thống Hoa Kỳ Obama, theo nghi lễ ngoại giao, Chủ tịch nước Trần Đại Quang đã tặng ông Obama một món là chiếc hộp cách điệu hình trống đồng, bên trong đựng những hạt lúa giống. Ngược lại, món quà của cựu tổng thống Obama khi đó là bản phục chế Tuyên ngôn độc lập của Hoa Kỳ do chính Tổng thống Jefferson viết bằng tay.
Cũng trong chuyến đi đó, hành trang của ông Obama khi trở về Mỹ còn có thêm một món quà do nhà thiết kế Sỹ Hoàng giành tặng riêng cho bà Michelle Obama, đó là chiếc áo dài Việt Nam với những họa tiết hình hoa được vẽ tỉ mỉ bằng tay. Trong đó, lớp lót lụa bên trong của áo dài phía ngực trái được đính thêm một miếng vải hình trái tim in hình chân dung phu nhân Tổng thống Mỹ và người mẹ của bà - bà Marian Robison.
Tuy rằng theo ghi nhận của báo chí trong nước, món quà Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mang theo để tặng Tổng thống Mỹ tại cuộc gặp chính thức ở Nhà Trắng ngày 31/5 được đánh giá chứa đựng nhiều ý nghĩa về lịch sử giao thương và quan hệ Việt - Mỹ, nhưng theo các bạn trẻ tham gia Diễn đàn bạn trẻ lần này cho biết, ký ức của các bạn về cây đèn dầu là một hình ảnh rất thô sơ, có chăng là ý nghĩa của sự soi sáng cho con người trong đêm tối.
Cát Linh, phóng viên RFA
Nguồn : RFA, 01/06/2017
