Thông Luận

Các Học viện Khổng Tử ngoài bề mặt là những trung tâm dạy Hán ngữ và văn hóa Trung Hoa được đặt tại các trường đại học trên khắp thế giới. Nhưng nhiều học giả tin rằng hệ thống các Học viện Khổng Tử là công cụ tuyên truyền của đảng cộng sản Trung Quốc nhằm phục vụ các lợi ích của Trung Quốc, giúp nước này nâng cao quyền lực mềm hay mở rộng ‘biên giới mềm’.

Blogger kiến nghị Tòa Bạch Ốc đóng cửa các Viện Khổng Tử tại Hoa Kỳ. （白宫请愿网站截图）

Được thành lập từ năm 2004, các trung tâm này do chính phủ Trung Quốc tài trợ và điều hành, và trực thuộc Văn Phòng Hội Đồng Quảng Bá Hán Ngữ Quốc Tế, gọi tắt là Hanban hay Hán Biện. Tạp chí Economist cho rằng nhiệm vụ chính của các Học viện Khổng Tử là "thay đổi cách nhìn của thế giới về Trung Quốc và các chính sách của Trung Quốc", làm cho thế giới "hiểu đúng về Trung Quốc", và chấp nhận các chính sách của Trung Quốc.

Trong cuộc phỏng vấn dành cho VOA-Việt ngữ, Giáo sư Tạ Văn Tài, nguyên Giáo sư Luật của Đại học Harvard, cho biết ý kiến và kinh nghiệm cá nhân của ông về các Học viện Khổng Tử (HVKT).

"Ngoài mục đích truyền bá ngôn ngữ, văn hóa Trung Quốc thì Bắc Kinh còn có những mục đích khác nữa, thí dụ họ kiểm soát ngân sách rất kỹ do chính phủ Trung quốc cung cấp, và họ kiểm soát những vấn đề được bàn luận, không cho bàn đến những chuyện mà họ không muốn bàn. Ai mà có vẻ có ý kiến gì khác với mục dích của họ, thì họ tìm cách không để cho tham gia trong những buổi họp của Viện Khổng Tử".

Giáo sư Tạ Văn Tài nói kinh nghiệm của ông là các Viện Khổng Tử kiểm soát chặt chẽ những ai được mời dự, đề tài nào nên mang ra tranh luận, đề tài nào bị cấm kỵ.

Giáo sư Tài cho biết ông đã từng hai lần đến dự sinh hoạt của Học viện Khổng Tử, theo lời mời của một vị giáo sư nổi tiếng, nhưng sau đó không còn tham gia sinh hoạt nữa.

"Đến lần thứ ba vì tôi hỏi những câu hỏi gọi là khó cho người trả lời về một vấn đề gì đó… Từ đó tới giờ họ không mời tôi nữa".

Giáo sư Tạ Văn Tài nói rằng bên cạnh mục đích tuyên truyền, các Viện Khổng Tử còn có mục đích tình báo nhằm đánh cắp tài sản trí tuệ và bí mật công nghệ của các nước tiên tiến.

Về hoạt động của các Viện Khổng Tử của Trung Quốc ở Viêt Nam, Giáo sư Tạ Văn Tài nói :

"Hoạt động của các Viện Khổng Tử tại Viêt Nam tôi không theo dõi kỹ, nhưng tôi có đọc một vài tin thì hình như có một sự tự trị khá mạnh, chắc là Viêt Nam để cho các viện đó tự trị, từ vị trí đặt trụ sở cho đến quyền điều hành..rất là tự trị trong các Viện Khổng Tử ở Viêt Nam. "

Theo Giáo sư Tạ Văn Tài thì các Viện Khổng Tử chỉ là một trong nhiều công cụ mà Trung Quốc sử dụng để tạo ảnh hưởng ở Viêt Nam. Giữa hai nước còn có nhiều liên kết sâu xa về ý thức hệ như trong quan hệ giữa hai đảng cộng sản, và ngoài các viện Khổng Tử, Bắc Kinh còn nhiều biện pháp còn nguy hiểm hơn để can thiệp vào tình hình Viêt Nam.

Giáo sư Tạ Văn Tài nhắc đến nguy cơ tiềm tàng của các vụ mua bán nhà đất hay quyền sử dụng đất, kể cả các khách sạn, cho Trung Quốc thuê dài hạn tại các địa điểm có vị trí trọng yếu đối với an ninh quốc gia.

"Tôi được nghe từ một nguồn khá thạo tin ở Đà Nẵng, cho tôi biết là có nguyên một cái hotel lớn ở Đà Nẵng có những phiên họp quy tụ tới hàng trăm người, thế rồi từ hotel đó có đào những đường hầm ra biển. Nếu họ đổ bộ thì quân đội họ sẽ đi qua đường hầm, rồi nặm ụ ở trong những phòng lớn ở bên trong mà không ai biết, như vậy họ có thể cắt đôi nước Viêt Nam ở đèo Hải Vân, tức là nguy hiểm lắm chứ không phải không. Chính phủ trung ương không dám báo tin này cho công chúng biết nhưng đã ra lệnh đóng lại cửa biển này".

Giáo sư Tạ Văn Tài nói Việt Nam nên dẹp các Viện Khổng Tử, xét nền văn hóa và luật pháp cũng như chính trị truyền thống cuả Việt Nam đã thấm nhuần kỹ Khổng học, bằng chứng là Việt Nam có Viện Hán Nôm ở Hà nội mà Giáo sư Tài cho là rất giỏi về khổng học.

Giáo sư Tạ Văn Tài nói :

"Tôi thấy các Viện Khổng Tử không cần thiết bởi vì khi tôi dự "Hội Thảo quốc tế Nho Giáo 2007" tại Viện Nghiên Cứu Hán Nôm Việt Nam ở Hà nội, do Harvard Yenching Institute bảo trợ một phần, thì tôi thấy là các vị trong Viện Hán-Nôm rất là giỏi về những cuộc nghiên cứu về Khổng Mạnh, cho nên ông Tàu cần gì phải mang Viện Khổng Tử tới dạy ? Trường Harvard hôm đó cử GS Weiming Tu, Giám đốc Harvard Yenching Institute, là viện đã có bao nhiêu năm nghiên cứu về Trung Quốc, Nhật Bản và văn minh Châu Á, gần đây hơn có cả Việt Nam, viện chuyên môn về các nền văn minh Châu Á và Khổng Mạnh, thành ra nó cũng chả cần phải có Viện Khổng Tử ở bên Mỹ đâu".

Viện Đại học California-Davis sẽ đóng cửa Viện Khổng Tử tại đại học này vào ngày 15/8/2020

Giáo sư Tạ Văn Tài lưu ý rằng ngoài các Viện Khổng Tử, Trung Quốc cũng đổ rất nhiều tiền để viện trợ cho các trường đại học Mỹ. Riêng Đại học Harvard đã nhận 250 triệu, ngoài ra có East-West Center Asia Institute ở Hawaii, John Hopkins, the Brookings Institute vv…

Gần đây có bằng chứng cho thấy Trung Quốc tiếp tục mua chuộc một số học giả, trí thức và chuyên gia phương Tây nhằm phục vụ cho các lợi ích lâu dài của Bắc Kinh. GS Tài nói :

"Viện Khổng Tử chỉ là môt thí dụ nhỏ về cách mà Trung Quốc đột nhập vào vấn đề giao lưu văn hóa để có những bước đi khác về tình báo, để chộp các kỹ nghệ tân tiến của Hoa Kỳ. Nhiều người sang đây nghiên cứu về sinh học, vi trùng học, kỹ nghệ internet, kỹ nghệ hàng không để lấy cắp. Ủy ban Đầu tư Nước ngoài tại Hoa Kỳ họ dò la thì thấy rằng nguy hiểm lắm. Họ lấy cắp và mua các học giả hay giáo sư các trường đại học Mỹ, giả vờ tài trợ cho các công trình nghiên cứu nhưng thực ra là để gạ gẫm hầu lấy được những tin tức về quốc phòng và khoa học".

Thế Giáo sư Tạ Văn Tài đánh giá như thế nào về thành tích của các Viện Khổng Tử trên thế giới ? Liệu Đảng cộng sản Trung Quốc và giới lãnh đạo ở Bắc Kinh có đạt được mục tiêu mong muốn khi đầu tư vào viêc xây dựng các học viện Khổng Tử và duy trì hoạt động của các cơ sở này ?

"Họ dồn nỗ lực lập ra Viện Khổng Tử bây giờ bị đóng cửa hàng loạt như vậy là họ đã thất bại hoàn toàn vì quốc tế đã nhận ra cái mục đích không có tính cách hoàn toàn chỉ có văn hóa của họ mà có tính cách tình báo. Người Mỹ đã nhận ra âm mưu tình báo qua Viện Khổng Tử, thành ra Mỹ bắt đầu làm khó Trung Quốc trong vấn đề tình báo kỹ nghệ, bằng sáng chế v.v…".

Theo Wikipedia tính cho tới năm 2019, tổng cộng có khoảng 530 học viện Khổng Tử và hơn 1.100 Lớp Khổng Tử được thành lập tại hàng chục quốc gia. Bắc Kinh đặt mục tiêu là tới năm 2020 sẽ có 1000 Viện Khổng Tử trên thế giới.

Một số các nước phương Tây kể cả Úc và Hoa Kỳ, vv… đã cảnh báo về thâm ý của Bắc Kinh khi cho xây dựng hệ thống Học viện Khổng Tử ở nước ngoài, họ bày tỏ lo ngại về âm mưu của Bắc Kinh tẩy não sinh viên học sinh địa phương thông qua các Viện Khổng tử. Họ đề nghị các nước nên giám sát chặt chẽ và hạn chế hoạt động của các Học viện Khổng Tử, và đề cao cảnh giác về những phương thức khác mà Bắc Kinh sử dụng để thao túng công luận quốc tế.

Trong phúc trình năm 2019, Tổ chức theo dõi nhân quyền Human Rights Watch nói "các Viện Khổng Tử là cánh tay nối dài của chính quyền Trung Quốc".

Nhiều học giả cũng lên tiếng cảnh giác thế giới về nguy cơ của các Học viện Khổng Tử, nói rằng hệ thống Học viện Khổng Tử là "Con ngựa Thành Troa mang đặc điểm Trung Quốc".

Thụy Điển, nước đầu tiên ở Châu Âu có Học viện Khổng Tử, đã lắng nghe lời cảnh giác này. Vào cuối năm ngoái, chính phủ Stockholm đã quyết định đóng cửa tất cả các học viện Khổng Tử trong nước để ngăn chặn ảnh hưởng của Bắc Kinh.

Hoài Hương

Nguồn : VOA, 22/05/2020

Vào lúc mà các hành động của Trung Quốc để buộc các cá nhân hay tập thể nước ngoài phải ép mình theo quan điểm của Bắc Kinh ngày càng lộ liễu, điều được nhật báo Anh Financial Times gọi là "chế độ kiểm duyệt của Trung Quốc đang bành trướng ra bên ngoài biên giới". Tạp chí Mỹ Foreign Policy ngày 15/10/2019 đã nêu bật trường hợp cụ thể của các học viện Khổng Tử Trung Quốc được cắm vào trong các trường đại học phương Tây. Bài phân tích mang tựa đề không thể rõ ràng hơn : "Tuyên truyền của Trung Quốc không có chỗ đứng trong khuôn viên trường đại học".

Người Trung Quốc không thích tự do học thuật, các trường học Mỹ nên tránh các học viện Khổng Tử của họ - Ảnh minh họa 

Đối với tác giả là Andreas Fulda, thuộc Viện Nghiên cứu Châu Á của Đại học Nottingham tại Anh Quốc, vấn đề đã nghiêm trọng đến mức mà Nhà nước phải can thiệp vào vấn đề hợp tác giữa các học viện Khổng Tử Trung Quốc với các trường đại học của nước mình, chứ không thể để cho các đại học tự xử lý.

Đà bành trướng của các Học viện Khổng Tử đang bị khựng lại

Ghi nhận đầu tiên của nhà nghiên cứu Fulda là trong 15 năm gần đây, với đà bành trướng ngày càng mạnh của các học viện Khổng Tử Trung Quốc, một vấn đề đã luôn luôn được gợi lên : Vai trò của các học viện Khổng Tử, do Nhà nước Trung Quốc tài trợ và điều hành, trong việc mở rộng quyền kiểm duyệt của Bắc Kinh trên các trường đại học phương Tây.

Kể từ năm 2004, đã có khoảng 550 học viện Khổng Tử đã được mở ra trên toàn thế giới, với gần 100 ở Mỹ và 29 ở Vương quốc Anh. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, giới lãnh đạo các trường đại học trên khắp thế giới đã bớt nhiệt tình hẳn đối với việc đón nhận các học viện Khổng Tử. Bên cạnh đó, số lượng các viện này bị đóng cửa ngày càng tăng.

Theo tác giả bài phân tích, có hai nguyên nhân giải thích hiện tượng khựng lại kể trên. Một là phản ứng địa chính trị ngày càng tăng chống lại một Đảng cộng sản Trung Quốc càng lúc càng độc đoán dưới sự lãnh đạo của Tập Cận Bình và hai là chính các học viện Khổng Tở cũng phải chịu làn sóng đàn áp chính trị của Đảng cộng sản Trung Quốc tương tự như mọi định chế khác của Trung Quốc, kể cả khi ở ngoài nước.

Vai trò quảng bá tư tưởng, đường lối của Bắc Kinh

Đối với ông Fulda, các học viện Khổng Tử trong các trường đại học phương Tây đóng một vai trò kép, vừa là một cơ quan văn hóa, vừa là một tổ chức chính trị.

Các học viện Khổng Tử đã bị chỉ trích vì liên tục đi chệch ra ngoài nhiệm vụ chính được tuyên bố công khai của họ là giúp đào tạo tiếng Quan Thoại, để lao vào lãnh vực tư tưởng và ý thức hệ.

Đã có những bằng chứng cho thấy là các tài liệu học tập của Viện đã bóp méo lịch sử Trung Quốc đương đại và ém nhẹm các thảm họa nhân đạo do Đảng cộng sản gây ra như cuộc Đại Nhảy Vọt (1958-1961) và Cách Mạng Văn Hóa (1966-1976).

Tại các sự kiện của Học viện Khổng Tử, các vấn đề nhạy cảm như Đài Loan, Tây Tạng và Thiên An Môn cũng không thể được thảo luận công khai. Ví dụ như vào năm 2014, một hội nghị tại Braga, Bồ Đào Nha, với sự đồng tài trợ của cả trụ sở trung ương của Học viện Khổng Tử lẫn Hiệp hội Tưởng Kinh Quốc vì trao đổi học giả quốc tế có trụ sở tại Đài Loan, đã bị bà Hứa Lâm (Xu Lin), lãnh đạo Học viện Khổng Tử làm gián đoạn một cách thô bạo.

Và căn cứ theo các điều kiện của chỉ thị gọi là "Bảy điều không được nói", thì khi ở nước ngoài, các cán bộ giáo dục Trung Quốc bị cấm không được nói về các giá trị phổ quát, quyền tự do ngôn luận, xã hội dân sự, dân quyền, các lỗi lầm lịch sử của Đảng cộng sản Trung Quốc, giới tư sản của chế độ và quyền độc lập của tư pháp.

Bài viết của tạp chí Foreign Policy còn ghi nhận là ngay cả giới nghiên cứu Trung Quốc cũng đang tự kiểm duyệt.

Một cuộc khảo sát gần đây đã cho thấy rằng trước chế độ kiểm duyệt ngày càng tăng của Đảng cộng sản Trung Quốc, giới nghiên cứu đã sử dụng một số chiến thuật ứng phó. Gần một nửa - khoảng 48% - số người được hỏi đã thích nghi cách họ mô tả dự án để tiếp tục thực hiện, 25% thay đổi trọng tâm của dự án và 15% đã ngừng dự án vì lo ngại về tính chất nhạy cảm - hoặc tính chất khả thi - vì khả năng không được phép tham khảo các tài liệu lưu trữ ở Trung Quốc làm cho nhiều dự án không thể thực hiện được.

Theo nhà nghiên cứu Fulda, các học viện Khổng Tử còn mang đến một yếu tố khác : hy vọng được tài trợ và nỗi lo sợ bị mất nguồn tài chánh.

Tranh chấp với đại học tại chỗ : ví dụ Đại học Lyon tại Pháp

Khi thảo luận về vai trò gây tranh cãi không kém của các hiệp hội sinh viên Trung Quốc có mối quan hệ chặt chẽ với các đại sứ quán Trung Quốc, học giả người Anh Martin Thorley gần đây đã dùng thuật ngữ "mạng lưới tiềm ẩn" để chỉ các công cụ mà Nhà nước Trung Quốc dùng để gây áp lực ra bên ngoài.

Các tổ chức trong mạng lưới đó không nhất thiết bị Đảng cộng sản Trung Quốc kiểm soát trực tiếp trong các công việc hàng ngày của họ, nhưng họ phụ thuộc vào sự bảo trợ của Đảng và do đó, chịu sự chỉ đạo của Đảng cộng sản Trung Quốc.

Số phận của Học viện Khổng Tử Lyon (LCI), đặt tại trường Đại học Lyon ở miền đông nam nước Pháp nêu bật nguy cơ mà các học viện Khổng Tử trong tư cách là mạng lưới tiềm ẩn gây ra.

Vào mùa thu năm 2012, viên giám đốc được Bắc Kinh cử qua phụ trách Học viện Khổng Tử Lyon đã đòi áp dụng tại viện này một chương trình giảng dạy theo kiểu Trung Quốc. Tranh chấp đã nổ ra với phía lãnh đạo người Pháp. Khi chủ tịch Hội đồng quản trị của Học viện Lyon là ông Gregory Lee thành công trong việc chống lại chương trình theo kiểu Trung Quốc mà giám đốc học viện người Trung Quốc muốn áp đặt, quan hệ giữa Đại học Lyon với Hán Biện (Hanban), trụ sở trung ương của các học viện Khổng Tử ở Bắc Kinh, đã xấu hẳn đi, với kết quả là Học viện Khổng Tử Lyon đã bị đóng cửa.

Đối với ông Fulda, bất kỳ trường đại học nào khác trên thế giới hiện đang hợp tác với các học viện Khổng Tử, trong tương lai đều có thể chia sẻ số phận của Lyon.

Chính quyền sở tại nên can thiệp

Tất cả điều này chỉ ra một sự thật quan trọng : Quyết định tổ chức các học viện Khổng Tử trong các trường đại học phải do Nhà nước đưa ra.

Theo ông Fulda, trừ phi họ sẵn sàng chấp nhận sự kìm kẹp của Đảng cộng sản Trung Quốc đối với các tổ chức của chính họ, các chính phủ trên toàn thế giới nên cấm các học viện Khổng Tử hoạt động trong các khuôn viên trường đại học. Đây không phải là một kiểu chống cộng cực đoan, mà là một biện pháp bảo vệ quyền tự chủ học thuật và tự do ngôn luận, chống lại việc Đảng cộng sản Trung Quốc dùng tiền làm sức mạnh để khống chế các đại học.

Sự can thiệp của Nhà nước như vậy cũng sẽ cung cấp vỏ bọc cần thiết giúp các trường đại học chấm dứt các thỏa thuận hợp tác hiện có với các học viện Khổng Tử mà không bị buộc tội bài xích Trung Quốc.

Ông Fulda cũng đưa ra một giải pháp là bên ngoài các trường đại học, các học viện Khổng Tử hoàn toàn có thể đăng ký hoạt động như bất kỳ một tổ chức văn hóa nào khác hoạt động ở nước ngoài. Đây là chính là cách các tổ chức văn hóa phương Tây như Viện Goethe của Đức, British Council của Anh và Viện Văn hóa Pháp… hoạt động trên toàn cầu.

Và nếu thấy rằng Trung Quốc quan trọng, vì lý do an ninh quốc gia hay xã hội và văn hóa, các nước phương Tây cần đầu tư đúng mực, bù đắp cho việc mất doanh thu hạn chế bằng cách tài trợ đầy đủ cho ngành học tiếng Hoa và nghiên cứu Trung Quốc đương đại.

Các nhà giáo dục phương Tây vẫn có trách nhiệm chủ động thu hút các sinh viên và học giả Trung Quốc với tư cách cá nhân và đi đầu trong việc giới thiệu sinh viên của mình qua học tại Trung Quốc, thay vì để cho Đảng cộng sản Trung Quốc và các cơ quan ngoại vi của họ độc quyền thao túng.

Mai Vân

Nguồn : RFI, 23/10/2019