Thông Luận

Một khi Bộ công an - được biệt danh là "thanh kiếm và lá chắn" và thực chất là "cánh tay gắn liền của đảng" - mà còn phải sa vào cơn xáo trộn "cải tổ" trong năm 2018, thân phận những đoàn thể chính trị - xã hội vốn chỉ là "cánh tay nối dài của đảng" sẽ đi đâu, về đâu ?

Hàng triệu phụ nữ Việt Nam vẫn phải làm các công việc nặng nhọc với thu nhập thấp trong khi vai trò của Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam chỉ là "bù nhìn". (Hình : Getty Images)

Những kẻ hết thời

Tình thế thu không đủ chi và ít nhất 30% công chức viên chức bị dư luận xem là "ăn bám" đã trở nên bĩ cực đến mức đảng phải tìm nhiều cách nhằm "bóp" lại ngân sách với ưu tiên tối thượng là duy trì bằng được sự tồn tại của các cơ quan đảng. Nhưng không còn cách nào khác, muốn thắt chặt ngân sách thì phải "siết" biên chế.

Sau một thời gian dài giằng co níu kéo có vẻ đầy nuối tiếc, rốt cuộc một trong những đối tượng sẽ bị tinh giản chính là các đoàn thể chính trị - xã hội, từng có thời được đảng sủng ái nhưng giờ đây không còn quá quan trọng với đảng.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam và Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Hội Cựu chiến binh Việt Nam - 6 tổ chức chính trị xã hội từng được ưu ái hàng đầu ấy - đang nhìn thấy cái vực thẳm "tiền đâu" lồ lộ dưới bóng chợ chiều chính thể.

Không trả lời được câu hỏi quá thiết thân ấy, và nhất là chẳng làm gì để kiếm tiền tự nuôi thân, "cánh tay nối dài" nào cũng phải chịu rủi ro bị thu ngắn, thậm chí còn có thể bị đảng chặt phăng không thèm đoái hoài.

‘Ghế ít đít rất nhiều’

Đầu tháng Tư, 2018, Ban tổ chức trung ương đã công khai 4 đề xuất trong đề tài nghiên cứu về "đổi mới mô hình tổ chức và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội".

Có 4 phương án được đề xuất trong đề tài trên, bao gồm :

Phương án một là giữ nguyên mô hình tổ chức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội như hiện nay. Tuy nhiên, sẽ có lộ trình từng bước thực hiện cơ chế tự chủ về tài chính và tổ chức ; nhà nước giao kinh phí căn cứ vào nhiệm vụ thực hiện.

Phương án hai, nhất thể hóa chức danh chủ tịch Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội, thành lập cơ quan chuyên trách tham mưu, giúp việc chung cho các đơn vị này ; trước mắt thực hiện ở cấp tỉnh, cấp huyện.

Phương án ba, hợp nhất 5 đoàn thể chính trị - xã hội gồm Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, Liên đoàn lao động, Hội nông dân, Hội cựu chiến binh thành các ban của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, trước mắt thực hiện thí điểm ở cấp huyện và xã.

Phương án cuối cùng là hợp nhất Ban dân vận và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Việc 3 trong số 4 phương án trên nhằm mục tiêu "tinh giản" cho thấy phương án cuối cùng được chọn rất nhiều khả năng sẽ không phải là giữ nguyên hiện trạng mô hình tổ chức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội như hiện nay. Mà sẽ phải "gom lại".

Nhưng "gom" như thế nào ? "Gom" làm sao để vừa đạt được mục tiêu tiết giảm đến mức tối đa phần ngân sách phải chi ra, đồng thời hài hòa được tình trạng "ghế ít đít nhiều" khi phải "tái cơ cấu" một khối đoàn thể khổng lồ không chỉ về năng khiếu "ăn" ngân sách mà còn quá nhiều năng lực bày biện ghế ngồi cho giới quan chức ?

Đề tài nghiên cứu "đổi mới mô hình tổ chức và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội" phát ra trong bối cảnh chủ trương "tinh gọn biên chế" và "giảm 10% biên chế" của Hội nghị Trung ương 6 vào tháng Mười, 2017 đang được triển khai một cách chậm chạp trước đây và gia tốc tăng dần về sau này.

Nếu kế hoạch trên được triển khai theo đúng yêu cầu, con số công chức và viên chức lẫn đối tượng không chuyên trách ở các cấp bị tinh giảm sẽ lên đến 250 ngàn người - chiếm gần 10% trong tổng số gần 3 triệu công chức viên chức.

Và nếu tinh gọn được bộ máy "cánh tay nối dài của đảng", đảng sẽ loại được hàng trăm ngàn nhân sự "chỉ biết ăn không biết làm" - một con số rất có ý nghĩa trong hoàn cảnh khốn khó hiện thời.

Trong thực tế, một trong những nguồn lực lớn nhất mà các tổ chức quần chúng công sử dụng là các khoản chi cho nguồn nhân lực. Theo Tổng Cục Thống Kê, vào năm 2012 Việt Nam có 246.144 người làm việc cho 34.378 cơ sở của tổ chức chính trị, đoàn thể, xã hội được nhà nước đãi ngộ theo chế độ.

Số cán bộ, công chức làm việc cho các tổ chức chính trị, đoàn thể, xã hội được nhà nước trả lương chiếm 7.2% nhân lực làm việc cho nhà nước và 1,1% tổng lực lượng lao động xã hội. Nếu tính cả số cán bộ không chuyên trách ở cấp xã, phường, thôn, xóm (hoạt động trong các tổ chức quần chúng công cấp cơ sở), tổng số người hoạt động trong lĩnh vực tổ chức quần chúng công (có biên chế và không có biên chế) ước tính vào khoảng 337.981 người.

Chỉ đến năm 2016, báo chí mới "vô tình" phát hiện là hàng năm, ngân sách đã phải vung đến 14.000 tỷ đồng cho các tổ chức chính trị - xã hội. Nhưng sau đó, con số này đã trở nên quá nhỏ bé khi xuất hiện một đánh giá của Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VERP- Vietnam Institute for Economic and Policy Research) cho biết nguồn lực xã hội được rót vào các tổ chức công chiếm tới 1,7% GDP của cả nước, tức là tương đương với hơn 71.000 tỷ đồng.

‘Ăn tàn phá hại’

Trong tình hình ngân sách xuất hiện nhiều dấu hiệu cạn kiệt từ cuối năm 2015 và kéo dài liên tục trong hai năm 2017 và 2018, đã rộ lên nhiều chỉ trích trong nội bộ đảng đối với hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam và Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam.

Nếu trước đây kinh phí dành cho các tổ chức chính trị - xã hội trên thường không được lôi ra bình phẩm, thì nay ngay cả một số tờ báo nhà nước cũng bắt đầu bình luận mang màu sắc giễu cợt, châm biếm và chỉ trích. Chỉ riêng 6 tổ chức chính trị - xã hội trên đã "ngốn" hơn 1 nghìn tỷ ngân sách mỗi năm.

Giáo sư Nguyễn Đình Cống - một tiếng nói bất đồng ở Việt Nam - còn nói thẳng rằng cần suy nghĩ đến việc giải thể Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Cho đến nay, "thành tích" lớn nhất của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là giúp đảng cầm quyền ngăn chặn và loại hầu hết các ứng cử viên độc lập, mà bằng chứng sống đông nhất đã hiện hình trong cuộc bầu cử Quốc hội vào tháng Năm, 2016, chủ yếu qua những màn đấu tố thô bạo không khác mấy so với thời cải cách ruộng đất cách đây đến bảy chục năm : số người tự ứng cử lọt vào Quốc hội đã giảm đi phân nửa so với những kỳ bầu cử Quốc hội trước đó. Cũng trong cuộc bầu cử Quốc hội này, thậm chí tỉ lệ người ngoài đảng đã rớt xuống chỉ còn khoảng 4%, so với "10% theo tiêu chí".

Một bằng chứng sống sượng khác : Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã hầu như không chia sẻ với bất kỳ tổ chức và nhân vật tôn giáo nào khác thể hiện tiếng nói và hành động khác với chủ ý độc trị của đảng cầm quyền. Thậm chí ngược lại, giới lãnh đạo của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tự nguyện biến thành cánh tay đắc lực giúp cho đảng bóp nghẹt hơn quyền tự do tôn giáo của người dân - được hiến định qua các Hiến Pháp nhưng còn lâu mới được khẳng định trong một văn bản luật về tôn giáo.

Trong khi đó, một cựu quan chức cấp sở cũng nói công khai là có thể giải tán Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam.

Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cũng trở nên vô tích sự và phản cảm không kém Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Từ khi có Luật Lao Động, tổ chức này đã chưa hề chủ động tổ chức một cuộc đình công hoặc lãn công nào cho công nhân, bất chấp vô số khó khăn và bất công trùm phủ lên đầu lớp công nhân vừa nghèo vừa đói cùng hàng ngàn cuộc đình công tự phát của công nhân nổ ra hàng năm.

Không những không hỗ trợ công nhân, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam lại nối thêm một cánh tay giúp công an ngăn chặn đình công. Trong một số trường hợp, công nhân còn phát hiện chính cán bộ công đoàn làm công tác chỉ điểm để "khoanh vùng đối tượng" và sau đó là bắt bớ tống giam những công nhân khởi xướng đình công.

Từ rất nhiều năm qua, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cũng đương nhiên trở thành một khâu trung gian hưởng ít nhất 2% trên tổng quỹ lương doanh nghiệp. Số tiền không nhỏ này, cộng với khoản ngân sách mập mạp hàng năm, đã biến Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam thành một gã trọc phú ngồi mát ăn bát vàng…

Quan chức cũng ‘bất đồng chính kiến ?’

Trong tương lai gần, rất gần, có lẽ không ít công chức và viên chức của đoàn thể nhà nước - những người đã quen "gật" trong các cuộc họp chi bộ trước đường lối nghị quyết cực kỳ sáo rỗng của đảng, đã quen với những từ "sẵn sàng !", "nhất trí" với các phong trào vừa hình thức vừa vô bổ mà đảng phát động, sẽ phải ngậm đắng nuốt cay rời nhiệm sở - nơi họ đã có thể ngồi không nhiều năm qua hoặc gần như thế trong lúc đều đều hưởng những đồng tiền vắt kiệt từ mồ hôi và cả nước mắt của dân chúng.

Rất có thể đề tài nghiên cứu về "đổi mới mô hình tổ chức và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội" của Ban tổ chức trung ương sẽ được Tổng bí thư Trọng ưu ái cho "ứng dụng kết quả" sớm. Theo đó và cũng giống như chiến dịch "cải tổ" Bộ công an đang diễn ra, khối đoàn thể chính trị - xã hội sẽ lâm vào cảnh "ghế rất ít, đít rất nhiều", kéo theo yêu cầu bắt buộc phải sáp nhập nhiều ghế vào một ghế, dẫn đến cảnh tượng nhiều quan chức hội đoàn sẽ phải hưu non hoặc bị hạ cấp, thậm chí phải "ra đường" - một dạng thân phận hoàn toàn trái ngược với cảnh trước đây ung dung ăn thuế của dân nhưng chỉ biết "hót" theo đảng.

Thế nhưng lại có chuyện "rời biên chế, chúng tôi biết sống bằng gì ?" - một loại tán thán rất đặc trung rất điển hình mà chính Tổng bí thư Trọng đã nghe được từ giới cử tri "trung thành" của ông và được ông thuật lại.

Biết đâu đấy, chính cái thành phần thất nghiệp bắt buộc ấy sẽ phát sinh và trở thành nhân tố đả kích "chế độ bất công" nhiều nhất, mạnh nhất, có khi còn mạnh hơn cả giới đấu tranh dân chủ nhân quyền. 

Phạm Chí Dũng

Người Việt, 15/04/2018