 | Tổng quan: | 3639217 |
Việt – Lào quả là một dạng quan hệ quốc tế "hiếm có khó tìm" đúng như sự vinh danh được nhấn mạnh trong dịp Tổng bí thư, Chủ tịch nước Thongloun Sisoulith thăm Việt Nam từ 28 – 29/6. Nhưng "sòng bài" các cường quốc đang "chơi" hiện nay trên toàn cầu, đặc biệt là ở khu vực, đặt ra cho tình anh em keo sơn Lào – Việt nhiều thách thức không dễ vượt qua.
Tổng bí thư – Chủ tịch nước Lào Thongloun Sisoulith và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng ở Hà Nội hôm 28/6/2021 - Báo Dân Tộc
Ngày 28/6/2021, tại Hà Nội, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Lào Thongloun Sisoulith và Tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng đã chứng kiến việc ký kết các văn kiện hợp tác song phương. Các hiệp định và thoả thuận ấy bao gồm : 1. Chiến lược hợp tác giữa chính phủ hai nước : 2. Hiệp định Hợp tác Việt Nam – Lào giai đoạn 2021 – 2025 : 3. Thỏa thuận hợp tác giữa Bộ Kế hoạch – Đầu tư Việt Nam và Bộ Kế hoạch – Đầu tư Lào : 4. Thỏa thuận hợp tác giữa hai Văn phòng Trung ương hai đảng : và 5. Kế hoạch hợp tác trong lĩnh vực thông tin giữa Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam với Bộ Thông tin, Văn hóa và Du lịch Lào.
Tầm quan trọng về chuyến thăm của Tổng bí thư - Chủ tịch nước Lào Thongloun Sisoulith hẳn nhiên không chỉ nằm ở năm văn kiện quan trọng nói trên. Tại buổi quốc yến tối 28/6, hai nhà lãnh đạo Nguyễn Phú Trọng và Thongloun Sisoulith đều nhấn mạnh đến ý nghĩa chiến lược của mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện Việt Nam – Lào : đều đánh giá đó là tài sản chung vô giá của hai dân tộc, nhân tố bảo đảm sự tồn tại, phát triển của hai nước. Hai bên cũng khẳng định, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, hai Đảng, hai Nhà nước và nhân dân hai nước cũng sẽ quyết tâm cùng nhau giữ gìn, vun đắp cho mối quan hệ đặc biệt ấy ngày càng phát triển sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực.
Hiếm có diễn văn đáp từ nào biểu đạt hơn lời của Tổng bí thư - Chủ tịch nước Lào khi ông phát biểu : "Tôi xin thông báo các đồng chí, cuộc hội đàm của chúng ta hôm nay đã thành công tốt đẹp, hai bên đã nhất trí ra Tuyên bố chung, ký kết các văn kiện quan trọng nhằm tiếp tục khẳng định mạnh mẽ quyết tâm chính trị cao độ để tiếp tục tăng cường, thắt chặt mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện giữa hai Đảng, hai Nhà nước và nhân dân hai nước chúng ta ngày càng không ngừng phát triển bền vững mà không có thế lực nào phá hoại được".
Vâng, nhưng xin hỏi thế lực nào có thể phá hoại được tình hữu nghị mãi mãi xanh tươi đời đời bền vững ấy ?
Tổng bí thư, Chủ tịch Lào Thongloun Sisoulith và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng của Đảng cộng sản Việt Nam chứng kiến lễ ký kết Kế hoạch hợp tác trong lĩnh vực thông tin giữa Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam và Bộ Thông tin Văn hóa và Du lịch Lào ở Hà Nội hôm 28/6/2021. Hình : TTXVN
Phải chăng một trong những "chính danh thủ phạm" ở đây trước hết là những thay đổi trong môi trường quốc tế và quốc nội mỗi nước ? Một cách ước lệ, liệu có thể lấy cái mốc ngày 9/4/1945, Hồ Chí Minh đã mời Hoàng thân Souphanouvong đang ở Vinh ra Hà Nội, coi đó là những viên gạch đầu tiên xây dựng mối quan hệ Việt – Lào ? Rồi tiếp đến những năm tháng trùng điệp của chiến tranh tàn khốc trên toàn cõi Đông Dương, cả Đảng cộng sản Việt Nam lẫn Đảng nhân dân cách mạng Lào đều mặc nhiên coi bang giao giữa hai quốc gia có mối quan hệ đặc biệt, với vai trò như là đồng minh chiến lược của nhau, nhưng không hề có bất cứ một văn bản cam kết đồng minh nào, ít nhất trên giấy trắng mực đen.
Trong bối cảnh bấy giờ, hiển nhiên phía Lào không thể có sự lựa chọn nào khác. Những năm tháng thời chiến đã hình tượng hóa mối bang giao thành quan hệ "hạt muối cắn đôi, cọng rau bẻ nửa". Đúng là đặc biệt của đặc biệt ! Tuy nhiên, "miếng pho mát miễn phí duy nhất chỉ nằm trên cái bẫy chuột mà thôi !". Điều này thì cả lãnh đạo Việt Nam lẫn lãnh đạo Lào đều ngấm ngầm cảm nhận một cách chậm chạp nhưng "bền vững" không kém tình anh em keo sơn thuở nào. Đặc biệt là các phức cảm chính trị bắt đầu va đập nhau chan chát kể từ khi "người láng giềng khổng lồ phương Bắc" xuất hiện trên bàn cờ địa-chính trị toàn cầu cũng như tại khu vực.
Trong một phân tích ngày 21/6/2021 trên "Tạp chí Việt Nam" của đài RFI, tác giả Thanh Phương đã chỉ rõ cái nhân tố địa-chính trị có khả năng làm lệch đường ray truyền thống của quan hệ Việt – Lào [1]. Đó là vào lúc Trung Quốc bành trướng thế lực về phía nam thông qua sáng kiến "Một vành đai, Một con đường", Việt Nam lại cố duy trì ảnh hưởng khu vực của mình. Trong khi đó, Hà Nội không thể tranh đua với Bắc Kinh về mặt đầu tư và vốn vay. Kết quả, Hà Nội rất sợ Vientiane cũng sẽ đi theo con đường giống Campuchia, ngày càng "giãn" và "thoát" Việt, đồng thời lún sâu vào vòng ảnh hưởng của Bắc Kinh. Trong bối cảnh quan hệ giữa Trung Quốc và ASEAN phát triển, Lào càng có lý do để vui mừng trước sự trưởng thành trong quan hệ nhiều mặt với Trung Quốc.
Là một đoạn trong tuyến đường sắt nối liền Trung Quốc với Singapore, cung đường Trung – Lào được truyền thông bạn ca ngợi, vì đưa Lào từ một nước bị phong tỏa trở thành quốc gia kết nối của khu vực. Tuyên bố chung Hà Nội tối 29/6 vẫn nhấn mạnh : "Hai Đảng, hai Nhà nước và nhân dân hai nước có trách nhiệm cùng nhau giữ gìn, vun đắp cho mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện Việt Nam – Lào… trên cơ sở phát huy tinh thần độc lập, tự chủ, hợp tác bình đẳng và cùng có lợi, dành ưu tiên, ưu đãi, hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho nhau cùng phát triển vì sự phồn vinh của mỗi nước, vì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở Đông Nam Á và trên thế giới".
Nhưng để thực thi "tinh thần độc lập, tự chủ, hợp tác bình đẳng…" là vấn đề không đơn giản. Không chỉ Biển Đông, hàng loạt các khúc nhôi khác : từ các đập thuỷ điện trên sông Mekong đến vấn đề phân định ranh giới quốc gia, thậm chí cả khát vọng đổi mới thể chế… tất cả ngày càng tỏ ra là những "khúc xương" khó nuốt cho cả anh lẫn em. Chưa nói, ở đây cần một sự minh định, "ai là anh, ai là em" ? Giáo sư Tiến sĩ Trương Giang Long từng tiết lộ, có bạn Lào đã đặt câu hỏi như thế ! Văn hóa Lào là vậy, khiêm tốn, hiền hòa và không bao giờ phản ứng gay gắt, quyết liệt. Là các Phật tử thuần thành, ông em biết ông anh "lực bất tòng tâm", nhưng không thể giam hãm nhân dân các bộ tộc Lào trong đói nghèo và lạc hậu để mơ về một ý thức hệ hão huyền. Túng đành phải tính ! [2]
Mà đâu chỉ có tính một mình với Trung Quốc. Giờ đây, Lào đang mở rộng quan hệ với Nga. Theo tin từ Xieng Khouang, lực lượng quân đội Nga đang kiểm tra diện tích khoảng 500 ha ở tỉnh này xem có phù hợp để xây dựng căn cứ không quân hay không. Nga bắt đầu rà phá vật liệu chưa nổ và bom mìn sót lại sau chiến tranh ở tỉnh này để giúp xây dựng một kế hoạch mới nhằm mở rộng viện trợ quân sự cho Lào. Lực lượng của Nga và Lào đang làm việc cùng nhau để xây dựng sân bay mới và sẽ biến nơi đây thành một sân bay hiện đại bậc nhất khu vực. Việc triển khai lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga ở đây cũng có thể là một đòn giáng khá mạnh vào uy tín của Mỹ và phương Tây ở Đông Nam Á.
Sự mở rộng quan hệ của Lào với Trung Quốc và Nga là hệ quả tất yếu của những chuyển động địa-chính trị trong khu vực. Sự mở rộng này, nhìn từ góc độ an ninh xứ sở, có khi bị cắt nghĩa như là chỉ dấu của sự bất an. Nhưng bất an và đáng báo động hơn chính là cái tư duy "quan toàn quyền" từ thuở mồ ma thực dân còn sót lại trong não trạng một số giới chức Việt Nam ? Chẳng ngẫu nhiên mà cách đây mấy năm, Cụ Nguyễn Trọng Vĩnh, lão tướng kiêm nhà ngoại giao, từng là cố vấn cho Lào và làm đại sứ nước ta ở Trung Quốc 13 năm có lẻ, được rạng danh với câu đối : "Làm cố vấn miền Tây, ghi lời Bác không làm ‘lão Toàn quyền’, luôn nhớ chữ ‘Chủ quyền’ của Bạn/Đi Đại sứ nước Tàu, thuận lòng Dân chẳng ngại ‘người Đại quốc’, giữ trọn điều ‘Quốc thể về Ta’".
Thủ tướng Lào Thongloun Sisoulith (giờ là Tổng bí thư và Chủ tịch nước và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ở Bắc Kinh hôm 6/1/2020. Reuters
Đối với Lào cũng như bất cứ quốc gia nào khác trên thế giới, chủ quyền là vấn đề thiêng liêng. Không thể "ăn mày dĩ vãng", kể lể công trạng giúp bạn trước đây, mà thật ra cũng chính là giúp mình, để lấn át tinh thần "độc lập, tự chủ" của Lào ngày nay. Cũng như đối với các đại cường, không phải vì họ là những nước lớn mà ta đánh mất "quốc thể" trong mỗi ứng xử. Vào những năm 1980, đứng trước cuộc khủng hoảng ở mỗi nước, Lào và Việt Nam đã buộc phải điều chỉnh chính sách, về đối ngoại cố gắng phá vỡ thế bị cô lập. Việt Nam bắt đầu nới lỏng sức ép đối với Lào, trong khi Lào lại phát huy vai trò làm cầu nối cho quá trình bình thường hóa Việt – Trung.
Việt – Lào từ nay liệu có đủ ý chí chính trị để nâng tầm quan hệ lên một chất lượng cao hơn trước hay không là thách thức của cả hai Đảng, hai Nhà nước và đặc biệt là của cộng đồng doanh nghiệp mỗi nước. Vẫn biết, Việt Nam hiện là quốc gia có vốn đầu tư nước ngoài lớn thứ ba tại Lào, sau Trung Quốc và Thái Lan. Tính đến tháng 12/2020, đầu tư của Việt Nam vào Lào đạt 4,1 tỷ USD, theo báo chí trong nước. Tuy nhiên, 4,1 tỷ USD này khi nào sẽ được hoàn thiện trên thực tế ? Những hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam tại Lào liệu mất bao nhiêu thời gian mới xóa hết được hình ảnh tiêu cực liên quan đến việc hủy hoại rừng nguyên sinh nói riêng và môi trường nói chung trên đất bạn ?
Những câu hỏi gai góc này không thể giải quyết trong chuyến thăm nguyên thủ quốc gia. Bang giao quốc tế giống như quan hệ giữa con người với nhau. Để bạn nể mình, tôn trọng mình, chứ không phải do e ngại hay sợ hãi, mà bạn nói những lời "có cánh" về ta. Quan hệ hai nước rồi đây có khép lại được chương cũ, để chuyển sang bản hợp xướng mới – Hợp xướng của "Đồng thuận Việt – Lào" ? Tôn trọng độc lập, chủ quyền của bạn : tôn trọng các quyết định liên quan đến chính sách đối nội và đối ngoại : không can thiệp vào công việc nội của Lào. Việt – Lào, mỗi bên tự chủ, tự cường, phát huy tối đa năng lực và sức mạnh nội sinh, hòa đồng bộ trong một cấu trúc khu vực tự do và rộng mở. Tương lai tươi sáng, nhưng con đường tới đó còn không ít gian nan.
Đinh Hoàng Thắng
Nguồn : RFA, 30/06/2021
*****************
Thanh Phương, RFI, 21/06/2021
Với thu nhập bình quân tính theo đầu người 2.500 đôla/năm, Lào hiện vẫn là một trong 47 quốc gia kém phát triển nhất, theo bảng xếp hạng của Liên Hiệp Quốc. Chính vì Lào là một quốc gia nghèo như vậy, cho nên Trung Quốc đã dễ dàng mở rộng ảnh hưởng đối với một nước cộng sản "anh em" của Việt Nam.
Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường (trái) và thủ tướng Lào Thongloun Sisoulith duyệt đội quân danh dự tại Đại Sảnh Đường Nhân Dân, Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 06/01/2020. AP - Mark Schiefelbein
Vào lúc Trung Quốc bành trướng thế lực về phía nam thông qua sáng kiến "Một vành đai, Một con đường", Việt Nam cố duy trì ảnh hưởng khu vực của mình. Đặc biệt Hà Nội không thể tranh đua với Bắc Kinh về mặt đầu tư và vốn vay, nên rất sợ Lào cũng sẽ đi theo con đường giống Cam Bốt lọt sâu thêm vào vòng ảnh hưởng của Trung Quốc.
Do Lào đã từng sát cánh với đồng minh Việt Nam trong cuộc chiến tranh chống Mỹ, cho nên trong một thời gian dài, quan hệ giữa hai nước rất mật thiết, và ảnh hưởng của Hà Nội rất lớn, nếu không muốn nói là bao trùm lên chính quyền Viên Chăn.
Cũng như toàn bộ các lãnh đạo trước đây và hiện nay của Lào, tân tổng bí thư đảng Nhân dân Cách mạng Lào kiêm chủ tịch nước Thongloun Sisoulith đã từng được đào tạo ở Việt Nam.
Tuy vẫn tuyên bố đi theo chính sách quốc phòng "ba không" : không liên minh quân sự với bất cứ nước nào, không cho bất cứ nước nào đặt căn cứ quân sự trên lãnh thổ của mình, không dựa vào nước này để chống nước kia, nhưng trên thực tế Việt Nam coi như vẫn có một liên minh với Lào suốt từ sau chiến tranh cho đến nay, tương tự như liên minh giữa Trung Quốc với Bắc Triều Tiên. Đối với Việt Nam, Lào là người bạn đáng tin cậy nhất. Lào là một trong hai quốc gia (cùng với Cuba) được đảng cộng sản Việt Nam gọi là "anh em".
Nhưng liên minh này bây giờ không còn vững chắc như trước nữa, vì nước Lào " anh em" của Việt Nam nay phụ thuộc ngày càng nhiều vào một người "anh" lớn hơn, đó là Trung Quốc.
Trong bài báo đăng trên mạng ngày 20/01/2021, tờ báo Nhật Nikkei Asia nhắc lại cho đến năm 2013, Việt Nam vẫn là nhà đầu tư hàng đầu ở Lào, với tổng vốn đầu tư lên đến 4,9 tỷ đôla cho hơn 420 dự án tính từ năm 1989. Lúc đó Trung Quốc chỉ đứng hạng 3, sau cả Thái Lan. Nhưng đến năm 2020, Trung Quốc đã vượt lên trở thành nhà đầu tư lớn nhất ở Lào, bỏ ra đến hơn 12 tỷ đôla cho 785 dự án, từ việc xây dựng các đặc khu kinh tế, cho đến việc thực hiện các dự án cơ sở hạ tầng lớn.
Cũng đến năm 2020, Trung Quốc đã trở thành nhà tài trợ lớn nhất của Lào, cho Viên Chăng vay tổng cộng 5,9 tỷ đôla, trên tổng số 12,6 tỷ đôla nợ nước ngoài của Lào. Đến năm 2019, ngay trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát, Trung Quốc cũng đã nhảy lên thành đối tác thương mại đứng hàng thứ hai của Lào, chỉ thua có Thái Lan.
Một phần chính nhờ những dự án quy mô lớn do Trung Quốc tài trợ như các đập thủy điện và các tuyến đường xe lửa cao tốc mà nền kinh tế của Lào đạt mức tăng trưởng 6-7% mỗi năm.
Trong bối cảnh như vậy không có gì đáng ngạc nhiên khi tân chủ tịch của Lào ngay sau khi nhậm chức đã tỏ dấu hiệu thắt chặt thêm quan hệ với Trung Quốc.
Bà Khemmani Pholsena, 64 tuổi, bộ trưởng chủ nhiệm văn phòng chủ tịch nước, là người bạn thời tiểu học của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Nikkei Asia ngày 07/04/2021 cho biết, sau khi Quốc hội chính thức bầu tổng bí thư đảng Thongloun Sisoulith làm chủ tịch nước của Lào trong tháng 3, Viên Chăn đã bổ nhiệm một người bạn thời tiểu học của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình làm cố vấn cao cấp cho ông Thongloun. Đó là bà Khemmani Pholsena, 64 tuổi, nguyên bộ trưởng bộ Công Thương, được giao giữ chức bộ trưởng chủ nhiệm văn phòng chủ tịch nước.
Theo lời chuyên gia Norihiko Yamada, Viện Các nền kinh tế phát triển, được tờ Nikkei Asia trích dẫn, Khemmani được bổ nhiệm chức vụ cao như thế chính là nhờ mối quan hệ thân thiết giữa bà với chủ tịch Tập Cận Bình. Đến thủ đô Viên Chăn sau khi dự Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương ở Việt Nam, chủ tịch Trung Quốc đã gặp riêng bà Khemmani và gia đình bà, mà ông xem là "một người bạn chí cốt". Chuyên gia Yamada còn dự báo là bà Khemmani sẽ tháp tùng chủ tịch nước - tổng bí thư Thongloun trong chuyến công du của ông tại Trung Quốc.
Giữ Lào về phía mình hiện là một trong những ưu tiên trong chính sách ngoại giao của Việt Nam. Vấn đề là làm sao đạt được mục tiêu đó mà không phải lao vào một cuộc tranh đua tốn kém với Trung Quốc.
Trong một bài viết (Vietnam’s tug of war with China over Laos) đăng trên trang mạng East Asia Forum ngày 12/05/2021, tác giả Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu sinh tại Đại học Victoria, Wellington, New Zealand, nhắc lại là vào tháng 3 vừa qua, Việt Nam thông báo đã tặng cho Lào một tòa nhà Quốc hội mới trị giá 111 triệu đôla. Hành động này phản ánh sự quan ngại của Hà Nội trước ảnh hưởng ngày càng lớn của Bắc Kinh đối với đồng minh thân thiết nhất của Việt Nam.
Theo tác giả Nguyễn Khắc Giang, sự sống còn của Việt Nam về mặt địa chính trị cũng phụ thuộc vào quan hệ với Lào, nhất là khi Trung Quốc đã lôi kéo được Cam Bốt vào quỹ đạo của mình thông qua sự yểm trợ cho chính phủ của thủ tướng Hun Sen.
Thế nhưng, do ảnh của Trung Quốc trong khu vực ngày càng lớn, đã nảy sinh những bất đồng giữa Viên Chăn với Hà Nội. Lào có tham vọng trở thành "máy phát điện của Châu Á", cho nên đã xây rất nhiều đập thủy điện trên sông Mekong, trong đó có nhiều dự án với tiền do Trung Quốc cho vay. Việt Nam vẫn phản đối việc xây các đập đó vì muốn bảo vệ vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Hà Nội cũng thường đưa vấn đề Biển Đông lên bàn hội nghị trong các cuộc họp của ASEAN, nhưng Lào lại không muốn đề cập đến vấn đề này vì sợ làm mích lòng chủ nợ Trung Quốc.
Sáng kiến "Một vành đai, Một con đường" do chủ tịch Tập Cận Bình khởi xướng được Viên Chăn đón nhận nồng nhiệt, nhưng Hà Nội tỏ vẻ lạnh nhạt. Một số học giả Việt Nam sợ rằng các dự án trong khuôn khổ sáng kiến đó, trong đó có tuyến đường sắt Côn Minh - Singapore, băng ngang qua Lào, chính là nhằm cô lập Việt Nam với khu vực.
Nhưng theo tác giả Nguyễn Khắc Giang, Hà Nội vẫn còn một số thế mạnh so với Trung Quốc. Thứ nhất, bang giao giữa Việt Nam với Lào dựa trên mối quan hệ chính trị chặt chẽ được phát triển hơn 40 năm, cũng như quan hệ kinh tế và văn hóa sâu rộng giữa hai nước.
Các công ty Việt Nam đã hoạt động thành công tại Lào trong nhiều thập kỷ qua, đặc biệt là ở các tỉnh phía Nam như Savannakhet và Attapeu. Các hoạt động kinh tế hàng ngày giữa hai nước hầu như không có rào cản và nhiều người Việt Nam đã nhân cơ hội này để nhập cư vào Lào, làm nhiều công việc khác nhau, từ chủ cửa hàng nhỏ đến công nhân xây dựng.
Thứ hai, Lào cũng có lợi ích chiến lược trong việc duy trì mối quan hệ nồng ấm với Việt Nam. Lào là một quốc gia nằm trong đất liền, cho nên Việt Nam là ngõ tốt nhất cho Lào tiếp cận đường biển để giao thương. Các dự án cơ sở hạ tầng để kết nối Lào với các trung tâm kinh tế trọng điểm của Việt Nam, trong đó có dự án tuyến đường sắt Viên Chăn đến cảng nước sâu Vũng Áng của miền Trung Việt Nam, đang được xem xét.
Theo các nhà quan sát được Đài Tiếng nói Hoa Kỳ trích dẫn ngày 23/04/2021, trong năm nay, Lào đã tiếp nhận nhiều đề nghị viện trợ và đầu tư vì các chính phủ các nước Việt Nam, Nhật Bản và Thái Lan đang cố làm giảm bớt ảnh hưởng của Trung Quốc trên quốc gia nghèo này.
Riêng Việt Nam, theo tờ Nhân Dân, cơ quan ngôn luận của Đảng cộng sản Việt Nam, đã đề ra chiến lược hợp tác 2021-2030 và một thỏa thuận hợp tác 5 năm với Lào. Việt Nam cũng đã hỗ trợ Lào phòng chống Covid-19 và 1.000 học bổng cho Lào vào năm ngoái.
Việt Nam cũng có thể khai thác tâm lý lo ngại "bẫy nợ Trung Quốc" trong giới lãnh đạo ở Viên Chăn hiện nay. Theo nhật báo Nikkei Asia ngày 23/03/2021, ngoài việc vực dậy nền kinh tế bị tác động nặng nề của dịch Covid-19, một trong những thách thức hiện nay đối với tân chủ tịch nước Thongloun chính là giải quyết các món nợ Trung Quốc ngày càng đè nặng lên nước Lào.
Trong bối cảnh đó, theo tờ Nikkei Asia trong bài báo đăng trên mạng ngày 20/01, các lãnh đạo của chính quyền Viên Chăng cũng phải cố duy trì thế cân bằng trong quan hệ ngoại giao với Việt Nam và Trung Quốc. Khi lên nắm chức tổng bí thư đảng Nhân dân Cách mạng Lào vào tháng Giêng, cựu thủ tướng Thongloun Sisoulith phải chứng tỏ ông vẫn trung thành với đồng minh truyền thống Hà Nội, mặc dù nước ông, vừa nghèo, vừa nợ nần chồng chất, đang chịu ảnh hưởng ngày càng lớn của Bắc Kinh.
Nhưng theo Nikkei Asia, chứng tỏ như vậy không phải dễ bởi vì chính là trong thời gian nhiệm kỳ thủ tướng của ông Thongloun mà Trung Quốc đã qua mặt Việt Nam để chiếm vị trí nhà đầu tư hàng đầu và nhà tài trợ hàng đầu của Lào, đồng thời vượt lên thành đối tác thương mại lớn nhất của nước này, chỉ thua Thái Lan.
Thật ra, theo lời học giả Nhật Norihiko Yamada, từng làm việc với chính phủ Lào, được Nikkei Asia trích dẫn, những thay đổi nói trên và nói chung và việc Viên Chăng thắt chặt quan hệ với Bắc Kinh không hẳn là gây khó chịu cho Hà Nội. Theo ghi nhận của ông Yamada, các lãnh đạo của Lào rất chú tâm đến việc cân bằng quan hệ với Việt Nam và Trung Quốc và cho tới nay họ vẫn không làm mất mặt Việt Nam.
Đây cũng là nhận xét của Supalak Ganjanakhundee, một nhà phân tích về Đông Nam Á ở Bangkok và nhà quan sát tình hình nước Lào. Chuyên gia này nói với Nikkei Asian Review : "Nhiều lãnh đạo và quan chức mà tôi có nói chuyện trong những năm qua đã cho biết là họ xem Trung Quốc như là một mô hình phát triển, mặc dù họ được được đào tạo và giáo dục ở Việt Nam".
Thanh Phương
Nguồn : RFI, 21/06/2021
********************
Nguyễn Khắc Giang, Ba Sàm, 21/06/2021
Vào tháng 3 vừa qua, Việt Nam thông báo đã tặng cho Lào một tòa nhà quốc hội mới trị giá 111 triệu USD. Động thái này phản ánh sự không hài lòng của Hà Nội trước ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh đối với đồng minh thân cận nhất của họ. Trung Quốc đã vượt qua Việt Nam để trở thành nhà đầu tư và cho vay lớn nhất tại Lào. Giữ Lào ở bên Việt Nam là ưu tiên chính sách đối ngoại hàng đầu của Hà Nội.
Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để khỏi tham gia vào cuộc cạnh tranh tốn kém với Trung Quốc.
Lào là người bạn đáng tin cậy nhất của Việt Nam. Hai quốc gia cộng sản đã cùng nhau chiến đấu chống lại Hoa Kỳ trong Chiến tranh Việt Nam. Pathet Lào sẽ khó lên nắm quyền vào năm 1975 nếu không có sự hỗ trợ của Hà Nội. Nếu không có sự hỗ trợ của những người cộng sản Lào, con đường mòn Hồ Chí Minh – đóng một vai trò quan trọng trong chiến thắng của Bắc Việt Nam – sẽ không thể thực hiện được.
Mối liên hệ của hai chế độ là đặc biệt : đào tạo về chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là điều bắt buộc đối với các chính trị gia Lào, những người khao khát trở thành lãnh đạo quốc gia. Lào là một trong hai nước mà Đảng cộng sản Việt Nam gọi là anh em, với quốc gia còn lại là Cuba. Đại sứ Việt Nam tại Lào là một trong số ít các nhà ngoại giao có hàm Thứ trưởng Bộ Ngoại giao.
Sự sống còn về địa chính trị của Hà Nội cũng liên quan đến Lào. Việt Nam có biên giới trên bộ chỉ với Trung Quốc, Campuchia và Lào. Với lịch sử phức tạp và sự không tin tưởng vĩnh viễn vào những mục đích của Bắc Kinh, việc thành lập một khối chính trị ‘Đông Dương’ thống nhất để tự bảo vệ, chống lại hành động xâm lấn có thể xảy ra từ phương bắc luôn là ưu tiên trong tư duy chiến lược của Hà Nội.
Thất bại lần cuối cùng vào cuối những năm 1970, miền Bắc Việt Nam đã phải chiến đấu với cả hai đầu đất nước và đang trên bờ vực của sự sụp đổ hoàn toàn. Ngoài ra, vì sự ủng hộ của Trung Quốc đối với chính phủ của Thủ tướng Campuchia Hun Sen đã lôi kéo Campuchia một cách an toàn vào quỹ đạo của mình, nên Việt Nam không thể để mất Lào.
Kể từ khi sự hiện diện của Trung Quốc trong khu vực ngày càng gia tăng, đã có những bất đồng giữa Lào và Việt Nam. Lào đang phấn đấu để trở thành ‘bình điện của Châu Á’ bằng cách xây dựng hàng loạt dự án thủy điện dọc sông Mekong, nhiều dự án được tài trợ thông qua các khoản vay của Trung Quốc. Việt Nam đã lên tiếng phản đối các đập này để bảo vệ khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Hà Nội cũng háo hức đưa vấn đề Biển Đông vào chương trình nghị sự của ASEAN, trong khi Lào không quan tâm đến chủ đề này vì sợ làm mất lòng người cho vay lớn nhất là Trung Quốc.
Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh đãđược chào đón nồng nhiệt ở Viêng Chăn, nhưng nóđã bị Hà Nội tỏ thái độ lạnh nhạt. Một số học giả Việt Nam lo ngại rằng các dựán BRI, bao gồm tuyến đường sắt Côn Minh – Singapore chạy qua Lào, được thiết kế để cô lập Việt Nam với phần còn lại của khu vực. Khi Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng về phía nam thông qua BRI, Việt Nam đang phải vật lộn để duy trì phạm vi ảnh hưởng truyền thống của mình. Hà Nội không thể cạnh tranh tài chính với Bắc Kinh trong việc cung cấp các khoản vay và đầu tư. Điều này khiến họ lo ngại vì nguồn lực tài chính là yếu tố quyết định làm sâu sắc thêm quan hệ Trung Quốc – Campuchia, và Hà Nội không muốn Lào đi theo con đường tương tự.
Nhưng Việt Nam vẫn còn một con bài trong cuộc chơi.
Thứ nhất, bang giao của Việt Nam với Lào dựa trên mối quan hệ chính trị chặt chẽ được phát triển qua hơn 40 năm, cũng như quan hệ kinh tế và văn hóa sâu sắc giữa hai nước. Các công ty Việt Nam đã hoạt động thành công tại Lào trong nhiều thập kỷ qua, đặc biệt là ở các tỉnh phía Nam như Savannakhet và Attapeu. Các hoạt động kinh tế hàng ngày giữa hai nước hầu như không có rào cản và nhiều người Việt Nam đã nhân cơ hội này để nhập cư vào Lào, làm nhiều công việc khác nhau từ chủ cửa hàng nhỏ đến công nhân xây dựng. Những hoạt động giao lưu nhân dân này đã làm sâu sắc thêm mối quan hệ Việt Nam – Lào và phải một thời gian nữa Trung Quốc mới có những quan hệ tương tự.
Thứ hai, Lào cũng có lợi ích chiến lược trong việc duy trì mối bang giao nồng ấm với Việt Nam. Nằm trong đất liền, Việt Nam là con đường tốt nhất để Lào tiếp cận đường biển để giao thương. Các dự án cơ sở hạ tầng để kết nối Lào với các trung tâm kinh tế trọng điểm của Việt Nam, bao gồm một tuyến đường sắt được đề xuất từ Viêng Chăn đến cảng nước sâu Vũng Áng của miền Trung Việt Nam, đang được xem xét. Việc tài trợ cơ sở hạ tầng của Trung Quốc cũng khiến Lào phải chịu gánh nặng nợ nần và dễ bị Bắc Kinh thao túng. Việt Nam đưa ra một đối trọng với xu hướng này. Chiến lược tốt nhất đối với Lào là tạo ranh giới giữa hai nước láng giềng lớn hơn và hưởng lợi từ cả hai.
Sự chuyển giao lãnh đạo ở Lào và Việt Nam vào đầu năm nay có thể mang lại một số hiểu biết sâu sắc về mối quan hệ Việt Nam – Lào – Trung Quốc trong tương lai. Tại Lào, Thủ tướng Thongloun Sisoulith, một người thông thạo tiếng Việt, đã được bầu làm tân lãnh đạo Đảng Nhân dân Cách mạng Lào và ông đã thăng chức cho một người bạn thời thơ ấu của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, con gái của một nhà ngoại giao Lào từng ở Bắc Kinh, để trở thành trợ lý hàng đầu của mình.
Tại Việt Nam, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đứng đầu một ban lãnh đạo với sự tự tin sẽ nâng cao vị thế của Việt Nam ở Châu Á. Đặc biệt, Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc đã làm một công việc đáng ngưỡng mộ trong quản lý mối quan hệ của đất nước với chính quyền Trump khó đoán, trong khi Thủ tướng mới nhậm chức Phạm Minh Chính có nhiều kinh nghiệm về chính sách đối ngoại, bao gồm cả kinh nghiệm làm việc tại các đại sứ quán nước ngoài với tư cách là một sĩ quan tình báo.
Ưu tiên chính sách đối ngoại của Hà Nội sẽ là củng cố môi trường an ninh của chính mình. Vì lý do này, Việt Nam có nhiều khả năng muốn củng cố mối quan hệ với Lào, đặc biệt là thông qua hợp tác kinh tế ngày càng sâu rộng. Các dự án đường bộ, cảng và đường sắt kết nối Lào với Việt Nam sẽ được ưu tiên – mặc dù không đạt được quy mô và tốc độ như các dự án của Trung Quốc. Hà Nội biết rằng ngay cả với bạn bè, lợi ích quốc gia vẫn phải là quyết định cuối cùng.
Nguyễn Khắc Giang
Nguyên tác : Vietnam’s tug of war with China over Laos, EastAsiaForu, 12/05/2021
Ba Sàm lược dịch
Nguồn : Ba Sàm, 12/05/2021
Nguyễn Khắc Giang là nghiên cứu sinh Tiến sĩ tại Đại học Victoria University of Wellington.
