 | Tổng quan: | 3638713 |
Thu Hằng, RFI, 26/08/2021
Trong ngày đầu tiên thăm Việt Nam, 25/08/2021, tại Hà Nội, phó tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris tuyên bố ủng hộ việc nâng cấp quan hệ với Việt Nam, từ "đối tác toàn diện" lên "đối tác chiến lược" và đề nghị sự giúp đỡ của Mỹ trong một số lĩnh vực quan trọng, đặc biệt trước mắt là chống dịch Covid-19. Riêng về lĩnh vực này, có thể nói là Việt Nam đang trở thành một mặt trận mới trong chính sách ngoại giao vac-xin của hai cường quốc Mỹ - Trung.
Phó tổng thống Mỹ Kamala Harris thăm Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương Việt Nam (NIHE), nơi nhận 270.000 liều vac-xin Pfizer vào sáng 26/08/2021, Hà Nội, Việt Nam. AP - Evelyn Hockstein
Cụ thể, theo thông cáo của Nhà Trắng ngày 25/08, Hoa Kỳ viện trợ thêm vac-xin ngừa Covid-19 cho Việt Nam, tăng hỗ trợ cho việc phân phối vac-xin và mở Văn phòng CDC khu vực Đông Nam Á ở Hà Nội để tăng cường hợp tác an ninh y tế. Điểm này nằm trong cam kết Mỹ "ở lại" lâu dài và củng cố hợp tác với các nước trong khu vực.
Trong buổi làm việc với thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính sáng 25/08, phó tổng thống Kamala Harris thông báo Hoa Kỳ "tặng thêm 1 triệu liều vac-xin Pfizer cho Việt Nam" và các liều vac-xin này "sẽ đến trong vòng 24 tiếng". Thông báo này được bà nhấn mạnh trong phần đầu phát biểu là "có thể làm nên sự khác biệt" để khẳng định mối quan hệ song phương "đã đạt được nhiều tiến bộ trong những thập niên qua".
Khi tiếp bà Kamala Harris, chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc cảm ơn Hoa Kỳ món quà "hết sức quý giá và đầy ý nghĩa" trong lúc Việt Nam đang gặp rất nhiều khó khăn chống đợt dịch nặng.
Với 1 triệu liều vac-xin được phó tổng thống Harris thông báo, Mỹ tiếp tục là nước tặng nhiều vac-xin nhất cho Việt Nam, tổng cộng 6 triệu liều, trong đó 5 triệu liều vac-xin Moderna được giao cho Việt Nam thành hai đợt, ngày 10 và 24/07, thông qua chương trình COVAX. Vac-xin Moderna được Bộ Y tế Việt Nam phê duyệt sử dụng khẩn cấp ngày 29/06.
Khoảng 10 ngày trước chuyến công du của phó tổng thống Hoa Kỳ, 90 tổng giám đốc doanh nghiệp Mỹ (Adidas, Coach, Gap, Hanesbrands, Nike, VF, Under Amour...) đã ký chung một bức thư đề nghị tổng thống Joe Biden đẩy nhanh viện trợ vac-xin cho Hà Nội. Trong thư, họ nhấn mạnh Việt Nam là một đối tác quan trọng trong chuỗi cung ứng của Mỹ và "sức khỏe của nền công nghiệp chúng ta phụ thuộc trực tiếp vào sức khỏe nền công nghiệp Việt Nam".
Có thể nói đây là một thành công trong chiến lược ngoại giao vac-xin được Việt Nam thúc đẩy : khai thác mọi nguồn, huy động mọi kênh để có được vac-xin. Thực vậy, trước khi 90 lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ gửi thư đến tổng thống Joe Biden, Hiệp hội Dệt May Việt Nam (Vitas) và Hiệp hội Da, giày và túi xách (Lefaso) Việt Nam đã họp ngày 10/08 với các lãnh đạo của các tập đoàn Mỹ về cách tìm thêm vac-xin và nối lại sản xuất.
Ngoài được viện trợ hay mua vac-xin từ Mỹ, Việt Nam cũng tìm đường tự chủ vac-xin, trong đó có hình thức chuyển giao công nghệ. Ngày 25/07, bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long cho biết một nhà máy sản xuất vac-xin theo công nghệ Mỹ đang được xây dựng, hoạt động sản xuất có thể bắt đầu từ quý I/2022. Truyền thông Việt Nam đưa tin là tập đoàn VinGroup đang đàm phán với Arturus Therapeutics Holding, ở San Diego, về việc sản xuất vac-xin công nghệ ARN thông tin. Tuy nhiên, hai tập đoàn này không trả lời đề nghị bình luận của Reuters.
Trước những đòn "tấn công" Mỹ trên mặt trận ngoại giao vac-xin, Trung Quốc đã vội "xuất chiêu" đánh phủ đầu đối thủ. Ngày 24/08, chỉ vài tiếng trước khi phó tổng thống Mỹ từ Singapore đến Hà Nội, thủ tướng Việt Nam đã phải tiếp đại sứ Trung Quốc Hùng Ba. Trong cuộc gặp không dự kiến trước này, ông Hùng Ba thông báo Bắc Kinh sẽ viện trợ thêm 2 triệu liều vac-xin giúp Việt Nam chống dịch.
Cũng trước chuyến công du của bà Harris vài ngày, bộ quốc phòng Trung Quốc đã tặng 200.000 liều vac-xin Vero-Cell của Sinopharm và 201.600 chiếc bơm kim tiêm loại dùng một lần cho bộ quốc phòng Việt Nam. Ngoài ra, phải kể đến lô 500.000 liều vac-xin đầu tiên được Bắc Kinh viện trợ trước đó cho Hà Nội với điều kiện là tiêm chủng cho công dân Trung Quốc, người Việt đi làm việc ở Trung Quốc và người dân ở biên giới.
Nhưng không chỉ có vac-xin, Mỹ còn tiếp tục trợ giúp tài chính và hỗ trợ kỹ thuật cho Việt Nam để phòng chống dịch Covid-19. Hoa Kỳ hỗ trợ thêm 23 triệu đô la giúp Việt Nam chống dịch, thông qua Đạo luật Kế hoạch Cứu hộ Hoa Kỳ (ARPA) và các nguồn hỗ trợ khẩn cấp khác. Như vậy, kể từ khi bắt đầu đại dịch, thông qua hai cơ quan Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Mỹ (CDC) và Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Washington đã viện trợ tổng cộng 44 triệu đô la cho Hà Nội.
Khoản hỗ trợ kinh phí gần đây nhất là 4,5 triệu đô la, được thông báo ngày 03/08. Vào tháng 09/2020, 100 chiếc máy trợ thở, trị giá 1,7 triệu đô la, nằm gói hỗ trợ 9,5 triệu đô la để chống dịch Covid-19, đã được USAID tặng Bộ Y tế Việt Nam.
Theo thông cáo của Nhà Trắng, những khoản hỗ trợ này nhằm "thúc đẩy việc tiếp cận công bằng và cung cấp vac-xin an toàn và hiệu quả, củng cố hệ thống y tế của Việt Nam để ứng phó với Covid-19 và xây dựng năng lực để phát hiện và giám sát Covid-19 và các mối đe dọa dịch bệnh trong tương lai". USAID cũng viện trợ cho Hội Chữ thập đỏ Việt Nam 1 triệu đô la để giảm tác động và ngăn chặn sự lây lan của Covid-19 trong các cộng đồng dễ bị tổn thương.
Ngoài ra, theo dự kiến 77 tủ cấp đông âm sâu để bảo quản vac-xin theo công nghệ ARN thông tin (Moderna, Pfizer/BioNTech), được bộ trưởng quốc phòng Lloyd Austin hứa tặng trong chuyến công du vào tháng 07, sẽ về đến Việt Nam vào đầu tháng 09. Số quà này góp phần nâng cao đáng kể mạng lưới phân phối vac-xin của Việt Nam.
Cuối cùng, USAID cho biết sẽ xem xét viện trợ trong thời gian sớm nhất bồn chứa ô-xy, các loại bình đựng và thiết bị phụ trợ, theo đề nghị của bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long trong cuộc họp ngày 03/08.
Văn phòng CDC khu vực Đông Nam Á ở Hà Nội là một dấu hiệu khác cho thấy Hoa Kỳ xem Việt Nam là một địa bàn quan trọng trong cuộc chiến chống Covid-19 tại khu vực. Chiều 25/08, cùng với phó thủ tướng Phạm Bình Minh và bộ trưởng Y tế Phạm Thanh Long, phó tổng thống Mỹ đã tham gia lễ khai trương trực tuyến Văn phòng Khu vực Đông Nam Á của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) tại Hà Nội, với sự tham dự của bộ trưởng Y tế các nước ASEAN và Papua New Guinea.
Việc lập Văn phòng CDC Đông Nam Á thể hiện ưu tiên cao của chính phủ Hoa Kỳ trong hợp tác với khu vực về y tế nói chung và kiểm soát dịch bệnh nói riêng, theo phó thủ tướng Phạm Bình Minh. Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc hài lòng về việc CDC Hoa kỳ đặt văn phòng cho khu vực Đông Nam Á tại Hà Nội, góp phần giúp Việt Nam và các nước khác trong vùng trong việc phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh và bảo vệ sức khỏe của người dân.
Nhà Trắng khẳng định "Văn phòng CDC sẽ thúc đẩy an ninh y tế toàn cầu bằng cách duy trì sự hiện diện bền vững trong khu vực, cho phép phản ứng nhanh chóng và hiệu quả đối với các mối đe dọa sức khỏe".
Việc thành lập Văn phòng CDC khu vực Đông Nam Á được Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ thông báo sau Hội nghị Ngoại trưởng Hoa Kỳ - ASEAN do Việt Nam chủ trì ngày 10/09/2020. Văn phòng CDC ở Hà Nội có thể có 64 nhân viên. Theo trang Nikkei, vào thời điểm đó, vai trò của CDC Đông Nam Á chưa được định hình cụ thể, nhưng cũng có thể nhắm đến Bắc Kinh, vì Trung Quốc là nơi khởi nguồn đại dịch Covid-19.
Cuối cùng, thông qua cơ quan Giảm thiểu Đe dọa Quốc phòng, Hoa Kỳ đã cung cấp hai Trung tâm Điều hành Khẩn cấp Y tế Công cộng Khu vực, hiện đang hoạt động 24/7 để thu thập và chia sẻ thông tin giám sát Covid -19 thông qua Bộ Y tế.
Thu Hằng
Thanh Hà, RFI, 26/08/2021
Trước khi kết thúc chuyến công du Việt Nam vào ngày 26/08/2021, bên cạnh những phát biểu rất được trông đợi về chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương, theo hãng tin AP, phó tổng thống Mỹ Kamala Harris đã đề cập đến vấn đề nhân quyền, nhưng tránh nêu bật quyền tự do ngôn luận, cho dù Việt Nam thường xuyên bị lên án chà đạp nhân quyền.
Nhà Trắng : "Chuyến công du của Phó Tổng thống thể hiện cam kết sâu sắc của Mỹ với Việt Nam" – VnEconomy
Trong cuộc hội thảo bàn tròn với đại diện các tổ chức xã hội dân sự tại Việt Nam, phó tổng thống Mỹ đã đặc biệt quan tâm đến quyền những người khuyết tật, quyền của những người chuyển đổi giới tính và mục tiêu bảo vệ môi trường. Bà Harris nhấn mạnh : "Những người chuyển đổi giới tính xứng đáng được đối xử bình đẳng, được bảo đảm chăm sóc về y tế một cách bình đẳng, đây là một vấn đề Mỹ đang phải đối mặt tương tự như ở Việt Nam".
Về tình trạng phụ nữ bị bạo hành, nữ phó tổng thống đầu tiên của Hoa Kỳ khẳng định "phụ nữ phải được bảo vệ trước những hành vi bạo hành về giới". Nhưng hãng tin AP lấy làm tiếc là nhân vật số hai trong chính quyền Biden đã tránh đề cập đến tự do ngôn luận, quyền tự do bày tỏ chính kiến ở Việt Nam.
Trong báo cáo tháng 12/2020, tổ chức Ân Xá Quốc Tế đã mạnh mẽ chỉ trích Việt Nam về các vụ bắt giữ tùy tiện và đàn áp các nhà đấu tranh nhân quyền. Theo Ân Xá Quốc Tế, 40% tù nhân chính kiến tại Việt Nam là những blogger sử dụng mạng xã hội để bày tỏ lập trường.
Bà Kamala Harris như vậy là đã kết thúc một tuần lễ công du hai nước Singapore và Việt Nam, nhằm tiếp tục khẳng định quyết tâm của Hoa Kỳ ngăn chận ảnh hưởng của Trung Quốc trong vùng Châu Á - Thái Bình Dương.
Phó tổng thống Hoa Kỳ đã có hàng loạt buổi làm việc với lãnh đạo Singapore và Việt Nam, đẩy mạnh hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, quốc phòng. Với Singapore, Washington tập trung nhiều vào thỏa thuận chống biến đổi khí hậu và chiến lược an ninh mạng. Với Việt Nam, trọng tâm được đặt vào các lĩnh vực kinh tế và y tế.
Nhưng đáng chú ý hơn cả là phát biểu của phó tổng thống Hoa Kỳ về Biển Đông. Báo tài chính Nhật Asia Nikkei nhắc lại trong cuộc trao đổi với chủ tịch Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc hôm 25/08, bà Kamala Harris tuyên bố : "Hải quân Mỹ sẽ tiếp tục duy trì sự hiện mạnh mẽ tại Biển Đông và tiếp tục đương đầu trước những hành vi dọa nạt của Bắc Kinh, trước những đòi hỏi quá đáng trên biển" của Trung Quốc. Đồng thời Washington ủng hộ Việt Nam tăng cường khả năng bảo đảm an ninh biển.
Theo tin mới nhất, trong buổi họp báo chiều nay tại Hà Nội, phó tổng thống Hoa Kỳ nhắc lại Mỹ không cố tình gây ra xung đột, nhưng trên một số hồ sơ như Biển Đông, "chúng tôi phải tiếp tục lên tiếng" khi mà "Bắc Kinh vẫn có những hành vi đe dọa đến luật pháp quốc tế".
Thanh Hà
Thụy My, RFI, 25/08/2021
Trong ngày đầu tiên của chuyến thăm Việt Nam hôm 25/08/2021, phó tổng thống Mỹ Kamala Harris thông báo Hoa Kỳ viện trợ thêm 1 triệu liều vac-xin ngừa Covid-19 cho Việt Nam. Số vac-xin này sẽ được chuyển đến nơi trong vòng 24 giờ, nâng tổng số vac-xin Việt Nam được Mỹ tặng lên 6 triệu liều.
Phó tổng thống Mỹ Kamala Harris đến dự lễ khai trương Văn phòng CDC khu vực Đông Nam Á, tại Hà Nội, Việt Nam, ngày 25/08/2021. Reuters - Evelyn Hockstein
Theo báo chí trong nước, phân nửa trong số 1 triệu liều này sẽ được đưa vào Sài Gòn, trong bối cảnh đại dịch đang hoành hành tại thủ đô kinh tế, nửa còn lại được đưa đến Hà Nội. Trước đó, lô hàng 3 triệu liều vac-xin Moderna của Hoa Kỳ thông qua cơ chế Covax cũng được Sài Gòn và Hà Nội mỗi nơi tiếp nhận phân nửa.
Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc tuyên bố viện trợ vac-xin của Mỹ "hết sức quý giá và đầy ý nghĩa", trong lúc Việt Nam đang gặp rất nhiều khó khăn khi đối phó với đại dịch Covid. Theo Bộ Y tế Việt Nam, chỉ trong ngày hôm nay 25/08, đã có thêm 12.096 ca dương tính, trong đó riêng Sài Gòn chiếm 5.294 ca. Tổng số ca tử vong vì Covid-19 tại Việt Nam đến nay là 9.349 trường hợp, chủ yếu tại Sài Gòn, chiếm 2,5% số ca bị nhiễm, cao hơn 0,4% so với tỉ lệ trung bình trên thế giới.
Sau khi trao đổi với các viên chức Đông Nam Á về an toàn dịch tễ, bà Harris khai trương Văn phòng cơ quan phòng chống dịch bệnh (CDC) khu vực Đông Nam Á ở Hà Nội, là một trong bốn văn phòng khu vực của CDC trên thế giới. Các cơ quan chính phủ Mỹ, trong đó có CDC, cũng tặng thêm cho Việt Nam 23 triệu đô la để chống dịch, nâng tổng số viện trợ lên 44 triệu đô la, cộng thêm 77 tủ đông âm sâu để lưu trữ vac-xin.
Bloomberg nhận định, vac-xin là "vũ khí" hàng đầu trong cuộc "tấn công" ngoại giao của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á, khu vực chiếm 1/5 trong tổng số vac-xin viện trợ của Mỹ cho các nước trên thế giới. Chính quyền Biden muốn siết chặt quan hệ với các nước bị Trung Quốc coi là sân sau, với chuyến công du của bộ trưởng quốc phòng Lloyd Austin và nay là của phó tổng thống Harris, chỉ trong vòng vài tuần qua.
Ngoại giao vac-xin cũng là tính toán của Bắc Kinh. Hôm qua, Việt Nam cho biết Trung Quốc sẽ tặng 2 triệu liều vac-xin chống Covid-19. Tuy nhiên, người dân Việt Nam tỏ ra nghi ngại, tại Sài Gòn có những người đã bỏ về khi được thông báo sẽ được chích vac-xin Trung Quốc.
Bà Harris nói rằng Hoa Kỳ muốn nâng cấp quan hệ với Việt Nam lên đối tác chiến lược. Tuy ngày càng lo ngại trước sự bành trướng của Bắc Kinh trên Biển Đông, nhưng cũng như các nước Đông Nam Á khác, Việt Nam muốn giữ cân bằng trong quan hệ với hai cường quốc. Hãng tin Bloomberg cho biết báo chí đã được mời ra ngoài phòng họp trước khi các viên chức Việt Nam phát biểu về vấn đề nâng cấp quan hệ ngoại giao.
Tại Hà Nội, phó tổng thống Mỹ đã đến đặt hoa tại đài kỷ niệm bên hồ Trúc Bạch, nơi phi cơ của thượng nghị sĩ John McCain bị bắn rơi lúc là phi công trong thời chiến tranh.
Chuyến thăm Việt Nam của bà Kamala Harris diễn ra trong bối cảnh Afghanistan nhanh chóng sụp đổ khi Mỹ rút quân, dẫn đến những so sánh với các hình ảnh lịch sử về cuộc di tản khỏi Sài Gòn năm 1975.
Chuyến bay từ Singapore sang Việt Nam tối qua đã bị hoãn lại hơn ba tiếng đồng hồ, do quan ngại về"một sự cố sức khỏe" ở Hà Nội. Đây là từ ngữ thường dùng để chỉ "hội chứng La Habana", khởi phát tại Cuba khi hàng loạt nhà ngoại giao và nhân viên tình báo Mỹ cảm thấy sức khỏe giảm sút, nghe những tiếng động lạ, đến nay vẫn không rõ nguyên nhân.
Năm 2020, Việt Nam và Hoa Kỳ kỷ niệm 25 năm bình thường hóa quan hệ. Nhìn lại 25 năm qua, hai bên đã đạt được những bước tiến trong quan hệ trên nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, vẫn còn những dè dặt từ cả hai phía. Đâu là cơ hội sắp tới cho hai nước, khả năng nâng cấp quan hệ hai nước thành đối tác chiến lược trong thời gian tới ra sao ? Và liệu Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có đến thăm Mỹ vào năm tới ? Đài Á Châu Tự Do phỏng vấn Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu viên chính của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore về vấn đề này. Trước hết, nhận định về mối quan hệ hai nước trong 25 năm qua, Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp cho biết :
Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay Tổng Bí thư - Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng ở Hà Nội hôm 27/2/2019 trước Thượng đỉnh Mỹ - Bắc Hàn AFP - Hình minh họa.
Trong 25 năm qua kể từ Việt Nam và Hoa Kỳ bình thường hóa quan hệ vào năm 1995, quan hệ song phương nhìn chung phát triển khá toàn diện trên nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó, trụ cột là kinh tế. Cho tới nay, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam ngoài EU. Mỹ cũng đang trở thành nhà đầu tư ngày càng quan trọng đối với Việt Nam. Mỹ cũng là nguồn cung cấp nhiều công nghệ cho Việt Nam thông qua các công ty đa quốc gia có nguồn gốc từ Mỹ. Trong lĩnh vực trao đổi về du lịch và giáo dục đào tạo cũng có những bước phát triển. Bên cạnh đó, hai nước cũng có những bước đi trong việc hợp tác chiến lược và quốc phòng. Nhìn tổng thể, tôi thấy vẫn có khía cạnh, lĩnh vực mà Việt Nam và Mỹ có thể làm được nhiều hơn, thúc đẩy nhiều hơn trong thời gian tới, đặc biệt là trong lĩnh vực quân sự, chiến lược.
Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Warren Christopher và Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm ký thỏa thuận thiết lập quan hệ ngoại giao ở Hà Nội hôm 5/8/1995 AP - Hình minh họa.
Nếu nhìn lại thì chúng ta thấy là trong thời điểm 1995 khi Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Mỹ thì động lực lớn nhất của Việt Nam là kinh tế, phá vỡ thế bị bao vây, cô lập. Trong lĩnh vực kinh tế, có lẽ Việt Nam rất muốn khai phá thị trường Mỹ để phục vụ công cuộc mở cửa về kinh tế của Việt Nam sau giai đoạn ban đầu tương đối khó khăn kể từ năm 1986. Sau khi khai thông được với Mỹ thì xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ tăng mạnh. Quan hệ với Mỹ cũng mở đường cho Việt Nam gia nhập WTO sau này.
25 năm trước thì kinh tế là động lực chính. Lúc này, dù kinh tế vẫn rất quan trọng và là trụ cột trong quan hệ song phương, nhưng động lực lớn hơn, theo tôi, là lĩnh vực quốc phòng. Năm 2013, Việt Nam và Mỹ đã ký thiết lập quan hệ đối tác toàn diện. Cho tới nay, hai bên đang cân nhắc việc nâng cấp quan hệ lên thành đối tác chiến lược. Một khi nâng lên thành đối tác chiến lược thì các hợp tác trong lĩnh vực an ninh quốc phòng, chiến lược sẽ được chú trọng hơn. Tôi cho rằng đây là một điều tốt cho cả hai nước Việt Nam và Mỹ trong bối cảnh Mỹ đang cần củng cố mạng lưới đồng minh và đối tác an ninh ở khu vực.
Để cân bằng lại mối quan hệ với Trung Quốc, Việt Nam cũng cần quan hệ với Mỹ để chống lại sức ép của Trung Quốc ở Biển Đông.
Tuy nhiên, cho đến nay dù hai bên có những động lực lớn như vậy, nhưng các bước tiến triển trong hợp tác an ninh, quốc phòng tương đối dè dặt. Vì vậy, tôi cho rằng đây cũng là một lĩnh vực tiềm năng mà hai bên có thể tập trung phát triển trong thời gian tới một khi các trở ngại dần dần được tháo gỡ.
RFA : Ông nói đến những dè dặt, vậy những dè dặt này là gì và đến từ phía nào ?
Lê Hồng Hiệp : Theo tôi, sự dè dặt này đến nhiều hơn từ phía Việt Nam. Tất nhiên cũng có những vấn đề từ phía Mỹ nữa. Tôi nghĩ là do Việt Nam phải giữ được thế cân bằng trong quan hệ với Trung Quốc và Mỹ. Chính vì vậy, Việt Nam dường như e sợ là nếu phát triển quan hệ với Mỹ, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh, quốc phòng quá nhanh, quá xa, thì có thể làm mất cân bằng chiến lược với Mỹ và Trung Quốc, và có thể tạo ra những lý do để Trung Quốc có cớ để gia tăng sức ép lên Việt Nam, đặc biệt là trên hồ sơ Biển Đông. Chính vì vậy, Việt Nam một mặt muốn tăng cường quan hệ với Mỹ. Mặt khác lại muốn thực hiện các bước đi này với tốc độ vừa phải, khiến các lãnh đạo Việt Nam thoải mái, yên tâm, ngăn ngừa triển vọng là Việt Nam bị mắc kẹt trong cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc.
Ngoài ra còn có một lý do khác cũng tương đối quan trọng nhưng đang giảm dần vai trò. Đó là sự khác biệt về ý thức hệ. Trong thời gian dài, một số thành phần trong Đảng cộng sản Việt Nam vẫn coi Mỹ là một mối đe dọa không phải đối với an ninh quốc gia, mà đối với an ninh của chế độ. Vẫn có lập luận về diễn biến hòa bình từ các "thế lực thù địch". Nhiều người vẫn hiểu đó là đến từ Hoa Kỳ.
Tổng thống Mỹ Barack Obama bắt tay Chủ tịch Trương Tấn Sang ở Nhà Trắng hôm 25/7/2013 AFP - Hình minh họa.
Năm 2013, sau khi thiết lập quan hệ đối tác toàn diện Việt Mỹ, Việt Nam muốn Hoa Kỳ đưa vào tuyên bố chung một câu là hai bên sẽ tôn trọng hệ thống chính trị của nhau. Hàm ý là Mỹ sẽ không can thiệp vào hệ thống chính trị của Việt Nam và lật đổ vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam. Kể từ đó, câu này thường xuyên được lặp đi lặp lại trong các tuyên bố chung giữa hai bên. Nó xoa dịu phần nào những nỗi lo từ phía các lãnh đạo Việt Nam. Tuy nhiên, ở một mức độ nào đấy, nó vẫn còn có tác động nhất định về nhận thức của Việt Nam về Mỹ cũng như về các đường hướng, tốc độ phát triển quan hệ song phương trong thời gian tới.
RFA : Đảng cộng sản Việt Nam hiện vẫn duy trì chính sách "đối tác" và "đối tượng" trong quan hệ với các nước, trong đó "đối tượng" là nói về các "thế lực thù địch". Theo ông, Việt Nam coi Mỹ là "đối tác" hay "đối tượng". Chúng ta hiểu thế nào về chính sách này trong mối quan hệ giữa hai nước ?
Lê Hồng Hiệp : Cặp phạm trù "đối tác" và "đối tượng" được áp dụng cho tất cả các mối quan hệ của Việt Nam với các đối tác, không chỉ với Mỹ mà còn có thể cả với Trung Quốc, Nga và EU. Tại vì trong quan hệ song phương, luôn tồn tại hai mặt. Một mặt là những điểm đồng về lợi ích, mặt khác là những khác biệt. Khi có những điểm đồng thì Việt Nam sẽ coi nước đấy là đối tác hợp tác. Khi có những điểm khác biệt thì Việt Nam sẽ coi nước đây là "đối tượng" để đấu tranh.
Trong quan hệ với Mỹ cũng vậy, có những điểm đồng như là lợi ích về mặt chiến lược, kinh tế. Có những khác biệt như về ý thức hệ, giá trị, nhân quyền. Chính vì vậy, Việt Nam vẫn duy trì cách tiếp cận này. Điều quan trọng là cái nào lớn hơn, vai trò của "đối tác" lớn hơn hay "đối tượng lớn hơn".
Trong quan hệ của Việt Nam với Mỹ thì khía cạnh "đối tác" càng ngày càng lớn hơn, trong khi khía cạnh "đối tượng" càng ngày càng giảm đi. Tuy nhiên, sự cân bằng giữa hai mặt này sẽ thay đổi theo thời gian. Có thể có lúc tăng mặt này, lúc tăng mặt kia. Tuy nhiên, theo tôi, xu hướng trong tương lai sự song trùng về mặt lợi ích của hai bên, hay nói cách khác là vai trò của Mỹ như một đối tác hợp tác của Việt Nam sẽ tăng lên, không chỉ trong lĩnh vực kinh tế, mà còn cả trong tính toán chiến lược của Việt Nam. Nó sẽ góp phần thúc đẩy quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ ngày càng phát triển, đặc biệt trên lĩnh vực an ninh chiến lược.
RFA : Đã có nhiều dự đoán về việc nâng cấp quan hệ hai nước thành đối tác chiến lược vào năm nay khi có thông tin về chuyến đi của Tổng Bí thư – Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng tới Mỹ, nhưng không thành. Ông đánh giá thế nào về khả năng một chuyến thăm như vậy vào năm tới, nhất là trong bối cảnh Mỹ đang chuẩn bị cho kỳ bầu cử Tổng thống tới ?
Lê Hồng Hiệp : Tôi cũng được tin là chuyến thăm dự kiến của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (tới Mỹ) sẽ diễn ra trong mùa hè vừa rồi. Tuy nhiên, do sự cố sức khỏe của ông Trọng, nên chuyến đi không được thực hiện. Có thể là chuyến đi vẫn trong kế hoạch nhưng người ta vẫn chưa xác định được thời điểm nào là phù hợp để thực hiện chuyến đi, tại vì vấn đề sức khỏe của ông Trọng chưa được giải quyết hoàn toàn. Chuyến đi Mỹ thì dài mà chuyến bay lâu nên người ta không muốn xảy ra rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh mà Việt Nam chuẩn bị tổ chức đại hội Đảng vào đầu năm 2021. Ưu tiên về mặt đối nội sẽ cao hơn về mặt đối ngoại.
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Hội nghị APEC ở Đà Nẵng hôm 10/11/2017 AP - Hình minh họa.
Tương tự như vậy, bên phía Hoa Kỳ, năm tới cũng là năm bầu cử và lịch trình của ông Trump cũng sẽ rất bận rộn. Vì vậy, những mối quan tâm đối với các vấn đề đối ngoại, trong đó có quan hệ với Việt Nam sẽ giảm xuống. Chính vì vậy mà khả năng diễn ra chuyến thăm của ông Trọng trong năm 2020 vẫn còn nhưng thấp hơn.
Năm tới Việt Nam sẽ là nước Chủ tịch luân phiên của ASEAN. Sẽ có những cuộc họp trong khuôn khổ của ASEAN và các đối tác diễn ra ở Việt Nam. Nếu phía Mỹ muốn và Việt Nam sẵn sàng thì cũng có khả năng ông Trump sẽ sang thăm Việt Nam để dự các cuộc họp liên quan đến ASEAN và đồng thời thăm song phương Việt Nam. Đồng thời đó cũng là dịp phù hợp để thúc đẩy quan hệ song phương.
Tuy nhiên, chúng ta cần lưu ý là khả năng này còn hạn chế. Ông Trump đã từng thăm Việt Nam năm 2017. Về mặt nguyên tắc ngoại giao có đi có lại, các lãnh đạo Việt Nam nên thăm Hoa Kỳ. Ít khi xảy ra trường hợp Tổng thống Mỹ sang thăm Việt Nam hai lần liên tục như vậy.
RFA : Theo ông, vấn đề nhân quyền sẽ đóng vai trò thế nào trong quan hệ hai nước trong thời gian tới ?
Lê Hồng Hiệp : Lâu nay vấn đề nhân quyền trong quan hệ Việt Nam có xu hướng cản trở quan hệ song phương. Tuy nhiên, chúng ta phải nhìn nhận là từ phía Mỹ có sự không nhất quán. Một mặt, phía chính quyền thường xuyên thúc đẩy quan hệ, và có xu hướng xem nhẹ vấn đề nhân quyền. Tuy nhiên, phía Quốc hội lại nhấn mạnh hơn tới vấn đề nhân quyền. Cho nên vấn đề nhân quyền có tác động tới đâu trong quan hệ song phương còn tùy thuộc nhiều hơn vào tiếng nói của Quốc hội.
Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Ngô Xuân Lịch (trái) và Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper tại Hà Nội hôm 20/11/2019 AP - Hình minh họa.
Dưới thời của ông Trump, chúng ta thấy là tiếng nói của Quốc hội vẫn còn nhưng có vẻ suy yếu đi so với trước đây. Có thể là điều này xuất phát từ việc chính quyền Trump coi trọng hợp tác kinh tế nhiều hơn. Trong khi đấy, bên phía Quốc hội có nhận thức là Việt Nam có vai trò ngày một lớn trong việc hỗ trợ Hoa Kỳ không những về thương mại đầu tư, mà còn về quan hệ chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh lưỡng đảng ở Quốc hội muốn kiềm chế Trung Quốc trong vấn đề chiến lược. Họ nhìn thấy vai trò của Việt Nam trong tính toán đó. Có lẽ đây là nhân tố khiến cho phía Nhà Trắng và Quốc hội dường như đã giảm nhẹ tầm quan trọng của vấn đề nhân quyền trong quan hệ song phương. Chính vì vậy, tôi nghĩ là trong giai đoạn này và sắp tới, nếu chiến lược của Mỹ với Trung Quốc tiếp tục được duy trì thì có lẽ vấn đề nhân quyền sẽ tiếp tục bị xem nhẹ trong quan hệ hai nước. Vì vậy sẽ có bớt đi một rào cản trong quan hệ hai nước.
RFA : Về quan hệ kinh tế, Tổng thống Trump từng gọi Việt Nam là nước lạm dụng Mỹ tồi tệ nhất. Việt Nam xuất siêu mỗi năm khoảng hơn 20 tỷ đô là vào thị trường Mỹ. Việt Nam cũng đang phải đối mặt với nguy cơ bị đưa vào danh sách các nước thao túng tiền tệ. Theo ông, điều này ảnh hưởng thế nào tới quan hệ hai nước sắp tới ? Việt Nam đã làm gì để giải quyết vấn đề này ?
Lê Hồng Hiệp : Chính quyền Trump không chỉ đe dọa Việt Nam mà còn cả các đối tác khác, bao gồm cả đồng minh của Mỹ. Chính vì vậy, chúng ta phải thấy là Việt Nam không bị tách ra một chỗ để o ép. Đây là chiến lược chung của Mỹ để làm sao thu hẹp thâm hụt thương mại của Mỹ và mang lại nhiều việc làm cho người lao động Mỹ.
Việt Nam là nước xuất siêu sang Mỹ, nên chúng ta cũng thấy dễ hiểu tại sao Mỹ gây áp lực lên Việt Nam, yêu cầu Việt Nam giải quyết các mối quan tâm của Mỹ. Tôi cho rằng, các hành động của Mỹ trong đó có việc liệt Việt Nam vào danh sách phải theo dõi các nước thao túng tiền tệ, hay ông Trump gọi Việt Nam là nước lạm dụng Mỹ tồi tệ nhất, có thể nằm trong chiến lược ấy, để gây sức ép lên Việt Nam, khiến Việt Nam phải có những bước đi nhượng bộ cho Mỹ.
Chúng ta thấy là thời gian qua, Việt Nam cũng tích cực giải quyết những quan ngại của Mỹ, đặc biệt là về vấn đề xuất siêu. Chúng ta thấy là Việt Nam đã nhập nông sản của Mỹ nhiều hơn, hoặc nhập khí hóa lỏng (LNG) của Mỹ cho các nhà máy điện. Các biện pháp này giúp làm giảm thâm hụt của Mỹ. Cũng có thể có khả năng Việt Nam sẽ mua vũ khí của Mỹ, mặc dù điều này vẫn đang được đàm phán. Theo tôi, các biện pháp của Mỹ đối với Việt Nam trong thời gian tới là nhằm tạo sức ép lên Việt Nam, tạo lợi thế đàm phán cho Mỹ với Việt Nam. Thực tâm tôi không nghĩ Mỹ muốn trừng phạt Việt Nam hay muốn làm Việt Nam suy yếu, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ muốn Việt Nam ngày càng mạnh lên, có tiếng nói và vai trò độc lập trong khu vực để giúp Mỹ đối trọng lại với Trung Quốc, đặc biệt là trong vấn đề ở Biển Đông.
RFA : Cảm ơn ông đã dành cho chúng tôi buổi phỏng vấn
