Thông Luận

Chiến lược "quân dân dung hợp" của Trung Quốc và mối lo cho Việt Nam

Nguyễn Thế Phương, RFA, 14/02/2023

Chiến lược "quân dân dung hợp", tức là hợp nhất quân sự-dân sự (Military-Civil Fusion, viết tắt là MCF) của Trung Quốc nhằm tăng cường sự liên thông giữa hai khối quân sự và dân sự trong nghiên cứu, phát triển và sản xuất các công nghệ tiên tiến, nhằm hỗ trợ hiện đại hóa quân đội Trung Quốc.

Tập Cận Bình duyệt đội danh dự ở Bắc Kinh trong lễ đón Tổng thống Phần Lan Sauli Niinisto (không có trong ảnh) hôm 14/1/2019 (minh họa) - AP

Chiến lược này được điều phối  bởi Ủy ban Trung trương Phát triển Quân dân Dung hợp, một ủy ban cấp cao của Đảng cộng sản Trung Quốc, do đính thân Tổng bí thư Tập Cận Bình làm chủ tịch. Ủy ban này có nhiệm vụ giám sát và thúc đẩy sự phối hợp giữa hai khối quân sự và dân sự trong nước. 

Audrey Fritz, chuyên gia cao cấp ở Viện Nghiên cứu Chính sách Chiến lược Úc, cho rằng chiến lược này nhắm tới  mục tiêu tăng cường khả năng đổi mới sáng tạo và cải thiện khả năng áp dụng các thành tựu khoa học và công nghệ vào quân sự và kinh tế. Nó cũng tham vọng thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp mới và các hình thức kinh doanh mới bằng cách tạo ra cơ chế hội nhập giữa hai khối quân sự-dân sự.

Nhìn chung, chiến lược MCF của Trung Quốc là một nỗ lực của nước này nhằm xây dựng một quân đội mạnh và liên tục đổi mới sáng tạo, đồng thời hỗ trợ phát triển các công nghệ và ngành công nghiệp tiên tiến để thúc đẩy hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và quốc phòng.

Tháng 10 năm ngoái, Đảng cộng sản Trung Quốc làm đại hội lần thứ 20, Lý Cường được bầu vào Bộ Chính trị, đứng hàng thứ 2 sau Tập Cận Bình. Theo tập quán chính trị của Trung Quốc từ trước tới nay, người được chọn vào vị trí hàng thứ hai trong Bộ Chính trị ở đại hội vào tháng 10 năm trước, sẽ được đưa sang chính phủ đảm nhiệm vị trí thủ tướng từ tháng 3 năm sau. 

(Tập Cận Bình thăm Triển lãm lần hai ở Bắc Kinh về thành tựu kỹ thuật của chương trình "Quân dân dung hợp". Năm 2019. Ảnh : Tân Hoa Xã.)

Như bài trước đã nói đến, Lý Cường là chính khách đã thành công trong việc phát triển công nghệ cao ở các đô thị quan trọng nhất của Trung Quốc ở vùng hạ lưu sông Dương Tử : Thượng Hải, Chiết Giang, Giang Tô. Sự thăng tiến của Lý Cường, một lãnh đạo kinh tế và công nghệ ở địa phương quan trọng lên vị trí lãnh đạo kinh tế và công nghệ ở tầm quốc gia, cho thấy mục tiêu phát triển công nghệ của Trung Quốc vẫn đang được duy trì vững chắc.

Trước những chuyển động mới này ở Trung Quốc, RFA trao đổi với Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Phương  ở Đại học New South Wales về chiến lược "quân dân dung hợp" và mục tiêu phát triển công nghệ cao của Trung Quốc . 

RFA : Xin ông giải thích về bản chất của mô hình "Dung hợp Quân sự và Dân sự" (Military Civil Fusion, viết tắt là MCF) của Trung Quốc. Nó có nhiệm vụ giải quyết những trở ngại gì và đạt tới mục tiêu gì ?

Nguyễn Thế Phương : "Dung hợp Quân sự và Dân sự" (Military Civil Fusion) về bản chất không phải khái niệm mới. Nó được tiến hóa từ một khái niệm cũ hơn là Kết hợp Quân sự và Dân sự (Military Civil Integration). Ở Trung Quốc thì lịch sử của chính sách này có thể truy ngược về thời Đặng Tiểu Bình, được tiếp nối bởi Giang Trạch Dân và sau đó là Hồ Cẩm Đào - Ôn Gia Bảo. Nhưng phải thừa nhận là chiến lược này được nâng cấp rất mạnh kể từ khi Tập Cận Bình nắm quyền từ 2012. 

Mục tiêu chiến lược của Trung Quốc là bắt kịp Phương Tây về mặt công nghệ, đặc biệt là công nghệ quốc phòng. Họ nhận ra trở ngại lớn nhất trên con đường đạt tới mục tiêu này chính là việc duy trì mô hình công nhiệp quốc phòng như trước 2012. 

Các nước có mô hình xã hội chủ nghĩa như Trung Quốc thì công nghiệp quốc phòng chủ yếu dựa chủ yếu vào các công ty nhà nước. Mô hình này đặt ra một sự hạn chế rất lớn vai trò của tư nhân (do Nhà nước nắm độc quyền "bạo lực"). Mô hình này đã hạn chế động lực của quá trình đổi mới sáng tạo trong công nhệ an ninh - quốc phòng, làm cho nó không có nhiều tiến triển như mong muốn. 

Nếu Trung Quốc muốn có một quân đội "world-class" (đẳng cấp thế giới) vào năm 2049 như họ mong muốn thì phải giải quyết điểm trở ngại có tính hệ thống nói trên. 

RFA : Hoa Kỳ từ lâu cũng có sự hợp tác giữa tư nhân và nhà nước trong việc phát triển kỹ thuật quân sự. Mô hình "quân dân dung hợp" của Trung Quốc có gì khác với Hoa Kỳ hay không ?

Nguyễn Thế Phương : Nhiều học giả cho rằng Trung Quốc học tập từ mô hình "quân dân dung hợp" từ Hoa Kỳ. Nhưng khác Mỹ, ở Trung Quốc, toàn bộ quá trình "dung hợp" này được cho là do nhà nước thúc đẩy, tức là từ trên xuống. Trong khi Mỹ vận hành bằng cơ chế tương tác có qua có lại giữa thị trường và nhà nước, trong đó các công ty tư nhân có tiếng nói lớn hơn. 

Ở đây mô hình "quân dân dung hợp" của Trung Quốc là vấn đề thế giới và Việt Nam cần phải quan tâm bởi vì nó không những phát triển năng lực của quân đội Trung Quốc, mà còn vì các công cụ mà Trung Quốc áp dụng để thực thi chiến lược này : ăn cắp công nghệ, mua lại các công ty công nghệ phương Tây, tạo ra các chương trình thu hút nhân tài nước ngoài. Tức là Trung Quốc áp dụng mọi biện pháp từ chính thống tới không chính thống.

RFA : Mô hình "quân dân dung hợp" của Trung Quốc có khả năng thay đổi Trung Quốc như thế nào, và vì thế nó có thể thay đổi mối quan hệ giữa Trung Quốc và các nước lân bang, trong đó có Việt Nam, ra sao ?

Nguyễn Thế Phương : Mô hình "quân dân dung hợp" (MCF) giúp đẩy nhanh hơn quá trình hiện đại hóa công nghệ quốc phòng, đặc biệt là các loại công nghệ mới, ở Trung Quốc. Nó làm căng thẳng thêm những xung đột hiện có giữa Trung Quốc và các quốc gia khác. 

Bởi lẽ nó tạo ra các mặt trận an ninh và quốc phòng mới, phần nào đó thúc đẩy chạy đua vũ trang, đặc biệt trong công nghệ quân sự. 

Việt Nam lo ngại không ? Dĩ nhiên là có. Với tiềm lực mạnh về cả tài nguyên, và chính sách, mô hình "quân dân dung hợp" của Trung Quốc khiến cho cán cân quân sự và sức mạnh giữa Trung Quốc và các nước nhỏ ở Đông Nam Á ngày căng tăng. 

Điều này dẫn tới sức mạnh cưỡng ép của Trung Quốc lớn hơn, và nguy cơ xung đột là lớn hơn trước đây. Do bởi Trung Quốc sẽ có sức mạnh lớn hơn, dẫn đến họ tự tin hơn, và quá tự tin vào sức mạnh bạo lực sẽ tạo ra rủi ro đối đầu nếu tính toán chính sách sai lầm. 

RFA : Trong vấn đề tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông, những rủi ro Việt Nam phải đối mặt là gì, khi mà mới đây Trung Quốc triển khai đầy đủ các vũ khí công nghệ cao và cơ sở hạ tầng quân sự tiên tiến (vũ khí laser, hệ thống tên lửa phòng không, tên lửa chống hạm, phi cơ tiêm kích, thiết bị gây nhiễu) lên các căn cứ ở hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ? Điều này có thể đặt ra một hàm ý gì cho Việt Nam trước chiến lược "quân dân dung hợp" để phát triển công nghệ cao của Trung Quốc ?

Nguyễn Thế Phương : Việc Trung Quốc triển khai vũ khí, cơ sở hạ tầng tới Biển Đông là không mới. Tuy nhiên, công nghệ hiện nay (thiết bị không người lái, vệ tinh, vũ khí tự động…) giúp Trung Quốc tận dụng tốt hơn các tài nguyên quân sự mà mình có trong tay. Điều này giúp họ kiểm soát thực địa tốt hơn, răn đe tốt hơn, và cưỡng ép tốt hơn. 

Thực tế mà nói, chênh lệch về quân sự quốc phòng giữa Việt Nam và Trung Quốc ngày càng tăng, không chỉ là về lượng mà còn về chất. Điều này rõ ràng vì Việt Nam là nước nhỏ hơn Trung Quốc nhiều, mà lại không có nhiều nguồn lực và nhiều thứ phải xuất phát từ đầu về công nghệ. 

Mối đe dọa về an ninh và quốc phòng thì vô vàn, nhưng rõ ràng là sự thay đổi nhanh chóng trong năng lực quốc phòng của Trung Quốc bắt buộc Việt Nam phải thích ứng theo. Điều quan trọng là Việt Nam áp dụng chiến lược như thế nào, sử dụng nguồn lực ra sao. Quân sự cần có kinh tế và ngoại hỗ trợ, và điều này càng đúng với nước nhỏ.

Đối với chiến lược quân dân dụng hợp của Trung Quốc và sự phát triển của kỹ thuật quân sự dựa trên công nghệ cao, hiện tại có ba lĩnh vực mà Việt Nam nên quan tâm chú ý : an ninh mạng, các hệ thống không người lái, và chiến tranh trên không gian. Hai lĩnh vực đầu thì Việt Nam có một số bước tiến, còn lĩnh vực cuối cùng thì cần hợp tác quốc tế. 

Cuối cùng, có lẽ Việt Nam nên bắt đầu học hỏi chính mô hình Trung Quốc, cho phép tư nhân tham gia sâu hơn và tòan diện hơn vào các lĩnh vực quốc phòng ít nhạy cảm, qua đó tận dụng được nguồn lực thị trường.

RFA xin cảm ơn Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Phương đã dành cho chúng tôi cuộc phỏng vấn này. 

Nguồn : RFA, 14/02/2023

**************************

Có cần lập quỹ riêng về phòng thủ dân sự ?

RFA, 15/02/2023

Đại diện Bộ Quốc phòng mới đây cho rằng, cần có "quỹ phòng thủ dân sự" vì thảm họa, sự cố khi xảy ra ảnh hưởng rất lớn nên cần nguồn lực giải quyết.

Ảnh minh họa chụp tại Thành phố Hồ Chí Minh ngày 23 tháng 8 năm 2021. Reuters

Tại cuộc họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 14/2/2023 về dự án Luật phòng thủ dân sự, đã có nhiều ý kiến khác nhau về "quỹ phòng thủ dân sự".

Thượng tướng Nguyễn Tân Cương, đại diện Bộ Quốc phòng, tại cuộc họp cho rằng cần có "quỹ phòng thủ dân sự" để chủ động trong nguồn lực ứng phó, khắc phục hậu quả thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh…

Nhà báo Nguyễn Vũ Bình, từng công tác tại Tạp chí Cộng sản, hôm 15/2 nhận định qua điện thoại :

"Mỗi một việc mà đòi hỏi một ngân sách thì ngân sách nào chịu nổi. Bây giờ Bộ Quốc phòng và Bộ Công an, hai bộ đấy là siêu bộ được ưu ái bởi vì bảo vệ chế độ, cho nên trong thời điểm này họ đòi được cái gì là họ đòi thôi… Phòng thủ dân sự thì bản thân quốc gia cũng có một quỹ rồi, Bộ Quốc phòng khi có chức năng cứu hộ trong phạm vi quốc phòng cũng có quỹ rồi… Bây giờ nếu giành phòng hộ dân sự về Bộ Quốc phòng mà đòi phải thêm một quỹ nữa, thêm một ngân sách nữa thì rất là vô lý".

Theo nhà báo Nguyễn Vũ Bình, hiện tại Nhà nước cũng đã có một quỹ cho cứu hộ, Bộ Quốc phòng cũng có… như thế là đầy đủ. Tuy nhiên ông Bình nói tiếp :

"Nhưng có thể họ không nói rõ, có thể trong thời kỳ tới người ta lo ngại về vấn đề diễn biến hòa bình, chống bạo loạn… thì họ đòi quỹ cho cái này. Chứ nếu cứu hộ, cứu nạn dân sự từ lúc lập nhà nước ta đã có rồi. Có thể trong thời gian gần đây họ nghiêm trọng hóa vấn đề, muốn giải quyết việc biểu tình khiếu nại… nên cần quỹ".

Cũng tại cuộc họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, một số đại biểu khác lại có ý kiến ngược lại, đề nghị bỏ quy định về "quỹ phòng thủ dân sự" bởi nhiệm vụ chi của quỹ này có thể trùng với nhiệm vụ chi của ngân sách ; hiệu quả không cao vì khi xảy ra thiên tai sẽ cần kinh phí rất lớn. Còn nếu quỹ ở mức nhỏ sẽ không đáp ứng được yêu cầu, nếu quỹ lớn sẽ lãng phí vì không thường xuyên sử dụng…

Cựu trung tá quân đội Vũ Minh Trí nhận định qua điện thoại hôm 15/2 :

"Lực lượng cứu hộ cứu nạn của Việt Nam hiện nay rất phân tán, có ở nhiều bộ ngành quản lý, cả trung ương lẫn địa phương. Vừa rồi xảy ra trận động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ, tôi rất ngạc nhiên khi Bộ Quốc phòng có hẳn một Cục Cứu hộ Cứu nạn nhưng không thấy cử sang hỗ trợ, mà lực lượng được cử sang giúp lại là của Bộ Công an. Tôi thấy việc phân tán như vậy làm giảm tập trung thống nhất, giảm sự chuyên nghiệp và huấn luyện tổ chức chỉ huy hoạt động của lực lượng cứu hộ cún nạn nó làm phân tán, kể cả các nguồn lực… Bây giờ lại đòi ngân sách, ví dụ như mai kia Bộ Quốc phòng có những lực lượng khác nữa thì lại cũng đòi quỹ nữa thì có lẽ không đúng với luật ngân sách nhà nước".

Phòng thủ dân sự bao gồm các biện pháp phòng, chống chiến tranh ; phòng, chống, khắc phục hậu quả thảm họa, sự cố, thiên tai, dịch bệnh ; bảo vệ nhân dân, cơ quan, tổ chức và nền kinh tế quốc dân. Ảnh minh họa

Cựu trung tá Quân đội Vũ Minh Trí cho biết, chức năng của quân đội là chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu. Cho nên theo ông Trí nếu nói quân đội có chức năng làm kinh tế là sai nguyên lý của chủ nghĩa Mác-Lênin mà Việt Nam đang theo và sai so với cả thế giới vì các đội quân chuyên nghiệp trên thế giới không quân đội nào làm kinh tế. Ông Trí nói tiếp :

"Về cứu hộ cứu nạn thì quân đội có lực lượng phương tiện, nên có thể tham gia trong một số trường hợp đặc biệt. Còn nếu thành lập hẳn một ban, rồi cuối cùng một năm không làm bao nhiêu. Thế nhưng khi rất cần lực lượng phương tiện của quân đội thì lại không thấy xuất hiện hoặc có nhưng không đem lại kết quả tốt. Gần đây nhất khi thành phố Hồ Chí Minh phong tỏa vì Covid-19, hàng chục vạn, thậm chí hàng triệu người dân thường phải đi bộ hoặc đi xe máy, xe thô sơ hàng chục, hàng trăm, thậm chí hàng ngàn cây số, có người từ trong Nam đi lên tận tỉnh phía Bắc… Thì lúc bấy giờ quân đội có rất nhiều trang thiết bị kỹ thuật, nhiều xe vận tải… nhưng không thấy hỗ trợ người dân".

Theo ông Trí, quân đội lúc cần thiết thì không xuất hiện, ngược lại có những trường hợp xuất hiện lại đem về kết quả thảm khốc như trường hợp quân đội đi cứu nạn ở Thủy điện Rào Tre, cuối cùng mười mấy hai mươi quân nhân bị chết. Ông Trí cho rằng, đó là sự thiếu chuyên nghiệp của lực lượng cứu hộ của quân đội.

Dự án Luật Phòng vệ Dân sự gồm 7 chương với 75 điều, được Thượng tướng Nguyễn Tân Cương, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội lần đầu từ ngày 16/8/2022.

Một số đại biểu quốc hội từng bày tỏ lo ngại Luật Phòng vệ dân sự có thể có sự chồng chéo với các luật hiện hành.

Nguồn : RFA, 15/02/2023