 | Tổng quan: | 3596256 |
Dù cứ lập đi lập lại công thức mỗi nhiệm kỳ đại hôi đảng (5 năm), cả nước tiến một bước lên chủ nghĩa xã hội nhưng có lúc đảng trưởng Nguyễn Phú Trọng cũng băn khoăn bối rối là chưa biết bao giờ mới tới. Nhưng nếu lấy phân phối bao cấp, cơ chế xin cho vàng son mẫu mực làm tiêu chí mô hình xã hội chủ nghĩa thì sau đại hội 13, ánh sáng vừng đông chủ nghĩa xã hội đã lóe lên sáng chói. Năm 2022, cả nước đã văn minh hoành tráng xếp hàng mua xăng dầu theo định mức 30.000. Năm nay, hành khúc cúp điện luân phiên đã ngày càng dồn dập. Nếu hạn hán kéo dài, bạn vàng tích nước trên thượng nguồn Mê Kông thì viễn ảnh tươi đẹp phân phối gạo theo đầu người sẽ tái hiện.
Nếu lấy phân phối bao cấp, cơ chế xin cho vàng son mẫu mực làm tiêu chí mô hình xã hội chủ nghĩa thì sau đại hội 13, ánh sáng vừng đông chủ nghĩa xã hội đã lóe lên sáng chói.
Ngành y tế vừa qua cũng đã tiết kiệm ngoại tệ, ngân sách rất lớn tẩy chay không nhập thiết bị y tế, thuốc đặc trị của bọn tư bản giãy chết, tái sử dụng dao mổ, máy cũ, thuốc men. Tỷ suất sinh và tử cũng được cân đối, cân bằng mà không cần vận động sinh đẻ có kế hoạch. Các cơ sở hỏa táng được tăng thu nhập nhờ hoạt động hết công suất mà không cần phải thu thêm phí kiểu xã hội đen của Đường Nhuệ (*).
Cứ nắng nóng là cúp điện !
Những thành tựu tốt đẹp chết người thiếu xăng, thiếu điện hiện nay hoàn toàn không có yếu tố khách quan là do ảnh hưởng hậu quả chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ hay âm mưu thủ đoạn của thế lực thù địch cấm vận bao vây kinh tế hoặc khủng hoảng toàn cầu do dịch bệnh Covid, xung đột do xứ U Cà khiêu khích người anh cả Putin. Tất cả là nhờ sự lãnh đạo sáng suốt của đảng, nhờ tài quản lý tinh tướng của những hột giống đỏ được ươm mầm và đào tạo trong môi trường cộng sản thuần chủng, bằng lý luận Mác Lênin, đạo đức Hồ Chí Minh chính thống. Đó là những Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên… có quá trình phấn đấu trưởng thành từ đội ngũ hậu bị của đảng, từ cơ sở phát triển đi lên, được đảng chăm sóc, bồi dưỡng đào tạo thành trí thức xã hội chủ nghĩa chân chính hai bằng cử nhân, cao cấp lý luận, tiến sĩ quản lý hành chính công.
Để xảy ra thiếu xăng, thiếu điện đã thể hiện sự yếu kém trong quản lý, nhưng đề ra những giải pháp chống ngập, tiết kiệm điện ngớ ngẩn càng làm cho người ta ngán ngẩm trí tuệ sáng tạo và tinh thần trách nhiệm của các nhà quản lý. Mấy năm trước có bà đại biểu từng đề ra giải pháp chống ngập bằng lu chứa nước. Mấy ngày gần đây, chính quyền thành Hô lại kêu gọi cán bộ, người dân hạn chế mặc vest để tiết kiệm điện.
Không đợi đến tiến sĩ, kỹ sư, mọi người dân với kiến thức phổ thông hẳn đều biết Việt Nam nằm trong đới khí hậu nhiệt đới gió mùa, một năm hai mùa mưa nắng. Việt Nam có cơ quan khí tượng thủy văn theo dõi và dự báo thời tiết, lưu lượng nắng mưa một thời gian dài trước khi nó xảy ra. Điện lực cũng như các ngành kinh tế khác không thể không xem xét các yếu tố này khi xây dựng chiến lược, kế hoạch của ngành. Năng lượng để tạo ra nguồn điện hiện nay rất đa dạng ngoài điện than, điện khí hóa lỏng, nhiệt điện diezen, thủy điện còn có điện gió, điện mặt trời, nếu dự liệu cân đối tốt các nguồn cung cấp thì có thể điều hòa đáp ứng nguồn điện trong mọi điều kiện thời tiết.
Thế nhưng mãi đến trung tuần tháng 5, khi nguồn nước cho thủy điện đã cạn kiệt, nhu cầu điện tăng cao thì ngành điện lực và cơ quan chủ quản là Bộ Công thương mới cuống cuồng họp khẩn để bàn chuyện thời sự đột xuất là thiếu điện. Cũng giống như tình trạng ngập nước do mưa, từ "kỷ lục" thường để tận dụng để bao biện cho sự yếu kém cả về năng lực lẫn phẩm chất, trách nhiệm của người quản lý. Năm nào cũng có mưa lớn kỷ lục, nắng nóng kéo dài kỷ lục.
Biện pháp tốt nhất là cúp điện
Trung tuần tháng 5, như người vừa du hành từ ngoài hành tinh trở về, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên đã chủ trì buổi làm việc với Ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, EVN, PVN ; TKV và Tổng công ty Đông Bắc về kế hoạch cung cấp điện và vận hành hệ thống điện quốc gia trong những tháng cao điểm nắng nóng năm 2023.
Đại diện EVN kêu cứu việc vận hành hệ thống điện trong các tháng cao điểm nắng nóng (5, 6 và 7) sẽ rất khó khăn. Đặc biệt hệ thống điện miền Bắc phải đối mặt với tình trạng không đáp ứng được phụ tải đỉnh của hệ thống với công suất thiếu hụt lớn nhất khoảng từ 1.600 MW đến 4.900 MW.
Ông Nguyễn Hồng Diên yêu cầu : trong bất cứ hoàn cảnh nào, hệ thống điện quốc gia cũng phải được đảm bảo, đáp ứng cho nhu cầu phát triển kinh tế xã hội, nhu cầu thiết yếu của đời sống sản xuất, kinh doanh của người dân, thì EVN phải thực hiện ngay việc phát động phong trào tiết kiệm điện trong toàn ngành, phối hợp với UBND các tỉnh, thành và các khách hàng sử dụng điện lớn cùng chung tay tiết kiệm điện.
Một chỉ đạo hết sức mâu thuẫn và lẩn quẩn : ngành điện phải đảm bảo nhu cầu xã hội - muốn bảo đảm thì phải tiết kiệm. Giống bảo ngành lương thực không được để dân đói, muốn không đói thì không được ăn no.
Ông Bộ trưởng gốc tuyên giáo nhấn mạnh, "tiết kiệm cần phải được coi là một giải pháp mạnh mẽ hơn nữa, đẩy mạnh truyền thông hơn nữa về việc tiết kiệm điện, nhất là với các khách hàng sử dụng điện lớn".
Trước nguy cơ thiếu điện, đại diện Ban truyền thông EVNCPC tha thiết : "Mong nhận được sự chia sẻ và tích cực phối hợp của người dân và các khách hàng sử dụng điện thông qua việc triệt để sử dụng điện tiết kiệm, nhất là vào các giờ cao điểm trưa và tối (1).
Tóm lại là ngay giữa khi nắng nóng, toàn xã hội đang cần điện nhất, bộ chủ quản và ngành điện lực đã ép cả xã hội vui vẻ tiết kiệm điện sau khi tình thương mến thương tăng giá điện từ đầu tháng 5.
Không mặc áo vest, khuyến khích áo dây !
Lệnh trên đã ban thì cấp dưới phải tuân hành. Thành Hồ đã nhanh nhảu ba hành quy định tiết kiệm điện từ A đến Z từ đèn đường, thắp sáng, bản quảng cáo đến máy lạnh… Tiên tiến hơn nửa là quy định không mặc áo vét trong các lễ lạc hội hè (2). May là chỉ đạo này quên khuyến khích quý cô quý bà mặc áo dây đi họp cho thêm phần tiết kiệm
Cộng đồng mạng xã hội nhanh chóng tìm ra tấm gương người anh hùng tiết kiệm điện mẫu mực nhất là Nhạc Bất Quần chưởng môn phái Hoa Sơn trong Tiếu Ngạo Giang Hồ của nhà văn Kim Dung, Mong rằng ông Phan Văn Mãi ghi nhớ tên tuổi này để đề nghị tặng huy chương.
Cũng theo điệp khúc muôn thuở của con đường đi lên xã hội chủ nghĩa, sau tăng giá điện, tiết kiệm điện sẽ là cúp điện. Thành Hồ ra lịch cúp điện nhưng sau đó lại thông tin đính chính là hoãn cúp có lẽ là để người dân vui vẻ thêm được vài ngày (3).
Nhưng thực tế, thành Hồ vẫn cúp, đời sống người dân xáo trộn, sản xuất kinh doanh lập tức bị đình đốn, Báo Tuổi trẻ đưa tin "Nhiều nơi Thành phố Hồ Chí Minh bị cắt điện, hàng quán tạm nghỉ" (4).
Thủ đô ngàn năm văn vật, Hà Nội niềm tin hy vọng cũng không khá hơn. Chính báo chí lề phải đồng loạt đưa tin "Hà Nội lên lịch cắt điện nhiều địa điểm, có nơi cắt điện liên tiếp hai ngày"
Đến lúc này thì ngành điện lực công khai thừa nhận là cúp điện là tình trạng chung đang xuất hiện ở một vài địa bàn, ông Trần Việt Hòa, cục trưởng Cục Điều tiết điện lực, cho hay "trong thời kỳ nắng nóng và mùa khô hằng năm, luôn phải đối mặt khó khăn về đảm bảo cung ứng điện.
Lý do là hệ thống có nhiều nguồn thủy điện, năng lượng tái tạo phụ thuộc vào thời tiết. Thực tế nhiều hồ thủy điện thiếu nước, về mực nước chết và gây khó khăn cho vận hành, cung ứng điện" (5).
Thiếu điện bẩn, dư điện sạch !
Thật sự có phải Việt Nam đang thiếu nguồn cung nên phải tiết kiệm, phải cắt điện luân phiên ?
Thực tế chừng như ngược lại. Việt Nam chỉ thiếu điện do Tổng công ty điện lực Việt Nam sản xuất và phân phối nhưng còn thừa lượng rất lớn nguồn điện mặt trời, điện gió do các cơ sở tư nhân sản xuất nhưng không được EVN tiếp nhận thu mua. Năm 2022, báo chí lề phải từng kêu gào về tình trạng thửa điện, các đơn vị tư nhân bị cắt giảm điện. "Thời gian qua, một số đại diện nhà máy điện gió, điện mặt trời đã phải kêu trời vì bị yêu cầu cắt giảm công suất phát, có nơi đến 70%. Cụ thể, vào ngày 2/1, đại diện 1 nhà máy điện gió cho biết, lúc 1g30 chiều tốc độ gió đạt 12,8m/s, nhưng công suất thực tế nhà máy điện gió ở khu vực miền Trung này được phép phát lên hệ thống chỉ đạt 4,6MW ; công suất thực của nhà máy đã bị cắt giảm đến 38,4MW.
Nhìn vào số liệu về công suất phát của điện gió, điện mặt trời và sản lượng điện do EVN huy động vào năm ngoái cũng có thể thấy, tuy công suất lắp đặt đã chiếm 27,5% tổng công suất nguồn điện của cả nước, nhưng sản lượng điện sạch được huy động chỉ chiếm tỷ lệ 11,5%. Điều này cho thấy, việc giới đầu tư phát triển điện gió, điện mặt trời thường xuyên than bị giảm công suất phát không phải không có cơ sở" (6).
Điều bất hợp lý là điện gió, điện mặt trời là điện sạch, không tác hại môi trường lẽ ra phải tận dụng và giảm công suất các nhà máy điện than, nhiệt điện. Nhưng EVN vẫn làm chuyện mà người thường cũng nhìn thấy là lãng phí, bất công...
Quốc doanh thiếu, tư nhân không có chỗ dùng !
Tình trạng ấy đến nay vẫn còn nguyên. Tệ hơn nửa là nguồn phát triển điện mặt trời và điện gió rất lớn nhưng bị cản trở chủ yếu từ phía EVN và người cha đỡ đầu chống lưng là Bộ Công thương qua các quy định thủ tục hành chính rối rắm, trên dưới bất nhất, trên bảo dưới không nghe. EVN vừa là nhà sản xuất lại vừa là đơn vị thu mua, cung ứng điện độc quyền nên thêm việc chèn ép giá cả làm những dự án điện gió, điện mặt trời đã hoàn thành không thể bán hoặc chỉ bán với giá rẻ mạt.
Báo chí trong nước đã phản ánh tình trạng hiện nay là "Hiện có 84 dự án năng lượng tái tạo (công suất hơn 4.676MW) bị chậm tiến độ vận hành thương mại so với kế hoạch ; trong đó, có 34 dự án chuyển tiếp (28 dự án điện gió và 6 dự án điện Mặt Trời) với tổng công suất gần 2.091MW đã hoàn thành thi công, thử nghiệm.
Số dự án này không được hưởng giá điện ưu đãi cố định (giá FIT) trong 20 năm theo các quyết định trước đây.
Trong cuộc họp mới đây giữa Bộ Công thương, EVN và 84 nhà đầu tư điện gió, điện Mặt Trời dở dang, các nhà đầu tư kiến nghị EVN huy động điện với giá tạm tính 6,2 cent/kWh ; đồng thời, cho phép dự án hoàn thành đầu tư xây dựng, chấp thuận nghiệm thu được đóng điện và ghi nhận sản lượng.
Trước đó, Bộ Công thương đã ban hành Quyết định 21/QĐ-BCT quy định khung giá phát điện nhà máy điện Mặt Trời, điện gió chuyển tiếp vào đầu tháng 1/2023.
Cụ thể, giá trần dự án điện mặt trời chuyển tiếp là 1.185-1.508 đồng/kWh và điện gió là 1.587-1.816 đồng/kWh, tùy loại hình.
Tuy nhiên, EVN cho biết họ chưa nhận được hướng dẫn của Bộ Công thương về phương pháp đàm phán và hiện chỉ có một nhà đầu tư gửi số liệu liên quan đến các thông số đầu vào để tính toán phương án giá điện của dự án đó.
Để tránh lãng phí nguồn năng lượng sạch, các nhà đầu tư đã kiến nghị Thủ tướng xem xét, yêu cầu Bộ Công thương rà soát, báo cáo Chính phủ về những kiến nghị mà các nhà đầu tư đã nêu ra trước đó về những khó khăn, bất cập trong việc xây dựng và ban hành cơ chế giá phát điện cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp tại quyết định 21 và thông tư 01.
Các doanh nghiệp mong Thủ tướng chỉ đạo giao Bộ Công thương sớm ban hành các quy định hướng dẫn theo thẩm quyền, làm cơ sở pháp lý cho EVN và chủ đầu tư đàm phán" (7).
EVN và các tổ chức kinh tế, chính trị, của Việt Nam đã rất nhuần nhuyễn triết lý tốt đẹp của lối sống xã hội chủ nghĩa là "một người vì mọi người, mọi người vì một người". Một người ở đây là đảng, nhà nước, các ông lớn quốc doanh đang độc quyền lo cho mọi người dân từ chuyên được nghe bài hát này, không được xem quyển sách kia, độc quyền lo điện nước, xăng dầu. Kẻ nào lơ mơ chạm đến sự hy sinh cao quý ấy sẽ u đầu sức trán.
Vì sự hy sinh cao cả ấy nên ai góp ý, kêu than sẽ trở thành phản động, chống đối chính quyền, lợi dụng quyền tự do dân chủ. Khi có mỗi tình huống bất trắc hoăc do họ vung tay quá trán lỗ lã vài ba chục ngàn tỉ thì mọi người chịu khó móc túi trả tiền điện cao hơn, vui vẻ tắt máy lạnh, đốt đèn dầu, ăn mặc theo kiểu Nhạc Bất Quần.
Cánh cửa thiên đàng đang mở ngay trước mắt.
Gió Bấc
Nguồn : RFA, 21/05/2023
(*) Đường Nhuệ là trùm xã hội đen, cho vay nặng lãi và thu tiền bảo kê dịch vụ thiêu xác người ở tỉnh Thái Bình trong thời kỳ Nguyễn Hồng Diên làm Chủ Tịch, Bí thư tỉnh ủy.
4. https://tuoitre.vn/xuat-hien-cat-dien-luan-phien-bo-cong-thuong-noi-da-n...
6. https://cand.com.vn/Thi-truong/noi-lo-giam-phat-cua-cac-nha-may-dien-gio...
Các nước Bắc Âu thường được quốc tế sử dụng để chứng minh rằng chủ nghĩa xã hội có thể hoạt động. Đúng là các đảng dân chủ xã hội đang thành công ở khu vực này của thế giới. Tuy nhiên, trong khi các quốc gia Bắc Âu đang chứng kiến sự trở lại một phần của các đảng dân chủ xã hội, các chính sách của họ trên thực tế không phải là xã hội chủ nghĩa, mà là trung dung.
Các quốc gia Bắc Âu, đặc biệt là Thụy Điển, đã theo đuổi chủ nghĩa xã hội từ khoảng năm 1970 đến 1990. Tuy nhiên, trong suốt 30 năm qua, cả các chính phủ bảo thủ và dân chủ xã hội đều hướng về phía trung dung. Ngày nay, các nhà dân chủ xã hội Bắc Âu đã áp dụng các chính sách nhập cư chặt chẽ hơn, thắt chặt các điều kiện hưởng phúc lợi xã hội, có lập trường cứng rắn hơn đối với tội phạm và thực hiện các chính sách thân thiện với doanh nghiệp.
Hệ thống phúc lợi Bắc Âu mà mọi người muốn nhắc đến như một ví dụ hưng thịnh của chủ nghĩa xã hội được phát triển vào khoảng năm 1970, khi các xã hội Bắc Âu có sự thay đổi chính sách theo hướng thuế cao hơn và phúc lợi công hào phóng. Trong thế kỷ trước đó, các nước Bắc Âu đã kết hợp các khu vực công nhỏ và thị trường tự do để đạt được tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. Ví dụ, từ khoảng năm 1870 đến năm 1970, GDP bình quân đầu người của Thụy Điển đã tăng gấp 10 lần, tốc độ tăng trưởng cao nhất ở toàn bộ Châu Âu. Chính sau thời kỳ thịnh vượng phát triển nhanh chóng này, đã có sự chuyển hướng sang các chính sách thuế cao. Công chúng vẫn hoài nghi về việc tăng thuế trực thu, và sự thay đổi phần lớn xảy ra thông qua việc tăng dần thuế gián thu.
Đó không phải là một quỹ đạo bất thường : Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng các quốc gia có mức độ tin cậy cao hơn có xu hướng có hệ thống phúc lợi lớn hơn và hào phóng hơn. Lòng tin và trách nhiệm xã hội trong lịch sử đã thể hiện mạnh mẽ ở khu vực này, một phần do nhu cầu hợp tác giữa các cá nhân trong điều kiện khí hậu Bắc Âu khắc nghiệt, và những yếu tố này thực sự mạnh mẽ hơn so với phần còn lại của Châu Âu.
Tuy nhiên, do tăng thuế, tăng trưởng kinh tế đã bị đình trệ. Ví dụ, trong hơn 50 năm qua, GDP bình quân đầu người của Thụy Điển chỉ tăng 2,1 lần. Quan trọng hơn, các tiêu chuẩn liên quan đến làm việc chăm chỉ và trách nhiệm đã bắt đầu bị xói mòn, theo số liệu của Khảo sát Giá trị Thế giới, trong khi phúc lợi tăng lên. Ví dụ, vào đầu những năm 1980, 19% người Thụy Điển đồng ý rằng vẫn có thể chấp nhận ở một mức độ nào đó việc một cá nhân xin hưởng phúc lợi công khi họ không đủ tiêu chuẩn. Tỷ lệ này dần dần tăng lên 40% vào năm 2011, và kể từ đó đã giảm xuống còn 36% sau khi chính phủ kiểm soát chặt chẽ hơn các hệ thống phúc lợi và xuất hiện các chiến dịch chống lại việc lạm dụng phúc lợi xã hội.
Ngày nay, các quốc gia Bắc Âu vẫn có mức thuế cao hơn và hệ thống phúc lợi hào phóng hơn hầu hết các nơi trên thế giới. Nhưng kể từ những năm 1990, Thụy Điển và các quốc gia Bắc Âu khác đã tập trung vào việc củng cố các chuẩn mực trách nhiệm xã hội một lần nữa bằng cách tăng cường kiểm soát các hệ thống phúc lợi công cộng, giảm bớt sự hào phóng trong các mô hình phúc lợi, đồng thời giảm thuế.
Thật vậy, nhiều chính sách của Bắc Âu hiện thúc đẩy thương mại và doanh nghiệp tự do. Chỉ số Tự do Kinh tế của quỹ Heritage Foundation, đo lường mức độ tư bản chủ nghĩa của các quốc gia bằng cách nghiên cứu các quy định và thuế trong các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế, xếp Đan Mạch và Iceland là các quốc gia có mức độ tư bản thứ 10 và 11 trên thế giới. Phần Lan đứng ở vị trí thứ 17, Thụy Điển ở vị trí thứ 21 và Na Uy ở vị trí 28. Trong khi đó, Hoa Kỳ được xếp thứ 20. Các quyền sở hữu, tự do kinh doanh, tự do tiền tệ và tự do thương mại hiện rất mạnh ở các quốc gia Bắc Âu.
Động thái hướng tới phía trung dung này đang diễn ra trong chính trị bầu cử, ngay cả khi các nhà dân chủ xã hội vẫn tiếp tục giành chiến thắng trong các cuộc bầu cử. Ví dụ, các nhà dân chủ xã hội Bắc Âu đang ngày càng dựa vào việc thành lập các chính phủ liên minh với các đảng trung dung. Chẳng hạn ở Phần Lan, trong cuộc bầu cử năm 2019, Thủ tướng đương nhiệm Juha Sipila, lãnh đạo Đảng Trung dung, đã thua Antti Rinne của Đảng Dân chủ Xã hội. Nhưng Rinne đã phải thành lập một chính phủ liên minh rộng rãi bao gồm Đảng Trung dung, đảng đã vận động không tăng thuế.
Thụy Điển, quốc gia Bắc Âu đông dân nhất, cũng đi theo một quỹ đạo tương tự. Stefan Lofven của Đảng Dân chủ Xã hội đã giữ chức thủ tướng từ năm 2014. Tuy nhiên, trong bối cảnh chính trị Thụy Điển, chỉ có một thiểu số cử tri ủng hộ ba đảng cánh tả và trung tả, vì vậy Lofven đã phải dựa vào sự ủng hộ từ các đảng trung hữu, như Đảng Trung dung và trước đây là Đảng Tự do.
Vào đầu năm 2020, chính phủ của Lofven đã bãi bỏ varnskatt, tức mức thuế 5% đối với các khoản thu nhập cao nhất, giảm đáng kể mức thuế cận biên. Các cải cách khác gần đây bao gồm tư nhân hóa một phần dịch vụ công và trở nên cứng rắn hơn đối với tội phạm. Ví dụ : một trong những trọng tâm chính của Đảng Dân chủ Xã hội trong năm nay là bãi bỏ việc giảm trừ hình phạt đối với tội phạm trẻ tuổi, dẫn đến các bản án dài hơn cho những người phạm nhiều tội cùng lúc. Đảng Dân chủ Xã hội cũng đã hứa cắt giảm thuế trong cương lĩnh tranh cử năm 2022, khi đảng này có khả năng sẽ được đại diện bởi Magdalena Andersson, bộ trưởng tài chính Thụy Điển.
Các nhà dân chủ xã hội ở Na Uy cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự như các đồng nghiệp Thụy Điển : đó là phải hợp tác với một đảng trung dung vốn phản đối các chính sách xã hội chủ nghĩa để đảm bảo quyền lực. Và có nhiều dấu hiệu cho thấy Đảng Lao động dân chủ xã hội của Thủ tướng Na Uy Jonas Gahr Store, đảng vừa đánh bại Thủ tướng Đảng Bảo thủ đương nhiệm Erna Solberg trong cuộc bầu cử hồi tháng 9, sẽ cầm quyền với nhiều chính sách trung dung hơn so với mong đợi của một số người. Store là một triệu phú, người trước đây đã tham gia Đảng Bảo thủ của Na Uy. Hơn nữa, ông từng là quốc vụ khanh và chánh văn phòng nội các hồi những năm 2000 và 2001, khi Thủ tướng dân chủ xã hội Jens Stoltenberg từng giám sát các chính sách tư nhân hóa rộng rãi.
Các đảng dân chủ xã hội ở Bắc Âu cũng đã phải sửa đổi chính sách nhập cư của họ khi các cử tri thuộc tầng lớp lao động chuyển sang ủng hộ các đảng bảo thủ hơn nhằm thúc đẩy việc kiểm soát nhập cư. Trong cuộc tổng tuyển cử năm 2019 của Đan Mạch, khi lãnh đạo đảng Dân chủ Xã hội Mette Frederiksen đánh bại vị đối thủ trung hữu cầm quyền lúc đó để trở thành thủ tướng, bà đã nhận được sự ủng hộ dựa trên một cương lĩnh kết hợp các chính sách dân chủ xã hội truyền thống với chính sách kiểm soát nhập cư nghiêm ngặt.
Chính trị bầu cử của các quốc gia Bắc Âu phản ánh các xu hướng rộng lớn hơn cho thấy việc rời xa chủ nghĩa xã hội trong vài thập niên qua. Ví dụ, trong những năm 1970 và 1980 ở Thụy Điển, nhà nước độc quyền về chăm sóc người cao tuổi, y tế và giáo dục. Khi các trường học được nhà nước tiếp quản, mô hình giáo dục đã chuyển khỏi quyền lực của người lớn, và học sinh bắt đầu tự dẫn dắt quá trình học tập của mình. Giáo dục do học sinh tự dẫn dắt đã trở thành một phần quan trọng trong các chính sách xã hội chủ nghĩa của Thụy Điển, và vẫn là một trong những yếu tố quan trọng trong thời kỳ đó. Nhưng từ những năm 1990, chính phủ đã cho phép khu vực tư nhân có vai trò lớn hơn. Thụy Điển hiện có 823 trường tư thục, chủ yếu hoạt động như các công ty vì lợi nhuận dựa vào nguồn vốn công. Một số, chẳng hạn như chuỗi trường học Internationella Engelska Skolan, đang cung cấp dịch vụ do giáo viên hướng dẫn thay vì do học sinh dẫn dắt, với kết quả tốt hơn đáng kể so với các trường công lập.
Chăm sóc y tế cũng đang dần rời xa độc quyền của nhà nước. Tính đến năm 2019, hơn 40% trong số 1.100 trung tâm y tế của Thụy Điển được điều hành bởi các tổ chức tư nhân, vì lợi nhuận. Dù Thụy Điển vẫn có dịch vụ chăm sóc sức khỏe toàn dân, nhân viên làm việc cho khu vực tư nhân ngày càng dựa vào bảo hiểm y tế tư nhân do người sử dụng lao động chi trả. Tại khu vực thủ đô Stockholm, 62% số giờ dịch vụ chăm sóc người cao tuổi tại nhà được thực hiện bởi các công ty tư nhân vì lợi nhuận. Các hệ thống cũ do nhà nước điều hành vẫn tồn tại ở các vùng của Thụy Điển, ví dụ như ở vùng phía bắc Norrbotten, nơi chỉ có 2% số lượt chăm sóc người cao tuổi tại nhà được thực hiện bởi các công ty vì lợi nhuận. Nhưng các mô hình phúc lợi đang ngày càng nhường chỗ cho những mô hình trung dung hơn, nơi cả khu vực tư nhân lẫn nhà nước đều có vai trò.
Hệ thống lương hưu của Thụy Điển cũng dần trở nên gắn kết hơn với hiệu quả công việc của các cá nhân. Một phần lương hưu của công dân được đầu tư vào thị trường, và các cá nhân có thể chọn đầu tư vào các sản phẩm tiết kiệm lương hưu từ nhiều công ty tư nhân. Tiết kiệm cá nhân bổ sung thông qua người sử dụng lao động cũng trở nên quan trọng hơn trong thu nhập lương hưu tương lai. Trong toàn khu vực, cải cách lương hưu còn bao gồm các quy định chặt chẽ hơn về nghỉ hưu sớm, tuổi nghỉ hưu linh hoạt, và mối liên hệ chặt chẽ hơn giữa tiền lương kiếm được với lương hưu tích lũy.
Đây là những xu hướng đang góp phần vào thành công kinh tế và xã hội của các nước Bắc Âu một lần nữa. Việc cho rằng các kết quả xã hội tích cực, chẳng hạn như tuổi thọ cao và phân phối thu nhập đồng đều, là kết quả trực tiếp của hệ thống phúc lợi của các nước này là một quan niệm sai lầm phổ biến. Trên thực tế, những lợi thế này phần lớn đã xuất hiện trước khi các nhà nước phúc lợi lớn ra đời.
Như các nhà kinh tế Thụy Điển đã chỉ ra, Thụy Điển có sự phân phối thu nhập đồng đều bất thường vào năm 1920 và sự bình đẳng tiếp tục phát triển cho đến năm 1980. Phần lớn sự gia tăng bình đẳng thu nhập vì vậy đã diễn ra trong kỷ nguyên thị trường tự do, trước khi xuất hiện mô hình nhà nước phúc lợi hào phóng. Trong một nghiên cứu khác, các nhà kinh tế cho thấy bình đẳng thu nhập ở Đan Mạch đã tăng lên kể từ những năm 1920, trong đó phần nhiều tiến bộ diễn ra trước khi chuyển sang chính sách thuế cao hơn.
Phần lớn sức mạnh của các xã hội Bắc Âu nằm ở hệ thống thị trường tự do tiên tiến, và đây chính là lý do tại sao họ cần phải quay lại nguồn gốc trung dung của mình. Thụy Điển là trung tâm đổi mới hàng đầu ở Châu Âu có thể thu hút vốn nước ngoài vào các công ty đang phát triển. Một lý do cho sự thành công này là chính sách thuế thông minh của họ, trong đó lợi nhuận từ khoản đầu tư thành công vào một công ty ban đầu có thể được tái đầu tư vào các công ty mới, và thuế chỉ áp dụng khi nhà đầu tư hiện thực hóa lợi nhuận. Do đó, nguồn vốn giúp thúc đẩy tăng trưởng vẫn có thể được thu hút vào một quốc gia có mức thuế cao.
Có rất nhiều lý do để ngưỡng mộ mô hình Bắc Âu. Thụy Điển có mức độ tập trung "công việc kinh doanh trí óc" cao nhất trong số các nước thuộc Liên minh Châu Âu. Như Bloomberg đã giải thích vào đầu năm nay, Stockholm đã "tạo ra số kỳ lân công nghệ tính trên đầu người" cao hơn phần còn lại của thế giới trừ Thung lũng Silicon. Các quốc gia Bắc Âu đang kết hợp thành công giữa tinh thần kinh doanh với sự chuyển hướng sang năng lượng xanh. Theo đó, các chính phủ làm việc với khu vực tư nhân để thúc đẩy sự bền vững về môi trường.
Rốt cuộc, sự trở lại của các đảng dân chủ xã hội ở các nước Bắc Âu có thể được giải thích là do họ tập trung vào các giải pháp trung dung cho những vấn đề lớn nhất mà các quốc gia này phải đối mặt ngày nay. Chính những người theo chủ nghĩa thực dụng trung dung, chứ không phải là những người theo chủ nghĩa xã hội, mới biến Bắc Âu trở thành hình mẫu trên toàn thế giới.
Nima Sanandaji
Nguyên tác : "Nordic Countries Aren’t Actually Socialist", Foreign Policy, 27/10/2021
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : VNTB, 28/12/2021
Nima Sanandaji là Giám đốc Trung tâm Khởi nghiệp và Cải cách Chính sách Châu Âu.
