Thông Luận

Cuộc phỏng vấn được thực hiện với nhà báo Từ Thức ở Paris, Pháp -một nhà báo kỳ cựu, từng là đặc phái viên của Việt Tấn Xã (Việt Nam Cộng Hòa) trong suốt cuộc hội đàm về Việt Nam tại Paris. Sau 75, cộng tác với nhiều báo, websites tại hải ngoại. Đồng thời ông cũng là một nhà văn.

Song Chi (trái) – Nhà văn, nhà báo Từ Thức (phải)

Song Chi : Thưa nhà văn, nhà báo Từ Thức, nếu chỉ được phép chọn ra 3 sự kiện quan trọng nhất trong tình hình chính trị thế giới năm 2003, ông sẽ chọn những sự kiện gì ?

Từ Thức : Những sự kiện quan trọng làm thay đổi thế giới trong năm 2023 không đếm xuể :

- Xung đột Do Thái-Palestine, với sự tàn bạo chưa từng thấy.

- Sau hai năm chiến tranh Ukraine, ưu thế đang ngả về phía Nga trong khi Tây Phương mệt mỏi, không nhiệt thành giúp đỡ võ khí cho Ukraine như trong giai đoạn đầu.

- Phi Châu dần dần rời xa Tây Phương, để rơi vào tay Nga, Tàu và các nhóm Hồi giáo cực đoan, sau những cuộc đảo chánh ở Niger, Gabon, nội chiến đẫm máu ở Soudan, và bất ổn chính trị trên khắp lục địa Phi Châu.

- Thay đổi khí hậu gây thiên tai, bão lụt, hỏa hoạn khắp nơi, chuẩn bị cho những cuộc di dân khí hậu còn lớn hơn gấp bội, so với những cuộc di dân vì lý do chính trị, kinh tế hay chiến tranh. Đại họa thay đổi khí hậu là một thực tế trước mắt, không phải chỉ là chuyện riêng của các chuyên viên, của những người ăn no, ngồi lo trời sập.

- Azerbaijan chiếm vùng Karabakh, đa số dân Arménie, tự trị từ 1991, khiến 10.000 người chết, 120.000 người Arméniens phải "di tản chiến thuật", rời bỏ quê hương lánh nạn. Azerbaijan là quốc gia chư hầu của Nga, theo gương Putin (tên người, địa danh ở đây viết theo kiểu Pháp) công khai xua quân chiếm một vùng tự trị, sẽ khuyến khích các nhà độc tài quân phiệt khác, dùng võ lực để xâm chiếm những quốc gia yếu hơn.

- Argentine đưa Javier Milei, một kinh tế gia theo khuynh hướng kinh tế tự do cực đoan, trumpiste hơn cả Donald Trump, vào dinh Tổng thống. Mặc dù Bolsonaro đã thất bại ở Brésil, dân Argentine, một quốc gia trước đây là cường quốc thứ 3 về kinh tế ở Nam Mỹ, đang phá sản, kiệt quệ, vẫn hy vọng phép lạ từ một chính trị gia mị dân, biết gãi đúng chỗ ngứa, biết khai thác sự tuyệt vọng, bất mãn của dân.

Tuy nhiên, nếu phải lựa 3 sự kiện đáng kể nhất, tôi nghĩ tới :

- Cuộc xung đột Palestine-Do Thái.

- Chiến tranh Ukraine.

- Cuộc đình công ở Hollywood chống lại hiểm họa lạm dụng trí tuệ nhân tạo (IA - Intelligence Artificielle, AI -Artificial Intelligence).

Song Chi : Ông có thể nói lý do tại sao lại lựa chọn 3 sự kiện này và ý nghĩa, tác động của mỗi sự kiện đó đối với cục diện địa chính trị toàn cầu ?

Từ Thức : 1. Về cuộc xung đột Do Thái-Palestine :

Đúng ra là xung đột giữa nhóm khủng bố Hamas và Do Thái, bởi vì dân Palestine hoàn toàn thụ động. Thế giới, kể cả các quốc gia Ả rập láng giềng, không đếm xỉa gì tới 5 triệu rưỡi dân Palestine. Dân Palestine là điển hình cho số phận của người dân nghèo, yếu, lạc hậu, thấp cổ bé miệng.

Cả thế giới nghe nói tới Hamas, bao nhiêu người biết quốc gia Palestine có tổng thống Mahmoud Abbas, thủ tướng Mohammad Shtayyeh ?

Các chính quyền Tây Phương quên dân Palestine, vì ủng hộ Do Thái, một chế độ dân chủ duy nhất ở Trung Đông, có chung văn hóa, và cũng vì mặc cảm đã gây ra Holocaust tàn sát người Do Thái.

Các nước Ả rập muốn quên dân Palestine, để làm lành với Do Thái, làm ăn với Tây Phương. Hamas cũng nhân danh Palestine, chiến đấu cho dân tộc, sự thực chỉ là một nhóm khủng bố, thối nát, sẵn sàng hy sinh mạng sống của người Palestine để nắm quyền lực, tài nguyên và các ngân khoản của thế giới giúp đỡ Palestine.

Khi cuộc xung đột bùng nổ, các nước Ả rập thi nhau bày tỏ tình cảm môi hở răng lạnh với người anh em Palestine, quên rằng đời sống của dân Palestine ở Do Thái, mặc dù bị đàn áp, vẫn còn khả quan hơn dân Palestine sống ở Ai Cập, Jordan, Saudi Arabia, cơ cực trên mọi phương diện.

Ngày 7/10/2023, Hamas tấn công Do Thái, giết 1200 người, bắt cóc 240 người, kể cả đàn bà, trẻ em một cách man rợ chưa từng thấy. Do Thái trả đũa bằng những cuộc hành quân tàn bạo nhất trong lịch sử. Tất cả giới hạn đều bị vượt qua, trước mắt thiên hạ, khốc liệt hơn cả những cuốn phim giầu tưởng tượng nhất.

Chiến tranh Do Thái-Palestine nhập cảng vào các quốc gia trên thế giới. Các nước Hồi giáo ủng hộ Hamas, bất chấp thực chất và mục tiêu của tổ chức khủng bố này, bất chấp những hành động man rợ của Hamas, bởi vì đường phố, nghĩa là dân địa phương, ủng hộ người đồng tôn giáo.

Các xã hội Tây Phương cực kỳ chia rẽ, một phe ủng hộ Do Thái, một phe đứng về phía Hamas, điển hình là các đại học Hoa Kỳ.

Cuộc xung đột Palestine-Hamas có thể ảnh hưởng cả cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ sắp tới, nghĩa là ảnh hưởng tới cục diện chính trị thế giới. Biden có thể gặp khó khăn, khi nhóm thiên tả trong đảng Dân chủ trách ông ta quá thiên Do Thái.

2. Chiến tranh Ukraine :

Hai năm sau khi Putin mang quân xâm lăng Ukraine, chiến cuộc đang đi vào một giai đoạn đáng lo ngại cho Ukraine. Cuộc tổng phản công của Ukraine không thành công, một phần vì thiếu đạn dược.

Quốc hội Mỹ gây khó khăn, đặt nhiều điều kiện khó chấp nhận cho Biden, nếu muốn ngân khoản 60 tỷ dollars viện trợ cho Ukraine được thông qua.

Viện trợ Âu Châu cũng gặp trở ngại, vì Hungary, thân Nga, chống lại việc viện trơ 50 tỷ Euro cho Ukraine. Tất cả những quyết định quan trọng của Liên Hiệp Âu Châu phải được tất cả 27 quốc gia hội viên tán thành. Viktor Orbán đặt điều kiện chỉ bỏ phiếu thuận nếu Liên Hiệp Âu Châu (UE, Union Européenne) giải tỏa các ngân khoản giúp Hungary đang bị UE phong tỏa, để trừng trị Hungary về chính sách vi phạm tự do báo chí, bình đẳng nam nữ, trái với tôn chỉ của UE.

Cố nhiên UE vẫn giúp Ukraine 33 tỷ Euro dưới hình thức cho vay (không đòi nợ), nhưng những thủ tục rườm rà, chậm trễ đã khiến Ukraine gặp khó khăn. Quân đội Ukraine, đã chiến đấu anh dũng trong suốt 2 năm, đang mất tinh thần vì thiếu đạn dược.

Những tháng trước đây, người ta nghĩ Putin sẽ đại bại, vì tướng lãnh bất tài, chia rẽ, quân đội thiếu kinh nghiệm, không lý tưởng, võ khí, chiến thuật, chiến lược cổ hủ. Nhưng trong khi dân chúng các quốc gia Tây Phương mệt mỏi, bớt nhiệt tình với những chiến cuộc xa xôi, tốn kém, Putin đã động viên thêm 300.000 lính, đã thuyết phục được nhiều quốc gia ủng hộ Nga vì đó là chiến cuộc chống thế giới Tây Phương "sa đọa, và ức hiếp đối với các dân tộc nhược tiểu". Các biện pháp phong tỏa kinh tế của Tây Phương không hữu hiệu như mong muốn, vì thứ nhất : sự chịu đựng vô hạn của người dân các xứ độc tài và chuyện giao thương, bán dầu lửa, dầu khí với các nước chống Tây Phương đã giúp Nga khỏi tê liệt kinh tế, tiếp tục sản xuất và mua đạn dược.

Ukraine đang gặp khó khăn, nhưng không có nghĩa đã thua cuộc. Tổn thất về nhân mạng của Nga vẫn nặng (Ukraine đưa con số 900 mỗi ngày) trong khi nhà tù, lò cung cấp lính Nga vắng dần. Năm máy bay Nga bị hạ trong vài ngày, một tàu chiến Nga bị bắn chìm, nghĩa là Nga không còn kiểm soát Biển Đen, nơi di chuyển hàng hải, xuất cảng lúa gạo, của Ukraine nữa. Ukraine hy vọng sẽ nhận được chiến đấu cơ F16 từ Hòa Lan để lật thế cờ. Dù sao, cuộc chiến sẽ cực kỳ cam go.

Chiến tranh Ukraine là một thử thách lớn.

Thử thách cho Hoa Kỳ, để thế giới thấy Mỹ còn là đệ nhất cường quốc đáng tin cậy, hay sẽ đầu hàng như ở Việt Nam hay Afghanistan.

Thử thách cho Âu Châu, để thấy Âu Châu có đủ khả năng tự vệ hay không, hay sẽ bó tay khi Hoa Kỳ hết đóng vai đứng mũi chịu sào, nhất là nếu Trump thắng cử năm tới.

Thử thách cho tất cả các dân tộc tha thiết với tự do dân chủ, vì nếu Ukraine thua cuộc, Putin sẽ không ngồi yên, và các quốc gia độc tài, đứng đầu là nước Tàu, sẽ không ngần ngại thực hiện những âm mưu xâm lăng, nhất là khi muốn che giấu những khó khăn nội bộ.

Tương lai của Ukraine là tương lai của tất cả những người muốn sống tự do.

3. Cuộc đình công chống lạm dụng A.I. ở Hollywood :

Từ tháng 5, trong suốt 6 tháng, cuộc đình công của giới điện ảnh, kịch nghệ, từ diễn viên, đạo diễn, tác giả đến các chuyên viên đã làm tê liệt Hollywood, gây thiệt hại 6 tỷ dollars vừa chấm dứt, sau khi những yêu sách của người đình công được thỏa mãn.

Mục tiêu của cuộc đình công lâu dài, quyết liệt là đòi kiểm soát việc lạm dụng trí thông minh nhân tạo (Artificial Intelligence, A.I.) trong nghề điện ảnh.

Các hãng phim, để khỏi tốn kém, với AI đã thâu giọng nói, hình ảnh, cử chỉ của các diễn viên để làm phim, chuyển âm không cần trả lương diễn viên.

Tại sao coi đây là một sự kiện quan trọng, không phải chỉ ở Mỹ, chỉ trong giới điện ảnh ? Bởi vì AI sẽ là một cuộc cách mạng thay đổi xã hội trong những năm tới. Nếu AI đã hữu ích, giúp y khoa và khoa học tiến những bước dài, sẽ là một đe dọa khủng khiếp cho nhân loại.

Khởi đầu là chuyện thất nghiệp, vì máy làm thay người. Sau đó là văn hóa, sẽ không còn nghệ sĩ, không còn sáng tạo, không còn suy nghĩ. Ngày nay, trên Internet đã có trăm ngàn cuốn sách AI. Chỉ cần cho một đề tài, một ý chính, AI sẽ viết thành một cuốn tiểu thuyết, với đủ tình tiết hỷ nộ ái ố, một cuốn khảo luận với đầy đủ dẫn chứng kim cổ, trong vài phút.

Nếu không có luật lệ kiểm soát, khó tưởng tượng những ông phù thủy AI sẽ dẫn con người đi về đâu.

Chắc chắn là trong những năm tới, AI sẽ là đề tài chính, trên mọi địa hạt.

Song Chi : Với Việt Nam, nếu cũng chỉ chọn ra 3 sự kiện quan trọng nhất trong tình hình chính trị--xã hội Việt Nam năm nay, ông sẽ chọn những sự kiện gì ? Và tại sao ?

Từ Thức : Tình hình Việt Nam trong năm qua cũng ngổn ngang những tin tức về tham nhũng, thiên tai, vật giá leo thang, thất nghiệp gia tăng, tôn giáo bị cấm đoán, đồng bào Thượng bị đàn áp một cách dã man.

Hãy tạm nêu 3 sự kiện tiêu biểu : thượng tọa Thích Tuệ Sỹ viên tịch, Việt Nam cam kết sẽ tôn trọng nhân quyền từ… cuối thế kỷ này, và chuyện Việt Nam và Tàu cam kết sẽ "cùng chung vận mệnh" với nhau tới mãn kiếp.

1. Thượng tọa Thích Tuệ Sỹ :

Ở Việt Nam, có những đám tang khổng lồ, đám đông bị lôi ra đưa tiễn các ông lớn tới các nghĩa trang hàng chục ngàn mét vuông, như vua chúa ngày xưa. Cũng có những đám tang đơn giản, đưa tiễn một vị chân tu đến nơi an nghỉ cuối cùng.

Thầy Tuệ Sỹ là đóa hoa sen, gần bùn nhưng chẳng hôi tanh mùi bùn.

Trong một quốc gia nhiều bằng cấp, nhưng kiến thức khả nghi, thầy Tuệ Sỹ là một trí thức thứ thiệt, hiếm hoi.

Trong một xứ nhiều người vẫn suy nghĩ theo lệnh đảng, thầy Tuệ Sỹ là một nhà thơ, nhà văn thứ thiệt, hiếm hoi.

Trong một xứ đa số nhà sư là công an, hay con buôn mặc áo cà sa, thầy Tuệ Sỹ là một nhà chân tu, uyên bác, hiếm hoi.

Trong một xứ hầu hết trí thức an phận để được an thân, thầy Tuệ Sỹ coi thường sinh mạng, sẵn sàng lên tiếng cho nhân quyền, cho Phật Pháp.

Như đã viết trong một bài tạp ghi, thầy Tuệ Sĩ, với vóc dáng mảnh mai, yếu ớt khiến người ta nghĩ tới thánh Gandhi, gầy gò trong mảnh vải trắng, đã làm rung chuyển đế quốc Anh. Thầy Tuệ Sỹ chưa làm rung chuyển chế độ, chưa cứu được Phật giáo của thời mạt pháp, nhưng đã cứu danh dự cho Phật Giáo Việt Nam, cho những người tu hành, cho Phật tử.

2. Tình hình nhân quyền của Việt Nam :

Năm 2023 Việt Nam vẫn trong số các nước đứng đầu trong chuyện vi phạm nhân quyền, từ tự do báo chí tới tự do tôn giáo.

Trong hai năm (2022, 2023), 123 người bị truy tố, 98 lãnh án tù chính trị, tôn giáo. Hàng trăm ký giả, nhà văn, tu sĩ, những người tranh đấu cho môi trường vẫn nằm tù, chưa biết ngày nào ra, chưa biết ngày nào xử, chưa biết bị tội gì. Bên cạnh hàng trăm người bị kết án tử hình.

Thỉnh thoảng nhà nước thả một hai người để đổi chác với nước ngoài, trước khi chộp hàng chục người khác.

Trong một tài liệu chính thức, Việt Nam cam kết với Ủy hội Nhân quyền Liên Hiệp Quốc sẽ thực thi các tiêu chuẩn về nhân quyền trước thế kỷ tới. Một cách chính xác : trước ngày 31/12/2099 ! Các tù nhân có thể an tâm, và kiên nhẫn chờ thêm 76 năm nữa.

Ít nhất chính quyền Việt Nam cũng có óc khôi hài, biết dỡn chơi cả với Liên Hiệp Quốc, về một đề tài không có gì vui.

Dầu sao, cũng tếu hơn chính quyền Nga, đã tái lập Gulag bằng cách đầy chính trị gia đối lập Alexei Nalvany (bị kết án 19 năm về tội bất đồng chính kiến với Putin) tới một vùng hẻo lánh. Các luật sư của Navalvy cũng bị đe dọa bỏ tù, về tội có… thái độ quá khích, khi bào chữa cho bị can.

3. Vận mệnh chung Việt Nam – Trung Quốc :

Việt Nam tiếp tục chính sách ngoại giao cây tre, gió bên nào ngả theo bên đó ; gió 2 chiều, quay đi uốn lại 2 chiều.

Sau khi tiếp Biden, cây tre Nguyễn Phú Trọng không thể không tiếp Tập Cận Bình.

Với Mỹ, Việt Nam tăng cấp bậc ngoại giao "đối tác toàn diện" lên "đối tác toàn diện chiến lược", với Tầu, Nguyễn Phú Trọng không ngần ngại ký gia nhập "cộng đồng chia sẻ tương lai". Cộng đồng chia sẻ tương lai là cái gì, nếu không phải là nước nhỏ thần phục, coi như trực thuộc một nước lớn.

Trước đây, Hồ Cẩm Đào (Hu Jintao, cựu chủ tịch Tàu) đã dùng thành ngữ "cộng đồng chia sẻ vận mệnh" để nói về Đài Loan, hòn đảo Bắc Kinh vẫn coi là thuộc lãnh thổ Trung Quốc. Việt Nam, một cách tế nhị kiểu Tàu, được coi là ngang hàng với Đài Loan. Trên thực tế, chưa chắc Việt Nam có can đảm và tâm huyết bảo vệ lãnh thổ như Đài Loan khi bị Tàu xâm lăng.

Những ký kết giữa Việt Nam với Tàu xác định nhận xét của Giáo sư Alexander Vuving, chuyên gia về Á Châu : ngoại giao cây tre chỉ có hại cho Việt Nam, lợi cho Tàu. Ông viết : "cây tre Việt Nam có thể hoàn toàn bi con gấu trúc gặm nhấm dần dần".

Song Chi : Nói tóm lại, bức tranh toàn cảnh tình hình thế giới cho tới Việt Nam trong năm 2023 vẫn nhiều gam màu xám, tối, bi quan hơn những sắc màu sáng sủa, tươi vui, lạc quan có phải không ạ. Cảm ơn nhà văn, nhà báo Từ Thức về cuộc trò chuyện cuối năm này.

Song Chi (thực hiện)

Nguồn : RFA, 28/12/2023