 | Tổng quan: | 3599864 |
Phải chăng đó là hệ lụy của một nền quản trị quốc gia thiếu sự cạnh tranh của một đất nước cả trăm triệu dân, nhưng vẫn quen thuộc câu cửa miệng : "Đảng và Nhà nước lo" ?
Đã có đảng và nhà nước lo !
Lướt một vòng các trang báo điện tử, các newfeed trên Facebook những tuần lễ đầu tháng ba, có lẽ thấy nhiều nhất vẫn là câu chuyện của cô giáo ở La Gi và câu chuyện về nước mắm.
Bên bàn cà phê, giới trẻ cũng ít nhiều bàn luận về nước mắm kèm vẻ hoài nghi trình độ của các quan chức Hà Nội. Bởi, "nước mắm", một từ mà tự điển Larousse vẫn giữa nguyên là "nuoc mam", với giải thích là cá được ủ muối cho ra một dung dịch gọi là "nước mắm". Nay thì các quan chức Hà Nội lại đưa ra một định nghĩa khác, "nước mắm" là sự pha trộn giữa các loại hóa chất tạo mùi, màu, chống mốc, hương nhân tạo, chất điều vị và thành phần được gọi là "tinh nước mắm". Còn hiểu thế nào là "tinh nước mắm" thì không có giải thích.
Nước mắm là thứ gia vị không thể thiếu trong bữa cơm gia đình. Thế nhưng vì sao người lao động dường như ít quan tâm hơn so chuyện xì căng đan tình dục của cô giáo ở La Gi, Bình Thuận ? Phải chăng đó thuộc nhóm vấn đề liên quan "Đảng và Nhà nước" lo ?
Nhiều ý kiến cho rằng với thuyết âm mưu, "Đảng và Nhà nước" muốn cậy truyền thông đẩy mạnh những tình tiết kịch tính trong vụ "vòng tay học trò" ở một trường phổ thông trung học xứ biển Bình Thuận. Thời điểm này, về đối ngoại, "Đảng và Nhà nước" đang phải đối mặt với các phiên giải trình về nhân quyền tại Uỷ ban nhân quyền Liên Hợp Quốc. Thế nhưng xem ra lại có hiệu ứng ngược, khi mang so sánh câu khẩu hiệu huấn thị trước đây thường được treo ở nhiều lớp học về "sánh vai được với các cường quốc năm châu được hay không…". Bởi cách nào để sánh vai, khi giáo dục lại sản sinh ra những ‘cổ máy cái’ là cô giáo trong ‘vòng tay học trò’, còn thầy giáo thì ấu dâm như chuyện ở trường tiểu học Lương Thế Vinh, quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh…
Với một nền giáo dục dường chừng cứ mãi tuột dốc như vậy, có phần nguyên do từ một số quan chức đã không làm đúng bổn phận của mình. Bởi nếu làm đúng, thì nước mắm phải là cá, chứ không phải là hóa chất pha chế, đóng chai rồi quảng cáo, tăng chiết khấu để bán đầy ở chợ. Bởi nếu làm đúng, thì với các vụ án có dấu hiệu hình sự như ‘vòng tay học trò’, như thầy giáo ấu dâm, cưỡng dâm học trò…, cơ quan thực thi pháp luật phải vào cuộc ngay từ đầu, chứ không phải vì mục đích đẩy lên để ‘pha loãng dư luận’ cho một sự kiện chính trị nào đó, rồi thả nổi cho dư luận mặc tình dèm pha.
Nhiều khi lại chẳng có thuyết âm mưu nào ở đây. Trong chuyện nước mắm, ý kiến cho rằng liệu có thể gọi thứ nước chấm như Masan đang sản xuất từ pha chế các loại hóa chất, là nước mắm hay không ? ; hay đó là hành vi của nước chấm mang tên nước mắm để đánh lừa người tiêu dùng ? Đó là thứ nước mắm giả cầy ?
"Có lẽ vậy, nếu không thì các quan chức Hà Nội đâu có làm đủ mọi cách để cho ra đời bộ tiêu chuẩn nước mắm đánh đồng sản xuất thủ công nước mắm nhà thùng gồm cá, muối với thứ nước pha hóa chất cùng ‘tinh nước mắm’ nhưng vẫn đường hoàng gọi là nước mắm !". Một chuyên gia hóa thực phẩm của trường Đại học Khoa học, nhận xét. Thứ nước mắm hóa chất này lại đang được bảo kê bằng bộ tiêu chuẩn chất lượng mà "Đảng và Nhà nước" nhăm nhe ban hành.
Phê phán vậy thôi chứ thật tế thì Việt Nam là xứ ngoại lệ, cái gì cũng có thể giả. Giả trở thành thật. Giả trở thành "chính qui", thành "lãnh đạo". Còn những cái thật, học thật làm sao bằng "học giả" kiểu đó… Kiểu như mai này nước mắm thật, truy ra từ bộ tiêu chuẩn mà các quan chức sắp đưa ra, các nhà thùng có thể ‘phạm’ đủ thứ qui cách. Người làm nước mắm cha truyền con nối hơn hai trăm năm qua, có thể bị ‘hầu tòa’ như chơi…
"Người ta sống ở quê, người ta ăn từ nhỏ với mùi nước mắm đó. Cho nên khi lớn lên người ta vẫn nhớ cái mùi nước mắm thơ ấu. Đi đâu xa, người ta ngửi cái mùi nước mắm, là người ta nhớ ngay. Bây giờ những người Việt xa xứ, cũng cả 3 triệu người chứ đâu có ít, họ cũng từng ăn nước mắm, và đang ăn nước mắm… Chẳng lẽ bây giờ họ ngửi cái mùi nước mắm công nghiệp để mà nhớ quê... Nước mắm đủ mọi miền, đều có thể xuất ra nước ngoài, và đều có thể đáp ứng được cái nhu cầu ẩm thực, và cả cái nhu cầu tình cảm của những người Việt xa xứ !". Chuyên gia hóa thực phẩm, thạc sĩ Vũ Thế Thành, chia sẻ kèm tuyên bố chắc nịch như vậy.
Nếu có một nền tảng giáo dục tử tế, chắc chắn các quan chức Hà Nội không vì ‘lợi ích nhóm’ để mà đưa ra những chính sách mặc kệ dân tình ta thán. Phải chăng đó là hệ lụy của một nền quản trị quốc gia thiếu sự cạnh tranh ; của một đất nước cả trăm triệu dân, nhưng vẫn quen thuộc câu cửa miệng : "Đảng và Nhà nước lo" ?
Trúc Mai
Nguồn : VNTB, 17/03/2019
Vụ nước mắm : Minh bạch giải cứu chính phủ
Thiên Hạ Luận, VOA, 19/03/2019
Giá trị mỗi cổ phiếu của Masan - tập đoàn chuyên sản xuất hàng tiêu dùng – đã giảm 3.300 đồng. Cuối tuần vừa qua, giới am tường hoạt động của thị trường chứng khoán tại Việt Nam ước đoán, chỉ trong vòng vài ngày, do cổ phiếu liên tục giảm giá, Masan mất khoảng 4.000 tỉ đồng.
Nước mắm trong siêu thị ở vùng Vịnh San Francisco, California (ảnh Bùi Văn Phú)
Chuyện chưa dừng ở đó, trong 30 loại cổ phiếu thuộc loại nặng ký trên thị trường chứng khoán Việt Nam, hiện có 21 loại cũng bị mất giá làm chỉ số VN-Index mất 4,31 điểm. Thực trạng vừa kể được xem là hệ quả của Dự thảo Tiêu chuẩn quốc gia về Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm (TCVN-12607:2019) (1).
Cho dù hệ thống công quyền Việt Nam loan báo tạm ngưng thẩm định Dự thảo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN-12607:2019, cả dư luận lẫn công luận vẫn chưa lắng xuống.
***
Dự thảo TCVN-12607:2019 rõ ràng là chuyện "dại một giờ". Chẳng riêng công chúng, hệ thống truyền thông chính thức cũng nhập cuộc, bày ra nhiều dữ kiện, chứng minh, dự thảo TCVN-12067:2019 là một nỗ lực nữa nhằm bóp cổ cho nước mắm tuyệt tử, tuyệt tôn, giao thị trường trị giá 11.300 tỉ vào tay giới sản xuất nước mắm công nghiệp.
Trong số những facebooker tham gia chứng minh, hệ thống công quyền bị dẫn dắt, tham gia vào công cuộc "đuổi cùng, giết tận" nước mắm có Nam Phan. Facebooker là Chủ nhiệm Khoa Hóa của Đại học Bách khoa Thành phố Hồ Chí Minh không giấu được sự bất bình trước gian ý và dã tâm đối với nước mắm.
Ông Nam nhắc lại chuyện cũ, xảy ra cách nay hai năm : Hệ thống truyền thông chính thức đồng loạt loan báo "nước mắm nhiễm thạch tín". Khi người tiêu dùng hoang mang thì các cơ sở sản xuất nước mắm lao đao. Gian ý và dã tâm của kế hoạch tuyên truyền nằm ở chỗ, thạch tín trong nước mắm là thạch tín dạng cơ kim trong cá (arsenobetaine), vẫn hiện diện trong nước mắm là vô hại. Thạch tín chỉ cực độc, nguy hại cho sức khỏe nếu ở dạng vô cơ. Lập lờ "nước mắm nhiễm thạch tín" là một chiêu cực độc.
Cách nay hai năm, ông Nam từng là một trong những người dùng kiến thức chuyên môn giải cứu đại nạn cho giới sản xuất nước mắm. Giờ, trước viễn cảnh dự thảo TCVN-12067:2019 có thể trở thành quy phạm pháp luật, ông Nam lưu ý công chúng, ở góc độ khoa học, chưa có bất kỳ bằng chứng nào cho thấy sử dụng nước mắm sẽ bị ung thư hoặc mắc những chứng bệnh nguy hiểm, có hại cho sức khỏe và có thể mất mạng. Song phải hết sức cẩn trọng và đòi hỏi minh bạch đối với "nước mắm công nghiệp".
Theo ông Nam, nếu thực sự quan tâm đến việc "bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng" thì hệ thống công quyền phải tuân thủ luật chơi chung. Nói cách khác, phải chú ý nhiều hơn tới "nước mắm công nghiệp" – sản phẩm được pha chế từ đủ loại yếu tố nhân tạo, phi tự nhiên như đường hóa học, chất tạo hương, chất tạo màu, chất tạo vị, chất tạo độ sệt, chất bảo quản. Trong chế biến thực phẩm, đã dùng hóa chất thì bắt buộc phải kê khai rạch ròi, phải khuyến cáo những rủi ro có thể đi kèm.
Facebooker là Giáo sư – Tiến sĩ chuyên ngành hóa, nhấn mạnh, bất kỳ hóa chất nào dùng trong lĩnh vực dược và thực phẩm, an toàn đến đâu cũng phải soát xét xem có lẫn tạp chất hay không (?), những tạp chất này có nguy hại cho sức khỏe hay tính mạng không (?). Thậm chí "tuyệt đối an toàn" cũng chỉ có giá trị tương đối vì có thể đến thời điểm nào đó, người ta sẽ phát giác hàm lượng hay dư lượng do hóa chất đó lưu lại trong cơ thể sẽ sinh chuyện lớn.
Chuyện định danh, định tính, định chuẩn cho nước mắm không chỉ đơn thuần là có tổ chức hội nghị, hội thảo khoa học mà phải là mời những giới nào tham gia. Ngoài "khách quen", các hội nghị, hội thảo khoa học đó có mời chuyên gia của các chuyên ngành như : Công nghiệp thực phẩm, Công nghiệp chế biến thủy hải sản, Hóa phân tích... cũng như giới sản xuất nước mắm không ? Bất kỳ yêu cầu nào liên quan đến tiêu chuẩn cũng phải có bằng chứng khoa học.
Ông Nam cười khà khà khi đại diện bộ phận soạn thảo TCVN-12607:2019 phân bua đã "tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo". Ai ở xứ này không biết, thiếu gì hội nghị, hội thảo, thậm hội đồng gồm toàn chuyên gia thẩm định... đều được tổ chức theo kiểu, chọn lọc thành phần tham dự để cuối cùng, kết quả vừa đúng mục đích, vừa… "đúng quy trình" ?! Nam nêu nhiều thắc mắc, kiểu như : Đặt định tiêu chuẩn sao không xác định tiêu chí về arsen cơ kim, arsen vô cơ ?...
Tại sao nước mắm được làm từ cá biển mà bộ phận soạn thảo TCVN-12607:2019 lại buộc phải kiểm tra dư lượng thuốc trừ sâu, thuốc thú y, kháng sinh ? Ông Nam đặt vấn đề : Nếu hệ thống công quyền muốn "sức khỏe người tiêu dùng" không bị đe dọa do dư lượng thuốc trừ sâu thì việc cần làm ngay không phải là định chuẩn cho nước mắm mà là sớm tìm giải pháp cho rau củ, trái cây đã và đang nhiễm thuốc trừ sâu. Tương tự, nếu sợ tác hại dư lượng thuốc thú ý hay kháng sinh thì phải chú ý đến thịt heo, thịt bò (2)...
***
Dự thảo TCVN-12067:2019 đã được rút lại để "nghiên cứu" nhưng chẳng có gì bảo đảm ý kiến của các tổ chức, hiệp hội về định danh, định tính, định chuẩn nước mắm sẽ được lắng nghe. Trên mạng xã hội Việt ngữ, chẳng có bao nhiêu người tin, hệ thống công quyền đủ thành tâm, thiện ý trong việc định danh, định tính, xác lập tiêu chuẩn nước mắm, tạo được sự đồng thuận, không để ảnh hưởng tiêu cực tới sản xuất, kinh doanh nước mắm, bảo đảm sức khỏe, quyền lợi của người tiêu dùng.
Bên cạnh những facebooker như Loc Vinh, khẳng định như đinh đóng cột rằng, nước mắm sẽ chết vì hệ thống công quyền sẵn sàng lộn ngược mọi thứ để… ăn, hoặc thở dài như Văn Hưng vì gần như toàn bộ chính sách kinh tế - xã hội ở Việt Nam hiện nay đang bị con buôn (bất động sản, thực phẩm...) chi phối (3).
Trong bối cảnh như thế, dường như chỉ có một cách để giải cứu uy tín của hệ thống công quyền là tổ chức điều tra, buộc các cá nhân, cơ quan hữu trách trả lời rạch ròi tại sao trong vài năm gần đây, việc định danh, định tính, định chuẩn nước mắm lại lằng nhằng, phát sinh vô số điểm bất thường khiến sự ngờ vực của công chúng tăng nhanh và cao đến như vậy. Chứng tỏ chính phủ không chấp nhận chuyện bị lũng đoạn về chính sách cũng là cách giải cứu Masan, thậm chí giải cứu thị trường chứng khoán.
Thiên Hạ Luận
Nguồn : VOA, 19/03/2019
Chú thích :
(1) https://vtc.vn/hon-4000-ty-dong-von-hoa-masan-doi-non-ra-di-d463466.html
(2) https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2065972783522182&set=a.548014471984695&type=3&theater
(3) https://www.voatiengviet.com/a/nuoc-mam-tham-nhung-chinh-sach/4824164.html
**********************
Nước mắm – Cuộc chiến chống bành trướng trong mọi nghĩa
Nguyễn Hoàng, RFA, 18/03/2019
Nghĩa hẹp, đó là dám thách thức công khai "trái tim đen" của tập đoàn Masan, âm mưu thâu tóm nốt 20% thị phần còn lại của nước chấm. Nghĩa rộng lớn hơn, đó là cuộc chiến can trường chống lại mọi hành tung của những Trần Ích Tắc, những Lê Chiêu Thống trong thế kỷ 21.
Phải gọi sự vật đúng tên như thế mới thấy hết cái thâm độc, cái dã man của những tên "cõng rắn cắn gà nhà", của những kẻ "rước voi về giày mả tổ". Tuy nhiên, cũng đừng vì trận đánh giáp la cà liên quan đến "Dự thảo tiêu chuẩn quy trình sản xuất nước mắm" (TCVN) mà đi đến thóa mạ các chức danh khoa học. Bản thân các chức danh ấy không có tội tình gì.
Những thùng sản xuất nước nắm Phú Quốc - Ảnh minh họa
Từ bức tử nước mắm truyền thống…
Chẳng nên ví von theo kiểu : Giáo sư – Tiến sĩ mà không bằng con dòi (!) Có chăng con dòi phân biệt được giữa "nước mắm" với "nước chấm", còn Phó Giáo sư Tiến sĩ Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng thì không thể phân biệt nổi "nước mắm truyền thống" với "nước mắm công nghiệp" [1]. Ông Đáng nói đã đọc rất kỹ TCVN và khẳng định chẳng có gì sai phạm hay quá cao, quá xa với thực tế cả.
Phó Giáo sư Tiến sĩ Trần Đáng, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng không thể phân biệt nổi "nước mắm truyền thống" với "nước mắm công nghiệp"
Trong khi đó, Tiến sĩ Trần Thị Dung, một phụ nữ rất có uy tín về chuyên môn, người đưa nước mắm Việt ra thế giới (từng bảo vệ luận án tại Bulgaria từ năm 1993), đã trình văn bản chỉ ra 50 điểm chưa phù hợp của dự thảo tiêu chuẩn nói trên [2]. Bà Dung cũng khẳng định, nếu dự thảo tiêu chuẩn TCVN được ban hành thì người sản xuất nước mắm truyền thống sẽ lao đao.
Từ khi nổ ra trận đánh giáp lá cà vì nước mắm đến nay, không khó để nhận ra động lực của mỗi bên tham chiến. Bên này cố bảo vệ "quốc hồn quốc tuý" của một trong những "văn hóa ẩm thực" Việt có thương hiệu ngàn đời nay. Bên kia là lòng tham không giới hạn, dân ta thường gọi là lòng tham không đáy của những kẻ chẳng biết đâu là điểm dừng trên mọi nẻo đường "theo đóm ăn tàn".
Tiến sĩ Trần Thị Dung khẳng định nếu dự thảo tiêu chuẩn TCVN được ban hành thì người sản xuất nước mắm truyền thống sẽ lao đao
Tại sao đã xẩy ra bê bối "nước mắm nhiễm asen" khiến cả xã hội náo loạn, mà lý do chính hồi bấy giờ là cạnh tranh thương mại không bình đẳng, vậy mà lần này xì-căng-đan lớn hơn vẫn lặp lại ? Không chỉ mắc những lỗi lầm nghiêm trọng như PGS-TS Nguyễn Tử Cương vạch ra, lần này sai lầm tai hại lại chuyển từ Hiệp hội Bảo vệ người tiêu dùng sang các cơ quan quản lý Nhà nước[3] ?
Tương tự, các cơ quan quản lý Việt Nam cũng đã không lý giải nổi, tại sao nhiều đoàn thương lái của "bạn vàng bốn tốt" sang ta liên tục để lùng mua những mặt hàng quái dị : từ ốc bươu vàng, gỗ sưa, đến dừa non, đuôi trâu ; từ rễ sim, lá cây phong ba đến hoa ngâu, xơ dừa, rồi lá khoai lang non… một thời làm đảo điên các vùng quê từ Nam ra Bắc. Phải chăng cũng là "mạt cưa mướp đắng đôi bên một phường" với những kẻ bức tử nước mắm cổ truyền ?
Đến a dua với quân cướp Biển Đông
Khảo sát của Cục Chế biến nông lâm thủy sản cho thấy, cả Việt Nam có 2.900 cơ sở chế biến nước mắm truyền thống, đạt sản lượng bình quân 215 triệu lít/năm, trong đó khu vực Tây Nam bộ chiếm 45,7% số cơ sở chế biến, với sản lượng 39,32% so với cả nước. Sản phẩm chủ yếu tiêu thụ trong nước, chỉ khoảng 4% được xuất khẩu sang EU, Mỹ, Nhật, Hàn Quốc...
Rõ ràng, thị trường trong và ngoài nước vẫn còn dư địa rất lớn, được đánh giá có nhiều tiềm năng. Trong thư gửi Chủ tịch tập đoàn Masan Nguyễn Đăng Quang, GS-TS Nguyễn Đình Cống vạch rõ : "Việc cố ý hủy hoại nền sản xuất nước mắm truyền thống sẽ dẫn đến hủy hoại cuộc sống của hàng vạn gia đình. Tội này Trời không dung, Đất không tha, sẽ bị người đời nguyền rủa"[4].
Tuy nhiên, cần khẳng định, tội ác "bị người đời nguyền rủa" lần này không chỉ là sự tiếp nối từ lần trước, mà còn nhiều phần tệ hại hơn, thâm hiểm hơn sự vu vạ "nước mắm nhiễm asen" cách đây hai năm ! Lẽ đơn giản là vì, nếu 2.900 cơ sở chế biến nước mắm bị bức tử, thì mặc nhiên nghề đánh bắt cá cơm và nghề làm muối tinh sẽ teo tóp dần, ngư dân sẽ bớt lý do để vươn khơi…
Chúng ta không hề run sợ trước lời đe dọa của tướng cuồng ngôn Tàu cộng Bành Quang Khiêm, "ngư dân Việt Nam sẽ thành bia sống nếu dám ra Hoàng Sa và Trường Sa đánh bắt cá" [5]. Nhưng chúng ta biết, Trung Quốc rồi đây sẽ thả hàng trăm lồng HDPE (lồng Na Uy, mỗi lồng có diện tích bằng sân bóng đá) xuống Biển Đông nhằm đẩy lùi ngư trường truyền thống của dân Việt.
Ngư trường nuôi cá để làm nước mắm truyền thống của dân Việt. Ảnh minh họa
Trong bối cảnh nói trên, tập đoàn Masan hãy dừng ngay việc "móc ngoặc" và "luồn lách" với những Trần Ích Tắc, những Lê Chiêu Thống tại các cơ quan quản lý Nhà nước để gây nên "các cơn co giật" trong quá trình sản xuất ! Dù trước mắt nhóm lợi ích có thu về một ít lộc lá, song trên thực tế, họ đang a dua với phường cướp biển và lũ bán nước. Nhưng cơ đồ ấy sớm muộn sẽ bị chôn vùi dưới đáy Biển Đông !
Nguyễn Hoàng
Nguồn : RFA, 18/03/2019 NguyenHoang's blog
[1] http://danviet.vn/tin-tuc/pgsts-tran-dang-dang-co-su-hieu-nham-ve-tieu-chuan-nuoc-mam-962595.html
[2] https://hatgiongtamhon.vn/ts-tran-thi-dung-du-thao-tcvn-1260-2019-lap-lo-danh-lan-nuoc-mam-96087.html
[3] https://vtc.vn/pgs-nguyen-tu-cuong-nuoc-mam-da-pha-dau-phai-goi-la-nuoc-cham-d462192.html
[4] http://www.boxitvn.net/bai/61154
[5] http://redvn.info/tuong-trung-quoc-cuong-ngon-ngu-dan-vn-se-thanh-bia-song-neu-ra-hoang-sa-va-truong-sa.html
************************
Tiêu chuẩn hóa : Thực chất là cuộc chiến giành lợi thế thương mại
Vũ Thái Hà, Tuổi Trẻ cuối tuần, 16/03/2019
Hoàn toàn không quá đáng nếu nói rằng "cuộc chiến" tiêu chuẩn chính là cuộc chiến giành lợi thế thương mại.
Minh họa: Illo Jasonlee
Khi một lần nữa, nước mắm lại trở thành tâm điểm của truyền thông và mạng xã hội với bản dự thảo TCVN-12607:2019 Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm mà Cục Chế biến và phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT) đưa ra, câu hỏi trọng tâm xuất hiện : Liệu tiêu chuẩn này có thiên vị sản phẩm nước mắm được sản xuất công nghiệp và "giết chết" nước mắm truyền thống hay không ?
Nhu cầu tiêu chuẩn hóa của nền kinh tế
Tiêu chuẩn hóa là một vấn đề rất lớn của mọi nền kinh tế. Và kể từ khi thế giới bước vào sản xuất công nghiệp cho đến nay, tầm mức quan trọng của vấn đề này chỉ liên tục tăng. Tiêu chuẩn hóa chính là con đẻ của sản xuất công nghiệp, đồng thời nó cũng là một động lực quan trọng giúp sản xuất công nghiệp phát triển về quy mô với tốc độ ngày càng nhanh.
Tiêu chuẩn hóa trực tiếp giúp giảm chi phí sản xuất, đơn giản hóa quá trình tạo ra sản phẩm, để từ đó đảm bảo sự ổn định về chất lượng của sản phẩm cuối cùng đến tay người tiêu dùng. Các nhà sản xuất đều hiểu rõ giá trị của việc làm này.
Nhìn từ phương diện thương mại quốc tế, mỗi ngành trong mỗi quốc gia lại có quá nhiều các tiêu chuẩn khác nhau, vì thế chúng sẽ là trở ngại đối với các giao dịch. Để "khớp lệnh" cho các yêu cầu mua bán hàng hóa qua biên giới, các nhà sản xuất và xuất nhập khẩu sẽ phải dung hòa nhiều các chuẩn mực khác nhau, khiến chi phí và rủi ro trong giao dịch tăng cao.
Tiêu chuẩn hóa tự nó đã ngụ ý sự thống nhất và nhất quán từ tên gọi, ý nghĩa và quy cách thể hiện các tính chất của sản phẩm, cho đến quá trình tạo ra sản phẩm đó, cùng với các phương pháp và công cụ giám sát, kiểm tra và đo lường nhằm đảm bảo sản phẩm được sản xuất ra đáp ứng các chuẩn mực đã công bố.
Có thể nói rằng, chuẩn hóa trong giao thương quốc tế là "dịch" các yêu cầu mang tính địa phương ra thứ "ngôn ngữ" quốc tế hơn, được hiểu và chấp nhận ở nhiều nơi hơn. Tiêu chuẩn hóa, vì thế còn là công cụ để truyền đạt nội dung của sản phẩm đến với các thị trường mới, khách hàng mới.
Cụ thể, "nước mắm" của Việt Nam sẽ mãi mãi chỉ được biết đến bởi người Việt nếu nó không được "dịch" và chuyển tải vào một tên gọi chung khác đã được cả thế giới biết đến và chấp nhận : fish sauce. Như vậy, tiêu chuẩn hóa đã vượt ra khỏi ý nghĩa ban đầu, nặng về kỹ thuật, để trở thành một nhân tố có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thương mại : nếu "nước mắm" không phải là "fish sauce" thì để thương mại hóa được, người ta sẽ phải tiếp thị nó lại từ đầu ; đấy là một nỗ lực tiêu tốn rất nhiều công sức và tiền bạc, nhất là trên thị trường quốc tế, và điều đó có thể ảnh hưởng đến ngành sản xuất này trên diện rộng.
Có thể nói dứt khoát rằng hội nhập kinh tế càng sâu rộng thì tiêu chuẩn hóa càng phải được quan tâm. Thực tế thì chậm tiêu chuẩn hóa là một rào cản lớn đối với hội nhập. Câu hỏi còn lại là : Tiêu chuẩn hóa như thế nào ?
Nghề làm nước mắm Nam Ô, bối cảnh phục dựng ở Bảo tàng Đà Nẵng. Ảnh : baotangdanang.vn
Các nhóm tiêu chuẩn khác nhau
Tiêu chuẩn hóa luôn có mục tiêu cuối cùng là đảm bảo được chất lượng của sản phẩm, và nếu xét trong bối cảnh của việc làm ra sản phẩm thì nó thường điều chỉnh hai phạm vi : (1) Quy cách, thuộc tính, tính chất và đặc điểm của sản phẩm cụ thể, và (2) Quá trình sản xuất ra sản phẩm đó.
Các tiêu chuẩn điều chỉnh phạm vi thứ nhất vẫn được gọi là các tiêu chuẩn dành cho sản phẩm, chẳng hạn tiêu chuẩn quốc gia TCVN 5107:2018 dành cho sản phẩm nước mắm. Các tiêu chuẩn điều chỉnh phạm vi thứ hai thường được gọi là tiêu chuẩn dành cho hệ thống quản lý hay tiêu chuẩn dành cho các quá trình, chẳng hạn tiêu chuẩn TCVN-12607:2019 Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm mà đại diện của cơ quan soạn thảo đã cho là sẽ "đưa ra các khuyến nghị, khuyến khích về việc xác định các mối nguy và từ đó có thể đưa ra cách thức khuyến nghị mối nguy đó cho chính nhà sản xuất và cho người tiêu dùng. Có thể áp dụng hay không áp dụng tùy vào điều kiện nhà sản xuất".
Còn nếu nhìn từ mức độ quan tâm đến người tiêu dùng thì sẽ dễ dàng nhận thấy các tiêu chuẩn được đặt ra là để đảm bảo (1) an toàn và vệ sinh khi sử dụng, (2) minh bạch về thông tin sản phẩm, và (3) cơ chế ứng phó khi có sự cố ngoại ý trong quá trình lưu thông và sử dụng sản phẩm.
Ngoài ra, các tiêu chuẩn còn khác nhau về mức độ tuân thủ khi thực thi : có những tiêu chuẩn mang tính "pháp lệnh", đòi hỏi sự tuân thủ hoàn toàn và nghiêm ngặt, và có những tiêu chuẩn chỉ dừng lại ở mức độ khuyến nghị và hướng dẫn, khi đó các nhà sản xuất có thể chọn áp dụng một phần hay toàn bộ, tùy nhu cầu thực tế của mình.
Các yêu cầu của tiêu chuẩn càng cao bao nhiêu thì việc tuân thủ chúng các đòi hỏi nhiều đầu tư bấy nhiêu. Đó chính là lý do vì sao người ta còn xem tiêu chuẩn hóa như một công cụ để thúc đẩy quá trình nâng cao năng lực của các nhà sản xuất nói riêng và của cả nền kinh tế nói chung. Nâng cao năng lực cũng chính là nâng cao năng lực cạnh tranh.
Không phải vô cớ mà các nền kinh tế có trình độ thấp hơn vẫn chọn việc tăng tốc tiêu chuẩn hóa như một giải pháp cho phát triển : bằng việc "bắt buộc" hoặc khuyến khích các doanh nghiệp trong nước tuân thủ và áp dụng các tiêu chuẩn, Nhà nước có thể nâng cao năng lực sản xuất của nền kinh tế để đương đầu với cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Tiêu chuẩn hình thành như thế nào ?
Các nghiên cứu và quan sát thực tế cho biết rằng các tiêu chuẩn thường được hình thành từ ba nguồn : (1) do các hội ngành hay hội nghề nghiệp xây dựng (committee-based), (2) do thị trường quyết định (market-based), và (3) do nhà nước thiết lập (government-based).
Trong trường hợp thứ nhất, các bên hữu quan sẽ cùng nhau thiết lập tiêu chuẩn nhằm đáp ứng nhu cầu của họ. Họ có thể bao gồm các nhà sản xuất, các nhà nhập khẩu hay xuất khẩu, và các tổ chức chuyên môn nghề nghiệp. Các tiêu chuẩn hình thành theo hướng này thường được chấp nhận và tuân thủ tốt, do các đơn vị áp dụng cũng chính là các đơn vị tham gia xây dựng tiêu chuẩn trong suốt quá trình dài, lợi ích của họ đã được phản ảnh vào nội dung của tiêu chuẩn liên quan.
Ở trường hợp thứ hai, tiêu chuẩn hình thành qua quá trình cạnh tranh : nhiều nhà sản xuất cùng đưa ra thị trường một kiểu loại sản phẩm cạnh tranh nhau, cuối cùng sản phẩm nào chiếm vị thế áp đảo thì tiêu chuẩn tương ứng của nhà sản xuất đó sẽ trở thành tiêu chuẩn mà thị trường đi theo. Các tiêu chuẩn loại này thường cần nhiều thời gian để định hình và được nhìn nhận, thường thì chúng cũng phản ảnh cục diện của cuộc cạnh tranh trong thị trường tương ứng.
Nếu hai hình thức trên đây là phổ biến ở các nền kinh tế phát triển, có bề dày về công nghiệp hóa, thì hình thức thứ ba lại là lựa chọn phổ biến của các nền kinh tế đang phát triển, mới nổi : nhà nước đứng ra xây dựng các tiêu chuẩn để tạo ra các hành lang và động lực cho các ngành kinh tế khác nhau của quốc gia.
Cho dù nhà nước đóng vai trò chủ đạo thì nguồn tri thức để xây dựng các tiêu chuẩn cũng vẫn phải được huy động từ cộng đồng xã hội. Ưu điểm của các tiêu chuẩn do nhà nước xây dựng là có tính "pháp lệnh" cao, còn nhược điểm của chúng là hay gây tranh cãi và không được đón nhận một cách suôn sẻ, nhất là khi cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm xây dựng tiêu chuẩn lại không huy động được sự đóng góp của các nhà sản xuất, là những thực thể sẽ phải tuân thủ hoặc áp dụng tiêu chuẩn trên thực tế, có quyền lợi liên quan và chịu ảnh hưởng trực tiếp.
Các phương phức hình thành tiêu chuẩn này thật ra không loại trừ nhau mà cùng tồn tại, và chúng phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện của mỗi ngành nghề cũng như mỗi quốc gia.
Mặt trái của tiêu chuẩn
Cho dù ở phạm vi quốc gia hay quốc tế thì khi nói về tiêu chuẩn hóa trong hoạt động kinh tế, người ta luôn phải lưu ý đến mặt trái của nó. Các tiêu chuẩn có thể trực tiếp hay gián tiếp tác động và làm méo mó thị trường ở hai khía cạnh : độc quyền và bảo hộ.
Trong thị trường nội địa, nếu tiêu chuẩn sản phẩm của một nhà sản xuất nào đó, vì bất cứ lý do gì, được chọn là tiêu chuẩn của ngành, hay thậm chí là tiêu chuẩn của quốc gia, thì nó dễ dàng trở thành rào cản ngăn chặn các nhà sản xuất khác tham gia thị trường.
Ở mức độ ít cực đoan hơn, nếu một nhà sản xuất nào đó đưa được các yêu cầu hay điều khoản có lợi cho mình vào trong các tiêu chuẩn thì họ cũng có thể chặn được bước đi của các đối thủ cạnh tranh. Các đối thủ cạnh tranh mới xuất hiện cũng vậy, bằng cách đưa vào tiêu chuẩn các điều khoản có lợi, họ có thể có được cơ hội tốt hơn khi gia nhập thị trường.
Ở bình diện quốc tế, câu chuyện hoàn toàn tương tự, và các tiêu chuẩn luôn là nội dung lớn nhất trong các cuộc đàm phán thương mại song phương và đa phương. Các tiêu chuẩn về sản phẩm, về nguyên vật liệu vẫn thường được các quốc gia sử dụng như các rào cản để ngăn chặn sự xâm nhập của các sản phẩm nhập khẩu, nhằm bảo hộ sản xuất trong nước, mà các yêu cầu cụ thể của tiêu chuẩn luôn khoác bên ngoài một lớp áo hiền lành và chính đáng : bảo vệ người tiêu dùng, an toàn, vệ sinh, bảo vệ môi trường, phù hợp với văn hóa và phong tục... Hoàn toàn không quá đáng nếu nói rằng "cuộc chiến" tiêu chuẩn chính là cuộc chiến giành lợi thế thương mại.
Trở lại với câu chuyện đang nóng trên các diễn đàn : việc định nghĩa sản phẩm như thế nào là nước mắm là một vấn đề cực kỳ nghiêm túc, và đưa đến ngay lập tức một lưỡng nan. Nếu chỉ xem nước mắm sản xuất theo cách truyền thống là nước mắm, còn lại tất cả các sản phẩm khác không được gọi là nước mắm thì sẽ có thể bảo hộ được ngành nghề truyền thống, nhưng sẽ bỏ ngỏ thị trường, bởi năng lực sản xuất của các nhà thùng khó mà đáp ứng được nhu cầu quá lớn của thị trường. Đó là chưa kể thị trường xuất khẩu, câu hỏi là những sản phẩm trong nước nào sẽ còn được sử dụng tên gọi fish sauce,vốn đã được thị trường quốc tế nhận biết dễ dàng ?
Ngược lại, nhìn nhận nhiều sản phẩm sản xuất theo nhiều phương thức khác nhau là nước mắm sẽ giúp cho các nhà sản xuất phi truyền thống có cơ hội tham gia thị trường nước mắm, và chắc chắn chính họ sẽ củng cố được năng lực cạnh tranh của ngành này trên thị trường quốc tế ; tuy nhiên, áp lực cạnh tranh mà họ đặt ra cho các nhà thùng là lớn và không thể tránh khỏi.
Vận chuyển nước mắm ở Nam Kỳ, hình vẽ trong sách Monographie dessinée de l'Indochine (1935). Ảnh : Flickr
Lời giải nào cho bài toán tiêu chuẩn hóa "nước mắm" ?
Tiêu chuẩn hóa rõ ràng không phải là câu chuyện của các định nghĩa, quy trình và quy phạm, mà nó là câu chuyện của thương mại và kinh tế, có tác động về kinh tế và xã hội rất lớn. Không hề quá đáng khi dư luận lên tiếng, thậm chí là rất gay gắt, khi dự thảo tiêu chuẩn liên quan đến nước mắm được công bố.
Một mặt, sự việc làm dấy lên mối quan ngại về môi trường cạnh tranh ; mặt khác, nó khiến cho cộng đồng lo âu về tương lai của một nghề truyền thống, vốn được xem là đã tạo nên sản phẩm mang quốc hồn quốc túy, và an sinh của một bộ phận không nhỏ những người đang làm việc trong nghề đó.
Hơn thế nữa, cái gì đang xảy ra với nước mắm thì cũng có thể đã, đang và sẽ xảy ra với các sản phẩm khác, như cà phê hay trà chẳng hạn. Một phương án để giải bài toán tiêu chuẩn hóa một cách hợp lý, hợp lệ, nhằm phát huy tối đa các lợi ích mà nó mang lại, trong khi phải hạn chế được các bất cập, ngăn ngừa được các lạm dụng có thể đưa đến cạnh tranh không lành mạnh, cố ý làm méo mó môi trường kinh doanh, là một yêu cầu chính đáng và bức thiết của các doanh nghiệp nói riêng và cộng đồng xã hội nói chung.
Để làm được như vậy, dường như chỉ có một lựa chọn, đó là áp dụng tối đa các nguyên tắc trên đây vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn, bắt đầu với việc đánh giá lại tác động xã hội của công tác tiêu chuẩn hóa liên quan đến sản phẩm nước mắm, chỉ ra các rủi ro của chính việc làm này về kinh tế và xã hội, từ đó xác định cho các tiêu chuẩn liên quan một phạm vi áp dụng phù hợp, cùng với các biện pháp cần thiết để giảm các tác động tiêu cực.
Trên hết, hãy để cho các bên hữu quan, các đối tượng có lợi ích bị ảnh hưởng được tham gia vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn ; họ có thể bao gồm các doanh nghiệp sản xuất ở quy mô lớn, các cơ sở sản xuất truyền thống, các doanh nghiệp thương mại và xuất nhập khẩu, và cả đại diện của người tiêu dùng.
Bài toán rõ ràng là không thay đổi, bởi các câu hỏi vẫn là : (1) Sản phẩm nào được gọi là nước mắm, và (2) Việc sản xuất nước mắm cần và nên tuân theo các quy phạm nào để đảm bảo chất lượng sản phẩm. Cái cần thay đổi chính là con đường đi tìm lời giải.
Vũ Thái Hà
Nguồn : Tuổi Trẻ cuối tuần, 16/03/2019
Ghi chú :
Từ năm 2018, theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 5107:2018 do Bộ Khoa học - công nghệ công bố, sản phẩm nước mắm có 2 loại là nước mắm nguyên chất và nước mắm, không áp dụng quy định phân hạng nước mắm như trước đây theo tiêu chuẩn TCVN 5107:2003.
- Nước mắm nguyên chất (genuine fish sauce) là sản phẩm dạng dịch lỏng trong, thu được từ hỗn hợp của cá và muối (chượp chín) đã được lên men tự nhiên trong một khoảng thời gian ít nhất 6 tháng.
- Nước mắm (fish sauce) là sản phẩm được chế biến từ nước mắm nguyên chất, có thể bổ sung nước muối, đường và phụ gia thực phẩm, có thể được điều chỉnh màu, điều chỉnh mùi.
Cách tránh lạm dụng
Độc quyền và bảo hộ là hai tình trạng không được chào đón trong nền kinh tế thị trường nói chung ; cho nên mọi tiến trình có nguy cơ dẫn đến tình trạng này đều phải được kiểm soát để tránh bị lạm dụng. Tiêu chuẩn hóa là một tiến trình như thế ; tiến trình xây dựng các tiêu chuẩn, bản thân tiêu chuẩn và việc thực thi, áp dụng nó có thể đưa đến việc triệt tiêu cạnh tranh.
Các khuyến nghị đối với quá trình xây dựng tiêu chuẩn cho biết nếu tiến trình đó tuân thủ các nguyên tắc sau đây thì sẽ không làm hạn chế sự cạnh tranh : (1) Đối tượng tham gia vào xây dựng tiêu chuẩn là không hạn chế, (2) Quy trình xây dựng tiêu chuẩn là minh bạch, (3) Việc tuân thủ tiêu chuẩn là không bắt buộc, và (4) Việc tiếp cận với nội dung của tiêu chuẩn là bình đẳng. Các nguyên tắc này đảm bảo rằng mọi bên liên quan, có lợi ích bị ảnh hưởng bởi tiêu chuẩn, đều được tham gia vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn một cách bình đẳng, minh bạch và tự nguyện.
Trong khi các nguyên tắc khác là hoàn toàn khả thi trên thực tế thì nguyên tắc về tuân thủ không bắt buộc lại không thể trở thành phổ quát, bởi trong nhiều trường hợp, các tiêu chuẩn là bắt buộc tuân thủ, nhất là khi chúng liên quan đến sự an toàn của người sử dụng. Vì các lẽ đó, công việc tiêu chuẩn hóa luôn cần đến vai trò của các định chế xã hội, như các hội ngành nghề, hội nghề nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước.
*************
Khi bộ tiêu chuẩn trở thành vũ khí triệt hạ lẫn nhau
Nguyễn Minh Hòa, The Leader, 17/03/2019
Những kẻ trục lợi hoàn toàn dựa trên các tiêu chuẩn được cố tình bẻ cong nhưng bằng cách nào đó được cơ quan có thẩm quyền của nhà nước thông qua để loại bỏ những sản phẩm cùng loại hay tương tự.
Tiến sĩ Nguyễn Minh Hòa.
Trong xã hội hiện đại, bất cứ quốc gia nào cũng cần xây dựng những bộ tiêu chuẩn để chuẩn hóa những loại hàng hóa lưu thông trên thị trường, để các sản phẩm con người tạo ra đảm bảo những yêu cầu cần và đủ cho xã hội. Trong bất cứ lĩnh vực nào của cuộc sống cũng cần những bộ tiêu chuẩn từ giáo dục, y tế, xây dựng đến giáo thông. Nhỏ như một cây kim, lớn như máy bay Boeing cũng phải được tiêu chuẩn hoá.
Chính nhờ những tiêu chí định lượng và qui phạm định tính trong bộ tiêu chuẩn mà người sản xuất biết đường để thực hiện, người tiêu dùng biết thông tin để lựa chọn, và ngay cả khi cần kiện cáo, bồi thường cũng có cơ sở khoa học và pháp lý. Chính vì tính chất quan trọng của các bộ tiêu chuẩn mà tất cả các quốc gia đều rất thận trọng khi đưa ra công bố công khai cho bàn dân thiên hạ.
Để đảm bảo bộ tiêu chuẩn đó khoa học, thì một trong số các yêu cầu bắt buộc là những người tham gia xây dựng bộ tiêu chuẩn này trước hết phải là những người giỏi, am hiểu về lĩnh lực đó không chỉ về kinh tế, tài chính, luật pháp, kỹ thuật mà cả văn hóa nữa. Sau đó nữa họ không thuộc tổ chức sản xuất ra loại sản phẩm đó, cũng như kinh phí thực hiện từ xây dựng, thẩm định, đến thử nghiệm không lấy từ bất cứ đơn vị nào liên quan, như thế mới đảm bảo được sự khách quan, công bằng.
Bộ tiêu chuẩn nếu được xây dựng tốt sẽ kích thích sản xuất, khích lệ tiêu dùng còn nếu nó là sản phẩm kém chất lượng, làm ẩu hay gian dối sẽ là một thảm họa cho rất nhiều bên.
Những kẻ trục lợi hoàn toàn dựa trên các tiêu chuẩn được cố tình bẻ cong nhưng bằng cách nào đó được cơ quan có thẩm quyền của nhà nước thông qua để loại bỏ những sản phẩm cùng loại hay tương tự. Điều đó đồng nghĩa với việc tất cả những cơ sở sản xuất mặt hàng đó sẽ bị loại bỏ vì có qui trình, cách thức sản xuất và thành phần cấu tạo nên sản phẩm khác với những tiêu chuẩn được chuẩn hoá.
Ở các nước có trình độ phát triển cao rất ít khi xảy ra tình trạng "chơi bẩn" này, mà chủ yếu là nước đang phát triển, ở đó kinh tế thị trường chưa hoàn chỉnh, còn méo mó và lộn xộn, luật pháp còn sơ khai, và còn dư địa cho người thực thi với toan tính lươn lẹo.
Ở Việt Nam, từ những năm 90 của thế kỷ trước trở lại đây, việc xây dựng các văn bản dưới luật như nghị định, quyết định, trong đó có các qui định về tiêu chuẩn được giao cho các bộ, tổng cục, mà các cơ quan chức năng nhà nước này không đủ người nên hợp tác với các hiệp hội, các chuyên gia cùng cánh hẩu cho nên tình trạng "lợi ích cục bộ" "lợi ích nhóm đã xuất hiện".
Về hiện tượng này nhà kinh tế Phạm Chi Lan gọi là "tham nhũng chính sách", một số người khác gọi là "trục lợi chính sách". Hiểu một cách đơn giản nhất là họ xây dựng các chính sách, các qui định có lợi cho ai đó và làm thiệt hại cho ai đó một cách có tính toán.
Dự thảo tiêu chuẩn Quốc gia (TCVN) về quy phạm thực hành sản xuất nước mắm (TCVN 12607:2019), do Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT) chủ trì xây dựng đã gặp phải những phản ứng trái chiều từ người làm nước mắm, đến các chuyên gia trong ngành và dư luận xã hội là một ví dụ gần đây nhất cho trường hợp này.
Cần phải khẳng định như đinh đóng cột một điều hệ trọng là, khi xã hội phát triển thì nhu cầu con người đa dạng hơn và các phương thức đáp ứng lại nhu cầu cũng nhiều hơn, phong phú hơn. Nước mắm mà người Việt Nam đã được tin dùng đã có hàng trăm năm nay, tuy nhiên khi xã hội mở cửa, con người từ bên ngoài đến muốn dùng thử nó và con người từ bên trong đi ra khắp thế giới muốn nó được cải tiến, những người trẻ hơn sẽ có nhu cầu khác hơn đối với loại nước mắm làm từ cá và muối nguyên chất này.
Không phải ai cũng thích loại nước có vị khá mặn và mùi cũng rất nặng, vì vậy một số hãng chế biến thực phẩm như Unilever sáng chế ra sản phẩm Knorr, còn Masan đã sáng chế ra Chin Su, Nam Ngư. Đó là một loại nước thay thế có mầu sắc tương tự như nước mắm truyền thống với một phương pháp hoàn toàn khác không giống gì với phương pháp thủ công truyền thống.
Có thể tóm tắt ngắn gọn là các hãng này sử dụng một lượng rất nhỏ nước mắm truyền thống sau đó pha loãng ra để giảm lượng đạm, bớt độ mặn và giảm bớt mùi nguyên thuỷ, sau đó thêm vào các loại phụ gia như chất tạo màu, tạo mùi, chất điều vị và chất chống nấm mốc, thậm chí có thể không dùng đến một chút nước mắm gốc nào mà chỉ cần sử dụng chất tạo mùi là đủ.
Toàn bộ quá trình điều chế này được làm trên hệ thống dây chuyền công nghiệp, và tạo ra thành phẩm trong thời gian rất nhanh, có thể trong vài phút tạo ra được hàng chục tấn, trong khi nước mắm truyền thống chỉ sử dụng có cá và muối mà phải mất tới 12-15 tháng ủ trong các thùng bằng gỗ với kỹ thuật rất thủ công, sự thành bại dựa vào kinh nghiệm cá nhân để cho ra thành phẩm.
Có thể các sản phẩm của Uniliver, Masan là một sáng tạo hoàn toàn mới về mặt qui trình kỹ thuật, công nghệ, và sản phẩm đầu ra là loại mới toanh chưa từng có trong tiền lệ. Loại sản phẩm này được xã hội đón nhận, thậm chí là nó đang chiếm tới 70% thị phần loại nước chấm sử dụng trong bữa ăn của người Việt Nam.
Vậy tại sao các nhà sáng chế ra loại nước này không tự hào về sản phẩm độc đáo và hiện đại của mình mà phải "dựa hơi" vào một sản phẩm cổ điển và cũ kỹ.
Các hãng này phải đặt cho đứa con của mình với các loại tên riêng, chẳng hạn như là nước chấm công nghiệp, nước chấm hóa chất, nước mặn gia vị tổng hợp…. Họ không cần phải ăn theo chữ "mắm", và hoàn toàn không nên sử dụng hình ảnh con cá cơm, thậm chí tạo ra một mầu sắc khác biệt có thể là mầu tím, hồng, vàng chanh mà không cần phải là hổ phách hay cánh gián. Trên chai nước cũng cần ghi rõ các thành phần, chất liệu tạo ra loại nước này một cách công khai, minh bạch.
Như thế cho thấy những hãng sản xuất có thể tự hào và tự tin về sản phẩm độc đáo riêng có của mình.
Việc lập lờ như hiện nay là rất không sòng phẳng với người tiêu dùng. Ở các nước phát triển họ ghi rõ trên bao bì sản phẩm, chẳng hạn "đây là sản phẩm biến đổi gene", "thuốc lá có hại cho sức khoẻ" để cho người sử dụng biết khi đưa ra lựa chọn, kể cả nếu anh bị ung thư thì cũng ráng mà chịu vì tôi đã cảnh báo anh rồi.
Ông K. Marx có nói một câu đại ý "thực tiễn là tiêu chuẩn duy nhất của chân lý" hay "thực tiễn là thước đó chân lý", có nghĩa là cái gì đúng sai, tốt xấu do thực tiễn trả lời.
Nước mắm mà cha ông ta sáng tạo ra từ ngày xửa ngày xưa, trải qua hàng trăm năm kiểm nghiệm bằng chính sự sống của nhiều đời người cho thấy nó là một loại thực phẩm rất tốt, bổ dưỡng và vô hại. Hàng triệu người lớn lên nhờ những giọt sữa mẹ và giọt nước mắm.
Trên thế giới, nước nào cũng có những loại thực phẩm cổ xưa được coi là "quốc hồn quốc tuý", như "đậu phụ thối" của Trung Quốc, cá hun khói của Nga, mắm Bồ hóc của Campuchia, Phomai thối cực nặng mùi của Pháp… Tất cả những loại thực phẩm này nếu các nhà "Tiêu chuẩn hoá" muốn loại trừ nó rất dễ, họ chỉ việc cho vào phòng thí nghiệm phân tích ra thành các loại hóa chất và thế nào cũng tìm ra một cái gì đó được coi là nguy hại cho sức khoẻ trong điều kiện sử dụng số lượng cực lớn (có thể hàng chục tấn trong một thời gian cực ngắn), sau đó nó được thổi phồng lên và sử dụng truyền thông đa phương tiện "dội bom" vào người dân thế là hoàn thành sứ mệnh kết liễu một sản phẩm.
Nhưng từ trước tới nay, hình như không có nước nào làm cái chuyện "bới bèo ra bọ" như ở nước ta, cho nên các sản phẩm đó vẫn có chỗ đứng khoẻ trong đời sống xã hội.
Ở Việt Nam, có rất nhiều sản phẩm truyền thống tồn tại rất lâu trong xã hội, từng bị các nhà "tiêu chuẩn hoá" làm cho lao đao suý phá sản như asen hữu cơ vô hại trong nước nắm, khuẩn dịch tả trong mắm tôm, chất MCPD trong nước tương, xì dầu…
Một ngày nào đó, nếu các nhà tiêu chuẩn hóa "rỗi hơi" tiến hành kiểm nghiệm các sản phẩm đã nuôi cả dân tộc này khôn lớn, thì người viết bài này cam đoan là tất tần tật từ dưa cải muối, cà pháo, mắm tôm, tương bần, ba khía, mắm cá lóc, tôm chua, ..bị cho vào danh sách cấm hết.
Vẫn biết có những tổ chức chức năng sinh ra để xây dựng văn bản, đưa ra những đánh giá, nhưng nếu những "tối kiến" làm cho dân lao đao thì xin đừng "sáng tạo", "đề xuất" gì cả.
Nguyễn Minh Hòa
Nguồn : The Leader, 17/03/2019
********************
Tập đoàn Masan có 4 thành viên tham gia Ban vận động thành lập Hiệp hội Nước mắm Việt Nam
Mai Loan, Người Đô Thị, 16/03/2019
Bốn thành viên gồm : Bà Nguyễn Thị Bích Thủy (Giám đốc mua hàng, Công ty Cổ phần Hàng tiêu dùng Masan) ; Bà Lâm Thị Thanh Huyền (Trưởng phòng kỹ thuật Công nghệ, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Công nghiệp Masan) ; ông Bùi Huy Nhích (Trưởng phòng kỹ thuật, Công ty cổ phần Masan Phú Quốc) ; Ông Vũ Quốc Tuấn (Tổng Giám đốc, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Công nghiệp Masan). Ngoài ra, trong Ban biên soạn Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia "sản phẩm Thủy sản - Nước mắm" có ông Trần Phương Bắc, là Luật sư trưởng, Giám đốc tuân thủ, Công ty cổ phần Hàng tiêu dùng Masan.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Minh. Ảnh : Quý Hòa
Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Minh (nguyên Thứ trưởng Bộ Thủy sản, Chủ tịch Hiệp hội minh bạch thực phẩm), sau sự cố bị vu oan thạch tín (arsenic- tiếng Việt gọi tắt là asen) trong nước mắm truyền thống, đại diện các doanh nghiệp, các hội nước mắm truyền thống tại các địa phương đã thống nhất có đơn xin thành lập Ban vận động thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam.
Ngày 9/5/2017, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã thành lập Ban vận động thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam, với 17 thành viên.
Ngày 31/07/2017, Ban gửi hồ sơ xin phép thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam đến Bộ Nội vụ.
Sau khi không nhận được trả lời của Bộ Nội vụ, Ban tìm hiểu và được biết, ngày 15/08/2017, Bộ Y tế đã thành lập Ban Vận động thành lập Hiệp hội nước mắm Việt Nam. Trong thành phần ban này, có các doanh nghiệp thuộc tập đoàn Masan và một số cựu công chức của Cục An toàn thực phẩm, không có thành viên nào là các nhà sản xuất nước mắm truyền thống.
Theo Khoa học và Đời sống, danh sách Ban vận động thành lập Hiệp hội nước mắm Việt Nam (ban hành trong quyết định 3144/QĐ/BYT ngày 7/7/2017 do Thứ trưởng Lê Quang Cường ký), gồm 17 thành viên tham gia.
Ủy viên, gồm : Giáo sư Tiến sĩ Bác sĩ Phan Thị Kim (Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật An toàn thực phẩm) ; Phó Giáo sư Tiến sĩ Bác sĩ Trần Đáng (Chủ tịch Hội Thực phẩm chức năng) ; Bác sĩ Nguyễn Xuân Mai (Chuyên gia đánh giá chứng nhận, Công ty Vinasert).
Doanh nghiệp Masan có 4 thành viên tham gia, bao gồm : bà Nguyễn Thị Bích Thủy (Giám đốc mua hàng, Công ty Cổ phần Hàng tiêu dùng Masan) ; bà Lâm Thị Thanh Huyền (Trưởng phòng kỹ thuật Công nghệ, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Công nghiệp Masan) ; ông Bùi Huy Nhích (Trưởng phòng kỹ thuật, Công ty cổ phần Masan Phú Quốc) ; ông Vũ Quốc Tuấn (Tổng Giám đốc, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Công nghiệp Masan).
Trong đó, bà Nguyễn Thị Bích Thủy giữ chức vụ Trưởng ban vận động, bà Lâm Thị Thanh Huyền giữ chức Phó trưởng ban vận động.
Qua kênh thông tin từ các bộ, Ban vận động thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam được biết Bộ Nội vụ đã gửi hồ sơ của Ban Vận động thành lập Hiệp hội nước mắm Việt Nam (Bộ Y tế thành lập) để xin ý kiến các bộ ngành, mà không xử lý hồ sơ của Ban vận động nước mắm truyền thống Việt Nam do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành lập.
"Chúng tôi tự hỏi không biết có điều gì uẩn khúc ở đây, bởi hồ sơ xin thành lập Ban Vận động thành lập Hiệp hội nước mắm Việt Nam gửi đến Bộ Nội vụ sớm nhất cũng phải sau 20/08/2017, tức là sau thời điểm Ban vận động nước mắm truyền thống đã gửi hồ sơ đề nghị được thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam ngày 31/07/2017...
Từ đó đến tháng 4/2018, Ban vận động nước mắm truyền thống đã hai lần gửi văn bản (tháng 9 và 11/2017) đến Bộ Nội vụ, đề nghị trả lời về việc cho phép thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam nhưng không nhận được văn bản trả lời", bà Minh nói.
Tiếp theo, Ban vận động nước mắm truyền thống nhận được công văn số 1714/ BNV- TCPCP của Bộ Nội vụ đề ngày 23/04/2018, trả lại hồ sơ với lý do cùng lúc nhận được hai hồ sơ xin thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam và Hiệp hội nước mắm Việt Nam. Văn bản này nêu : "trong cùng thời điểm đã có hai đề nghị thành lập hiệp hội với tên gọi gần giống nhau, trùng lặp về lĩnh vực hoạt động chính, có cùng phạm vi hoạt động cả nước. Do đó Bộ Nội vụ chưa có đủ cơ sở xem xét, giải quyết về đề nghị thành lập hai hiệp hội này theo quy định của pháp luật".
Văn bản này cũng khẳng định đã có hướng dẫn hai Ban vận động về "trao đổi, thảo luận, thống nhất đề xuất việc thành lập tổ chức xã hội – nghề nghiệp về nước mắm phù hợp với quy định của pháp luật để gửi Bộ quản lý nhà nước về lĩnh vực hoạt động chính của hiệp hội và Bộ Nội vụ... Đến nay đã hơn hai tháng, Bộ Nội vụ chưa nhận được ý kiến bằng văn bản về việc này. Vì vậy Bộ Nội vụ xin gửi trả hồ sơ về đề nghị thành lập Hiệp hội".
Thực hiện ý kiến này, Ban vận động nước mắm truyền thống đã mời Ban vận động nước mắm Việt Nam họp vào ngày 10/05/2018 để trao đổi việc thành lập một Hiệp hội nước mắm, và đề nghị giữ tên Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam. Tuy nhiên, cuộc họp đã không mang lại kết quả. Đại diện của Ban vận động Hiệp hội nước mắm Việt Nam không đồng ý tên chung là Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam.
Ngày 16/05/2018, Ban vận động nước mắm truyền thống đã có văn bản hỏi ý kiến Bộ Tư pháp về thẩm quyền quyết định thành lập Hiệp hội ngành nghề nước mắm. Ngày 24/5/2018, Bộ Tư pháp trả lời (công văn số 1791/BTP-PLHSHC), khẳng định Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn là cơ quan có thẩm quyền quyết định thành lập Ban Vận động thành lập Hiệp hội về ngành nghề nước mắm. Trước đó, tại văn bản 8906/BNN-TCCB ngày 23/10/2017 gửi Bộ Nội vụ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã khẳng định thẩm quyền của Bộ trong việc quyết định thành lập Ban vận động thành lập Hiệp hội nước mắm Việt Nam.
Ngày 14/05/2018 Ban vận động nước mắm truyền thống đã gửi tiếp báo cáo kết quả cuộc họp "hợp nhất" ngày 10/05/2018, và một lần nữa đề nghị Bộ Nội vụ cho phép thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam.
Tới ngày 28/05/2018, Ban vận động nước mắm truyền thống tiếp tục gửi công văn đề nghị Bộ Nội vụ cho thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam. Tại văn bản trả lời số 3838/BNV-TCPCP ngày 13/08/2018, Bộ Nội vụ dẫn lại công văn 1714/BNV-TCPCP ngày 13/04/2018 về trả hồ sơ thành lập Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam.
"Như vậy, căn cứ văn bản trả lời của Bộ Tư pháp và của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, thì Ban vận động Hiệp hội nước mắm truyền thống Việt Nam thành lập đúng quy định pháp luật. Và rất rõ ràng là việc công nhận Ban vận động thành lập Hiệp hội nước mắm Việt Nam của Bộ Y tế là không đúng quy định của pháp luật.
Ban vận động nước mắm truyền thống cho rằng, nhận định của Bộ Nội vụ "có hai đề nghị thành lập hiệp hội với tên gọi gần giống nhau, trùng lặp về lĩnh vực hoạt động chính, có cùng phạm vi hoạt động cả nước" tại công văn 1714/BNV-TCPCP ngày 23/04/2018 là một sự nhầm lẫn đáng tiếc", bà Minh nói.
Trong một diễn biến khác, Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Minh cho biết, sau sự cố thạch tín (asen), căn cứ đề nghị của Câu lạc bộ nước mắm truyền thống (do VASEP thành lập), Thủ tướng đã chuyển việc soạn Quy chuẩn nước mắm từ Bộ Y tế sang Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
Ngày 23/02/2017, Cục Quản lý Chất lượng nông lâm sản và thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đã thành lập Ban biên soạn Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho sản phẩm nước mắm. Theo quyết định này, thành phần của Ban không có đại diện Masan và việc biên soạn đã đi được 2/3 chặng đường. Tới ngày 6/2/2018, Cục này ban hành Quyết định kiện toàn, bổ sung đại diện của Masan vào thành phần Ban biên soạn.
Theo Khoa học và Đời Sống, tại Quyết định của Cục Quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản về kiện toàn thành viên Ban biên soạn Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia "sản phẩm Thủy sản - Nước mắm" do Cục trưởng Nguyễn Như Tiệp ký, ban hành ngày 6/2/2018, thì thành phần Ban soạn thảo có ông Trần Phương Bắc, là Luật sư trưởng, Giám đốc tuân thủ, Công ty cổ phần Hàng tiêu dùng Masan.
"Ngay sau khi được bổ sung vào thành phần Ban Biên soạn, đại diện của Masan đã kiên quyết đòi thay thế cụm từ "nước mắm truyền thống" bằng "nước mắm nguyên chất", và giữ cụm từ "nước mắm" để chỉ nước mắm pha chế công nghiệp. Đây là nỗ lực đánh tráo khái niệm nhằm gây nhầm lẫn trên thị trường để lôi kéo người tiêu dùng", bà Minh nhận định.
Mai Loan - BTV
Dẫu Bộ Khoa học và công nghệ loan báo chính phủ Việt Nam đã ra lệnh tạm ngưng thẩm định Dự thảo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 12607:2019 về Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm (TCVN 12607:2019) nhưng cả dư luận lẫn công luận vẫn chưa lắng xuống.
Nhiều sản phẩm nước mắm được làm nhái thương hiệu Phú Quốc khiến người tiêu dùng thận trọng
Cả công chúng lẫn hệ thống truyền thông chính thức tại Việt Nam đang nhắm vào Masan – tập đoàn tư nhân chuyên sản xuất, cung ứng hàng tiêu dùng và đang được xem là bá chủ thị trường nước mắm.
***
Nhiều chuyên gia, chủ cơ sở sản xuất nước mắm đã phân tích cặn kẽ những bất hợp lý trong TCVN 12607:2019, thậm chí cáo buộc bộ phận soạn thảo TCVN 12607:2019 có gian ý, cố tình biến nước mắm công nghiệp (hỗn hợp chỉ có một lượng nước mắm nhất định, phần còn lại là nước kèm nhiều yếu tố nhân tạo như đường hóa học, chất tạo hương, chất tạo màu, chất tạo vị, chất tạo độ sệt, chất bảo quản) thành nước mắm, thay đổi nguyên nghĩa nước mắm.
Ngoài gian ý, bộ phận soạn thảo TCVN 12607:2019 còn bị cáo buộc là có ác ý khi đặt định những chỉ tiêu vô bổ, những đòi hỏi xa lạ với thực tế sản xuất nước mắm, sai lạc ở góc độ khoa học, vệ sinh – an toàn thực phẩm, mà chắc chắn các cơ sở sản xuất nước mắm không thể đáp ứng, chỉ có các doanh nghiệp sản xuất nước mắm công nghiệp mới dễ dàng hội đủ. Cũng vì vậy, sản xuất nước mắm sẽ cáo chung, thị trường nước mắm trị giá hàng chục ngàn tỉ sẽ lọt vào tay các doanh nghiệp sản xuất nước mắm công nghiệp.
Mức độ nghi ngại về gian ý đối với nước mắm, tính chất nghiêm trọng từ các cáo buộc về ác ý của hệ thống công quyền đối với các cơ sở sản xuất nước mắm đang gia tăng. Chẳng riêng công chúng, hệ thống truyền thông chính thức đang vạch ra hàng loạt yếu tố bất thường liên quan tới TCVN 12607:2019. Ví dụ lúc đầu (2017), bộ phận soạn thảo mời ông Lê Trần Phú Đức, đại diện giới sản xuất nước mắm tham gia. Các thành viên đồng thuận phải có sự phân biệt rạch ròi giữa nước mắm và nước mắm công nghiệp
Tuy nhiên suốt năm 2018, bộ phận soạn thảo TCVN 12607:2019 không "dùng" ông Đức - nhân vật được xem như đại diện của giới sản xuất nước mắm – nữa. Mãi đến cuối tháng trước, qua báo chí, ông Đức mới biết diện mạo mới của TCVN 12607:2019. Ông Đức bảo ông không ngạc nhiên khi diện mạo của TCVN 12607:2019 khác hẳn lúc đầu. Từ đầu 2019, khi đại diện cho tập đoàn Masan tham gia soạn thảo TCVN 12607:2019, ông đã nhận ra đó là một "cuộc chiến" (1). Nếu điều ông Đức nói về sự thay đổi "diện mạo" của TCVN 12607:2019 là đúng, cần phải tìm hiểu tại sao chuyện ấy đã xảy ra, và xảy ra như thế nào.
Chuyện chưa ngừng ở đó, sau khi dư luận dậy lên thành bão, thượng tuần tháng này, Cục Chế biến và phát triển thị trường nông sản của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, nơi đảm nhận vai trò soạn thảo TCVN 12607:2019, tổ chức một cuộc họp báo để biện giải. Bà Trần Thị Dung, người được xem như một chuyên gia về nước mắm, nhân vật từng "tả xung, hữu đột" chống chiến dịch đầu độc nhận thức của công chúng rằng "nước mắm nhiễm thạch tín" bị đuổi ra khỏi phòng họp khi toan phát biểu (2).
Cuộc họp báo vừa kể bị chỉ trích còn vì không mời bất kỳ đại diện nào của giới sản xuất nước mắm, các chuyên gia được Cục Chế biến và phát triển thị trường nông sản mời đến để trả lời những thắc mắc liên quan tới "Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm" mà báo giới nêu ra chỉ chuyên về an toàn thực phẩm, không có chuyên gia nào từng nghiên cứu và thật sự am tường về nước mắm, cũng như sản xuất nước mắm. Ban Tổ chức giải thích họ đuổi bà Dung vì họp báo khác với… hội nghị khoa học !
***
Cho dù việc ban hành TCVN 12607:2019 đã bị chặn lại nhưng rất nhiều người tin rằng đó chỉ là khoảng lặng trước một trận bão khác. Ông Huỳnh Quang Hưng, Phó Chủ tịch huyện Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang, cảnh báo, cả gian ý lẫn ác ý với nước mắm vẫn còn nguyên. Nhắc lại thảm nạn cách nay ba năm, giới sản xuất nước mắm chới với vì đợt tuyên truyền "nước mắm nhiễm thạch tín", ông Hưng đề nghị giới sản xuất nước mắm phải góp ý để sản xuất nước mắm có thể phát triển bền vững (3).
Với thực tế như vừa qua, chẳng ai dám khẳng định, nước mắm sẽ không bị "đánh" nữa. Bao giờ giới sản xuất nước mắm buông bỏ sự nghiệp, thị trường vì không chịu nổi áp lực tâm lý về chuyện sẽ bị đánh, chỉ không biết bị đánh kiểu nào, vào đâu, sẽ mất thêm những gì ? Trong tình cảnh như thế, có bao nhiêu người yên tâm đầu tư, phát triển sản xuất ? Riêng Phú Quốc có 2.600 tàu cung cấp nguyên liệu cho 53 cơ sở sản xuất 22 triệu lít nước mắm/năm. Sản xuất nước mắm lận đận, bấp bênh như thế, ngư nghiệp ra sao ?
Sau Cục An toàn thực phẩm thuộc Bộ Y tế, Cục Chế biến – Phát triển thị trường nông sản thuộc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, giờ có thêm Tổng cục Tiêu chuẩn - Đo lường - Chất lượng thuộc Bộ Khoa học - Công nghệ tham gia vào việc định danh, định tính của… nước mắm. Cho dù với người Việt, nước mắm là một thứ "quốc hồn, quốc túy" nhưng chẳng có gì bảo đảm việc đặt định tiêu chuẩn quốc gia về nước mắm sẽ không tạo ra một scandal nữa.
Việc định danh, định tính nước mắm trở thành phức tạp vì người ta ước tính, thị trường nước mắm ở Việt Nam trị giá 11.300 tỉ đồng (4). TCVN 12607:2019 xới lên hàng loạt thắc mắc đã từng làm dư luận dậy sóng cách nay ba năm : Gian thương nào dẫn dắt một chuỗi tổ chức và cơ quan truyền thông phát tán kết quả, thông tin ngụy tạo, nước mắm nhiễm thạch tín khiến giới sản xuất nước mắm lao đao. Đến giờ, chỉ có một số cá nhân, tổ chức, 50 cơ quan truyền thông bị xử phạt (5), còn gian thương chưa bị vạch mặt, chỉ tên (6).
Đang có rất nhiều cáo buộc rằng hệ thống chính trị, hệ thống công quyền Việt Nam bị lũng đoạn nên luôn luôn đứng về phía có dã tâm triệt hạ nước mắm. Không chỉ có công chúng, một số chuyên gia và cơ quan truyền thông khẳng định, việc Masan – doanh nghiệp chuyên sản xuất nước mắm công nghiệp – tham gia soạn thảo TCVN 12607:2019 là không bình thường (7). Cần xác định thực, hư đối với thông tin này. Việc các doanh nghiệp sản xuất nước mắm gặp đủ thứ khó khăn từ phía Bộ Nội vụ khi xin thành lập Hiệp hội Nước mắm truyền thống Việt Nam cũng mới được nêu ra và cũng được cho là có liên quan đến Masan (8). Các Bộ, Ngành liên quan đến trách nhiệm cấp phép thành lập hội cần làm sáng tỏ dư luận này.
Tuy một Phó Thủ tướng Việt Nam vừa yêu cầu các bộ hữu trách phải nghiên cứu kỹ ý kiến của các tổ chức, hiệp hội về tiêu chuẩn nước mắm, tổ chức đối thoại để tạo sự đồng thuận, không để ảnh hưởng tiêu cực tới sản xuất, kinh doanh nước mắm, bảo đảm sức khỏe, quyền lợi của người tiêu dùng nhưng chưa có cơ sở đủ vững để tin việc định danh, định tính, xác lập tiêu chuẩn nước mắm sẽ suôn sẻ, tốt đẹp.
Năm 2018, Cục An toàn thực phẩm thuộc Bộ Y tế đã thừa nhận chỉ tiêu histamin trong Bộ Tiêu chuẩn quốc tế về nước mắm không hợp lý và cam kết sẽ vận động để nới rộng chỉ tiêu này, tạo điều kiện cho Việt Nam có thể xuất cảng nước mắm. Sau đó, Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm được giao cho Cục Chế biến – Phát triển thị trường nông sản thuộc Bộ Nông nghiệp – Phát triển nông thôn soạn thảo. TCVN 12607:2019 vẫn khống chế tỉ lệ histamin trong nước mắm (9).
Nếu thật sự cầu thị, thật tâm xem minh bạch là nền tảng cho kiến tạo, việc chính phủ Việt Nam cần làm ngay là tổ chức điều tra, buộc các cá nhân, cơ quan hữu trách trả lời rạch ròi tại sao trong vài năm gần đây, việc định danh, định tính nước mắm lại lằng nhằng, phát sinh vô số điểm bất thường khiến công chúng và doanh giới bất bình, nghi ngại như vậy. Đó là cách hữu hiệu nhất để chứng tỏ chính phủ không chấp nhận chuyện bị lũng đoạn về chính sách. Đó cũng là giải pháp tốt nhất để bảo vệ thanh danh cho Masan.
Trân Văn
Nguồn : VOA, 15/03/2019
Chú thích :
(3) https://tuoitre.vn/du-thao-san-xuat-nuoc-mam-ho-tam-dung-thoi-se-tiep-tuc-20190312171024631.htm
(4) https://nhipcaudautu.vn/magazine/tap-chi-so-ra-506-3316731
(5) https://tuoitre.vn/xu-phat-50-co-quan-bao-chi-vu-nuoc-mam-1222939.htm
(6) https://tuoitre.vn/vu-nuoc-mam-sao-roi-sao-roi-la-sao-20190311075848027.htm
(7) https://vov.vn/xa-hoi/masan-tham-gia-xay-dung-tieu-chuan-nuoc-mam-viet-nam-885398.vov
(8) https://vov.vn/xa-hoi/vi-sao-kho-thanh-lap-hiep-hoi-nuoc-mam-truyen-thong-viet-nam-885171.vov
Tham nhũng chính sách tại liên Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn – Bộ Khoa học và công nghệ (VNTB, 11/03/2019)
Tham nhũng chính sách được chính phủ Việt Nam gọi là "lợi ích nhóm". Đó là khi những người có quyền lực (chủ yếu là tiền) sử dụng nó để điều chỉnh chính sách theo hướng có lợi cho họ trong tương lai. Tất nhiên, quá trình "điều chỉnh" này đồng thời tước đoạt lợi ích của những người yếu thế hơn. Người giàu giàu hơn và người nghèo nghèo đi.
Chiều ngày 8/3, Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) cùng Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng (Bộ Khoa học và Công nghệ) đã gặp gỡ báo chí để trao đổi về những nội dung liên quan đến Dự thảo TCVN 1260 : 2019 Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm. Lợi ích nhóm được tái xác nhận tại buổi họp báo này.
Nước mắm nhỉ
Gần 24 tiếng sau cuộc họp báo đó, gần như không thấy các báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Người Lao Động, Phụ Nữ, Nhân Dân đưa tin về một người đàn bà đã bị đuổi thô bạo khỏi phòng họp báo ngay chiều 8 tháng 3, Quốc tế Phụ nữ.
"Kịch bản hơn hai năm trước đã lặp lại. Mọi người hãy nghe tôi nói"
Người phụ nữ đã thảng thốt ‘la làng’ như vậy tại buổi họp báo vào chiều ngày 8/3, đã bị chủ tọa là ông Trần Văn Công, Phó cục trưởng Cục chế biến và Phát triển thị trường nông sản (đơn vị soạn thảo Dự thảo TCVN 1260 : 2019) ‘mời’ ra khỏi phòng, và còn lệnh cho bảo vệ phải đuổi bà này khỏi hẳn trụ sở của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn.
Người phụ nữ ấy chính là Tiến sĩ Trần Thị Dung, chuyên gia nước mắm, nguyên cán bộ Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Thủy sản, nay thuộc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn). Bà cũng là người đầu tiên lên tiếng minh oan cho nước mắm truyền thống khi bị gắn mác "nhiễm asen" cách đây hơn 2 năm về trước.
"Tiến sĩ nước mắm" - Tiến sĩ Trần Thị Dung, nguyên cán bộ Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Thủy sản, nay thuộc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn)
Báo Giao thông, tính đến đầu giờ trưa ngày 9/3, là tờ duy nhất đưa tin về vụ Tiến sĩ Dung bị đuổi khỏi phòng họp báo.
"Cả hai lần Tiến sĩ Trần Thị Dung giơ tay phát biểu về dự thảo tiêu chuẩn sản xuất nước mắm song đều bị từ chối phũ phàng. Khi chủ tọa là ông Trần Văn Công, Phó cục trưởng Cục chế biến và Phát triển thị trường nông sản (đơn vị soạn thảo Dự thảo) vội vàng tuyên bố kết thúc, bà Dung đã phải hét lên : "Kịch bản hơn hai năm trước đã lặp lại. Mọi người hãy nghe tôi nói". Tuy nhiên ông Công lập tức yêu cầu nữ chuyên gia rời khỏi khán phòng họp. Thậm chí khi bà Dung đã ra tới ngoài sân, còn bị bảo vệ gây khó. Chỉ tới khi báo chí lên tiếng, nữ chuyên gia này mới được đứng lại trao đổi thông tin". Báo Giao thông đưa tin trong bài báo trên trang điện tử lúc 21g31 ngày 8/3.
Theo bà Dung, có đến hơn 50 nội dung quy định hoặc từ ngữ chưa sát, chưa phù hợp với thực tế sản xuất nước mắm. Ví dụ như yêu cầu kiểm soát các loại thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật của nước mắm trong khi nguyên liệu làm nước mắm chủ yếu là cá biển chứ không phải cá nước ngọt (cá nuôi)… Còn nguồn nguyên liệu sản xuất nước mắm từ cá nước ngọt của một số nơi chủ yếu được lấy từ phụ phẩm của cá tra thì việc kiểm soát các chỉ tiêu trên không cần thiết, bởi trên thực tế phụ phẩm của cá tra, khi sử dụng làm hàng xuất khẩu đã được kiểm soát các chỉ tiêu an toàn thực phẩm.
"Mặc dù tiêu chuẩn không bắt buộc nhưng sẽ là cơ sở cho cơ quan quản lý làm việc. Tôi lo ngại đang có sự dùng thẩm quyền của cơ quan nhà nước để đưa ra định nghĩa xóa nhòa ranh giới giữa nước mắm truyền thống với nước mắm pha chế. Đây cũng cũng chính là điều lo ngại của hơn 2.800 doanh nghiệp và các hộ sản xuất chế biến nước mắm truyền thống. Họ chỉ muốn được trả lại tên nước mắm cho nước mắm truyền thống". Tiến sĩ Trần Thị Dung, nói với báo chí ở bên ngoài phòng họp báo.
Đã có địa chỉ rõ ràng lợi ích nhóm là những ai !
Nhà báo Thảo Vy, nguyên Trưởng ban Kinh tế - Chính trị của tạp chí Tiếp Thị Việt Nam, nguyên trợ lý pháp luật của Trưởng Văn phòng đại diện Hiệp hội Quảng cáo Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết đang có ngờ vực về trục lợi ích nhóm ở đây, gồm có tập đoàn Masan - Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản - Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng.
"Vì những hợp đồng quảng cáo mà báo chí chùn tay trước các vấn đề lùm xùm có liên quan đến Masan. Những thương hiệu chủ chốt của Masan trong lãnh vực thực phẩm chế biến có Chin-su, Nam Ngư, Tam Thái Tử, Omachi, Kokomi, Vinacafé, Wake Up, Kachi, Vĩnh Hảo, bia Sư Tử Trắng. Họ còn là chủ nhà băng Techcombank, chủ dự án mỏ đa kim Núi Pháo". Nhà báo Thảo Vy nhận định.
Câu hỏi đặt ra : Masan lợi ích gì nếu Dự thảo TCVN 1260 : 2019 ‘Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm’ được thông qua ?
Theo phân tích của nhà báo Thảo Vy, dự thảo có đoạn viết "Mọi bề mặt tiếp xúc với cá phải làm bằng vật liệu có màu sáng". Thực tế là các thùng ủ chượp cá làm bằng gỗ, hoặc lu sành, hoặc bể xi măng… những vật liệu này làm sao mà có màu sáng được. Chỉ có thể là sản xuất trong nhà máy công nghiệp như Chin-su, Nam Ngư.
Nội dung khiến nhiều người phản đối nhất là việc dự thảo chỉ phân thành 2 loại là nước mắm nguyên chất và nước mắm. Trong khi đó, trên thị trường đang tồn tại 2 loại sản phẩm là nước mắm truyền thống và nước mắm công nghiệp, còn gọi là nước chấm. Nội dung thứ hai trong dự thảo cũng gây khó hiểu khi trong nước mắm truyền thống chỉ có cá biển và muối lại bị yêu cầu kiểm soát thuốc thú y và thuốc bảo vệ thực vật.
Phía soạn thảo nói rằng đây là tiêu chuẩn về quá trình, chứ không phải tiêu chuẩn về yêu cầu kỹ thuật của sản phẩm, không đưa ra các chỉ tiêu và mức giới hạn cần tuân thủ đối với các chỉ tiêu đó cho sản phẩm cuối cùng. Tiến sĩ Đào Trọng Hiếu, Phó trưởng phòng phát triển thị trường thuỷ sản của Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, nói rằng theo luật thì tiêu chuẩn là đưa ra khuyến nghị tự nguyện, không bắt buộc, còn quy chuẩn bắt buộc phải áp dụng.
Nếu Dự thảo TCVN 1260 : 2019 thông qua ?
Giả dụ như Dự thảo TCVN 1260 : 2019 Quy phạm thực hành sản xuất nước mắm thông qua, và không bắt buộc áp dụng. Khi ấy, trên tất các phương tiện truyền thông, sẽ có những chiến dịch quảng cáo rầm rộ về Chin-su, Nam Ngư không bị nhiễm các loại thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, được chế biến trong các thiết bị inox theo đúng TCVN 1260 : 2019. Điều này lặp lại kịch bản tương tự vụ truyền thông nước mắm nhiễm thạch tín (asen).
Trong tiếp thị, người ta gọi đó là công thức tăng trưởng dựa trên "nỗi sợ hãi" của người tiêu dùng. Năm 2005 – 2007 xảy ra vụ nước chấm có chất gây ung thư 3-MCPD do nước ngoài phát hiện qua xét nghiệm một sản phẩm của nhóm Masan tại thị trường Đông Âu. Sau đó, Masan tung ra nước tương Tam Thái Tử và tuyên bố trao thưởng 1 tỷ đồng cho ai tìm thấy chất 3-MCPD trong nước tương. Tương tự, hàng loạt slogan "nước mắm không cặn" của Nam Ngư và Chinsu đã lập lờ giữa nước mắm truyền thống, và nước mắm chế biến công nghiệp.
Năm 2017, nghi vấn bàn tay của Masan trong kịch bản nước mắm nhiễm asen (thạch tín).
Sự việc bắt đầu vào ngày 17/10/2017, Công ty trách nhiệm hữu hạn Liên doanh T&A Ogilvy đã thông qua Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, công bố kết quả một cuộc kiểm nghiệm về thị trường nước mắm, trong đó có đến 67% mẫu nước mắm kiểm nghiệm phát hiện có hàm lượng asen vượt ngưỡng tối đa cho phép. Các loại nước mắm bị nhiễm asen hầu hết đều là nước mắm truyền thống có độ đạm cao.
T&A Ogilvy là một doanh nghiệp có vốn nước ngoài, khá tên tuổi trong những hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp quảng bá thương hiệu. Rất nhanh sau đó, Masan mở chiến dịch về nước mắm không asen. Trước phản ứng mạnh mẽ của các nhà thùng nước mắm truyền thống, phía Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam mới nói thêm rằng 67% mẫu nước mắm có hàm lượng asen vượt chuẩn đó, đều là asen hữu cơ. Trong lúc đó, asen vô cơ mới là kim loại độc hại.
Với cách thông tin chung chung rằng nước mắm nhiễm asen đã tạo nên một cuộc khủng hoảng niềm tin của dân chúng về độ an toàn của nước mắm. Nhóm thương hiệu nước mắm công nghiệp của Masan đã kịp thắng rất đậm trong chiến dịch truyền thông dựa trên "nỗi sợ hãi" của người tiêu dùng.
Nước mắm truyền thống chỉ có cá và muối chượp ra trong khung thời gian từ 6 tháng đến trên một năm. Phụ thuộc vào lựa chọn loại cá, muối của các vùng miền mà cho ra những loại nước mắm đặc trưng giữa các địa phương. Nước mắm công nghiệp là pha loãng nước mắm truyền thống, cho thêm hương liệu nhân tạo, phẩm màu..., và có thể sản xuất với số lượng tùy thích, không chịu sự giới hạn của thời gian kỹ thuật ủ chượp như kỹ thuật truyền thống.
Như vậy, nếu Dự thảo TCVN 1260 : 2019 được thông qua, sẽ đồng nghĩa dùng thẩm quyền của cơ quan nhà nước để đưa ra định nghĩa xóa nhòa ranh giới giữa nước mắm truyền thống và nước mắm pha chế công nghiệp. Nếu không gọi đó là 'tham nhũng chính sách', thì phải gọi là gì ?
Minh Châu
********************
Chạy chức ở Việt Nam phải chi tới 100 lần lương tháng ? (BBC, 09/03/2019)
Một nghiên cứu nạn mua việc làm bằng hối lộ, mà ở Việt Nam có cách gọi riêng là 'chạy chức' nói 'chuẩn trung bình' ở các nước đang phát triển là 17 tháng lương.
Bao nhiêu mới đủ có việc ?
Đây là khoản tiền trung bình một người xin việc, chạy vị trí trong bộ máy công phải trả trước để vào chỗ làm, theo điều tra của Jeff Weaver, ĐH Yale.
Tất nhiên, có cả những nước người ta cần trả 20-25 lần lương tháng để kiếm việc, tùy vào vị trí gì, ở đâu.
Nhìn chung, 'mua chức trong khu vực công' tức hối lộ để làm quan chức (bribery for government jobs) được nói là phổ biến ở Châu Phi, Ấn Độ, Indonesia.
Nhưng trong bài 'Jobs for sale in Vietnam' - tạm dịch 'Chạy chức ở Việt Nam' (24/06/2016) tác giả Eric Sam Juan nêu ra các con số vượt mức quốc tế.
Nêu ví dụ một phụ nữ tên là Hoa (không phải tên thật), có học thức tốt, tiếng Anh giỏi, xin việc vào một ngân hàng ở Hà Nội, Eric Sam Juan viết :
"Để nhận việc, Hoa phải trả 500 triệu đồng (gần 20 nghìn euro). Và sau đó nhà băng sẽ trả cô khoản lương tháng chỉ 5 triệu đồng (200 euro, hoặc 225 USD)".
Nếu đúng như thế, giá tiền 'chạy việc' bình thường ở Hà Nội là 100 tháng lương, cao hơn ngưỡng 'trung bình ở các nước đang phát triển' quá nhiều.
Bài của Eric Sam Juan cũng nói sở, ngành tài chính và cảnh sát giao thông ở Việt Nam "có các vị trí được tranh đua chạy vào" hơn cả, vì "quan chức sẽ làm giàu nhanh bằng việc nhận tiền phạt từ lái xe, hoặc đòi tiền lại quả từ người kinh doanh để cho phép họ gia hạn giấy phép", bài báo trích một người có tên là Dung cho biết.
"Dù lương tháng chỉ bằng 200 euro, người ta sẵn sàng chi 10 nghìn euro (11.250 USD) cho một vị trí".
Bài báo cũng trích một báo cáo hồi 2015 của Provincial Governance and Public Administration Performance Index (PAPI), do Chương trình phát triển Liên Hiệp Quốc bảo trợ, cho hay ở Việt Nam, gần một nửa người được hỏi nói "tiền hối lộ phải được trả để vào làm trong khu vực nhà nước".
Các đường dây này có bảo trợ (patronage) nên tham nhũng thành "hiện tượng mang tính hệ thống" ở Việt Nam, báo cáo này viết.
Hà Nội đi đầu ?
Vẫn bài viết cho hay ở Hà Nội, "86 phần trăm người được hỏi đã tính đến chuyện chi tiền hối lộ là cần thiết để có việc trong khu vực công".
Các tài liệu quốc tế nêu ra ba vấn đề của việc bán chức và mua chức.
Một là việc vi phạm các chuẩn mực chuyên nghiệp về tuyển chọn, và vi phạm pháp luật từ phía người tuyển việc. Kể cả khi hệ thống đặt ra các tiêu chuẩn đúng, người tuyển nhân viên với đã bẻ cong các chuẩn đó, vì thiên vị thân nhân, bạn bè, hoặc để kiếm lời cá nhân. Điều này làm công chúng mất niềm tin vào bộ máy và tính công bằng của nó.
Tác động xấu thứ hai chính là việc phân bổ sai nguồn nhân sự : người giỏi không được nhận việc đúng, còn người kém có thể vì trả tiền mà có việc.
Và tác động thứ ba chính là việc hình thành các nhóm mua bán hối mại quyền lực (clientelism), và tạo bè cánh, các nhóm tiếp tục tham nhũng.
Đảng cầm quyền ở Việt Nam đang đề cao vấn đề xã hội 'công bằng, dân chủ, văn minh' và chống tham nhũng, chống chạy quyền chạy chức
Các thống kê cũng cho hay các nghề trong ngành giáo dục, y tế, cảnh sát, thuế, phân bổ đất đai...thường là khu vực công thu hút nhiều 'chân chạy" trên thế giới.
Ở các hệ thống dân chủ không khoẻ mạnh cũng có hiện tượng mua phiếu, dùng tiền để vận động (lobby) vào các chức dân cử.
Ở Việt Nam hiện nay, có vẻ chủ đề này cũng đang được bàn thảo.
Một báo Việt Nam gần đây trích lời bà Lê Thu Ba - nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban thường trực Ban chỉ đạo Cải cách Tư pháp Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam nói về nguy cơ thứ ba này :
"Thời gian qua chúng ta đã xử lý rất nhiều vụ việc tham ô, tham nhũng, qua những vụ việc này chúng ta có thể một cá nhân được đưa lên vị trí A, vị trí B nhiều khi không phải do cá nhân đó chạy mà là do một nhóm cán bộ thân tín của họ tham gia chạy".
Như thế, ở Việt Nam hiện tượng góp tiền để chạy một chức thật cao cho ai đó rồi ban bổ lại lợi lộc đã xảy ra, chứ không phải chuyện kiếm một việc làm vì thiếu việc.
Bà Ba nói tiếp :
"Đương nhiên, khi được đưa lên vị trí đó thì anh sẽ phải phục tùng, phải phục vụ lợi ích cho cả nhóm và cho cá nhân họ".
Chính vì đây không còn là hiện tượng đơn lẻ, bài báo cũng thừa nhận : "Trên thực tế để phát hiện và chứng minh chạy chức, chạy quyền là vô cùng khó, vì thế, tỉ lệ phát hiện và xử lý cũng rất khiêm tốn, mang tính hình thức".
Hôm 04/03, ông Phạm Minh Chính, Trưởng ban Tổ chức Trung ương của đảng cầm quyền ở Việt Nam cũng nói "phải chống cho được tiêu cực, chạy chức chạy quyền trong công tác cán bộ".
Ông phát biểu mạnh mẽ, "Anh nào chạy chức thì không dùng", mà không nói rõ rằng cả bán chức và chạy chức đều là tội hình sự, theo luật của khá nhiều nước.
Ví dụ như ở Ấn Độ, điều 171B Luật Hình sự quy định hình phạt tù giam với quan chức, công chức nhà nước nhận hối lộ để "tạo điều kiện ưu đãi cho người khác" trong cung cấp dịch vụ, việc làm.
Tất nhiên, vấn đề của Ấn Độ và một số nước khác vẫn là tuy có luật nhưng làm sao áp dụng được xuyên suốt trong cả hệ thống.
