Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

Công nghệ sẽ khiến chiến tranh diễn ra nhanh hơn và khó lường hơn. Nó cũng có thể gây ra bất ổn.

ai1

nNgay cả khi AI mang lại cảm giác nhận thức rõ ràng hơn về chiến trường, chiến tranh có nguy cơ trở nên khó hiểu hơn đối với những người tham gia chiến đấu.

Máy tính được sinh ra trong chiến tranh và vì chiến tranh. Colossus được chế tạo năm 1944 để giải các mật mã của Đức Quốc xã. Đến những năm 1950, máy tính đã được sử dụng để tổ chức hệ thống phòng không của Mỹ. Trong những thập kỷ tiếp theo, trí tuệ nhân tạo đóng một vai trò nhỏ trong chiến tranh. Giờ đây, nó sắp trở thành yếu tố then chốt. Giống như thế giới dân sự đang chứng kiến ​​s tiến b nhanh chóng v sc mnh và s lan rng ca trí tu nhân to (AI), thế gii quân s cũng phi chun b cho mt làn sóng đổi mới. AI không chỉ làm thay đổi bản chất của chiến tranh mà còn có thể gây mất ổn định.

Sự thay đổi nhanh chóng ở thời điểm hiện tại đến từ một số nguyên nhân. Trước hết là đến từ sự thử thách của chiến tranh, đáng chú ý nhất là ở Ukraine. Những con chip nhỏ, rẻ tiền thường xuyên dẫn đường cho drone của Nga và Ukraine đến mục tiêu, mở rộng quy mô một công nghệ vốn chỉ được sử dụng trong tên lửa của các siêu cường. Kế đến là sự tiến bộ vượt bậc gần đây của AI, cho phép thực hiện những kỳ tích đáng kinh ngạc về nhận dạng vật thể và giải quyết vấn đề ở cấp độ cao hơn. Thứ ba là sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc, trong đó cả hai đều coi AI là chìa khóa để giành ưu thế quân sự.

Kết quả rõ ràng nhất là sự tiến bộ của các cỗ máy giết người thông minh. Drone trên không và trên biển rất quan trọng đối với cả hai bên ở Ukraine trong việc phát hiện và tấn công các mục tiêu. Vai trò của AI là giải pháp cho vấn đề gây nhiễu, vì nó cho phép drone tự tìm đến mục tiêu, ngay cả khi tín hiệu GPS hoặc liên kết với người điều khiển bị cắt đứt. Việc cắt đứt kết nối giữa phi công và máy bay sẽ sớm cho phép quân đội triển khai số lượng lớn hơn nhiều các loại vũ khí chi phí thấp. Cuối cùng, các đàn drone tự hành sẽ được thiết kế để áp đảo hệ thống phòng thủ.

Nhưng điều dễ thấy nhất về AI quân sự không phải là điều quan trọng nhất. Như bài viết của chúng tôi giải thích, công nghệ này cũng đang cách mạng hóa hoạt động chỉ huy và kiểm soát mà các sĩ quan quân đội sử dụng để điều phối các cuộc chiến.

Trên tiền tuyến, drone chỉ là mắt xích cuối cùng và ngoạn mục nhất trong chuỗi tiêu diệt, một loạt các bước bắt đầu bằng việc tìm kiếm mục tiêu và kết thúc bằng một cuộc tấn công. Ý nghĩa sâu sắc hơn của AI là những gì nó có thể làm trước khi drone tấn công. Bởi vì nó sắp xếp và xử lý dữ liệu với tốc độ siêu phàm, nó có thể chọn ra từng chiếc xe tăng trong hàng nghìn hình ảnh vệ tinh, hoặc giải mã ánh sáng, nhiệt, âm thanh và sóng vô tuyến để phân biệt mồi nhử với vật thể thật.

Sau tiền tuyến, nó có thể giải quyết những vấn đề lớn hơn nhiều so với những vấn đề mà một chiếc drone đơn lẻ phải đối mặt. Hiện nay, điều đó có nghĩa là các nhiệm vụ đơn giản, chẳng hạn như tìm ra loại vũ khí nào phù hợp nhất để tiêu diệt một mối đe dọa. Trong thời gian tới, "các hệ thống hỗ trợ việc ra quyết định" có thể nắm bắt được sự phức tạp khó hiểu của chiến tranh một cách nhanh chóng và trên một khu vực rộng lớn — có lẽ là toàn bộ chiến trường.

Hệ quả của điều này mới chỉ bắt đầu trở nên rõ ràng. Các hệ thống AI, cùng với rô bốt tự hành trên bộ, trên biển và trên không, có khả năng tìm và tiêu diệt mục tiêu với tốc độ chưa từng có và trên quy mô rộng lớn.

Tốc độ của chiến tranh như vậy sẽ làm thay đổi sự cân bằng giữa người lính và phần mềm. Ngày nay, quân đội phân công một cá nhân hiện diện "trong vòng lặp", phê duyệt từng quyết định có thể gây chết người. Khi việc tìm kiếm và tấn công mục tiêu được nén xuống còn vài phút hoặc vài giây, con người có thể chỉ đơn thuần "ngồi trên vòng lặp", như một phần của nhóm hỗn hợp người và máy. Con người sẽ giám sát hệ thống mà không can thiệp vào mọi hành động được thực hiện.

Nghịch lý ở chỗ, ngay cả khi AI mang lại cảm giác nhận thức rõ ràng hơn về chiến trường, chiến tranh có nguy cơ trở nên khó hiểu hơn đối với những người tham gia chiến đấu. Sẽ có ít thời gian hơn để dừng lại và suy nghĩ. Khi các mô hình đưa ra những phán đoán ngày càng khó hiểu, sản phẩm của chúng sẽ ngày càng khó đánh giá kỹ lưỡng mà không nhường cho kẻ thù lợi thế chết người. Quân đội sẽ lo sợ rằng nếu họ không cho các cố vấn AI của mình một cánh tay nối dài hơn, họ sẽ bị đánh bại bởi một đối thủ cũng làm điều tương tự. Chiến đấu nhanh hơn và ít đứt quãng sẽ khiến việc đàm phán các thỏa thuận ngừng bắn hoặc ngăn chặn leo thang trở nên khó khăn hơn. Điều này có thể có lợi cho bên phòng thủ, những người có khả năng cố thủ trong khi những kẻ tấn công lộ diện khi tiến công. Hoặc nó có thể cám dỗ những kẻ tấn công tấn công phủ đầu với lực lượng lớn, để phá hủy các cảm biến và mạng lưới mà các quân đội được hỗ trợ bởi AI sẽ phụ thuộc.

Quy mô của chiến tranh dựa trên AI có nghĩa là quy mô và sức mạnh công nghiệp có thể sẽ trở nên quan trọng hơn nữa so với hiện nay. Bạn có thể nghĩ rằng công nghệ mới sẽ cho phép quân đội trở nên tinh gọn hơn. Nhưng nếu phần mềm có thể chọn ra hàng chục nghìn mục tiêu, quân đội sẽ cần hàng chục nghìn vũ khí để tấn công chúng. Và nếu bên phòng thủ có lợi thế, bên tấn công sẽ cần nhiều vũ khí hơn để trở nên vượt trội.

Đó không phải là lý do duy nhất khiến chiến tranh AI nghiêng về phía các nước lớn. Drone có thể rẻ hơn, nhưng các hệ thống kỹ thuật số kết nối chiến trường với nhau sẽ cực kỳ đắt đỏ. Xây dựng quân đội sử dụng AI sẽ cần những khoản đầu tư khổng lồ vào các máy chủ đám mây có khả năng xử lý dữ liệu bí mật. Lục quân, hải quân và không quân hiện nay với các kho dữ liệu riêng của họ sẽ phải được tích hợp. Việc đào tạo các mô hình sẽ đòi hỏi phải có quyền truy cập vào một lượng lớn dữ liệu.

Nước lớn nào có lợi thế về AI nhất ? Trung Quốc từng được cho là có lợi thế, nhờ kho dữ liệu khổng lồ, khả năng kiểm soát các ngành công nghiệp tư nhân và các ràng buộc đạo đức lỏng lẻo hơn. Tuy nhiên, hiện nay, Mỹ dường như đang dẫn đầu về các mô hình tiên tiến có thể định hình thế hệ AI quân sự tiếp theo. Và ý thức hệ cũng quan trọng : không rõ liệu quân đội của các quốc gia độc tài, vốn coi trọng kiểm soát tập trung, sẽ có thể khai thác lợi ích của một công nghệ thúc đẩy trí thông minh và hiểu biết đến các cấp độ chiến thuật thấp nhất hay không.

Nếu một cuộc chiến tranh đầu tiên được hỗ trợ bởi AI thực sự xảy ra, luật pháp quốc tế có thể bị đẩy ra ngoài lề. Vì vậy, càng có nhiều lý do hơn để suy nghĩ ngay từ hôm nay về cách hạn chế sự hủy diệt. Chẳng hạn, Trung Quốc nên chú ý đến lời kêu gọi của Mỹ về việc loại bỏ sự kiểm soát của AI đối với vũ khí hạt nhân. Và một khi chiến tranh bắt đầu, đường dây nóng giữa người với người sẽ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Các hệ thống AI được giao nhiệm vụ tối đa hóa lợi thế quân sự sẽ cần được mã hóa với các giá trị và hạn chế mà các chỉ huy con người coi là điều hiển nhiên. Chúng bao gồm việc đặt một giá trị ngầm cho mạng sống con người—có thể chấp nhận giết bao nhiêu thường dân để theo đuổi một mục tiêu có giá trị cao ?—và tránh một số cuộc tấn công gây mất ổn định, chẳng hạn như nhằm vào các vệ tinh cảnh báo sớm hạt nhân.

Những điều bất định thật khó lường. Điều chắc chắn duy nhất là sự thay đổi do AI thúc đẩy đang đến gần. Những đội quân lường trước và làm chủ những tiến bộ công nghệ sớm nhất và hiệu quả nhất có thể sẽ thắng thế. Những người còn lại có khả năng sẽ là nạn nhân.

The Economist

Nguyên tác : "AI will transform the character of warfare", The Economist, 20/06/2024

Viên Đăng Huy biên dịch

Nguyễn Thế Phương hiệu đính

Additional Info

  • Author The Economist, Viên Đăng Huy, Nguyễn Thế Phương
Published in Diễn đàn
lundi, 10 avril 2023 22:07

Mặt trái và phải của AI

Vào ngày 22 tháng Ba, Elon Musk, các nhóm chuyên gia v trí tuệ nhân tạo và các giám đc k ngh đã kêu gi ngưng 6 tháng trong vic thiết lp mt h thng mnh hơn GPT-4, vì h lo ngi có tim năng ri ro đi vi xã hi.

ai1

Tính đến lúc viết bài này có gn 19.000 ch ký kêu gi ngưng th nghim trí tu nhân to.

Trong cuc chy đua công ngh hin nay, như trình bày trong bài trước, trí tu nhân to (Artificial Intelligence-AI) được xem là công ngh quan yếu, nếu không phi hàng đu. Nó có tim năng thay đi cách suy nghĩ và làm vic ca con người trên toàn thế gii trong hu hết mi lĩnh vc vào hai ba thp niên ti, sau nhng đt phá và hoàn chnh ca thế h công ngh. Khi được công xut bimáy tính lượng t, có kh năng nhanh gp 100 triu ln máy tính hin nay, như Google tngcông b, thì tim năng ca trí tuệ nhân tạo là gn như vô hn.

Có phi vy không ?

Hin nay trí tuệ nhân tạo vn có mt s gii hn ca nó. Nhng gii hn này có được khc phc qua thi gian không thì ch có thi gian mi tr li được. Nhưng, như mi công ngh, tng đt thế h s có mt s đt phá (break-through) hay ci thin, v phn mm hay phn cng nào đó, nhưng hoàn chnh luôn là vn đ tương ti. Nhng thách thc, nht là v mt an ninh, luôn hin hu, trường k, và chính nó cũng là cơ hi đ ci thin.

Mt schuyên gia trong lĩnh vc trí tuệ nhân tạo nhn đnh rng nhng gii hn ca trí tuệ nhân tạo nm kh năng sáng to, thu cm và khéo tay. trí tuệ nhân tạo không th sáng to hơn con người, không có s thu cm như con người, và đng tác khéo tay như mt con người thì khó th đt được. Mt s gii hn khác ca trí tuệ nhân tạo, theoRob Toews trên Forbes, là : mt, thiếu s suy nghĩ/cm nhn thông thường (common sense) ; hai, thiếu kh năng hc hi liên tc và thích nghi nhanh chóng ; ba, thiếu kh năng hiu mi tương quan nhân qu ; bn, thiếu kh năng lý lun có tính cách đo đc.

ChatGPT (Chat Generative Pretrained Transformer), ra đi vào tháng 11 năm 2022, được xem là sn phm ni bt hàng đu hin nay v trí tuệ nhân tạo. K t khi ra đi, mi tháng ChatGPT c t ln viếng thăm trang mng, vi ước đoán có 100 triu người s dng thường xuyên. Được biết ChatGPT cha 570 gigabyte d liu văn bn, tương đương vi khong 164.129 ln s t trong toàn tp truyn Lord of the Rings (bao gm c The Hobbit). Không như Google lit kê ra thông tin liên h khi tìm kiếm, ChatGPTcó kh năng tr li trc tiếp nhng gì người s dng mun tìm hiu. ChatGPT m rngtim năng và cơ hi cho bao nhiêu doanh nghip đ ng dng nó, va vô cùng hiu qu va ct gim được bao nhiêu chi phí. C th nht là kh năng tr li thc mc ca khách hàng mi nơi và mi lúc. Nó cũng có th t đng hóa nhiu công vic hin nay do con người đm trách.

Nhưng có tht ChatGPT thông minh không, và nói chung Artificial Intelligence/AI hin nay có thông minh/trí tu (ch có ch I, Intelligence) trong đó không ?

Jeff Hawkins không nghĩ như vy.

Là người sáng to ra PalmPilot vào thp niên 1990s, Hawkins đã cùng vi đi ngũ ca mình hình thành cơ quan nghiên cuNumenta k t năm 2005 đ hc hi b óc con người. Tht ra Hawkins đã quan tâm và hng thú v lĩnh vc khoa hc thn kinh hơn bn thp niên qua. Năm 2021, Hawkins cho phát hành cun sáchA Thousand Brains : A New Theory of Intelligence mà Bill Gates đánh giá là mt trong cun sách đáng đc nht trong năm.

Mt cách tóm tc, tuy khoa hc thn kinh đã tiến rt xa trong vài thp niên qua, nhng câu hi căn bn nht v cu trúc ca tân não gi là neocortex, phn mà chu trách nhim cho suy nghĩ/lý lun, thì vn chưa được hiu đy đ hay sâu sc. Ngoài ra các tế bào thn kinh trong b óc con người hot đng riêng l ra sao, và hàng t tế bào như thế tương tác vi nhau thế nào, vn chưa được hiu sâu và lý gii tho đáng. Có rt nhiu gi thuyết và lý thuyết được trình bày t nhng thp niên 1980 hay trước đó cho đến nay, nhưng vn chưa có lý thuyết nào được cho là chun mc mà lý gii được bao nhiêu câu hi và vn đ liên quan.

Vì thế, trong tác phm này, Hawkins đưa ra mt s lý thuyết v tân não neocortex hot đng ra sao. Nhng câu hi, và bin lun, ca Hawkins rt thú v. Mu cht ca vn đ, theo Hawkins, là nghiên cu xem chc năng ca ct não (cortical column) trong mch cơ bn ca tân não (basic circuit of the neocortex) là gì, và cách thc hot đng ra sao. Hiu được ct não thì s lý gii được cách thc hot đng ca tân não.

Tuy nhiên trong phm vi bài này, tôi ch xin đ cp đến phn nh trong trí tuệ nhân tạo/AI thôi.

Hawkins bin lun rng có hai phương cách gii nghiên cu v AI đang theo đui đ chế to máy móc thông minh. Hướng mt, như đang phát trin mnh m hin nay, tp trung vào vic chế to máy móc mà có th làm gii hơn con người, nht là gii hơn đi vi mt người gii nht v lĩnh vc đó, trong mt chc năng c th nào đó. Hướng hai, là chế to máy có kh năng co giãn, mà mc đích là máy đó có th làm được nhiu th, và áp dng nhng gì nó hc được t vic này sang vic khác. Thành công có nghĩa là chế to ra máy có kh năng như mt em bé 5 tui, hay ngay c kh năng ca mt con chó. Khi đã chế to thành công được điu này thì da trên nn tng đó chế to ra h thng mà có th bng hoc vượt tri con người sau đó.

Tuy nhiên cách th nhì được xem là quá khó. Gii nghiên cu AI hiu rng mun chế to máy có kh năng như em bé 5 tui đòi hi lượng thông tin khng l v kiến thc cơ bn hàng ngày, nhưng h không biết làm sao lp trình nhng kiến thc này vào trong máy tính, và không biết làm sao đ máy tính hc nhng điu này. Vn đ này được gi là cách th hin/trình bày kiến thc (knowledge representation) đ cái máy hiu. Hin gi nhng gì đt được trong trí tuệ nhân tạo là hướng mt, trong đó có ChatGPT. Hawkins tin rng nhng phương thc hc sâu mà không mô phng cách b óc con người hot đng, và như thế tuy đt được mt s kết qu đáng n, và có giá tr v mt kinh doanh, h không đi theo con đường đ chế to b máy như mt em bé 5 tui. Theo Hawkins thì b não là th duy nht mà chúng ta biết là thông minh, và mun có trí tuệ nhân tạo tht s, và mun chế to máy thông minh, thì phihiu biết cách b não con người hot đng.

Trong lúc này, vi nhng gì trí tuệ nhân tạo đã đt được theo xu hướng mt, nó đi kèm vi không ít th thách. T khi ChatGPT ra đi, cuc chy đua công ngh trí tuệ nhân tạo gia nhng công ty đã và đang đu tư hàng t đô la cho lĩnh vc này ngày càng tăng tc. Vào ngày 22 tháng Ba, Elon Musk, các nhóm chuyên gia v trí tuệ nhân tạo và các giám đc k ngh đã kêu gi  ngưng 6 tháng trong vic thiết lp mt h thng mnh hơn GPT-4, vì h lo ngi có tim năng ri ro đi vi xã hi. Bill Gates cho rng kêu gi ngưng trí tuệ nhân tạokhông gii quyết th thách. Tính đến lúc viết bài nàycó gn 19,000 ch ký kêu gi ngưng th nghim trí tuệ nhân tạo. Vi tt c nhng li ích mà trí tuệ nhân tạo có th đem đến, nó cũng có bao nhiêu th thách đi kèm, đc bit là khi tin gi, và tuyên truyn, được công xut bi trí tuệ nhân tạo, khoan nói đến máy tính lượng t trong tương lai.

Mt con dao bén nhn được s dng bi mt đu bếp gii đ phc v khách hàng thì nó là mt dng c cn thiết và hu ích. Nhưng khi nó lt vào tay mt k giết người hoc có âm mưu hãm hi ai thì h qu cũng không h nh. Mi công ngh ln đu có nh hưởng mnh m lên đi sng con người, và trí tuệ nhân tạo d đoán s to nh hưởng vô cùng sâu sc trong thi gian ti. Đó là nguyên do trí tuệ nhân tạo cn được quy đnh hay quy chế hóa. Đây là đ tài s được bàn sâu vào dp khác.

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 10/04/2023

Additional Info

  • Author Phạm Phú Khải
Published in Diễn đàn