Thông Luận

Ai thu lợi từ các trại lao động của người Uyghur ?

Harald Maass, VNTB, 26/01/2021

Đã đến lúc chúng ta áp dụng các tiêu chuẩn tương tự đối với lao động nô lệ và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng khi chúng ta chuẩn bị mua một sản phẩm có nhãn ‘Sản xuất tại Trung Quốc’ 

Luôn luôn là thực tế : Tranh quảng cáo của hang Coca-Cola tại Trung Quốc, khoảng năm 1936 [Alamy]

Nhà máy gây tranh cãi nhất của Coca-Cola là nhà máy đóng chai khổng lồ nằm trong một khu công nghiệp ngay bên ngoài thành phố Urumqi ở miền tây Trung Quốc. Về mặt hậu cần, nhà máy nằm ở vị trí thuận lợi: sân bay quốc tế cách đó không xa cũng như ga tàu cao tốc gần khách sạn Wyndham thời thượng. Nhưng vấn đề đối với Coca-Cola – và các công ty phương Tây khác như Volkswagen và BASF đang có các nhà máy trong cùng khu vực – là sự tồn tại của hàng trăm cơ sở không được đề cập trên bất kỳ bản đồ chính thức nào.

Theo các chuyên gia nhân quyền, bao quanh nhà máy Cofco Coca-Cola một liên doanh với công ty nhà nước Trung Quốc, là các nhà tù và trại cải tạo, nơi Trung Quốc đàn áp các dân tộc thiểu số tại địa phương. Nhiều người trong số những người thiểu số bị buộc phải làm việc cho các nhà máy hoặc trang trại sản xuất các sản phẩm cũng được bán ở Anh.

Tân Cương, một khu vực sa mạc hẻo lánh rộng lớn và tài nguyên khoáng sản phong phú, là trung tâm của những gì mà các nhà lãnh đạo tôn giáo thế giới, như năm giám mục của Giáo hội Anh, gọi là ‘một trong những thảm kịch nhân loại nghiêm trọng nhất kể từ sau Holocaust’.

Trong ba năm qua, ước tính Trung Quốc đã đưa khoảng một triệu người Duy Ngô Nhĩ, Kazakhstan và các dân tộc thiểu số Hồi giáo khác – hơn 1/10 dân số trưởng thành – vào các trại cải tạo. Trong các trại, họ buộc phải từ bỏ niềm tin tôn giáo và ca ngợi Đảng Cộng sản, đồng thời bị tẩy não. Các tù nhân thường tìm cách tự sát.

Bằng chứng cho thấy rằng Trung Quốc hiện đang chuyển từ áp dụng hàng loạt sang lao động cưỡng bức sang kiểm soát dân số địa phương. Theo một nghiên cứu của Viện Chính sách Chiến lược Australia, một tổ chức tư vấn do chính phủ Australia thành lập, hơn 80.000 người Duy Ngô Nhĩ đã được chuyển ra khỏi Tân Cương để làm việc trong các nhà máy ở các khu vực khác của Trung Quốc từ năm 2017 đến năm 2019 ‘trong các điều kiện được cho là lao động cưỡng bức. ‘.

Một số đã được đưa thẳng từ trại giam đến dây chuyền sản xuất. Trong các nhà máy, người Duy Ngô Nhĩ bị giam giữ trong các điều kiện giống như nhà tù, với thời gian làm việc kéo dài và các buổi giảng dạy hàng ngày, theo các bằng chứng trực tuyến và các báo cáo của nhân chứng.

Công nhân không được phép rời đi, ngay cả khi họ làm việc gần nhà.

‘ Sau khi được thả [khỏi trại], bạn cần phải làm việc theo chính sách của họ, ‘Muhamet Qyzyrbek nói với New York Times. Vợ Muhamet, 31 tuổi, cô Amanzhol Qisa, đã ở một năm trong trại cải tạo ở Tân Cương và sau đó được đưa đến làm việc tại một nhà máy quần áo trong ba tháng.

Họ trả cô chưa đến một nửa mức lương tối thiểu. Gulsira Auelchan đã được huấn luyện cách sử dụng máy khâu khi cô bị giam giữ ở trại vào năm 2017 và 2018. Sau khi được thả, cô bị áp lực phải may găng tay tại một nhà máy gần trại. ‘Tôi không biết mình đã làm việc bao nhiêu giờ mỗi ngày. Không có đồng hồ, ‘cô nói với tờ Die Zeit hàng tuần của Đức. ‘Chúng tôi rời ký túc xá khi trời chưa sáng và trở về khi trời  đã tối.’

Trong hai năm qua, các chương trình này đã được mở rộng đáng kể. Theo thống kê chính thức của Trung Quốc, 2,6 triệu ‘lao động nông thôn dư thừa’ ở Tân Cương đã được ‘tái định cư’ trong vòng một năm – tăng 46%. Bắc Kinh cương quyết phủ nhận mọi hành vi cưỡng bức lao động và ngược lại biện minh cho chính sách của họ là một ‘chương trình xóa đói giảm nghèo’.

Nhưng các chuyên gia và chính phủ nước ngoài đang cảnh giác. "Bằng chứng về việc cưỡng bức lao động Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương, và ở các khu vực khác của Trung Quốc, là đáng tin cậy, việc này đang ngày càng gia tăng và gây khó khăn lớn cho chính phủ Anh", Bộ trưởng Ngoại giao Nigel Adams nói trước quốc hội vào tháng trước.

Tuần trước, Ngoại trưởng Dominic Raab đã công bố kế hoạch cấm nhập khẩu của Trung Quốc có liên quan đến lạm dụng nhân quyền. Vương quốc Anh sẽ đưa ra các khoản phạt và các biện pháp trừng phạt có thể có đối với các công ty có liên quan đến lao động nô lệ.

Chính phủ Mỹ đã áp đặt các biện pháp trừng phạt và hạn chế đối với 48 công ty Trung Quốc bị tình nghi sử dụng lao động cưỡng bức hoặc cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho hệ thống đàn áp ở Tân Cương. Trong số các công ty này có các nhà cung cấp của các thương hiệu quốc tế nổi tiếng như Nike, H&M và Apple.

Nhà máy Coca-Cola ở Urumqi nằm giữa hệ thống trại giam và cơ sở cải tạo của Tân Cương, được Quốc hội Mỹ mô tả là ‘vụ giam giữ hàng loạt dân số thiểu số lớn nhất trên thế giới’. Theo ASPI, trong vòng bán kính 30 km của nhà máy, có 25 nhà tù và trại tạm giam, đã sử dụng công nghệ vệ tinh và báo cáo nhân chứng để xác định các cơ sở bí mật này. Trong toàn bộ Tân Cương, có ít nhất 380 trại giam giữ, một số trong số đó là những công trình khổng lồ với tháp canh, dây thép gai và hàng nghìn tù nhân.

Coca-Cola đã khai trương nhà máy trong một phần của khoản đầu tư 210 triệu nhân dân tệ (23 triệu bảng Anh ngày nay) cách đây 12 năm, nhưng nhà máy do Cofco, cổ đông Trung Quốc điều hành. Các nhà quản lý của Coca-Cola có thể chắc chắn rằng – có thể mà họ không biết – lao động cưỡng bức không xảy ra trong nhà máy hoặc giữa các nhà cung cấp của họ không?

Trong một tuyên bố, Coca-Cola cho biết chính sách của công ty ‘nghiêm cấm lao động cưỡng bức’ và công ty sử dụng các cơ quan bên thứ ba để giám sát việc tuân thủ. Nhưng những hạn chế về đi lại và hành chính ở Tân Cương khiến việc giám sát các tiêu chuẩn lao động gần như không thể tiến hành. Kết quả là, ít nhất ba tổ chức giám sát lớn đã ngừng đánh giá nhân quyền trong khu vực.

Trung Quốc không chỉ sử dụng các trại giam giữ và lao động để kiểm soát khoảng 14 triệu người Duy Ngô Nhĩ và các dân tộc thiểu số Hồi giáo khác ở Tân Cương. Bí thư khu vực, Chen Quanguo, được truyền thông nhà nước ca ngợi là người phát minh ra ‘các trạm cảnh sát tiện ích’, một hệ thống mạng lưới với hàng nghìn trạm kiểm soát công nghệ cao.

Từ các đồn cảnh sát, cách nhau chỉ 300 mét, tất cả mọi điều trong cuộc sống hàng ngày đều được giám sát kỹ thuật số, từ việc sử dụng internet riêng cho đến đường đi làm. Ô tô phải được gắn cảm biến GPS và người lái xe cần quét khuôn mặt để mua xăng, vì vậy nhà chức trách luôn có thể theo dõi chuyển động của họ. Camera giám sát giám sát tất cả các đường phố và đôi khi thậm chí còn được lắp đặt bên trong nhà riêng.

Kết quả là một hình thức cai trị độc tài dựa trên công nghệ mới là vô song trên thế giới. Khi tôi bí mật đến thăm Tân Cương vào năm 2018, tôi đã nói chuyện với những người có thành viên gia đình bị đưa đến trại vì sử dụng WhatsApp, cầu nguyện và thậm chí vì mua quá nhiều xăng ở trạm xăng.

Đối với hãng Volkswagen, nơi sản xuất xe sedan Santana và SUV Tharu ở Urumqi, sự hiện diện của họ ở Tân Cương là mang tính chính trị. Về mặt kinh tế, nhà máy ở Tân Cương hầu như không có ý nghĩa; các bộ phận phải được vận chuyển hàng nghìn km từ các vùng ven biển, và thay vì sản xuất 50.000 xe ô tô theo kế hoạch mỗi năm, nhà máy chỉ sản xuất chưa tới 20.000 chiếc. Nhà máy năm 2013 là một món quà chính trị cho chính phủ Trung Quốc, vốn muốn thể hiện sự thành công của mình trong khu vực.

Việc đóng cửa nhà máy ngày hôm nay sẽ gây rủi ro cho toàn bộ hoạt động kinh doanh tại Trung Quốc của Volkswagen, vốn mang lại hàng tỷ đồng lợi nhuận. Mỗi giây VW trên toàn thế giới được bán tại Cộng hòa Nhân dân. Stephan Wöllenstein, giám đốc Trung Quốc của công ty, nói rằng Volkswagen ‘lo ngại’ về tình hình ở Tân Cương, nhưng nói thêm: ‘Tôi không nghĩ rằng việc đi ra khỏi khu vực đó sẽ giải quyết được các vấn đề chính trị.’

Ngay cả đối với các công ty không có nhà máy ở Tân Cương, cũng khó có thể không bị vướng vào cuộc đàn áp Hồi giáo của Trung Quốc. Apple đã bị chỉ trích khi làm ăn với một công ty có tên O-film, nhà cung cấp chính các bộ phận kỹ thuật cho iPhone, bị cáo buộc sử dụng hàng trăm công nhân Duy Ngô Nhĩ được chuyển đến các nhà máy của họ từ Tân Cương. Bộ Thương mại Hoa Kỳ đưa O-film vào danh sách xử phạt vì nghi ngờ vi phạm nhân quyền.

Công ty thực phẩm Mỹ Kraft Heinz có quan hệ kinh doanh với Cofco Tunhe, nhà chế biến cà chua lớn nhất Trung Quốc, cũng bị nghi ngờ tham gia vào các chương trình lao động của người Uyghur. Tất cả các công ty được đề cập đều phủ nhận mọi liên quan hoặc nhận biết về lao động cưỡng bức.

Ngành dệt may đang được giám sát đặc biệt. Tân Cương là nơi sản xuất bông lớn, chủ yếu được hái bằng tay. Theo các nhà nghiên cứu, Trung Quốc đã bắt đầu thay thế công nhân gốc Hán trên đồng ruộng bằng người Duy Ngô Nhĩ và các dân tộc thiểu số khác, sử dụng các chiến dịch tuyên truyền và gây áp lực mạnh mẽ.

Adrian Zenz, thành viên cấp cao của Tổ chức Tưởng niệm Nạn nhân Cộng sản và là chuyên gia hàng đầu về Tân Cương, ước tính rằng hầu hết bông ngày nay ở Tân Cương được hái trong điều kiện lao động cưỡng bức và với mức lương tối thiểu. Ông nói: "Hơn nửa triệu người Duy Ngô Nhĩ – có thể là họ muốn hay không – đang được nhà nước gửi đến các cánh đồng trong ba tháng.

Đối với ngành công nghiệp thời trang, gần như không thể tránh khỏi vấn đề này. Các thương hiệu như Hugo Boss, Adidas, Muji, Uniqlo, Costco, Caterpillar, Lacoste, Ralph Lauren và Tommy Hilfiger đã được nêu tên trong các báo cáo liên quan đến các nhà máy hoặc vật liệu ở Tân Cương. 1/5 sản phẩm bông trên toàn thế giới được sản xuất bằng bông Tân Cương, mặc dù Marks & Spencer tuần trước đã ra lời kêu gọi hành động liên quan đến Tân Cương và cam kết ngừng sử dụng bất kỳ loại bông nào từ khu vực này.

Nhưng cuối cùng, chính chúng ta là người tiêu dùng sẽ gây ảnh hưởng đến số phận của hàng triệu người dân Tân Cương. Đối với nhiều người ở phương Tây, việc tẩy chay các sản phẩm vi phạm quyền động vật hoặc hủy hoại môi trường của chúng ta đã trở nên bình thường. Đã đến lúc chúng ta áp dụng các tiêu chuẩn tương tự đối với lao động nô lệ và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng khi chúng ta chuẩn bị mua một sản phẩm có nhãn ‘Sản xuất tại Trung Quốc’.

Harald Maass

Nguyên tác : What the West can do about China’s Uyghur labour camps, Spectator, 23/01/2021

Khánh An dịch

Nguồn : VNTB, 26/01/2021