Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

mardi, 11 septembre 2018 22:52

Chúng ta đang sống thế giới nào ?

Sắc đp, phi chăng, là do cp mt ca người nhìn, như có người tng nói !

thegioi1

Khi các nhóm cm thy b đe do, h d tr thành phòng th hơn, hp hòi hơn và khoác áo ch nghĩa b lc hơn (ta vi đch). Hình minh họa.

Còn quan điểm ca mi người v thế gii mình đang sng là t đâu ra, to hóa/bn cht hay giáo hóa/dưỡng dc (nature or nurture) ? Và nó được đnh hình bi yếu t nào : kinh nghim sng, kiến thc, nim tin (tôn giáo hay nhân bn) v.v… ?

Đó là câu hỏi không d tr li. Và không rõ có th có tr li nào tha đáng không !

Một ly nước na đy hay mt ly nước na vơi ? Tùy theo cái nhìn lạc/bi quan, tích/tiêu cc cũng như não trng ca mi người. Trong cùng mt người mà có khi mi vn đ và mi thi đim cũng có th khác nhau.

Người lc quan, như cu tng thng Hoa Kỳ Barack Obama, vào năm 2016 cho rng nếu có cơ hi được chn thi đim sinh ra làm người, ông s chn thi đim này. Không phi 50 năm trước, không phi 50 năm na, mà ngay thi đim này. Tuy ghi nhn có lm th thách ln lao ca thi đi, ông khng đnh chưa có thi đi nào trong lch s nhân loi được hòa bình, thnh vượng và tiến b nht như bây gi [1].

Trái ngược vi Obama, ng viên Cng Hòa Donald Trump cũng ngay vào lúc đó ch nhìn thy mt Hoa Kỳ hoàn toàn thua và thit, vì các vn đ v di dân, thương mi, thuế, đo Hi, ngoi giao v.v… Trump đ li cho nhng chính sách thất bi ca chính quyn Obama và trước đây, làm cho nước M tr nên bi đát như vy, do đó khu hiu "Làm cho Hoa Kỳ vĩ đi tr li" nghe lt l tai không ít người.

Chủ đ ca tp chí Foreign Affairs s tháng 7/8 va qua có trình bày sáu bài, vi bao quan đim khác nhau, khi nhìn v thế gii chúng ta đang sng [2]. Thế gii hin thc, cp tiến, b lc, Mác xít, k thut và hâm nóng nhìn vn đ gn khác nhau hoàn toàn đưa đến cách kết lun vn đ cũng hoàn toàn khác nhau.

Thế gii hin thc (realist world)

Thế gii hin thc nhìn nhn quyn lc và nhà nước quyết đnh tt c.

Giáo sư lch s và bang giao quc tế Stephen Kotkin cho rng mi bá ch thiên h (hegemon) c cho mình là cuối cùng, không còn ai khác na ; nhưng thc tế thì mi quc gia đu tri lên, chìm xung, và cnh tranh nhau mãi, và tiến trình đó đã quyết đnh s phn ca thế gii [3]. Thi bây gi cũng thế, chính tr cnh tranh quyn lc tm ln s tác đng lên các sự kin ln, và kết qu cnh tranh s được quyết đnh bi sc mnh ca các bên : t nhân lc và tài lc cho đến kh năng qun tr quc gia và hiu qu ca chính sách đi ngoi.

Theo Kotkin thì thế k này phn ln s được quyết đnh bi Hoa Kỳ và Trung Quốc trong vic qun lý ngun lc và quan h ca h. Nhiu người t thuyết phc rng s hi nhp toàn cu ch yếu là v kinh tế và các quan đim tương đng, và là tiến trình không th tránh được. Ch có vài người, chng hn như Samuel Huntington, ch ra rằng văn hóa là quan trng hơn, và s hi nhp ch làm ni bt thêm s khác bit hơn là hòa tan nó, trong hay ngoài nước. Năm 2004, Huntington nhn xét gii tinh hoa Hoa Kỳ và công chúng có mt khong cách khác bit ln v bn sc dân tc và vai trò ca Hoa Kỳ trên thế gii ; phn ln gii tinh hoa ngày càng tách xa đt nước ca h, trong khi công chúng Hoa Kỳ thì li v mng v chính quyn ca mình. Ngược giòng lch s, t cui thế k 19 đến thế k 20, không ging như các nước Âu Châu và Nht Bn, Hoa Kỳ dành rất ít thi gian đ áp đt nn cai tr thuc đa trc tiếp đi vi các nước khác. Hoa Kỳ, thay vào đó, chn phát huy quyn li ca mình vi các đng minh t nguyn, các đnh chế đa phương và t do thương mi. S chn la đó đến t ý thc tư li (enlightened self-interest) hơn là lòng v tha, và được ym tr bi sc mnh quân s áp đo. Khác vi trường phái ch nghĩa cp tiến, Kotkin không nhìn nhn nhng đnh chế đa phương và các tiến trình ca h thng hu chiến là "trt t quc tế cp tiến", cái mà ông cho là cái nhìn ảo huyn ca mt s người, ch tht ra nó là cơ chế đ Hoa Kỳ t chc và phát trin vòng nh hưởng ln lao ca mình.

Kotkin nhận đnh đc tài thì hùng mnh nhưng li d b, trong khi dân ch thì d đng lòng nhưng bn vng. Trung Quc đang vươn lên trên nhiu mt, vi nn kinh tế khng l và phóng chiếu sc mnh ca mình, cng cũng như mm, mi hướng. Vn đ chính hin nay là liu s m rng vòng nh hưởng ca Trung Quc có đưa đến s thay đi trt t quc tế mà Hoa Kỳ đang lãnh đo không ? Và câu hỏi thc tế cn đt ra là trên con đường như thế, liu Trung Quc s dm nát mt s quc gia trên chng đường đó vì nó có th, và Hoa Kỳ phi chia s lãnh đo toàn cu vi Trung Quc vì nó không có s chn la nào khác ? Trong v thế Hoa Kỳ, nếu chọn chiến lược chuyn tiếp t hot đng mnh m toàn cu trên mi mt (như các chính sách trước đây) sang mt s hot đng chn lc ch đ phc v quyn li quc gia, thì s được hoan nghênh trong nước, mc du các chính tr gia và chuyên gia s phn kháng.

Theo Kotkin, để các đu sĩ ngày nay không b mt đu như các thế h trước ca h, bn điu cn xy ra trước s biến đi khôn lường ca cuc cách mng công ngh bn. Mt, các nhà làm chính sách Tây phương phi tìm ra nhng phương thc đ đi đa s người dân của h được hưởng li và ng h cho mt thế gii m rng và hi nhp. Hai, các nhà làm chính sách Trung Quc phi bo đm s tri dy ca h là hòa bình, bng tha hip, hơn là cưỡng ép các quc gia bên ngoài. Ba, Hoa Kỳ cn phi duy trì v thế cân bằng chính xác giữa răn đe và đm bo mnh m đi vi Trung Quc, và tìm cách n đnh các vn đ ni đa. Bn, sau cùng, phép màu nhim cn đến đi vi Đài Loan (vì theo Kotkin thì dù mun hay không Đài Loan vn mang giá tr chiến lược trong mi quan h gia Hoa Kỳ và Trung Quốc).

Thế gii cp tiến (liberal world)

Thế gii cp tiến nhìn nhn quy lut, tương thuc và hp tác quyết đnh tt c.

Theo giáo sư G. John Ikenberry và Daniel Deudney thì h thng và trt t quc tế t do s tiếp tc tn ti, mc du sức mạnh tương xng ca Hoa Kỳ đã gia gim [4]. Các thế lc đen ti, t ch nghĩa phi t do, đc tài, dân tc, bo h, vòng nh hưởng, ch nghĩa xét li lãnh th đã không nhng biến mt mà còn tr li gây nh hưởng. Trung Quc và Nga đã làm tiêu tan mi hy vng chuyn hóa sang dân ch, trong khi Hoa Kỳ và Anh, hai bo h ca trt t quc tế cp tiến li t chn thái đ t hu. Tuy nhiên hai ông tin rng ch nghĩa cp tiến trong đó nn dân ch cp tiến như là mt h thng chính quyn, và nn trt t cp tiến n là mt khung sườn đnh hình chính tr quc tế, s tiếp tc ng tr. Lý do, theo hai ông, vì tính cách tương thuc (interdependence). Khi s tương thuc v kinh tế, an ninh và môi trường càng gia tăng thì người dân và chính ph khp nơi s phi làm vic với nhau đ gii quyết vn đ, nếu không tt c s b tn hi nghiêm trng.

Hai giáo sư bin lun không có gì chc chn đ bo đm rng lch s s kết thúc vi s chiến thng ca ch nghĩa cp tiến, nhưng điu chc chn là mt trt t thế gii lương thin sẽ mang tính cp tiến. Mt thế gii mà có nhiu quc gia tư bn có nn dân ch cp tiến s hòa bình, thnh vượng và tôn trng nhân quyn. Nhng người cp tiến hay b phê bình là có nhng gi đnh quá lc quan, lý tưởng, ngay c không tưởng, v tiến trình lch s nhân loi. Trên thc tế tinh thn lc quan ca h có điu kin, h công nhn có nhng tha hip bi thm (không tránh được), và h cũng đ ý đến nhng kh năng có th dn đến thm ha tng ln. Ging như người hin thc, người cp tiến cũng ghi nhận rằng bn cht con người thường mun có quyn lc, và do đó người cp tiến vn đng cho s ràng buc ca hiến pháp và pháp lut. Nhưng khác vi người hin thc nhìn lch s như là s lp đi lp li, người cp tiến là k kế tha gia sn ca thi đi Khai sáng, của s sáng to khoa hc k thut, cái mà đưa đến bao nhiêu kh năng tiến b cũng như thm ho cho nhân loi.

Chủ nghĩa cp tiến ch yếu là thc dng. Người cp tiến hin đi ng h các chính quyn dân ch, h thng kinh tế da trên th trường, và các định chế quc tế không phi vì lý tưởng mà vì s sp xếp như thế s phc v tt hơn cho nhân loi, hơn tt c nhng gii pháp khác. Ch nghĩa cp tiến cũng có kh năng thích ng thc dng và có thiên hướng đưa đến nhng sáng to đnh chế (institutional innovations) mang tính sống còn đi vi các th thách đang hin ra, bao gm trí tu nhân to, chiến tranh mng và k thut di truyn.

Trên hết, ch nghĩa cp tiến có sc quyến r toàn cu và vĩnh vin bi vì nó cam kết đi vi nhân phm và t do cá nhân. Nó soi sáng ý tưởng khoan dung, điu mà chc chn cn thiết trong mt thế gii càng tương tác và đa dng. Mc du ch thuyết này đến t Tây phương, các giá tr ca nó đã tr thành ph quát, và nhng nhà vô đch ng h nó bao gm Mahatma Gandhi, Mikhail Gorbachev và Nelson Mandela. Mặu du ch nghĩa đế quc, nô l và kỳ th chng tc đã làm xu đi lch s Tây phương, ch nghĩa cp tiến đi đu các n lc, va hòa bình va chiến đu, đ ci t và chm dt các hành x trên. Đến mc đ mà vòng cung lch s đã hướng đến công lý, đó là do nhng hot đng và cam kết đo đc ca người cp tiến và nhng liên minh ca h.

Hai giáo sư phân tích nguyên nhân đưa đến s suy thoái ca dân ch và s tri dy ca ch nghĩa dân túy trong thi gian qua. Lý do phn ln là do s bt bình đẳng kinh tế quá ln, nhưng gii pháp cho các vn đ này là s cn thiết quay tr li nn dân ch cp tiến. Chng hn như áp dng các chính sách dân ch xã hi th hin trong New Deal, thông qua các lut thuế tiến b, và đu tư nhiu hơn vào giáo dc và cơ s h tng. Nói cách khác, gii pháp cho các vn đ ca dân ch cp tiến là dân ch cp tiến nhiu hơn. Tóm li, hai giáo sư kết lun ch nghĩa cp tiến, t bn cht, có nhng ht ging đ cu ly chính nó.

Hai giáo sư cho rng sau Thế Chiến II, các nền dân ch cp tiến đã hp tác đ to ra mt trt t mà phn nh quyn li chung ca h. Sau hơn by thp niên, mt du có nhng đim bt toàn ca nó, nó đã bám r quá sâu, trong đó hàng trăm triu người, nếu không phi là t người, đã có nhng hot đng và mong đợi nhm vào các đnh chế và khuyến khích ca trt t này, cho nên không d gì thay đi nó. Nếu nghĩ rng mt vài năm theo xu hướng m dân thì quc gia s đt ngt thay đi ch nghĩa cp tiến là điu không tưởng. Các xã hi tư bn dân ch cp tiến đã phát đạt và m mang vì nó rt gii trong vic kích thích và vn dng sáng to nhưng đng thi gii quyết các nh hưởng quá đà ca chính nó hay các yếu t tiêu cc ngoi cuc.

Hai giáo sư đã đi sâu phân tích các yếu t lch s và hin ti đ bin minh chủ nghĩa cp tiến s trường tn. Tính năng đng ca s thay đi liên tc và tính tương thuc gia tăng đang ngày càng tăng tc đ, t vn đ môi trường, vũ khí sinh hc, chiến tranh mng, đã làm cho mi quc gia phi da vào các quy đnh quc tế đ duy trì nền an ninh ca mình, và ch nghĩa tư bn toàn cu phi da vào kh năng qun tr tài chánh và thương mi quc tế. Ngay c Trump mc du có nhng li nói và hành đng trái ngược vi xu hướng cp tiến, trên thc tế vn tiếp tc nhiu chính sách ca các v tiền nhim ; còn trong các vn đ khác thì các quc gia trong trt t cp tiến này đã nhn lãnh vai trò này, không cn đến Trump hay lãnh đo t Oval Office. Trong thi đi thương thuc toàn cu, ngay c người hin thc cũng phi là mt người quc tế (internationalist).

Tóm lại, nn dân ch cp tiến đã tn ti và phát trin khi phi đi din vi bao th thách ln lao hơn, t Đi Khng khong đến Trc Quyn (Đc Ý Nht) đến phong trào cng sn quc tế. Do đó có mi lý do đ tin là nó s vượt qua th thách kỳ này. Nhưng trên hết, s lc quan v ch nghĩa cp tiến da trên mt s tht đơn gin : các gii pháp ca nhng vn đ hôm nay là càng dân ch và càng trt t cp tiến. Tương thuc và hp tác là đc tính ca nn chính tr thế gii. Qua tiến trình lch s, tiến hóa, khủng hong và thay đi huyên náo là điu bình thường, và ch nghĩa cp tiến rt gii v mt cưỡi trên các bão táp xáo trn ca chuyn đng lch s. Theo hai giáo sư nhn đnh thì các chế đ phi t do s b chôn vùi trong thi nguy biến trong khi ch nghĩa cp tiến s chm rãi tiến v phía trước.

Thế gii b lc (tribal world)

Thế gii b lc nhìn nhn bn sc và chng tc quyết đnh tt c.

Giáo sư lut Amy Chua cho rng người M, gii phân tích cũng như các nhà làm chính sách ca h, không quan tâm hoặc không ghi nhn tm trong trng ca ch nghĩa b lc trong chính tr quc tế [5]. H ch chú tâm đến vai trò ca ý thc h và kinh tế và có khuynh hướng nhìn nhà nước-quc gia (nation-states) như là thành phn t chc quan trng nht. Làm như thế h đánh giá không đúng về vai trò mà đc tính ca nhóm (group) đã nh hưởng đến cách hành x ca con người như thế nào. H b qua d kin quan trng rng ti nhiu nơi, bn sc vn mang tm quan trng nht - nơi mà người ta s sn sàng sng chết vì nó - không phải là vn đ quc gia mà là chng tc, vùng, tôn giáo, giáo phái hoc gia tc, b lc. Không nhìn thy sc mnh ca b lc s nh hưởng không ch đến cách người M nhìn thế gii mà còn cách h hiu v chính xã hi ca h.

Chua trích dẫn cuc nghiên cu gn đây ca đi nghiên cu tâm lý đi vi các em bé 4 ti 6 tui, chia thành hai đi đ và xanh. Các em bé nam và n này th hin mt trí nh lch lc có h thng, ch nh nhng điu tích cc v nhóm ca mình nhưng tiêu cc đi vi nhóm khác. Các nhà nghiên cứu kết lun rng s nhn thc ca tr em đi vi các bn khác là méo mó sâu rng ch vì là thành viên ca mt nhóm xã hi. Các cuc nghiên cu khác đi vi tr em - thành phn được cho là ngây thơ, không b nhiu thành kiến cũng như thành tht hơn - đưa đến nhng kết lun rng khi thy nhóm ca mình thành tu thì nó làm cho trung tâm tưởng thưởng (reward centres) ca b não con người được kích thích ; ngay c khi nhóm khác b tht bi hay đau đn thì cũng phn ng như thế ; và s đng cm vi người cùng nhóm, hay sự ác cm đi vi người khác nhóm, nht là khi các nhóm đó đã tng thù nghch hay không thích nhau t lâu, đã tác đng lên tr em ngay t nh.

Chua biện lun rng bn sc nhiu khi mang tính quyết đnh hơn ý thc h. Trường hp đin hình là Chiến tranh Việt Nam. Lãnh đo Hoa Kỳ đã đánh giá quá thp v vic người Vit trong c hai min Nam và Bc mun được đc lp dân tc, so vi s cam kết đi vi ý thc h Mác. Trong khi đó, Hà Ni chp nhn s ng h v kinh tế và quân s t Trung Quc, là đng minh tiện li lúc đó, nhưng mi đa bé Vit Nam t nh đã hc lch s rng cha ông ca h đã chiến đu và đã chết đ gii phóng đt nước ca h t s đô h ngàn năm ca Trung Quc, bt đu t năm 111 trước Công nguyên. Cuc chiến biên gii gia Vit Nam và Trung Quốc năm 1979 càng chng t bn sc quyết đnh hơn ý thc h cng sn. Tuy nhiên lãnh đo Hoa Kỳ trong cuc chiến Vit Nam không cân nhc yếu t này trong chính sách ca mình.

Chua cũng đưa trường hp ca Afghanistan ra làm thí d cho thy Hoa Kỳ cũng quên tầm quan trng ca bn sc chng tc. Sau s kin 11 tháng 9, Hoa Kỳ đưa quân vào Afghanistan đ tiêu dit al Qaeda và lt đ chế đ Taliban. Afghanistan là quc gia có mi quan h phc tp gia các sc tc và b lc. Hơn 200 năm, Pashtuns là sc tc lớn nht chiếm v thế áp đo ti đây. Taliban không ch là mt phong trào Hi Giáo mà còn là phong trào chng tc. Pashtuns thành lp và chiếm đa s Taliban. Sau khi lt đ Taliban năm 2001 ch trong vòng 75 ngày, Hoa Kỳ thành lp chính ph đng đu là Hamid Karzai, người gc Pashtuns, nhưng phn ln các b chính trong chính ph này đu là người gc Tajiks. Người Pashtuns nghĩ h b gt ra ngoài l, cho nên mc du nhiu người Pashtuns cũng thù ghét Taliban, ít ai trong h sn sàng ng h mt chính ph mà đt quyn li ca k thù truyn kiếp ca h lên trên chính h. 17 năm sau khi Hoa Kỳ xâm chiếm nước này, mt cuc chiến dài nht ca Hoa Kỳ, Taliban vn chiếm mt phn ln lãnh th ca Afghanistan. Bây gi tuy các gii khoa bng và các nhà làm chính sách hiu nhng phc tp v chng tc ti Afghanistan, s nhn thc này hơi tr và cũng chưa mang li ý nghĩa nhiu đi vi chính sách ti đây.

Một trường hp khác na là chiến tranh Iraq. Các kiến trúc gia và nhng người ng h cuc chiến Iraq không cân nhc các yếu t đã chia r sâu sc gia các h phái theo Shiites, Sunnis và Kurds ti Iraq, tm quan trng chính yếu v s trung thành đi vi b lc và gia tc trong xã hi Iraq. Bi vì h quên mt điu c th "s hin hu ca mt thiu s áp đo th trường (market – dominant minority)". Sunnis đã áp đảo nn chính tr ca Iraq nhiu thế k, đu tiên dưới s cai tr ca Ottoman, và đc bit dưới thi Saddam Hussain. Trước khi Hoa Kỳ xâm chiếm Iraq, khong 15 phn trăm dân s Iraq là người Rp Sunni thng tr nn kinh tế, chính tr và quân s ca nước này, trong khi phái Shiites chiếm đa s thành th và nông thôn. Thay vì mang li hòa bình và thnh vượng cho Iraq, nn dân ch non tr đã dn đến chiến tranh giáo phái, đưa đến s hình thành nên cái gi là Nhà nước Hồi Giáo IS/ISIS, mt phong trào cc đoan phái Sunni nhm tiêu dit phái Shiite, nhng người b đo và c người Tây phương vô đo. Nh chính sách thay đi 180 đ v s quan tâm ca quân lc Hoa Kỳ k t năm 2007 đ h được giáo dc hơn v các đng lc phc tạp v giáo phái và sc tc ti quc gia này nên đã mang li nhng thành công đáng k, k c s gia gim v bo lc gia các giáo phái và nn nhân ca quân đi Hoa Kỳ và Iraq.

Trong những năm gn đây, Hoa Kỳ, mt quc gia được xem là dân ch cp tiến và phần ln không hiu các suy nghĩ và hành x kiu hu b lc (post tribalism), nay cũng không còn min nhim na. Ln đu tiên trong lch s Hoa Kỳ, người M da trng đã gn như b mt v thế chiếm đa s ti quc gia này. Cuc nghiên cu năm 2011 cho thy hơn một na người M da trng tin rng "người da trng thay thế người da đen thành nn nhân chính ca s kỳ th". Khi các nhóm cm thy b đe do, h d tr thành phòng th hơn, hp hòi hơn và khoác áo ch nghĩa b lc hơn (ta vi đch). Nó cũng đưa đến s căng thẳng gia da trng vi da đen, Thiên Chúa Giáo, Da Thái và Hi Giáo, cp tiến và bo th v.v…

Nhưng có mt nguyên nhân khác dn đến căn bnh ch nghĩa b lc ti Hoa Kỳ ngày nay. Lch s Hoa Kỳ trước đến nay không có chuyn "mt thiu s áp đo th trường". Phn ln đt nước này do đa s người da trng tương đi thng nht nhau nh hưởng mt cách áp đo v kinh tế, chính tr và văn hóa. Nhưng gi đây, s thnh vượng ca Hoa Kỳ tp trung vào mt thiu s nh sng dc các b bin, và h chiếm phn ln Wall Street, truyền thông và Thung lũng Silicon (Valley). Tuy h không ph thuc vào bt kỳ mt chng tc nào, h có nhng nét văn hóa riêng bit, h chia s các giá tr ph quát như ch nghĩa thế tc, đa văn hóa, chp nhn đa nguyên gii tính, ng h di dân và nền chính tr cp tiến. H được xem là không quan tâm hay ngay c đi nghch vi quyn li đt nước. Chua bin lun Trump biết s dng các yếu t này, s bt mãn ca người dân nói chung và người M da trng nói riêng, tuyên b "phi ly li nước mình" hoặc "làm cho nước M vĩ đi tr li".

Chua kết lun rng mt cách đ thoát khi hoàn cnh chia r này là phi gii quyết c hai vn đ kinh tế ln văn hóa. Hàng trăm năm qua, cơ hi kinh tế đã nâng cao nc thang xã hi giúp cho Hoa Kỳ hi nhp thành công mọi người khác thuc mi sc tc nhau hơn tt c các quc gia khác. Cho nên s sp đ ca cơ hi thăng tiến đó nên được xem là mt vn đ cp bách ca quc gia. Trên bình din thế gii cũng như ti Hoa Kỳ, s đoàn kết s không t nhiên đến mà phi bng s chăm chỉ, lãnh đo gan đ và ý chí tp th.

Thế gii Mác (Marxist world)

Thế gii Mác xít nhìn nhn phân chia đng đu và bình đng vt cht quyết đnh tt c.

Kể t năm 1967, thu nhp trung bình ca 60 phn trăm dân s Hoa Kỳ đã trì tr mc du s thu nhp và giàu có ca nhng người giàu nht đã gia tăng. Robin Varghese nhn xét rng Mác tin tưởng cách mng s đến đi vi các nn kinh tế tư bn phát trin nht, nhưng không, nó li đến vi các quc gia chm phát trin hơn như Nga và Trung Quc [6]. Gia thế k 20, các nước Tây Âu và Hoa Kỳ đã hc cách qun lý s bt n và bt công, đc trưng ca nn tư bn thi Mác. Tuy nhiên, hơn ai hết, Mác hiu rõ cơ chế đã làm suy thoái chủ nghĩa tư bn, và các vn đ đã mc ra khi chính quyn không tích cc gii quyết nó, như đã thy trong 40 năm qua. Do đó Varghese cho rng ch nghĩa Mác không quá c mà vn còn ct nghĩa được các vn đ ngày hôm nay.

Varghese phân tích áp lực của gii thương gia là cn tích lu vn liếng trong điu kin cnh tranh ca th trường, như sau. Mt, nhng người công nhân luôn nhn ly phn ít hơn v mình so vi nhng gì h đóng góp đ to ra kết qu, đưa đến s bt công và bn cùng. Hai, s cnh tranh giữa các nhà tư bn đ gim chi, như lương công nhân, bt buc h phi nghĩ đến khoa hc k thut đ có th gim bt sc lao đng. Các k thut này s loi tr mt s vic, làm cho mt thành phn xã hi vĩnh vin b mt hoàn toàn hay mt phn vic làm. Ba, Mác cho rằng s cnh tranh gây gt s dn đến s tp trung và s ln mnh ca mt s doanh nghip, và các doanh nghip có nhiu li nhun hơn s loi tr các doanh nghip nh hơn, và càng như thế càng cnh tranh và càng hin đi v k thut, đưa đến nhiều thng dư hơn. Tuy nhiên các thng dư này cũng không được chia đng đu, làm cho hai điu mt và hai nói trên gia tăng.

Nhưng Mác đã đánh giá thp sc mnh ca n lc chung (ca chế đ tư bn) đ ci t chính tr. Và Mác cũng sai lm v kh năng ca nn kinh tế tư bn trong vic tha mãn nhu cu ca con người, ít nht là v mt vt cht.

Đối vi các nước phát trin, t năm 1948 đến 1973, lương bng gia tăng song song vi năng sut, nhưng k t năm 1973, năng sut gia tăng gn 75 phn trăm, trong khi mc lương tht s ch tăng dưới 10 phn trăm. Đi vi 60 phn trăm gia đình, lương bng không thay đi gì đáng k. Và đây chính là lý do làm cho Mác hin hu tr li, như đã tiên đoán được din tiến ca ch nghĩa tư bn. Nói cách khác, tuy ch nghĩa tư bn mang lại s giàu có và s phát trin khoa hc k thut chưa tng thy trước đây, nó không th đáp ng được nhu cu ca toàn xã hi.

Theo Varghese thì Mác biện lun rng vn đ không phi là gii hn v vt cht mà là chính tr và xã hi : s sn xut được sp xếp theo quyn li ca giai cp tư bn hơn là cho toàn xã hi ; ngay c khi cá nhân các nhà tư bn và công nhân suy nghĩ và hành đng hp lý, c h thng li phi lý. Khi nhu cu sn xut gia tăng, gii tư bn mun đu tư nhiu hơn vào khoa hc k thut đ gia tăng năng xuất, gia gim tin lương cho công nhân. Trong vài thp niên qua, nhng người dưới bng cp trung hc chiếm t l dưới 50 phn trăm lao đng. Vi k ngh t đng hóa và trí tu nhân to, tt c các vic này đu có th b xóa sch trong vài thập niên tới. Theo t chc OECD thì có đến 14 phn trăm, tc 60 triu, công vic trong các quc gia này có th được t đng hóa. Theo công ty tư vn McKinsey thì 30 phn trăm ca mi thi gian làm vic toàn cu có th được t đng hóa. Nhng công nhân này sẽ làm gì, sẽ được phân phi trong xã hi như thế nào, thì chưa ai biết được. Theo tiến trình ca 50 năm qua gi ý thì các công nhân này s không được thu nhn vào lc lượng lao đng nếu s phn ca h được quyết đnh bi th trường. Thêm vào đó, tiến trình thay đổi do khoa hc k thut mang li s đưa đến s tp trung th trường (market concentration), vi nhng thương nghip ngày càng ln mnh s áp đo sn xut. Mác tiên đoán mt thế gii không phi đc quyn mà là đc quyn cnh tranh, trong đó nhng k mnh đang hin hu s th hưởng li nhun, nhng k yếu hơn s vt v đ tn ti, và nhng k mi vào s phi n lc sáng to đ chiếm dn th trường. Các thương nghip ln có li thế hơn, v sáng chế cũng như mng lưới sn có, mua và sát nhp các thương nghiệ p nh, hay sa thi công nhân khi cn đ gia tăng cnh tranh v.v… T năm 1982 đến nay, sáu lĩnh vc chiếm 80 phn trăm nhân công ti Hoa Kỳ (tài chánh, sn xut, dch v, bán l, bán s, và tin ích và giao thông) ngày càng tp trung cnh tranh. Khi các đại thương nghip như Amazon, Apple, FedEx chiếm áp đo đa ht ca mình ti các nn kinh tế Tây phương, công nhân b thit thòi nhiu nht.

Sự thách thc ln nht đi vi quan đim ca Mác là s hình thành và phát trin ca nhà nước phúc li (welfare states) ở Tây phương vào gia thế k 20, phn ln là do các đng dân ch xã hi đi din gii công nhân. Kiến trúc sư trí tu John Maynard Keynes là nhân vt chính ca các phát đng này. Ông bin lun rng hot đng kinh tế không phi được điu khin bi quyết định đu tư ca gii tư bn mà ch yếu là s tiêu th ca người dân thường. nh hưởng ca Keynes lên nn kinh tế và chính tr rt ln, giúp cho các đng chính tr t ln hu điu chnh chính sách, đt được hiu năng, công bng và mi người đu có vic (full employment), điều mà Mác không th tưởng tượng có th xy ra. Tuy nhiên t thp niên 1970 tr đi, các chính ph này gp nhiu khó khăn trong vic vượt qua các gii hn ca ch nghĩa tư bn, mt bên là công vic đy đ cho mi người, nhưng lc lượng lao động đến t nó đã dn đến s gim sút li nhun. Varghese cho rng v lâu dài, quyn li kinh tế ca tư bn đã thng cung cách t chc chính tr ca người dân.

Giải pháp cho các vn đ phc tp và đy th thách trên là đu tiên ghi nhn s gii hn ca chính trị trong thi đi vàng son ca ch nghĩa tư bn, bao gm s kết hp ca các công đoàn mnh, s qun tr cung cu theo ch thuyết ca Keynes, chính sách tin t lng lo, và s qun lý vn, s không th nào dn đến xã hi công bng trong ch nghĩa tư bản mãi được. Th thách ca ngày hôm nay là tìm ra nhng đường nét chính ca nn kinh tế hn hp mà đã đem li nhng kết qu đáng k trong thi đi vàng son ca ch nghĩa tư bn như nói trên, và thêm vào đó khi đng cho s bình đng v phái tính và sc tc. Nói cách khác, nó cần s sp xếp đnh chế mi được h tr bi các hình thc chính tr mi.

Thế gii k thut (Tech world)

Thế gii k thut nhìn nhn cách mng công ngh, nht là trí tu nhân to, quyết đnh tt c.

Theo Drum thì tiên đoán tương lai ra sao rất khó, thôi thì nhìn v quá kh đ tìm gii thích [7]. Thế k 19 là bình minh ca nn dân ch cp tiến. Nhưng nó cũng là thế k ca đế quc và thc dân Tây phương. Nó cũng bt đu cuc chiến tranh toàn din. Thế lc tôn giáo đi xung trong khi ch nghĩa dân tộc đi lên. Và nó cũng bt đu thi đi ca bình đng. Ph n đòi bình quyn ti Seneca Falls, New York, và Tân Tây Lan là quc gia đu tiên cp quyn s dng lá phiếu bu c. Anh cm buôn nô l, Hoa Kỳ gii phóng nô l và Nga tr t do cho nông nô.

Dân chủ, ch nghĩa tư bn, ch nghĩa thc dân, chiến tranh hin đi, ch nghĩa dân tc, và quyn bình đng đã đưa đến bao h qu, và lý do ra đi ca hàng ngàn cun sách v các vn đ này. Nhưng theo Kevin Drum thì tt c nhng điu nêu trên không quan trọng. Điều quan trng nht ca đa chính tr trong thế k 19 là cuc Cách mng Công ngh. Không có nó thì s không có giai cp trung lưu, như thế không có áp lc đ dân ch hóa. S không có cuc cách mng tư bn vì các nhà nước nông nghip không cn đến nó. Sẽ không có thc dân hóa tm ln bi vì gii hn ca s thèm mun nguyên liu thô đi vi các quc gia phi k ngh. S không có chiến tranh toàn din nếu không có k ngh sn xut thép và đ chính xác r. Và nếu thế gii phn ln vn trong trng thái văn hóa và kinh tế ch yếu da trên nn nông nghip sinh tn truyn thng, rt có th là nn nô l s không chm dt và n quyn s không bt đu.

Các yếu t chính tác đng thi đi này là đng cơ hơi nước, lý thuyết vi trùng, đin và xe la. Vào năm 1800, không ai biết tương lai đa chính tr ca thế k 19 s như thế nào, nhưng nó đã được chuyn đng trước đó chín thp niên khi Thomas Newcomen đã chế to thành công đng cơ s dng hơi nước đu tiên. Drum cũng tin rng các thế h người máy tiếp theo s tác động lên tiến trình lch s nhân loi trong thế k 21. Kết qu cuc cnh tranh và đi đu gia hai cường quc Hoa Kỳ và Trung Quc s được đnh đot khi mt bên thng được trí tu nhân to. Đ đt đến đó, Drum cho rng máy vi tính cn phn cng mnh như b não con người (hardware) và phn mm có kh năng suy nghĩ (software). Hin ti b óc con người có th tính t 10 đến 100 petaflops (bng mt triu t, tc 10 lu tha 15, tính toán mt giây), và sc mnh ca máy vi tính hin nay cũng tương đương như thế. Nhưng mt cái máy siêu vi tính như thế chiếm bng mt căn phòng, tn hơn 200 triu, và tin đin mi năm tn 5 triu đô la. Vn đ là làm sao máy nh hơn và r hơn. Nghiên cu v máy tính lượng t hin nay nm trong mc tiêu đó. Các nhà chuyên v trí tu nhân tạo AI cho rng có 50 phn trăm cơ hi là AI s thc hin được tt c các hot đng ca con người vào 2060, trong khi gii AI Á Đông thì cho rng có th hin thc khong năm 2045.

Các nhà nghiên cứu này không nghĩ rng các máy móc này ch làm được các việc thường ngày thôi, mà nó còn có th nu burger, viết tiu thuyết và thc hin gii phu. Nó s làm nhanh hơn, không bao gi biết mt, s cp nht kiến thc thế gii mi nht trong vòng tích tc, và có sc mnh phân tích hơn bt c mt cá nhân nào. Hiện nay thì chưa có v gì s đt được kết qu như thế, nhưng trng vòng vài thp niên ti, máy robot s làm cho hàng triu người mt vic.

Drum cho rằng mu cht vn đ là liu Trung Quc, trong vòng 20 năm ti, đt được k ngh AI tt nht không ? Nếu được, h có th tr thành bá quyn, nếu h mun. Nếu không th thì h s không được.

Còn vấn đ khng b thánh chiến ? Nó s tr thành nn nhân ca AI. Nhng máy bay không người lái hin ti (drone) đã đy lùi các nhóm khng b này, nói gì đến các máy được điu khiển bi AI trong tương lai. Không có t chc nào vi k thut kém có th tn ti được. Chiến tranh trong tương lai ch yếu là do gia máy móc vi nhau. Nhiu công vic s mt vì t đng hóa, k c lái xe truck. Phân tích ca công ty PwC vào năm 2017 cho hay có đến 38 phn trăm công vic ti Hoa Kỳ có nguy cơ b t đng hóa vào đu thp niên 2030. Vào thp niên 2040, các nhà nghiên cu phng đoán các máy vi tính s có th t thc hin nghiên cu công trình toán hc mi, gii phu, viết tiu thuyết bán chy nhất và có th làm bt c công vic nào đòi hi kh năng nhn thc như trên. Không như cuc Cách mng Công ngh đu tn gn 100 năm đ chuyn đng, ln này nó ch mt mt hai thp niên, và AI s là k ngh mang li li nhun nhiu nht so vi tt c các thứ khác.

Điều này có h qu gì đi vi chính tr ? Theo Drum thì vai trò ca các chính quyn hin ti là qun lý và kim soát nn kinh tế cho quyn li chung ca toàn th người dân. Cho nên nn chính tr trong tương lai là chính quyn có kh năng s dng sc mạnh ca AI cho đa s dân chúng. Nhng người theo ch nghĩa Mác thì đã có li gii : đ robot kim soát phương tin sn xut, ri phân chia chiến li phm cho cho mi người hưởng theo nhu cu ca h. Nn dân ch cp tiến cũng s có cơ hi nếu lãnh đo ca h nhìn nhn vn đ mt cách nghiêm túc, tìm cách làm cho ch nghĩa tư bn thích ng vi mt thế gii mà trong đó vic sn xut hàng hóa tách bit vi công vic (lao đng). Điu đó có nghĩa kìm chế sc mnh ca tài phit, tái suy nghĩ khái nim thế nào là mt tp đoàn, và chp nhn mt mc đ bình đng nào đó v phân phi hàng hóa và dch v.

Drum ghi nhận hai th thách ln nht ca thế k 21 là nn tht nghip ln do AI mang li, và thay đi khí hu do nhu cu năng lượng. Vi k thut tân tiến hin nay, gió và năng lượng mt tri là li gii cho năng lượng sch. Nhưng cn phi sn xut tm ln. Robot r và khôn, tc có AI, s là li gii. Ch nghĩa b lc không còn quan trng na. Ai quan tâm đến bn sc nếu công vic đu do máy móc làm ra ? Dân ch cp tiến sẽ còn hin hu nếu nó biết cách gii quyết nn tht nghip ln so vi các hình thc chính quyn khác. Tôn giáo cũng s gp nhiu khó khăn vi thế gii đy máy móc như thế. Lch s chng minh s đói kém v kinh tế tm ln đem li ít hơn nhng ci t tiến b sâu sc so vi các cuc cách mng và chiến tranh bo đng. Drum cho rng điu quan trng là phi hiu và nghĩ đến cách đi phó tt nht đi vi nhng gì s xy ra trong thi gian ti.

Thế gii hâm nóng (warming world)

Thế gii hâm nóng nhìn nhn thay đổi khí hu và hp tác toàn cu quyết đnh tt c.

Nền dân ch toàn cu đang xung dc, s phc hi kinh tế không làm cho lương bng người dân Tây phương tăng lên đáng k, và s tri dy ca Trung Quc đe do quyn lc ca Hoa Kỳ, có nguy cơ đưa đến cuc chiến tranh khng khiếp. Tuy thế, đi vi Joshua Busby, không có đe do nào trong thế k 21 có th so sánh bng hâm nóng đa đu [8]. Tác đng ca khí hu trái đt đòi hi s chú tâm và ngun lc, và snh hưởng ln lao lên nn kinh tế toàn cu và quan hệ quc tế hơn bt c mt trng lc nào khác trên thế gii hin nay.

Hiện ti đ nóng b mt trái đt là trên 1.2 đ Celsius so vi trước thi Cách mng Công ngh. Gii khoa hc gia đng thun vi nhau rng nhit đ gia tăng cao nht đ tránh thay đi khí hậu là 2 đ C. S không có khác bit bao nhiêu gia gia tăng 2 đ C so vi 3 hay 4 đ. Khi khí hu gia tăng, s phân tán hin tượng khí hu s chuyn đi. Các trn lt mà trước đây 100 năm xy ra bây gi s xy ra 50 hay 20 năm. Các trn mưa vũ bão như tại Hawaii đầu năm nay vi 50 inches trong vòng 24 tiếng đng h có th din ra thường xuyên hơn. Các kiu thi tiết mi này s gây ra các xáo trn xã hi và chính tr, đưa đến các nh hưởng lên đa chính tr. Mc nước bin dâng, các vùng đt trng trt chết, các trận bão và lt khng l s làm cho mt s quc gia không th sng được na. Nhng thay đi này s th nghim h thng quc tế hin nay nhng cách thc mi và khó tiên đoán.

Theo Busby, các đe doạ mang tính lch s toàn cu đòi hi mc đ hp tác mang tính lịch s toàn cu. Nếu nhân loi đi din thành công vi vn đ này, đó là vì lãnh đo biết pha trn trt t toàn cu vi ý thc v mc đích chung và ghi nhn s thay đi sâu sc v vn đ phân chia quyn lc. Trung Quc và Hoa Kỳ phi làm vic cht chẽ vi nhau và vi các tác nhân khác, các chính quyn trc thuc các quc gia, cũng như các công ty và các t chc phi chính ph.

Trong 17 năm được ghi nhn có bng chng nóng nht thì 16 năm là t năm 2001 đến nay. Nhiu kiu mu khí hu rt l din ra khắp nơi, các khoa hc gia nhn đnh có cái liên quan đến thay đi khí hu, có cái không rõ lm. Mùa thay đi. Hn hán xy ra khi các nhà khí tượng hc trông đi mưa. Thiếu mưa đưa đến nguy cơ cháy rng, như đã thy ti tiu bang California năm ngoái (ln năm nay). Khi mưa, nó mưa ào t cùng lúc, như đã thy Houston qua trn cung phong Harvey. Khi mc nước bin gia tăng và bão gia tăng mnh m hơn, các biến c mà tng được xem là mc nước cao bình thường s gây lt cho các h tng cơ s ven bin, như đã xy ra Miami trong nhng năm gn đây. Điu đó đưa đến nhu cu gn các h thng thiết b bơm nước mưa vi tr giá hàng trăm triu đô la.

Đến gia thế k này, mc nước bin gia tăng cao đến đ nó có th phá hoi vùng đt nông nghip và nước ung nhiu quốc gia hải đo thp so vi mt nước bin, làm cho nhng nơi đó không th sng được lâu na trước khi nó b ngp dưới nước. Các biến chuyn này s thay đi nn chính tr toàn cu mt cách sâu sc. Các quc gia như Trung Quc và Hoa Kỳ có dân s ln và h tng cơ s giá tr nhưng d b nguy hi đi vi thay đi khí hu. Các chính quyn này s phi s dng đến các phương tin quân s đ cu người và tái xây dng các th trn và thành ph b tàn phá. Trong năm 2017, ba trn bão ln đánh phá Hoa Kỳ liên tiếp, và các cơ quan dân v phòng chng thiên tai phi cn được hu thun ca quân đi đ ngăn nga tn tht nhân mng tm ln. Hàng chc ngàn v binh quc gia đã được điu đng đ cu người, cung cp v tiếp tế, tái thiết các dch v căn bn và pháp lut. Tng phí đối vi các cơn bão này và các trường hp cp cu khác liên quan đến thiên tai trong năm 2017 thôi đã lên đến 300 t đô la.

Trung Quốc cũng có các vn đ riêng ca nó. Dc ven bin phía nam, nhng thành ph như Qung Châu và Thượng Hi, d b lt li. phía bắc, trung tâm công nghip ca quc gia, các vùng này thường b thiếu nước, nh hưởng đến 500 triu người. Trong 25 năm qua, 28 ngàn con sông ti Trung Quc đã biến mt. Gii quyết vn nn ln như thế không r. Mt d án chuyn nước t nam lên bc tn ít nhất 48 t đô la, và mc du chưa hoàn tt, Trung Quc cho rng h đã ci thin được an ninh nước và 50 triu người được hưởng li. Đi vi nhng nơi b lũ lt, Trung Quc đang nghiên cu các thành ph hút nước nơi có th gia tăng thoát nước t nhiên.

Hoa Kỳ và Trung Quốc là hai quc gia giàu có nên có th chu đng tn kém đi vi các thiên tai này. Nhng quc gia khác thì vt v hơn, tn tht v nhân mng và vt cht nhiu hơn so vi kh năng h có th gánh chu. Tng cơn bão tuy gây thit hi đáng kể nhưng người ta có th vc li được. Còn thay đi khí hu thì nó gây thit hi lâu dài hơn. Trong khi mt s quc gia thì tràn đy nước, nhng nước khác thì li thiếu nước trm trng. Năm 2011 Somalia sau bao nhiêu thp niên chiến tranh li hng chu hn hán và tiếp theo nn đói đưa đến 260 ngàn t vong. Thay đi khí hu, qua gia tăng nhit đ và chuyn đi kiu mưa, làm cho nhiu vùng không đ mưa hoc mưa bt thường, nh hưởng đến mùa màn và lượng nước cn thiết cho nhu cu con người. Đi vi mt s quc gia, khi hiệu năng nông nghip b gim sút và các nguy cơ khí hu khác s làm cho người dân t nông thôn chuyn đến thành th hay sang qua biên gii quc gia khác. Điu này s nh hưởng sâu sc lên nn chính tr khp nơi. Thay đi khí hu s trc nghim các hệ thng phn ng hin nay v nhân đo và thiên tai, cái đang gp nhiu thách thc quá sc đi vi các xung đt hình như không chm dt ti Somalia, South Sudan, Syria và Yemen.

Thay đổi khí hu s làm cho quan h quc tế càng thêm căng thng. Sông Mekong là một thí d. Trong sáu quc gia s dng chung con sông này, y hi Sông Mekong được thành lp đ gii quyết các tranh chp nhưng Trung Quc không mun tr thành mt thành viên dù là quc gia ln nht và xây các đp nh hưởng nng n nht thượng ngun đối vi các quc gia h ngun. S tranh chp v lượng chy ca con sông này tr nên t hơn khi mà hn hán trong vùng tr nên thường xuyên hơn. Khi hn hán xy ra nh hưởng đến mùa màng, giá c lúa mì hay m thc có nguy cơ gia tăng toàn cu. Ti Ai Cp, khi nạn lm phát giá c m thc hàng năm tăng lên 19 phn trăm năm 2011, nó giúp gia tăng các cuc biu tình lt đ tng thng Hosni Mubarak.

Để đáp ng vi các điu kin khí hu thay đi, chính ph có th ban hành vô s các chính sách có kh năng gây tranh cãi. Cấm không cho xut cng các nguyên liu quý, mua đt nước ngoài, bt s dng nhiên liu sinh hc, làm lut bo v rng, và hàng ngàn s chn la khác s to ra k thng người thua và gia tăng s căng thng trong ni đa và quc tế. Thay đi khí hu s bao gm chui vn đ khác nhau, t vn chuyn, năng lượng, xây ct, nông nghip, và bao đa ht khác, và các nh hưởng tng hp ca nó lên thành ph, sn xut m thc, và cung cp nước ung s là nhng th thách khng khiếp cho đa cu này. Busby cho rằng vi vn đ tm ln như thế này, nó cn s phi hp và hp tác gia Hoa Kỳ và Trung Quc đ cùng nhau gii quyết. Còn nếu cnh tranh chng đi nhau toàn din thì tt c đu b thit hi. S hp tác gia các tha thun quc tế, mng lưới t chc và những người dc tâm tìm ra các gii pháp c th là mt cơ hi tt nht đ tránh mt thiên tai thay đi khí hu khng khiếp đi vi nhân loi.

Vài kết lun

Sáu quan điểm nêu trên ch là tiêu biu, không phi là tt c. Bên trong mi trường phái ca các nhãn quan này đều có nhng nhn đnh và kết lun khác nhau, mt cách sâu sc. Ngoài sáu quan đim này còn bao nhiêu lý thuyết và ý thc h khác nhau, làm cho thế gii chúng ta đang sng va tht s đa nguyên va vô cùng phc tp.

Càng phức tp hơn cho nhng ai muốn đi tìm s tht. S tht nm đâu ? Trong s tng hp các quan sát trình bày trên hay, đơn gin và rt cuc vn là, trong cp mt người nhìn ?

Francis Fukuyama nhận xét khá tinh tế và sâu sc v nh hưởng ca ch nghĩa b lc đi vi nn chính tr thế giới trong bài mi nht ca ông trên Foreign Affairs [9]. Bài này tóm lược các ý chính trong cun sách mi nht ca ông sp được phát hành. Fukuyama kết lun : con người s không bao gi ngng suy nghĩ v chính h và xã hi ca h v mt bn sc ; nhưng bn sc ca con người không phi là cng ngt mà cũng không phi được cu to lúc sinh thành ; bn sc có th được s dng đ chia r mà cũng có th đ đoàn kết ; sau cùng nó có th là phương thuc cho nn chính tr dân túy ca thi hin ti.

Khi chủ nghĩa b lc vẫn còn hin hu, th hin qua chính tr v bn sc, như Chua và Fukuyama phân tích, thì chính tr quyn lc cũng s còn đó, không đi đâu c. Như thế, v mt chính tr và bang giao quc tế, quyn lc và quyn li s luôn đóng vai trò quan trng, như Kotkin và những nhà hin thc nhn đnh.

Ch khi nào con người tr nên thánh thin, tôn trng và đi x nhau mt cách nhân ái, tương kính và không phân bit, và không s dng bo lc vi nhau, thì quan h gia con người và trên bình din quc tế mi thay đi sâu sắc. Nhng tranh chp v chng tc, tôn giáo, văn minh, phái tính, hay ý thc h v.v… s còn vi con người mt thi gian dài. Do đó trong hin ti, có l ch có ch nghĩa cp tiến và nn dân ch cp tiến mi có kh năng gii quyết được các bài toán nhc nhối ca con người, như Deudney and Ikenberry bin lun. Nn tng tư tưởng/lý thuyết ca ch nghĩa cp tiến là mi người phi được đi x bình đng, phi có quyn t do cá nhân, nhân phm/quyn không b chà đp vì phái tính hay vì thuc mt nhóm xã hi nào đó (particular social group) v.v…

Nhưng ch nghĩa cp tiến ch có th là gii pháp lâu dài và vng n nếu các nhà lãnh đo chính tr trong các thp niên ti có th hoch đnh nhng chính sách va phát huy ti đa hiu năng ca cuc cách mng công ngh ti, vừa tái phân phi hàng hóa và dch v mt cách ti ưu (optimal) cho toàn xã hi, đng thi cũng phi quan tâm đúng mc đến chính sách nhân dng, như Drum đã bin lun. Còn không thì Mác s "hin hn" v, chn vn ám nh và báo đng nhng xung đt lúc ngm ngầm lúc bùng n trong nn kinh tế tư bn cc đoan khi mt thiu s nm mi quyn lc vt cht trong tay, và đa s thì vt v không ngng, như Varghese trình bày.

Sau cùng, khi thế gii b hâm nóng mt cách vô trách nhim thì môi trường sng s b nh hưởng sâu sắc, như Busby đã nhc nh. Khi di dân/t nn - là nn nhân ca tranh chp chính tr qua ch nghĩa b lc, hay là nn nhân ca thiên tai/môi trường sng - phi tìm cách lánh nn tm ln, nhưng thế gii, nht là các quc gia dân ch và phát trin, lại qunh mt làm ngơ, thì tuyên ngôn quc tế nhân quyn chng còn giá tr gì c ngoi tr trên giy t. Đó có th là mc đim ca s suy thoái toàn din ca nn văn minh toàn cu.

Những vn đ này có liên h gì đến mi chúng ta ? Có nhiu lm ch ! Mi chúng ta, không phân biệt, bng suy nghĩ và hành đng thc tin, có th góp phn làm cho chính mình, gia đình, xã hi, đt nước và thế gii, tt hơn. Không cn làm nhng gì quá ln, ngoài tm tay. Nn văn minh nhân loi s b hủy hoi nếu chúng ta ch biết sng cho chính mình và chỉ biết quan tâm trong cuc đi mình mà không nghĩ đến người khác và các thế h v sau. Cho nên ch cn bt đu bng s t tế, liêm chính và tinh thn trách nhim, thì mt ngày nào đó nhng tinh thn và giá tr này s loan ta sâu rng và truyền li cho các thế h mai sau. Cui cùng chúng ta có quyn lc quan nhưng không th t mãn khi các thách thc ca nhân loi vô cùng ln lao trong khi s người quan tâm và đóng góp vn còn là thiu s.

Úc Châu , 07/09/2018

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 11/09/2018

Tài liệu tham kho :

1. Tổng thống Barrack Obama, "Remarks by the President at the White House Summit on Global Development ", The White House, Office of the Press Secretary, 20/07/2016.

2. Foreign Affairs, "Which world are we living in ?", Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; pages 10-55. Vì các bài viết này rt hay và sâu sc, thay vì tóm lược vài ý chính đ toàn bài ngn gọn hơn, tôi quyết đnh viết ngn gn nhưng vn c duy trì lp lun chính ca tác gi này. Mc đích là đ cho đc gi không ch biết h bin lun gì mà còn bin lun ra sao khi h tìm cách thuyết phc hay bo v quan đim ca mình. Đc gi cũng có th tìm đọc các nguyên tác này nếu có điu kin.

3. Stephen Kotkin, "Realist World", Foreign Affairs, Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; pages 10-15.

4. Daniel Deudney and G. John Ikenberry, "Liberal World", Foreign Affairs, Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; pages 16-24.

5. Foreign Affairs, Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; pages 25-33.

6. Robin Varghese, "Marxist World", Foreign Affairs, Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; pages 34-42.

7. Kevin Drum, "Tech World", Foreign Affairs, Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; pages 43-48.

8. Joshua Busby, "Warming World", Foreign Affairs, Volume 97, Number 4, July/August 2018 ; pages 49-55.

9. Francis Fukuyama, "Against Identity Politics", Volume 97, Number 5, September/October 2018 ; pages 90-114. Hoặc tìm mua sách "Bn sc : Nhu cu v Phm giá và Chính tr ca Oán gin" (Identity : The Demand for Dignity and the Politics of Resentment), Profile Books, October 2018.

Published in Diễn đàn