Kể từ khi Đảng Bharatiya Janata (BJP) lên nắm quyền ở Ấn Độ vào năm 2014, đảng này đã thực hiện các chính sách nhằm uốn nắn Ấn Độ theo tầm nhìn dân tộc chủ nghĩa Hindu. Giờ đây có lẽ BJP đã sẵn sàng thực hiện thay đổi đáng chú ý nhất : đổi tên nước. Trong hội nghị thượng đỉnh G20 ở Delhi hôm 9 và 10 tháng 9, thủ tướng Narendra Modi đã dùng một tấm bảng tên có khắc "Bharat", tức tên theo tiếng Hindi của nước ông.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi phát biểu trong phiên họp đầu tiên của hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo G20 tại Bharat Mandapam ở New Delhi, ngày 9 tháng 9 năm 2023. Ảnh Ludovic Marin / Pool / AFP

Việc sử dụng Bharat trong suốt hội nghị thượng đỉnh đã làm dấy lên nhiều phỏng đoán. Ông Modi chưa bình luận về vấn đề này, nhưng thông báo của chính phủ ông về "phiên họp đặc biệt" của Quốc hội từ ngày 18/9 đã làm dấy lên suy đoán BJP sẽ đổi tên nước (dù cuối cùng điều này đã không xảy ra). Nhưng tại sao BJP lại muốn đổi tên Ấn Độ ?

Thật ra Bharat đã là một từ được dùng rộng rãi trong nước thay cho India (Ấn Độ). Hiến pháp bắt đầu bằng cụm từ "Ấn Độ, tức là Bharat". Quốc ca cũng sử dụng tên này. Nguồn gốc từ nguyên của Bharat là trong tiếng Phạn, một cổ ngữ là nguồn gốc cho các ngôn ngữ Ấn Độ. Do đó, nước này được gọi là Bharat trong hầu hết các ngôn ngữ địa phương.

Đối với nhiều người ủng hộ BJP, Bharat ám chỉ một kỷ nguyên hưng thịnh của đạo Hindu. Các học giả tin rằng nó được sử dụng lần đầu cách đây hơn 2.000 năm để chỉ một bộ tộc tên là Bharata sống ở miền bắc Ấn Độ. Thần thoại Hindu chép rằng Bharata là một vị vua đã chinh phục tiểu lục địa và thành lập một đế chế mang tên ông.

Việc BJP xem xét đổi tên nước thành Bharat cũng phản ánh quan điểm căm ghét chế độ thuộc địa. Ấn Độ là cái tên mà người Anh dùng để chỉ xứ thuộc địa rộng lớn và nhiều khác biệt của họ. Một nghị sĩ BJP thậm chí từng gọi cái tên này là một sự sỉ nhục vì liên quan đến chế độ thuộc địa. Trong những năm qua, BJP và cả các chính phủ tiền nhiệm đã đổi tên các thành phố và đường phố ở Ấn Độ để xóa bỏ mối liên hệ với thời kỳ nô dịch. Nhưng mặc dù cái tên Ấn Độ có thể gắn liền với chế độ thuộc địa Anh, việc sử dụng nó đã có từ rất lâu. Người Hy Lạp cổ đại được cho là đã gọi tiểu lục địa này là "Indus", ám chỉ dòng sông chảy qua Ấn Độ. Bản thân "Indus" xuất phát từ một từ tiếng Phạn có nghĩa là sông, sindhu.

Tuy nhiên, các đối thủ của BJP cho rằng có một lý do tầm thường hơn cho việc Bharat đột ngột muốn đổi tên nước. Họ nói ông Modi và các đồng nghiệp đang lo lắng trước một liên minh mới thành lập gồm hơn hai chục đảng đối lập trước cuộc tổng tuyển cử 2024. Nhóm này có tên là Liên minh Quốc gia Phát triển Bao trùm Ấn Độ (Indian National Developmental Inclusive Alliance), viết tắt là INDIA. Rahul Gandhi, lãnh đạo đảng đối lập chính, cáo buộc BJP đề nghị đổi tên để đánh lạc hướng người Ấn Độ khỏi những vấn đề do chính phủ của ông Modi gây ra.

Dù BJP có thực sự nghiêm túc muốn đổi tên nước thì việc thực hiện nó cũng rất khó khăn. Đổi tên đồng nghĩa phải sửa hiến pháp, và do đó cần 2/3 số phiếu bầu ở cả hai viện của quốc hội.Song phe đối lập đã cho thấy rõ sẽ không ủng hộ bất kỳ đề xuất nào của BJP. Nỗ lực của các nhóm địa phương và công dân để thay đổi tên Ấn Độ ở tòa án cũng đã thất bại, khi Tòa Tối cao vào năm 2020 đã bác bỏ đơn kháng cáo vốn lập luận rằng việc đổi tên là vì lợi ích công cộng. Dù BJP có thành công, đổi tên cũng đi kèm cái giá đắt. Khi giành được độc lập, những người theo chủ nghĩa dân tộc đã chọn giữ lại tên Ấn Độ (India) một phần vì cái tên này đã quen thuộc với phần còn lại của thế giới. Xây dựng một thương hiệu mới sẽ khó khăn, và ông Modi biết điều đó. Một trong những hành động đầu tiên của ông trên cương vị thủ tướng là phát động chương trình tìm kiếm đầu tư nước ngoài, mang tên "Sản xuất tại Ấn Độ".

The Economist

Nguyên tác : "Will India change its name to Bharat ?", The Economist, 15/09/2023.

Đỗ Đặng Nhật Huy biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 18/10/2023