Thông Luận

Phép lạ kinh tế Đông Âu sau 20 năm gia nhập EU

Les Echos ngày 30/04/2024 chạy tít trang nhất "Đông Âu : Hai mươi năm phép lạ kinh tế". Cách đây 20 năm, Liên Hiệp Châu Âu (EU) tiếp nhận mười nước hầu hết là Đông Âu, và những nước này đã tăng trưởng thần kỳ. Có lẽ ít ai để ý, nhưng đây là một trong những thành tựu lớn nhất của Liên Âu.

Những nhà chọc trời ở thủ đô Warszawa. Từ khi gia nhập vào Liên Âu năm 2004 đến nay, GDP Ba Lan đã từ hạng 9 lên hạng 6 thế giới năm 2023, hơn cả Bỉ, Áo và Thụy Điển (Shutterstock)

Ba Lan : GDP tăng gấp đôi, lương tối thiểu gấp năm

Mười nước với 75 triệu dân gia nhập ngôi nhà chung Châu Âu là Ba Lan, Cộng hòa Czech, Slovakia, Slovenia, Hungary, Malta, Chypre và ba nước Baltic. Tám nước trong số đó từng là thành viên của Hiệp ước Warszawa. Tổng sản phẩm nội địa (GDP) tính theo đầu người của Ba Lan kể từ 2004 đã tăng gấp đôi, Slovakia tăng 75%, Hungary 50%. Tăng trưởng của Cộng hòa Czech và Slovenia thấp hơn đôi chút, nhưng đã cao nhất trong khu vực. Đặc biệt GDP trên đầu người của hai nước này đã đạt 90% so với EU, nếu tính đến sự khác biệt giá cả.

Còn Ba Lan thì đã qua mặt Bồ Đào Nha, theo sát nút Tây Ban Nha. Riêng về Ba Lan, Le Monde cho biết thêm, lương tối thiểu đã tăng gấp năm lần, lương bình quân tăng gấp ba. Ba Lan thu hút đến 45% trong số 590 tỉ euro đầu tư trực tiếp nước ngoài đổ vào 8 nước trong khu vực. Tóm lại, Đông Âu ngày nay giàu có hơn, và tỉ lệ thất nghiệp thuộc loại thấp nhất EU.

Theo nhà kinh tế Irina Topa-Serry của Axa IM, năng suất của các nước cộng sản cũ vào đầu thập niên 90 rất thấp. Việc tự do hóa giá cả, tư nhân hóa, sau đó là đầu tư ngoại quốc và sự hội nhập thương mại vào chuỗi giá trị Châu Âu đã giúp Đông Âu nhanh chóng phát triển. Giai cấp trung lưu xuất hiện, ngành dịch vụ đáp ứng nhu cầu nội địa. Nhờ ở gần Đức, nhiều nước Đông Âu gắn kết với kỹ nghệ của nước láng giềng hùng mạnh để tăng trưởng trong hai thập niên qua.

Thành tựu kinh tế và những nốt trầm dân chủ

Nhà kinh tế Olivier de Boysson của Société Générale nhận định, những nước gia nhập Liên Hiệp Châu Âu cách đây 20 năm phát triển cao hơn hẳn những nước còn đứng bên ngoài ngưỡng cửa như Ukraine, đó là một trong những điểm hấp dẫn của EU. Theo ngân hàng Erste Bank được Les Echos dẫn lại, bảy nước Trung Âu lớn nhất đã nhận được 205 tỉ euro từ quỹ Châu Âu. Thế nên Albania, Macedonia, Montenegro mới nôn nóng xin gia nhập.

Có một nốt trầm : Thành công kinh tế không hẳn là hội nhập chính trị, thịnh vượng không nhất thiết dẫn đến việc chấp nhận những giá trị dân chủ tự do. Hungary vẫn dưới sự lãnh đạo của Viktor Orban, người thường xuyên phá rối những chính sách của Châu Âu. Ba Lan một thời gian dài do những nhân vật bảo thủ của đảng PiS lãnh đạo, và Robert Fico, vốn ủng hộ Vladimir Putin nay là thủ tướng Slovakia.

Về chuyển đổi năng lượng, tương lai sẽ khó khăn cho Đông Âu vì kinh tế các nước này phát thải nhiều carbon và lệ thuộc vào khí đốt Nga và than đá nhiều hơn Tây Âu. Các quốc gia này cũng có ít tập đoàn đa quốc gia và không có những cụm kinh tế tầm cỡ như Luân Đôn, Paris hay Ruhr ở Đức. Dân số giảm sút dù đã đón nhận hàng triệu người tị nạn Ukraine, và sự gần gũi địa lý với Nga đang trở thành vấn đề.

Những khuôn mặt Đông Âu nổi bật trong guồng máy EU

Les Echos nêu bật mười nhân vật, trước hết là Kaja Kallas. Nữ thủ tướng Estonia có uy tín đến nỗi khi một tạp chí hôm 01/04 đưa tin Kallas được Mỹ, Pháp, Anh, Đức ủng hộ làm tổng thư ký NATO, mạng xã hội lập tức hoan nghênh khiến bà phải đính chính tin "cá tháng Tư" này. Kallas có nhiều sáng kiến, trong đó có đề nghị phát hành 100 tỉ euro trái phiếu Châu Âu để làm tăng tiến kỹ nghệ quốc phòng. Donald Tusk, thủ tướng Ba Lan là người cứu vãn Nhà nước pháp quyền của nước này, sau tám năm cầm quyền của đảng PiS. Ngoại trưởng 38 tuổi Gabrielius Landsbergis của Litva là người ủng hộ Ukraine đến cùng, đồng thời không ngần ngại đương đầu với Trung Quốc…

Cũng không thể quên Viktor Orban, cái gai trong gót chân EU. Tháng 10/2023, thủ tướng Hungary thản nhiên bắt tay Vladimir Putin – người đang bị Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) truy nã. Tháng 3/2024, Orban đến tận Mar-a-Lago, là nhà lãnh đạo Châu Âu đầu tiên sang gặp ứng cử viên Cộng hòa Donald Trump. Nắm quyền từ 14 năm qua, Viktor Orban có nghệ thuật khiêu khích hiếm thấy, thường xuyên ngáng chân mỗi lần có những quyết định cần sự đồng thuận, khiến EU phải cho đóng băng một số quỹ trong khi Hungary rất cần.

Du ngoạn Châu Âu bằng xe lửa

Khám phá Châu Âu bằng xe lửa sẽ rất thú vị : Libération dành trang nhất và năm trang trong để cổ vũ việc đi xuyên qua châu lục bằng phương tiện này. Tờ báo giới thiệu một trang web của Anh với chi tiết hành trình nhanh và rẻ nhất đến khoảng 100 thành phố. Kế đến là thẻ Interail : hành khách có thể đi liên tục 15 ngày trên toàn bộ mạng đường sắt Châu Âu với giá 476 euro. Để đi 12 ngày bằng 19 chuyến xe lửa, cộng thêm phí giữ chỗ, tổng cộng tốn 644,9 euro.

Trong chuyến đi dài 6.000 kilomet, hành khách có dịp ngắm nhìn cảnh sắc phong phú, thưởng thức sản vật đa dạng, đi qua nhiều nhà ga lớn nhỏ khác nhau… dù phải chấp nhận một số bất tiện. Tờ báo cho biết trong trường hợp Ukraine, vài ngày sau khi cuộc xâm lăng bắt đầu, phụ nữ, trẻ em nhờ xe lửa đã đến được biên giới Ba Lan. Và trong vòng chưa đầy một tháng, 500 chuyến tàu đã vận chuyển người tị nạn Ukraine đi khắp nơi.

Chechnya : Cha tổng thống, con gái phó tổng thống, con trai 18 tuổi bộ trưởng

Liên quan đến Nga, Le Figaro cho biết "Tại Chechnya, Ramzan Kadyrov chuẩn bị cho tương lai bằng cách đưa người thân vào những vị trí lãnh đạo". Nhà độc tài hôm Chủ nhật đã bổ nhiệm con trai là Adam, 16 tuổi, một trong số 14 người con của ông ta làm giám đốc "Đại học lực lượng đặc biệt" của thành phố Gudermes, nơi huấn luyện lính để đưa sang Ukraine.

Khoảng 50 người thân trong gia đình và các tay chân thân tín của Kadyrov đã được bố trí nắm các cơ quan chính phủ, các doanh nghiệp, tổ chức công. Trong số đó có con gái thứ hai là Khadijat Kadyrova, 24 tuổi, hồi tháng Giêng lên làm phó tổng thống, tức cánh tay phải của người cha. Con trai lớn Akhmat Kadyrov, 18 tuổi, được Vladimir Putin tiếp năm ngoái, làm bộ trưởng thể thao.

Cậu thiếu niên Adam nổi bật vào tháng 11 năm ngoái qua một clip đánh đập một người bị tạm giam vì đốt kinh Coran, lan truyền trên mạng xã hội, và được cha ca ngợi là "anh hùng của tất cả người Hồi giáo". Sau đó Adam Kadyrov nhận được một loạt huy chương và danh hiệu từ thủ lãnh các nước cộng hòa thuộc Nga, như Tatarstan.

"Triều đại" Kadyrov liệu có tồn tại lâu dài ?

Có vẻ như Chechnya đang hình thành một triều đại, vào lúc có những tin đồn về tình trạng sức khỏe của Ramzan Kadyrov. Theo Novaïa Gazeta Europe hôm 22/04, nhà lãnh đạo 47 tuổi bị hoại tử tuyến tụy, một năm hai lần phải sang Moskva điều trị, và trong bối cảnh đó, Kremlin bắt đầu chuẩn bị một giải pháp trong trường hợp chính quyền Chechnya bị lật đổ. Người kế nhiệm có thể là tướng Apti Alaudinov, chỉ huy sư đoàn Akhmat được huy động sau khi xâm lăng Ukraine. Vài giờ sau khi tờ báo đăng bài, các mạng xã hội của Kadyrov bèn đưa video cho thấy ông ta đang chủ trì một cuộc họp với các thủ lãnh an ninh, hay đang tập thể thao. Nhưng một số nhà quan sát cho rằng đó là những hình ảnh cũ.

Đối với Kremlin, sau hai cuộc chiến tranh năm 1994 và 2009, Ramzan Kadyrov là một sự bảo đảm ổn định ; đổi lại ông ta tha hồ thâu tóm quyền lực và làm giàu. Nhà nghiên cứu Anh Mark Galeotti nhận định, phía sau sự biểu lộ lòng trung thành với Vladimir Putin là hàm ý : không có tôi, các vị sẽ phải đối đầu với một cuộc chiến tranh Chechnya thứ ba. Trợ cấp liên bang hiện chiếm 80% ngân sách Chechnya, và Ramzan Kadyrov gởi 10.000 lính ra mặt trận tiếp sức cho Nga.

Le Figaro cho rằng không có gì bảo đảm sự chuyển giao quyền lực sẽ ổn thỏa. Nếu Apti Alaudinov được Moskva ưu ái, ông ta phải đối mặt với các ứng viên khác thân cận với Kadyrov đang giữ những vị trí quan trọng. Trong số đó có người anh em họ của Kadyrov là Adam Delimkhanov - đại biểu quốc hội, có lực lượng quân đội riêng.

Macron chờ đón Tập Cận Bình, Paris thờ ơ với công dân danh dự Đạt Lai Lạt Ma

Chống tội phạm có tổ chức, tình trạng bạo lực nơi vị thành niên gia tăng, thiểu số bài Do Thái gây khó khăn cho một số trường đại học, thế đang lên của phe cực hữu trước cuộc bầu cử Nghị Viện Châu Âu là những vấn đề của nước Pháp được đề cập hôm nay. Về đối ngoại, Libération quan tâm đến "Ngoại giao và kinh tế là trọng tâm chuyến thăm của ông Tập". Tổng thống Emmanuel Macron sẽ đón tiếp đồng nhiệm Trung Quốc ngày 6 và 7/5, trong bối cảnh căng thẳng giữa Bắc Kinh và phương Tây.

Quay lại Pháp sau 5 năm, Tập Cận Bình thăm chính thức cấp nhà nước Paris và Hautes-Pyrénées để kỷ niệm 60 năm lập quan hệ ngoại giao. Tình hình bây giờ hoàn toàn đổi khác : chiến tranh đã quay lại Châu Âu, một cuộc chiến đẫm máu xâu xé Cận Đông, quan hệ Mỹ-Trung luôn căng thẳng. Tuy muốn đóng vai đại cường có trách nhiệm, Trung Quốc vẫn thân cận với Nga, không tác động gì vào cuộc chiến Ukraine và Gaza, nhưng lại gây áp lực lên Biển Đông và Đài Loan.

Cũng như năm ngoái tại Bắc Kinh, Élysée mong muốn Trung Quốc có những động thái để làm thay đổi tính toán của Moskva. Được biết trao đổi thương mại Nga-Trung tăng 25% từ 2022 đến 2023. Vai trò của các công ty Trung Quốc trong việc giúp Nga tránh né cấm vận sẽ được đề cập, Paris cũng mong muốn Bắc Kinh tham gia vào hoạt động nhân đạo trong cuộc xung đột Cận Đông.

Bên cạnh đó nhật báo thiên tả không quên mỉa mai "Paris không mở rộng vòng tay cho công dân danh dự Đạt Lai Lạt Ma". Dự án tổ chức một hội nghị về khí hậu với phát biểu qua video của nhà lãnh đạo tinh thần Tây Tạng vẫn dậm chân tại chỗ kể từ 2021. Các nhà tổ chức thấy rằng Tòa Đô chánh Paris lo ngại làm mất lòng Bắc Kinh, dù là một đề tài không liên quan đến chính trị. Ngay cả việc tặng danh hiệu công dân danh dự cho Đạt Lai Lạt Ma hồi năm 2008 cũng không đơn giản, nhiều đại biểu không tham gia bỏ phiếu.

Hezbollah lo lắng trước cuộc xung đột kéo dài với Israel

Ở Trung Đông, Le Monde nhận thấy "Israel chuẩn bị tấn công vào Rafah", Les Echos thì cho biết Nhà nước Do Thái sẵn sàng từ bỏ chiến dịch này để đối lấy việc trả tự do cho các con tin. Trong khi đó Le Figaro thông tin "Ai Cập đang nỗ lực để đạt được ngưng bắn giữa Israel và Hamas", còn Hezbollah đang khốn đốn sau bảy tháng xung đột.

"Chúng tôi không ngờ chiến tranh kéo dài như thế". Tuyên bố mới đây của giáo sĩ Naim Qasem trên kênh ABC phản ánh tình trạng khó khăn của Hezbollah, hơn 200 ngày sau vụ thảm sát ngày 07/10 tại Israel của Hamas. Các vụ bắn hỏa tiễn qua biên giới những ngày gần đây càng gây thêm căng thẳng. Một nhà phân tích giấu tên nhận xét, thời gian đang là nhân tố bất lợi cho Hezbollah. Phe dân quân Lebanon gánh chịu thiệt hại nặng nề vì Israel nhắm vào các chiến binh : theo AFP, đã có 254 tay súng của Hezbollah và 73 thường dân thiệt mạng.

Nhà nghiên cứu Nicholas Blanford giải thích, những vụ ám sát có chủ đích gây hoang mang rất lớn. Hezbollah sợ hãi thế ưu việt về công nghệ của Israel, có thể bên cạnh đó còn có tình báo – rất dễ tuyển mộ người cung cấp tin vì người Lebanon đang rất nghèo khổ từ sau khủng hoảng năm 2019. Với 1.650 hoạt động khác nhau từ 200 ngày qua, Hezbollah phải thích ứng với một cuộc chiến tranh kéo dài và các thông số bất lợi, dù vẫn sở hữu lượng vũ khí rất lớn. Còn người dân Lebanon thì đã kiệt lực, "sau nửa thế kỷ sống trong tình trạng khẩn cấp".

Thụy My