Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

jeudi, 02 septembre 2021 06:26

Bài học Afghanistan

Chuyến bay chở những binh sĩ Mỹ cuối cùng ở Afghanistan đã chính thức rời khỏi Kabul hôm 30/8/2021. Cuộc tháo chạy (trong 17 ngày) đánh dấu cho sự thất bại hoàn toàn của Mỹ sau 20 năm can thiệp quân sự vào quốc gia này. Sai lầm lớn của Mỹ là đã đem quân vào Afghanistan. Nếu chỉ để trả thù vụ khủng bố 11/9 thì Mỹ chỉ cần ném bom và đánh sập chính quyền Taliban là đủ. Để xây dựng được một chế độ dân chủ mất rất nhiều thời gian và kiên nhẫn, người Mỹ đã không ý thức được sự khó khăn đó. 20 năm can thiệp quân sự, mất hơn hai ngàn tỉ đô la và 2.400 binh sĩ, kết quả là số không.

Cả thế giới đều bất ngờ trước sự sụp đổ nhanh chóng của chính quyền Kabul do Mỹ hậu thuẫn, thậm chí ngay cả với Biden và tình báo Mỹ. Dù vậy cuộc chiến tại đây vẫn chưa chấm dứt và chưa ai có thể hình dung được tương lai của Afghanistan sẽ như thế nào. Cuộc giao tranh mới nhất giữa Taliban và Mặt trận kháng chiến quốc gia Afghanistan (NRF) tại thung lũng Panjshir vừa kết thúc với thất bại thuộc về phe Taliban.

Thực tế, cuộc chiến tại Afghanistan đã ngã ngũ khi Mỹ ký hòa ước Doha (Qatar) với Taliban hồi tháng 2/2020 mà không có sự tham gia của chính phủ Afghanistan. Rõ ràng là Taliban không chiến thắng mà là Mỹ tự ý chịu thua, tự đầu hàng và đẩy gần 40 triệu người Afghanistan vào một tương lai đen tối. Chính quyền Kabul và nhân dân Afghanistan chỉ là nạn nhân mới nhất của tâm lý ích kỷ cố hữu "nước Mỹ trên hết" (America First) của người Mỹ. Trump đã tuyên án tử hình và Biden đã hành quyết chính quyền Ghani. Thể diện và uy tín của nước Mỹ và Biden suy giảm rất nhiều sau sự kiện bỏ rơi đồng minh này. Người Việt Nam có lẽ cảm nhận được sự đau khổ mà người dân Afghanistan đang phải gánh chịu hơn ai hết vì chính Mỹ cũng đã bỏ rơi Việt Nam Cộng Hòa như vậy 46 năm về trước. Người Việt cần rút ra những bài học gì từ sự kiện này?

chay1

Chính quyền Kabul và nhân dân Afghanistan chỉ là nạn nhân mới nhất của tâm lý ích kỷ cố hữu America First của người Mỹ. Trump đã tuyên án tử hình và Biden đã hành quyết chính quyền Ghani.

Phải tự lực, tự cường

Có lẽ tất cả mọi người Việt Nam đều đồng ý rằng chính người dân Afghanistan phải tự chiến đấu và xây dựng tương lai cho mình chứ không thể trông chờ vào Mỹ. Mỹ thích thì đến, không thích thì rút đi. Mỹ không có bổn phận và trách nhiệm xây dựng dân chủ cho Afghanistan. Mỹ thực dụng và thiếu kiên nhẫn.

Xây dựng dân chủ rất khó khăn và cần có thời gian, ít nhất là hai thế hệ. Muốn đất nước có dân chủ thì phải có những con người dân chủ và con người dân chủ không tự nhiên mà có. Trách nhiệm dân chủ hóa đất nước luôn thuộc về tầng lớp trí thức chính trị trong mỗi quốc gia. Tinh thần dân chủ cần phải được hướng dẫn và nuôi dưỡng trong vài thập niên. Ngay cả tại Việt Nam, gần 50 năm sau ngày 30/4/1975 thì tầng lớp trí thức chính trị cũng chỉ mới bắt đầu hình thành.

Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên (Tập Hợp) ý thức được điều đó nên chúng tôi bắt đầu hành trình tranh đấu bằng việc cùng nhau vạch ra một lộ trình cho tổ chức. Dự án chính trị đầu tiên ra đời trong hoàn cảnh như vậy. Các dự án tiếp theo và mới nhất là dự án chính trị Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai là sản phẩm của trí tuệ Việt Nam, một con đường mới cho Việt Nam. Chúng tôi có tham khảo và học hỏi kinh nghiệm đấu tranh dân chủ trên khắp thế giới nhưng không sao chép hay dập khuôn một cách máy móc theo bất cứ mô hình nào.

Sau khi có được một dự án chính trị thì việc tiếp theo là xây dựng một đội ngũ nhân sự chính trị để thực hiện dự án chính trị đó. Công việc này đòi hỏi rất nhiều thời gian, sự kiên nhẫn và bao dung. Chúng tôi ý thức được rằng công việc này có thể mất vài thập niên nhưng đó là việc bắt buộc phải làm.

Tập Hợp luôn tự thân vận động, chúng tôi chưa nhận bất cứ một sự trợ giúp nào từ bất cứ một tổ chức nào ngoài sự đóng góp của các thành viên. Để xây dựng một đội ngũ nòng cốt thì tư tưởng chính trị quan trọng hơn tiền bạc. Chúng tôi cũng chưa có ý định tranh thủ sự ủng hộ của thế giới và các chính khách nước ngoài khi vẫn còn trong giai đoạn xây dựng tổ chức. Trong một lần thăm Mỹ ông Nguyễn Gia Kiểng được một người bạn đề nghị thu xếp một cuộc gặp gỡ với tổng thống Mỹ khi đó là Obama nhưng ông đã từ chối vì cho rằng chẳng để làm gì cả và chỉ mất thì giờ cho cả đôi bên. Giai đoạn vận động dư luận quốc tế sẽ cần nhưng chưa phải lúc này.

Phải có dự án chính trị và đội ngũ chính trị

Làm gì cũng phải có kế hoạch và phương pháp. Xây dựng dân chủ cho Việt Nam là một dự án rất lớn vì nó sẽ làm thay đổi số phận của cả dân tộc. Dự án đó phân tích thực trạng của đất nước và đề nghị một giải pháp thay thế. Dự án chính trị của Tập Hợp giải thích đầy đủ lý do vì sao phải thay đổi và thay đổi như thế nào... Truyện thuyết cộng sản (hay giải pháp cộng sản) đã thất bại hoàn toàn tại Việt Nam và trên toàn thế giới. Muốn thay đổi một truyện thuyết cũ thì phải có một truyện thuyết mới. Truyện thuyết mới vừa phải đẹp (vì đó là một giấc mơ) nhưng cũng vừa phải rõ ràng, cụ thể để ai cũng có thể hiểu và cảm nhận được sự khả thi của nó.

Chỉ có một dự án chính trị như vậy mới đoàn kết và động viên được mọi người, trước là tầng lớp trí thức và sau đó là toàn thể người dân Việt Nam. Khi người dân hiểu, tin tưởng vào lộ trình đó thì họ mới dấn thân bằng tất cả sự cố gắng và quyết tâm. Afghanistan không thiếu những trí thức Tây học, có bằng cấp và hiểu biết cao. Người dân Afghanistan cũng không hèn nhát hay tồi tệ như chúng ta nghĩ. Vấn đề là họ không có đội ngũ, không có quyết tâm vì không có dự án chính trị. Ông cựu bộ trưởng Bộ Truyền thông Afghanistan, Sayed Sadaat đang tị nạn tại Đức và làm nghề giao hàng (shipper) ở Leipzig là một ví dụ. Ông chia sẻ rằng ông từng có cơ hội để tham nhũng và giàu có nhưng ông đã không làm vậy, ông cố gắng sống lương thiện và làm tất cả vì tương lai đất nước nhưng ông thất bại vì ông chỉ là một thiểu số cô đơn.

Chính quyền Kabul là kết hợp lỏng lẻo của những người vì quyền lợi cá nhân thay vì một tập thể của những con người có tinh thần quốc gia. Muốn có lý tưởng và tinh thần quốc gia thì phải có một dự án tương lai chung, đây điều mà trong suốt 20 năm những người kế tiếp nhau cầm quyền tại Kabul đều không có để đề nghị với nhân dân Afghanistan và chính quyền Mỹ cũng không nghĩ tới việc thúc giục và giúp đỡ họ để có. Không có dự án chính trị thì không thể có lý tưởng và đội ngũ nòng cốt. Lý tưởng đó là sức mạnh chính của họ, các phương tiện tài chính và quân sự chỉ là thứ yếu. Trong khi đó, trước mặt họ là tổ chức Taliban có một lý tưởng và một dự án tương lai cho Afghanistan, dù là một lý tưởng và một dự án lỗi thời. Vì thế họ phải thua và Taliban phải thắng.

Sở dĩ Tập Hợp vẫn tồn tại và phát triển trong khi các tổ chức khác gần như đã tan rã vì chúng tôi có một dự án chính trị. Dự án đó là chất keo để gắn kết các thành viên của tổ chức, dự án đó cho chúng tôi một lý tưởng cao đẹp để dấn thân, dự án đó cho chúng tôi một niềm tin rằng cùng nhau chúng ta sẽ thay đổi được số phận dân tộc Việt Nam, dự án đó mang lại cho chúng tôi quyết tâm thay đổi lịch sử thay vì chịu đựng lịch sử.

chay2

Dự án chính trị là thứ không thể thiếu của một tổ chức chính trị. Căn cứ vào những đề nghị trong đó mà người dân Việt Nam có thể hình dung được tương lai của chính mình và của đất nước.

Phải có kiến thức và can đảm

Bất cứ nghề nghiệp gì cũng cần phải học để có kiến thức. Chính trị là một lĩnh vực quan trọng và là một công việc khó khăn. Chính trị là bộ môn tổng hợp của nhiều bộ môn. Chính trị quyết định mọi vấn đề của cuộc sống. Một quyết định chính trị sai có thể gây hại cho hàng triệu người. Chính sách ‘ngăn sông cấm chợ’ để chống đại dịch Covid-19 của chính quyền Việt Nam là một ví dụ. Muốn có những quyết định chính trị đúng đắn thì phải có kiến thức và muốn có kiến thức thì phải học hỏi không ngừng. Có kiến thức sẽ có can đảm để lấy những quyết định đúng. Chính trị là việc chung, là mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân chứ không phải cho bản thân vì vậy cái gì có lợi cho người dân thì người làm chính trị dứt khoát phải làm. Trong chính trị luôn có những quyết định rất khó khăn vì có những quyết định đúng (về lâu dài) nhưng lại đi ngược với mong muốn (trước mắt) của người dân.

Ông Nguyễn Gia Kiểng vẫn thường nhắc nhở anh em chúng tôi rằng, trong chính trị đừng có tính toán thiệt hơn cho bản thân và tổ chức mình mà thấy cái gì đúng, cái gì cần và cái gì có lợi cho đất nước thì cứ thế mà làm. Ông luôn hành động như vậy và chúng tôi cũng sẽ hành động như vậy. Một vài ví dụ :

- Trong cuốn Tổ Quốc Ăn Năn, ông Nguyễn Gia Kiểng đã phản bác thẳng thừng, không khoan nhượng văn hóa Khổng giáo, trong đó có văn hóa tôn thờ bạo lực của người Việt qua hình tượng "anh hùng dân tộc" Nguyễn Huệ. Ông biết sẽ phải đón nhận nhiều công kích, thậm chí mạt sát của không ít người Việt nhưng ông vẫn làm vì ông cho rằng nếu không thay đổi và đoạn tuyệt với thứ văn hóa độc hại đó thì dân tộc Việt Nam sẽ không có tương lai.

- Ông Nguyễn Gia Kiểng có lẽ là chính trị gia duy nhất của Việt Nam có các hoạt động tại Mỹ mà không dùng cờ vàng. Mặc dù ông là cựu viên chức của Việt Nam Cộng Hòa nhưng ông cho rằng cờ vàng là một biểu tượng của quá khứ còn Tập Hợp là đại diện cho một tương lai mới của Việt Nam. Ông đã vấp phải sự phản đối dữ dội lúc ban đầu nhưng rồi mọi người dần dần chấp nhận tư kiến đó của ông.

- Ba lập trường căn bản của Tập Hợp là ‘đấu tranh bất bạo động’ trên tinh thần ‘hòa giải và hòa hợp dân tộc’ để xây dựng một nước Việt Nam ‘dân chủ đa nguyên’ đã bị phản đối gay gắt lúc ban đầu nhưng đến nay thì hầu như mọi người đã đồng ý và chia sẻ với lập trường của chúng tôi.

- Tập Hợp là tổ chức chính trị đầu tiên lên tiếng chỉ trích Donald Trump từ khi ông ta mới ra tranh cử tổng thống Mỹ vì chúng tôi cho rằng người làm chính trị bắt buộc phải có kiến thức và đạo đức chính trị. Trump không có cả hai. Dù bị tấn công dữ dội nhưng rồi chúng tôi cũng đã nhận được sự đồng tình và ủng hộ của nhiều người.

Phải nói không với chế độ tổng thống

Chúng tôi vẫn dành những tình cảm quí mến cho ông Biden vì ông là người có đạo đức và kiến thức chính trị nhưng chúng tôi cũng chỉ trích việc ông phản bội đồng minh khi bỏ chạy một cách hổ thẹn tại Afghanistan. Chúng tôi tin là ông Biden hiểu rõ những tác hại của việc rút quân một cách vội vã tại Afghanistan nhưng có lẽ ông không thể làm khác, dù gì thì ông cũng là một tổng thống Mỹ.

Nước Mỹ đang chia rẽ hơn bao giờ hết, bóng ma của chủ nghĩa Trump vẫn đang đè nặng lên Biden và đảng Dân chủ trong kỳ bầu cử sắp tới. Chính Trump đã ký hòa ước Doha, biếu không Afghanistan cho Taliban nhưng giờ đây Trump lại quay sang công kích Biden dữ dội. Theo chúng tôi thì Biden bỏ rơi Afghanistan không phải là hành động dũng cảm mà là ngược lại. Mục đích duy nhất của Biden là để kiếm phiếu trong kỳ bầu cử tới vì 2/3 dân Mỹ muốn rút quân khỏi Afghanistan.

Chế độ tổng thống sớm muộn cũng dẫn đến chủ nghĩa dân túy. Biden dù từng trải nhưng muốn hay không cũng phải mị dân. Khẩu hiệu "đưa người lính Mỹ trở về nhà" luôn được ủng hộ và ăn khách. Thực tế tình hình tại Afghanistan không có gì nghiêm trọng, Biden có thể giải thích điều đó cho dân chúng Mỹ một cách dễ dàng rằng việc Mỹ ở lại Afghanistan không tốn kém nhiều về tiền bạc và không thiệt hại về nhân mạng. Afghanistan không còn là điểm nóng trên thế giới và cũng không còn là mối bận tâm hàng đầu của dư luận Mỹ. Khẩu hiệu tranh cử mà mong muốn của Biden là "nước Mỹ trở lại" nhưng hành động trên thực tế là "nước Mỹ co cụm lại" (America alone).

Chế độ tổng thống khiến các tổng thống Mỹ luôn lấy những quyết định sai lầm, Biden không là ngoại lệ. Không thể đòi hỏi sự dũng cảm ở một cá nhân trong những tình huống đặc biệt. Nếu trong một thể chế đại nghị thì những quyết định quan trọng luôn được bàn thảo kỹ lưỡng trong nội bộ đảng cầm quyền và quyết định sau cùng luôn thuộc về tập thể. Chính vì quyết định tập thể nên nó luôn có sự chính xác, dũng cảm và đồng thuận cao. Sự thất bại của chính quyền Kabul cũng đến từ việc họ du nhập mô hình tổng thống chế của Mỹ một cách máy móc.

Là một nước chưa có truyền thống dân chủ, Việt Nam phải nói không một cách dứt khoát với mô hình tổng thống chế. Việt Nam 1975 và Afghanistan 2021 dù có nhiều điểm khác nhau nhưng cũng có nhiều điểm tương đồng. Điều quan trọng và cấp thiết trong lúc này là rút ra những bài học cho Việt Nam trong tương lai. Nếu trí thức Việt Nam không chịu hiểu và thay đổi tư duy thì cơ hội đến rồi đi, đất nước sẽ mãi đắm chìm trong nghèo khổ và tụt hậu.

Việt Hoàng

(2/9/2021)

Additional Info

  • Author Việt Hoàng
Published in Quan điểm

Ai đã làm mt Afghanistan ?

Phạm Phú Khải, VOA, 20/08/2021

S sp đ nhanh chóng ca chính quyn Afghanistan vào tun qua, ngoài s d trù hay tiên đoán ca mi bên, k c M và Taliban, nói lên điu gì ?

taliban1

Người dân Kabul tìm đường ra nước ngoài khi Taliban chiếm trn Afghanistan.

Ba điu, và cũng là nhng bài hc quan trng, cho M và mi quc gia trên thế gii.

Mt, xây dng đt nước, đc bit là nhà nước, không phi là mc tiêu có th đt được trong mt thế h, cho du được cường quc như M huy đng ngun lc di dào nht, ch đng sau Thế Chiến II. Đánh đ chiếm đóng, đi vi M, dường như là giai đon d dàng nht, t Iraq đến Afghanistan. Nhưng gi thì không h d. Gi được, và thay đi được, văn hóa, nht là văn hóa chính tr ca mt quc gia, t mt nhà nước Hi giáo cc đoan, sang mt chính quyn dân ch, li là mt th thách cc ln. Nó cn nhiu thi gian và thế h đ xây dng nn móng. Không có nn móng, tc văn hóa chính tr, và thiếu dân trí đ làm đim ta, thì nhng hiến pháp, pháp lut hay cơ chế/cu không th đng vng. 20 năm ti Afghanistan cũng không đ.

Vì thế mà biến c Afghanistan tun qua s thay đi sâu sc lên chính sách ngoi giao và quân s ca M trong thi gian ti. Bài hc tuy cay đng, nhưng không có bài hc sâu sc nào mà không phi tr giá quá đt.

Hai, mi quc gia phi t lc t cường, không th trông ch vào M hay bt c thế lc nào gii quyết cho vn đ ca nước mình. Qua s kin này,giáo sư Peter Jennings, giám đc Vin nghiên cu Chính sách Chiến Lược ca Úc, bin lun vào ngày 17 tháng 8 rng :

"Bài hc quan trng t Afghanistan cho các đng minh ca M là tt c chúng ta cn tăng cường kh năng quc phòng ca chính mình. Chúng ta không th cho rng M s luôn sn sàng bo v các li ích chiến lược ca chúng ta. M có th đưa ra nhng rào cn rt cao đi vi s can d ca mình vào các vn đ an ninh khu vc".

Nói cách khác, tiến sĩ Jennings cho rng mun M can d vào các vn đ an ninh khu vc ngày nay thì phi có điu kin, và rt cao.

Nhưng bài hc này đâu có gì mi. Tinh thn vng ngoi hay bài ngoi cc đoan nào thì cũng đau thương. Ngay c Taliban, qua mt vài điu t lãnh đo ca h trong my ngày qua, cũng cho thy rng h đã hiu mun tn ti thì h cũng không th bài M cc đoan như trước đây. Vi tính cách cá nhân thôi, khi mt người da vào ngoi cnh nhiu quá, thì không th ch đng cuc sng ca mình. Ngược li, khi mt người chưa có ni lc, nhưng khước t mi ngun sng t bên ngoài, thì làm sao có th phát trin và tn ti. Quc gia nào cũng là tp hp ca hàng triu đến hàng t nhng cá nhân như thế thôi. Sc mnh ca mt đt nước phi đến t s tng hp ca toàn th người dân trong nước đó, phi xây dng ni lc. Còn sc mnh bên ngoài ch yếu là phương tin, đòn by, h tr.

Tuy nhiên, quyết đnh rút quân ca M ti Afghanistan như trên s làm cho các đng minh ca M hin nay, và các quc gia ti Châu Á đang đi din vi mt nước Trung Quc hung hăng, s lo lng là liu M có can thip khi h b Trung Quc hiếp đáp hoc xâm lược hay không. Đài Loan chc hn là nước đang lo lng nht. Nhưng chính sách ca M ti Châu Á hoàn toàn khác vi chính sách ca M ti Trung Đông hin nay. Ít nht là mc đ ưu tiên, bi Trung Quc là mi đe da ln hơn mi đe da khng b ca M vào 20 năm trước.

Ba, trước khi đánh giá hay đ li cho ai, cũng nên tìm hiu tht k vn đ. Trong câu chuyn v Afghanistan, đ li cho M, cho Tng thng Biden, thì d. Nhưng vi mi vn đ, nếu đt mình vào đa v ca người khác, mình s gii quyết ra sao ?

Bài "Tt c chúng ta đu làm mt Afghanistan" (We All Lost Afghanistan) ca P. Michael McKinley, cu Đi s M ti Afghanistan t năm 2014 đến 2016, viết trên Foreign Affairs vào ngày 16 tháng 8, là đáng tham kho. McKinley bin lun rng nhng người đang phê bình v din biến ti Afghanistan trong nhng ngày qua thì cũng tng là kiến trúc sư ca các chính sách v Afghanistan trước đây.

McKinley trình bày nhng lp lun quan trng trong bài này mt cách tóm tt như sau. Mt, cho du đình tr quyết đnh rút quân khi Afghanistan mt hay hai năm na thì ông vn nghĩ nó không thay đi được gì trên mt trn thc tin ti Afghanistan. Hai, M đã đánh giá quá cao v kh năng thc s ca Lc lượng Quc phòng và An ninh Quc gia Afghanistan (ANDSF), và ca Taliban. Trên giy t, ngay c khi không có M ym tr thì ANDSF l ra phi có kh năng đ bo v các thành ph ln và các cơ s quân s quan trng, vì M đã b công hun luyn và trang b tt c nhng gì cn thiết trong 20 năm qua cho vic này. Tng thng Biden được gii tình báo M cho biết vào cui tháng 3 năm nay rng, Taliban có th chiếm phn ln nước này trong hai đến ba năm ti, ch không phi trong vài tun. Ngoài ra, phn ln các báo cáo t B Quc phòng đến quc hi M mi 6 tháng, t năm 2009 đến 2016, đu kết lun rng trong tng s 352,000 quân nhân Afghanistan thì phn ln đã được tuyn m. Ch có báo cáo năm 2017 và 2019 thì hơi quan ngi, vì hàng chc ngàn l ính ma đã không còn nm trong danh sách quân nhân. Báo cáo năm 2020 cho biết ch còn 298,000 quân nhân ANDSF lãnh lương, nghĩa là vn đ lính ma vn din ra. Ba, trong cuc phng vn cu Ch tch Hi đng Tham mưu trưởng Liên quân Mike Mullen tun qua, Mullen cho biết ông phn đi li ý kiến kéo dài s gia tăng quân đi Hoa K trong năm 2011 bi vì "nếu chúng ta không có tiến b đáng k hoc cho thy tiến b đáng k trong sut 18 tháng hoc lâu hơn, thì chúng ta đã có chiến lược sai lm và chúng ta thc s cn phi điu chnh li". Tuy nhiên, cho đến khi quyết đnh rút quân thì đáng tiếc là vic hiu chun li như vy đã không bao gi xy ra. Bn, Mckinley cũng cho biết : quân nhân Afghanistan có nhiu tháng tri không lãnh lương và không được trang b đy đ đ t v ; lãnh đo và tướng lãnh Afghanistan đã tht bi hoàn toàn trong vic chiếm được lòng trung thành ca h cho quc gia ; các lãnh chúa Afghanistan không đóng vai trò gì đáng k trong vic điu binh, như đã thy trong vài tun qua, mà li là cha ca tham nhũng. M cũng trông cy nhiu vào Pakistan nhưng h cũng đi nước c đôi : dung cha nhóm khng b Al-Qaeda. Năm, nhng khi người M nào can thip vào nn chính tr ca Afghanistan vi mc tiêu gi vng con đường dân ch hóa ca Afghanistan thì li b phn tác dng, b gii chính tr Afghanistan xem người đó như k thù. Sáu, s thng nht chính tr ti Afghanistan tht là mng manh : căng thng quyn lc gia vùng và th đô Kabul ; gia người Pashtuns và các sc tc thiu s Tajiks, Hazaras, and Uzbeks. Các tng thng Afghanistan t Karzai đến Ghani gii quyết xung đt bng mt h thng chiến li phm hơn là thúc đy mt tm nhìn quc gia chung. Khi M can thip đ xác đnh, thm chí la chn, các nhà lãnh đo trong các b chính ph, h thành công nhưng đng thi cái giá phi tr là làm suy yếu tính đc lp và hp pháp ca chính ph Afghanistan. By, M đánh giá thp, và hiu lm, kh năng ca Taliban, nht là kh năng thay đi ca h. Theo Benjamin Jensen trên Altanlic Council thì lc lượngca Taliban gm khong 80,000 quân, nhưng h có nhiu kh năng dùng mng xã hi hơn súng AK-47. Taliban hiu rõ rng cuc hòa đàmt i Doha vào tháng 2 năm 2020 là đ M rút quân khi Afghanistan trong trt t. H hiu rõ và li dng tình hung đó. Điu này tht ging mc tiêu ca M trong Hip đnh Paris năm 1973 đi vi cuc chiến Vit Nam.

Cái giá phi tr cho cuc chiến chng khng b ti Afghanistan là quá đt. Theo Mckiney thì 1 ngàn t đô la, 2400 mng sng, 20,000 thương tích. Nếu b đi thì mt hết, như đã thy. Nếu li thì đến bao lâu, tn kém bao nhiêu na, đ đt mc đích gì ?

Vi nhng gì cu đi s McKinley trình bày v nhng din biến ti Afghanistan trong 20 năm qua, thì dù là Dân ch hay Cng hòa, Trump hay Biden, hay bt c ai trong vai trò lãnh đo, thì cũng phi đi đến quyết đnh là phi chm dt vai trò ca M ti Afghanistan thôi, ngay c khi biết rng rt có th Taliban s tr li.

Rõ ràng M và đng minh dù đã c gng hết sc nhưng vn không giúp được cho chính quyn và người dân Afghanistan vng mnh, tc Empower h, trong 20 năm qua. Quyết đnh rút quân hoàn toàn, vào ngày n đnh 11 tháng 9 năm 2021 ca Tng thng Joe Biden, cũng ch là tiếp tc quyết đnh ca chính quyn cu Tng thng Donald Trump. Nhưng cung cách rút quân này đã đưa đến hn lon không ai lường được. Tuy chính quyn Biden phi chu trách nhim phn nào v điu này nhưng nó cũng ch là "nhân qu" ca chính sách toàn din v Afghanistan sut 20 năm qua : t "Khi đng minh nhy vào" năm 2001 đến "Khi đng minh tháo chy" năm 2021. Bn nhim k tng thng M, vi 2442 lính M và 992 t đô la, theot Fortune, chưa k bao tn thương và tn tht khác. Đ so sánh, chiến tranh Vit Nam tn M 851 t đô la, Iraq 817 t, Thế Chiến I 314 t, và Thế Chiến II 5100 t. Tc phí tn cho chiến tranh và bo v Afghanistan đng nhì, ch sau Thế Chiến II.

Tóm li, đ li thì tht d. Hc được bài hc t tht bi mi là điu khó. Nhng người hc được thì tiến mãi thôi. Đi vi Mckinley, ông hy vng người M không b cun vào mt cuc tranh lun gay gt v "Ai đã làm mt Afghanistan", nhưng nếu làm vy, thì hãy tha nhn rng đó là tt c chúng ta.

Phạm Phú Khải

Nguồn : VOA, 20/08/2021

*********************

Kabul khác Sài Gòn

Ngô Nhân Dụng, VOA, 20/08/2021

Có người coi v trit thoái hn lon Kabul năm 2021 là "Sài Gòn ca Biden". Người Vit nào đã sng qua thi chiến, hoc hc lch s, thì biết dù s phn tương đng, Sài Gòn rt khác Kabul.

kabul2

Hình nh trc thăng ca quân đi M ngày Sài Gòn tht th (trái) và ti Kabul khi b Taliban chiếm li, được B trưởng Nhân quyn Pakistan, Shireen Mazari, chia s trên Twitter.

Trước hết, cuc chiến ch xy ra ti Afghanistan sau khi M tn công tìm bt Osama bin Laden, tr thù v khng b 11 tháng 9 ti New York. Al Qaeda tan v và 10 năm sau, bin Laden chết, quân M vn li cho nên dính líu mãi.

Cuc ni chiến hai min Nam - Bc Vit Nam đã xy ra trước khi quân M ti. Có th đã bt đu t nhng cuc "quc cng phân tranh" thi 1940. Năm 1954 Bc Vit đã đ li binh sĩ, cán b và vũ khí đ chun b chiến tranh. Năm 1959 Cng sn bt đu đưa quân vào min Nam phát đng cuc chiến. Năm 1965 quân M đ b vào cu vì min Nam có th mt vào tay Bc Vit.

Tuy hai cuc chiến khác v nhiu mt, nhưng khi khi đu và khi chm dt cũng có phn tương t.

Th nht, M bước vào hai cuc chiến đu vì tình hình thế gii. Afghanistan cũng như Iraq, mun ngăn chn phong trào khng b ca tín đ Hi Giáo cc đoan. Ti Vit Nam, M ng h Vit Nam Cng Hòa là đ ngăn làn sóng bành trướng chế đ cng sn ca Liên Xô và Trung Cng. M thay đi mc tiêu khi biết có th hp tác vi Trung Cng đ chng Liên Xô.

Th nhì, hai cuc chiến tranh đu kết thúc khi nước M tuyên b rút lui, khiến cho các đi th quyết chiến hơn ; các đng minh ca M thì yếu thế. M đã ký hip đnh Paris năm 1973 và sau đó rút v hết. Afghanistan M ký kết riêng vi quân Taliban ti Doha vào tháng Hai, 2020, ha rút quân vào ngày 1 tháng Năm 2021.

Nhưng Vit Nam và Afghanistan khác bit trên rt nhiu đim.

Tương quan lc lượng các phe tham chiến rt khác. Khi cuc chiến chm dt, quân Taliban còn yếu ; vũ khí thua kém, ch có 200,000 so vi 300,000 quân chính ph. Vit Nam thì ngược li, quân Bc Vit được tiếp vin nhiu hơn, vi vũ khí mnh hơn, vn được Nga, Trung Quc tiếp vin ; trong khi min Nam b M ct vin tr. Cũng vì quân Taliban không mnh cho nên dân Afghanistan nhiu thành ph đã biu tình phn đi, trương c chính ph, xé c Taliban. Ngược li, người dân min Nam không th biu tình chng đi đám quân chiếm đóng.

Các trn chiến sau cùng cũng dài ngn khác nhau. Quân Taliban bt đu tn công quân chính ph, trong mt tun l chiếm được Kabul. Cng sn Vit Nam mt gn mt năm k t lúc đánh chiếm Phước Long, năm 1974. Ban Mê Thut b tn công ngày 10 tháng Ba năm 1975 ; đến ngày 30 tháng Tư Sài Gòn mi mt. Quân đi và cnh sát ca chính ph Ashraf Ghani tan rã, đu hàng. Quân lc Vit Nam Cng Hòa đã chiến đu ti cùng, cho ti khi nghe lnh buông súng ; nhiu người t sát, t người lính ti các v tướng, tá trong quân đi và cnh sát.

Quân đi và cnh sát Vit Nam Cng Hòa chiến đu mnh hơn vì min Nam là mt quc gia có các đnh chế khá lâu dài, có nn nếp chc chn hơn chính quyn Kabul. Các gung máy hành chánh, tư pháp, tin t, được thiết lp t trước, mt quân đi có th thng, đã thng nht ch huy hơn 20 năm. Gung máy nhà nước Afghanistan chưa thành hình. Các th lãnh các sc tc đa phương vi quân sĩ ca h liên kết, tha hip, đ nhn vin tr M, ch vì h đu chng Taliban.

Tuy c hai cuc chiến tranh đu mang tính cht quc tế nhưng Taliban chiến đu l loi trong khi Vit Cng được c thế gii cng sn ng h. Trong sut cuc chiến, min Bc đưa người vào tiếp vin liên tc cho quân cng sn trong Nam, còn quân Taliban không có mt "hu phương ln" nào nuôi dưỡng. Quân Taliban cũng có quân tình nguyn Hi Giáo t các nước Turmenistan, Uzbekistan và Kajikistan, c người Yughur t Tân Cương đến, nhưng không quá my ngàn người. Ch có mt đim tương đng là quân Taliban cũng có nơi trú n an toàn Pakistan, ging như Vit Cng có th s dng hai x Campuchia và Lào.

Vic kết thúc cuc chiến Afghanistan khác hn, vì trong nước M không ni lên mt phong trào phn chiến như thi 1965, 70 chng chiến tranh Vit Nam. Hu như người M đã quên cuc chiến Afghanistan. Trước đây na thế k, nước M vn còn chế đ quân dch, các thanh niên đu có th phi đi lính. Bây gi quân đi hoàn toàn tình nguyn. Hơn na, s người M tham d cuc chiến rt nh, không phi gia đình người M nào cũng quen biết gia đình mt người lính chết Afghanistan.

S người M thit mng tng cng khong 4,100 người. Dưới 2,400 binh sĩ t vong, trong đó hơn 1,850 chết trn, 1,720 người làm vic cho các "nhà thu" phc v cuc chiến. Năm ngoái, có ngày người M chết vì Covid-19 nhiu hơn. Khi Tng thng Biden nhm chc nước M ch còn 6,000 quân đóng ba nước Iraq, Afghanistan và Syria, đ li hơn 2,000 binh sĩ bo v chính quyn Kabul, không bng s quân bo v tr s quc hi M bây gi.

Cho nên, không có lý do cp thiết nào đ M phi rút quân, nht là li tháo lui nhanh chóng, vi vàng. Tng thng Biden nói rng ông mun tp trung vào vic đi phó vi Trung Cng cho nên rút quân t Afghanistan v nước. Nhưng bây gi Trung Cng đang vui mng vì nước M mt uy tín khp thế gii.

Ông Biden chn ngày 11 tháng Chín là hn chót rút quân, đ nhc nh v khng b 11 tháng 9, lý do nước M đánh Afghanistan. Nhưng đến ngày đó, nhng người Hi Giáo cc đoan có th thy, sau khi chết 10 năm, Osama bin Laden đã đt được mc đích ca v cướp máy bay đánh M năm 2001.

Mc đích ca Osama bin Laden là mun người Hi Giáo đng s M ! Cho thế gii Hi Giáo thy nước M không bt kh xâm phm ! Bây gi, nhiu người Hi Giáo tin bin Laden hơn. Ngược li, các mc tiêu ca nước M, như thành lp mt chế đ t do dân ch Kabul, hay lp mt vòng đai chng Hi Giáo quá khích Trung Đông, đu không đt được.

Mt đim khác bit gia Sài Gòn và Afghanistan là khi chiến tranh chm dt, Cng sn Vit Nam yếu đi, ri càng ngày càng l thuc Trung Cng, sau cùng phi tìm đường thân thin vi M. Nhưng chế đ Taliban thì s mnh hơn trước.

Trước khi M tn công, Taliban b cô lp vi c thế gii, ch được hai nước công nhn là Pakistan và Á Rp Saudi, quê hương ca bin Laden. Dù Taliban nm quyn ti Kabul t năm 1996 nhưng các sc tc vn chng đi, như dân Hi Giáo Shia vùng Herat, dân gc Uzbeck trong Liên Minh Min Bc, các sc tc min Đông t lp.

Sau cuc chiến 20 năm, chế đ Taliban mnh hơn nhiu. Các phe chng đi đã đu hàng hoc b chy, nếu mun cũng phi nhiu năm mi hy vng phc hưng. Các nước Nga, Trung Quc, Iran đu t ý thân thin vi chính quyn Taliban mi trước khi Kabul tht th.

Cui cùng, bn đi tng thng M ch làm được mt vic : Tr thù cho 3,000 người M nn nhân ca Osama bin Laden. Ai đánh nước M s b giết ; đó cũng là mt truyn thng. Trong Đi chiến Th Hai, quân đi M được lnh lùng bng được Đô đc Isoroku Yamamoto, người ch huy cuc tn công Pearl Harbor. Tháng Tư năm 1943, tình báo quân đi M bt được mt mt thư ca Nht Bn, gii mã được l trình mt chuyến bay ca Yamamoto trong Thái Bình Dương. Ngày 18, mt phi đi 16 máy bay P-38s M chn đón, bn h chiếc máy bay T1-323 ca Đô đc Yamamoto trên không phn đo Bougainville.

Giết k ch mưu v 11 tháng 9 cũng là mt cách đe da nhng người còn toan tính khng b nước M. Liu thành tích trên có ngăn chn được các nhóm Hi Giáo cc đoan chng M hay không ? Nhng người cung tín thường không s mà có khi li đi tìm cái chết đ được phong thánh.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 20/08/2021

********************

Afghanistan : Joe Biden chu trách nhim

Ngô Nhân Dụng, VOA, 18/08/2021

C thế gii chng kiến mt chính quyn do nước M dng lên và h tr trong gn 20 năm bng tan thành mây khói. Tòa đi s M chy khi Kabul trong mt ngày, đ li 5,000 quân sĩ gi phi trường, vì 40,000 người M còn kt li Afghanistan.

taliban3

Tổng thống Joe Biden đc din văn v tình hình Afghanistan ti Tòa Bch c, 16 tháng Tám.

Ba đi tng thng M sa ly Afghanistan. Tng thng Donald Trump đã ha s rút quân t khi tranh c năm 2016 ; năm ngoái ông tuyên b s thc hin trong năm nay. Tng thng Joe Biden t bin h rng quyết đnh rút quân là do ông Donald Trump đưa ra, ông ch tiếp tc tiến hành ! Nhưng ông Biden hoàn toàn chu trách nhim đ din ra cnh tượng tan rã hn lon nhc nhã my tun l va qua.

Ông Biden, cũng như các v tng thng trước, không tìm hiu lch s, tôn giáo, xã hi Afghanistan. H sng vi o tưởng mt lc lượng 300,000 quân chính ph Kabul. Tht ra, đó không phi là mt "quân đi" mà ch là tp hp lng lo các đám quân ca các lãnh chúa đa phương, tt c được quân đi M cung cp vũ khí, lương thc, được máy bay ym tr, hoàn toàn ph thuc vũ khí và tin lương do M cung cp. Các cơ quan tình báo M không cho gii lãnh đo dân s biết tinh thn chiến đu ca quân Taliban và quân chính ph khác nhau thế nào, không tiên đoán được tình trng suy sp nhanh chóng khi quân M bt đu rút.

Quân Taliban chiến thng, trước hết vì h sn sàng chết đ xây dng mt quc gia Hi Giáo thun thành. Người lính cũng chiến đu hăng hái khi biết phe mình s thng. Khi chính ph M đàm phán riêng, còn yêu cu Taliban đng tn công quân M trong thi gian đang nói chuyn, thì ai cũng biết nước M ch mun chun b rút đi. Năm 1970 Vit Cng cũng nghĩ như thế khi Kissinger bí mt gp Lê Đc Th Paris mà Vit Nam Cng Hòa không được d.

Tng thng Donald Trump tng có ý đnh mi người lãnh đo Taliban ti Camp David, b ý đó vì mt quân nhân M chết Kabul trong mt v đánh bom khng b. Năm ngoái, ông còn xác đnh quân M s rút đi vào tháng Năm, 2021. Đó là nhng du hiu rõ ràng đ quân Taliban thy h ch cn ch ngày quân M rút. Điu kin quan trng nht ông Trump đưa ra là quân Taliban ngưng tn công trc tiếp quân đi M. Taliban vn gi li ha đó đến bây gi, đ chng t h theo ch trương mi, không gây thù đch và không quá khích.

Còn nhng người lính "ca chính ph Kabul" thì biết rng sau khi M rút h s không được tiếp tế súng đn, không còn được tình báo M đưa tin tc do v tinh nhân to cung cp, nht là không còn máy bay M ym tr na. H t hi : Thế nào cũng thua, ti sao mình phi là người chết sau cùng ? Chết cho ai ?

Binh pháp Tôn T nói, công thành không bng công lương ; công lương không bng công tâm. Lãnh đo Taliban đánh vào tâm lý đó, thương thuyết trc tiếp vi các đa phương, cht chân Kabul.

Bn thành ph ln b Taliban chiếm trong hai ngày là hình nh tiêu biu.

Ti thành ph Herat, th lãnh Ismail Khan ca nhng người theo giáo phái Shia đã vùng lên đui quân Taliban đi ngay năm 2001. Ông ta kêu gi đi th hãy n hòa" trước khi đu hàng đ lính ca mình không chết trong tuyt vng. Ti Kandahar, thành ph ln th nhì sau th đô, đã chiến đu dũng mãnh trong tun l trước nh còn máy bay M ym tr ; sau cùng cũng đu hàng. Người th lãnh đng "trao quyn" cho đi th đ chp hình. Hai bên đu t hào cùng thuc sc tc Pashtun mnh nht trong nước Afghanistan. Sau đó, quân Taliban chiếm thành ph Jalalabad không cn n súng sau khi các "trưởng lão" trong b lc đi thương thuyết. C đim quan trng nht min Bc, Mazar-i-Sharif, vn là mt trung tâm đi nghch vi Taliban ngay t h chưa chiếm được Kabul năm 1996. Rashid Dostum, th lãnh sc dân Uzbek, được phong làm phó tng thng sau năm 2001, được chia phn vin tr M cho lãnh đa ca mình. Ngày 14 tháng 8, Dostum cùng hàng ngàn binh sĩ chy sang láng ging Uzbekistan. Cũng là thượng sách đ bo v các thuc h trung thành.

Đó ch là nhng hình nh tiêu biu cui cùng ca cuc chiến Afghanistan. Nhưng mm mng tht bi ca M đã bt đu t 19 năm trước.

Caspar Weinberge, b trưởng Quc Phòng thi Tng thng Reagan tng đ ngh : Nước M ch d mt cuc chiến tranh khi cn bo v các quyn li sinh t. Th hai, phi xác đnh rõ con đường nào đ chiến thng. Đưa quân vào Afghanistan, my đi tng thng M đã quên li khuyến cáo này.

Tng thng George W.Bush tiến quân vào Afghanistan năm 2001, ông nêu mt mc tiêu quan trng và rõ ràng. Nhưng, sau khi thng trn năm 2001, Tng thng Bush còn đt ra hai mc tiêu mi.

Mc tiêu đu tiên nhm tìm bt Osama bin Laden, đ trng pht nhng người ch mưu v khng b 11 tháng 9 làm 3,000 người M New York thit mng. Chính quyn Taliban b đánh bt ra khi Kabul nhanh chóng vì các b lc khp nước cùng ni lên t lp. Trong ba tháng Al Qaeda tan rã, đám tàn binh n np trong min núi Hindu Kush, biên thùy vi Pakistan. Quân M không th đi tìm bin Laden trong vùng hoang dã đó ; nhưng trong năm 2002 có th rút quân v, đ li các đi bit kích tiếp tc tìm bt bin Laden ; và vin tr cho chính quyn Afghanistan mi.

Qua thi Tng thng Barack Obama, bin Laden b giết năm 2011, ti Abbottabad, Pakistan, nơi ln trn cùng ba trong s 4 bà v. Lúc đó, chính ph M cũng có th tuyên b đã đt mc tiêu ban đu, và rút quân v. Nhưng chính ông Obama vn theo con đường ca ông Bush ; đưa thêm 30,000 quân qua Afghanistan, nâng s quân M lên 140,000 ông Biden là phó tng thng lúc đó, chng quyết đnh này nhưng b bác.

Mc tiêu s 2 ca Tng thng Bush là : Ngăn chn các t chc khng b Hi Giáo quá khích. Mt trn đã m rng ra ngoài mt quc gia, thành quc tế, áp dng cho c vùng Trung Đông. Nhưng không th ước tính đến bao gi các phong trào Hi Giáo chng M mi chm dt. Quân M còn đóng Afghanistan và Iraq có th làm nhiu người chng M hơn. Nhiu thanh niên Hi Giáo đã theo bin Laden ch vì h ghét cnh tượng quân M đóng trong các nước Saudi và Kuwait. Khó xác đnh được các tiêu chun như thế nào thì coi là đt được mc tiêu s 2 này ! Cho nên, cũng không biết bao gi thì thành công.

Mc tiêu s 3 ca ông Bush đ ra còn nuôi tham vng cao hơn : M s xây dng mt quc gia Afghanistan t do dân ch theo khuôn mu Tây phương. Mc tiêu này là trường cu, có th thành mt cuc chiến "bt tn". Vì vy quân M li Afghanistan trong 19 năm, nơi vn được gi là "M chôn các đế quc". Thi gian M x đó dài gp hai ln quân Nga, và cũng lâu hơn thi gian quân Anh hai ln, 1839 đến 1842 ri t 1878 đến 1880.

My năm gn đây hu như dân M đã quên cuc chiến tranh Afghanistan. Ch còn hơn 2 ngàn quân M đó, mt phn ba tng s 6,000 quân Afghanistan, Iraq và Syria. Không có mt phong trào phn chiến đòi chính ph M phi rút quân v. Các nhà chính tr t ý quyết đnh trong khi các tướng lãnh không mun.

Ông Joe Biden tuyên b thi hn rút quân mà không biết chun b rút quân như thế nào. Ông không biết trong chiến tranh hành đng rút lui bao gi cũng nguy him hơn vic tn công.

Bt c mt v tướng ch huy nào, khi được lnh cp trên bo phi rút quân, cũng phi chun b rt k lưỡng. Bây gi ông Biden trút ti lên gii lãnh đo Afghanistan, đa phương thì đu hàng, trung ương thì b chy. Tình báo quân đi M và CIA nếu được hi v hu qu, thì h đã báo đng cnh tan hàng thế nào cũng xy ra hay khi M b cuc.

nước M, gii quân nhân phi làm theo quyết đnh chiến lược ca các nhà chính tr dân c. Nhưng trong chiến tranh thì các nhà chính tr phi tham kho ý kiến chiến thut ca các tướng lãnh. Trước khi tuyên b rút quân, đáng l ông Biden phi m mt cuc hp cùng nghiên cu các vn đ chiến thut : Khi nào thì rút bt bao nhiêu quân ? Ym tr chính ph Kabul và quân đi ca h như thế nào trước và sau khi rút quân M. Có th kéo dài trong mt, hai năm hay không ? Có mt kế hoch c th ri lng l thc hin trước khi công b cho bên đch nghe.

Ông Joe Biden không làm như vy. Vì không biết mà cũng không tìm hi ý kiến cho đy đ trước khi quyết đnh. Ông coi thường quân Taliban cũng ging như Tng thng Trump coi thường bnh dch Covid. Ông b qua ý kiến các chuyên viên quân s, cũng như ông Trump coi thường các chuyên gia v bnh dch. Ông Biden s gánh hu qu.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 18/08/2021

Additional Info

  • Author Phạm Phú Khải, Ngô Nhân Dụng
Published in Diễn đàn