 | Tổng quan: | 3636746 |
Nghi vấn lịch sử về quan hệ giữa Chủ tịch Đảng cộng sản Việt Nam Hồ Chí Minh và "Lưỡng quốc tướng quân" Nguyễn Sơn
Bài 2 : Thầy trò hay đối thủ ?
Với những tài liệu được giải mật cho thấy Nguyễn Sơn đã được ông Hồ Chí Minh rất trọng dụng trong những năm đầu.
Lẽ tất nhiên là phải như thế.
Chân dung Lưỡng quốc tướng quân Việt Nam-Trung Quốc Nguyễn Sơn/Hồng Thủy - Ảnh : Wikipedia
Đảng cộng sản Việt trong cảnh dầu sôi lửa bỏng, "ngàn cân treo sợi tóc" rất cần tài năng và kinh nghiệm của Nguyễn Sơn. Nguyễn Sơn đúng là người của tình thế. Nguyễn Sơn lại là tướng tin cẩn của Mao, đặc phái viên của Mao ở Việt Nam đúng lúc Mao, chỉ sau Stalin, là đại lãnh tụ mà người cộng sản Việt kính nể, sùng bái và tin tưởng nhất. Ngoài ra, kể từ khi Stalin giải tán tổ chức Đệ Tam Quốc Tế năm 1943 để tỏ thiện chí với Anh, Mỹ hy vọng 2 nước đồng minh tư bản này đáp ứng yêu cầu sớm mở thêm mặt trận ở Tây Âu đỡ đòn cho Liên Xô lúc ấy đang kẹt trong cuộc chiến sinh tử với Hitler thì Stalin đã giao hẳn cho Đảng cộng sản Tầu trách nhiệm trông coi giúp đỡ Đảng cộng sản Việt - theo đúng ý của Mao.
Nói một cách khác đi, trong phong trào cộng sản quốc tế tại Châu Á, Hồ Chí Minh là thuộc cấp của Mao, nhận chi viện từ Mao, chấp nhận sự lãnh đạo của Mao. Stalin đã hoàn toàn phủi tay. Hồ Chí Minh, muốn hay không muốn, không có lựa chọn nào khác.
Từ hiện tượng...
Tuy thế, qua thời gian, sự mâu thuẫn dẫn tới bất hòa giữa Ông Hồ và Nguyễn Sơn đã không tránh được và bộc lộ dần trong khi tình hình kháng chiến chống Pháp tiến triển khả quan. Và có thể chính vì tình hình kháng chiến khả quan mà lại dẫn tới mâu thuẫn bất hòa. Nghịch lý nhưng thật ra dễ hiểu.
1. Tháng 1/1948 để tăng uy thế cho Chính phủ Kháng chiến chống Pháp mà ông lãnh đạo, Hồ Chí Minh ký sắc lệnh phong quân hàm cho 11 cấp chỉ huy cao cấp nhất của quân đội Việt Minh. Võ Nguyên Giáp được phong Đại Tướng. Nguyễn Bình được phong Trung tướng. 9 người được phong Thiếu tướng là : Hoàng Văn Thái, Hoàng Sâm, Chu Văn Tấn, Trần Tử Bình, Văn Tiến Dũng, Lê Hiến Mai, Lê Thiết Hùng, Trần Đại Nghĩa và Nguyễn Sơn. Quả thực việc phong quân hàm đã làm tăng uy thế của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của đại tướng Võ Nguyên Giáp, của trung tướng Nguyễn Bình, của tất cả các tướng được phong ngoại trừ Nguyễn Sơn.
Thực tế là giảm uy thế của Nguyễn Sơn.
Đối với một người sâu sắc, mưu lược như ông Hồ, sắp xếp phong tướng như vậy khó có thể là một việc làm không có chủ ý.
Ông Trần Độ kể về phản ứng bất bình của Nguyễn Sơn (nguyên văn) :
"Mọi người đến mừng thì ông đã vặc lại : "Chúc mừng cái đ. gì ! Tao "thừa tướng" chứ "thiếu" sao ?". Rồi Tư lệnh kiêm Chính ủy Khu 4 Nguyễn Sơn gửi "công văn hỏa tốc" cho Chủ tịch Chính phủ Hồ Chí Minh ở Việt Bắc thông báo từ chối không nhận quân hàm Thiếu tướng. Thay vì cách chức và ra lệnh xử bắn Nguyễn Sơn vì tội "khi quân", "phạm thượng", "bất tuân thượng lệnh", ông Hồ cân nhắc lợi hại, ông biết Nguyễn Sơn đến từ đâu, Nguyễn Sơn là người của ai, thế lực của Nguyễn Sơn ở Chiến Khu 4 mạnh yếu thế nào, ông chấp nhận tạm thời một bước lùi. Ông viết bài thơ 12 chữ Hán trên một tấm danh thiếp, đúng ra là thu ngắn một bài cổ thi đời Tùy-Đường, tặng Nguyễn Sơn, nghe như lời khuyên bảo ngọt ngào của người anh thân thiết :
Tặng Sơn đệ
Đảm dục đại
Tâm dục tế
Trí dục viên
Hành dục phương
Bản dịch là :
Tặng chú Sơn
Dũng cảm phải lớn
Tấm lòng phải tế nhị
Suy nghĩ phải trọn vẹn
Hành động phải chín chắn
("Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương" - trang 310)
Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, nguyên bộ trưởng y tế, thứ trưởng Phủ Chủ tịch, đặc phái viên Chính phủ và đại diện cá nhân ông Hồ Chí Minh đã phải lặn lội từ Việt Bắc vào đến Thanh Hóa trao tấm danh thiếp lịch sử nói trên cho Nguyễn Sơn và chuyển lời phủ dụ của ông Hồ. Không ai biết rõ nội dung lời phủ dụ có gồm hứa hẹn nào không nhưng sau đó, ngày 9/10/1948, lễ thụ phong quân hàm Thiếu tướng của Nguyễn Sơn được tổ chức trọng thể tại Chiến Khu 4 có mặt Phạm Ngọc Thạch và một số nhân vật quan trọng từ Trung ương đến dự như Lê Đức Thọ, Tôn Quang Phiệt, Nguyễn Khánh Toàn... Cuộc "khủng hoảng quân hàm" kéo dài hơn nửa năm trời tạm kết thúc nhưng "bát nước đã đổ xuống đất…" và có thể đã đổ xuống đất từ trước đó rồi !
Khoảng hơn một năm sau, Nguyễn Sơn mất chức Tư lệnh kiêm Chính ủy chiến khu 4 và được giữ lại ở Việt Bắc để chỉ làm công tác quân huấn, tức là làm tướng... không quân.
2. Cuối năm 1949 nội chiến Quốc-Cộng ở Tầu kết thúc. Đảng cộng sản Tầu toàn thắng, chiếm toàn cõi Hoa lục. Ở thời điểm này, Mao Trạch Đông nghiễm nhiên là chủ tịch quyền uy tột bực của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa 600 triệu dân, 5 triệu quân, một Tần Thủy Hoàng mới ngự ở đế đô Bắc Kinh, Hồ Chí Minh vẫn còn là một lãnh tụ của vài chục ngàn du kích, chưa thực sự an toàn trong hang Pác Bó dù chỉ cách biên giới Việt-Trung có 3 cây số.
Tháng 1/1950 Hồ Chí Minh bí mật sang Tầu xin Mao Trạch Đông tích cực giúp đánh Pháp. Mao chấp thuận ngay một sự viện trợ ào ạt và gửi 2 đoàn cố vấn chính trị và quân sự đến Việt Nam bắt tay vào việc.
Trong một buổi làm việc với La Quý Ba, trưởng đoàn cố vấn chính trị, ông Hồ bầy tỏ ý kiến muốn xin gửi Nguyễn Sơn trở lại Trung Quốc với lý do để... tăng cường liên lạc giữa 2 đảng, 2 nước, 2 quân đội. La Quý Ba làm báo cáo về Trung ương Đảng cộng sản Tầu và yêu cầu của ông Hồ được chấp nhận. Tháng 9/1950 Nguyễn Sơn/Hồng Thủy trở lại Trung Quốc và được La Quý Ba tự thân đi tiễn tới tận biên giới.
Ông Hồ Chí Minh với tướng Trần Canh, tại chiến dịch Biên giới năm 1950
Cũng trong bài viết "Tướng Nguyễn Sơn và tôi", ông Trần Độ (quân hàm đại tá từ 1948) kể (nguyên văn) :
"Cũng dịp này tôi được phái sang Trung Quốc chuẩn bị đưa quân sang huấn luyện. Ông Sơn được tổ chức ghép vào cùng đi với chúng tôi. Đến biên giới thì có xe GMC đón chúng tôi đi Nam Ninh. Cả đoàn phấn khởi vui sướng lắm. Yên vị trên xe, ông Nguyễn Sơn bảo :
- Thế là tao cùng đi với chúng mày.
Tôi đáp :
- Được đi cùng anh vui lắm.
Dọc đường tôi có hỏi :
- Tại sao anh đòi trở lại Trung Quốc như vậy ?
- Trung Quốc mới là Tổ quốc của tao.
- Thế về Trung Quốc anh định làm gì ?
- Tao có ý định lập một đoàn kinh kịch ! Tao sẽ làm trưởng đoàn dẫn quân đi diễn khắp các nước trên thế giới.
Tôi hỏi :
- Thế liệu anh có về Việt Nam diễn không ?
- Đi các nước thì đi, chứ không thèm về Việt Nam".
Ông Trần Độ là người đứng đắn và không có lý do để nói lời bịa đặt.
3. Hồng Thủy/Nguyễn Sơn đến thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc trùng phùng với các chiến hữu cũ trong Đảng cộng sản Tầu và được trọng dụng ngay mặc dù lúc này nội chiến Quốc-Cộng đã chấm dứt nên công tác thời hậu chiến trong quân đội cũng khác thời chiến tranh. Các chức vụ và trách nhiệm đều thuộc loại khá cao cấp ở nước Tầu, tương xứng với khả năng và kinh nghiệm : làm việc ở Bộ Liên lạc Trung ương (Ban Liên lạc đối ngoại), thụ huấn và công tác tại Học viện Quân sự, Phó cục trưởng Cục Điều lệnh thuộc Quân ủy Trung ương, Chủ Nhiệm kiêm Tổng biên tập Tạp chí Huấn luyện Chiến đấu của Tổng Cục huấn luyện thuộc Bộ Tổng tham mưu...
Tháng 5/1954 ở Việt Nam, quân viễn chinh Pháp, được Mỹ tận tình giúp, thảm bại trong tay quân đội Việt Minh được Trung Quốc tích cực yểm trợ, tại trận quyết chiến Điện Biên Phủ chấn động thế giới.
Tháng 7/1954, Hiệp định Geneve chia Việt Nam thành 2 nước : Việt Nam Cộng Hòa với lãnh tụ Ngô Đình Diệm và Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa với lãnh tụ Hồ Chí Minh. Theo ngôn ngữ của người cộng sản Việt thì "Miền Bắc nước ta đã được hoàn toàn giải phóng".
Tháng 9/1955 ở bên Tầu, Hồng Thủy/Nguyễn Sơn được Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai trao quân hàm Thiếu tướng cấp sư đoàn và 3 huân chương hạng nhất trong một buổi lễ rất long trọng trao quân hàm cho 10 nguyên soái và mấy trăm tướng lãnh của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Danh hiệu "Lưỡng quốc Tướng quân" của Hồng Thủy/Nguyễn Sơn bắt đầu từ đây.
Sách "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương", trang 362-363 cho biết thêm rằng chính quyền Trung Quốc lúc đầu đã định phong Hồng Thủy/Nguyễn Sơn là Trung tướng trong quân đội cộng sản Tầu nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh chuyển đạt yêu cầu Trung Quốc chỉ nên phong Thiếu tướng cho Hồng Thủy/Nguyễn Sơn với lý do khá lạ lùng là "quân hàm nên tương đồng với quân hàm của Quân đội nhân dân Việt Nam đã trao và cấp bậc nên giữ như biên chế tương đương mà xét thì tốt hơn".
Nguyễn Sơn được phong Thiếu tướng từ năm 1948, gần 8 năm sau ông Hồ vẫn muốn "Sơn đệ" tiếp tục là Thiếu tướng ! Ông không an tâm thấy một người Việt Nam quá rạng rỡ và được sủng ái trong Đảng cộng sản Tầu chăng ?
Mao Trạch Đông can thiệp "nửa vời" vào phút chót với cấp hữu quan : "Như vậy là không thích hợp. Đồng chí Hồng Thủy tham gia quân đội từ thời Hoàng Phố, có thể sửa lại cấp quân đoàn được không ?". Mao Chủ tịch hẳn đã đọc đầy đủ các giải bầy, báo cáo chi tiết của Hồ Chí Minh, của Hồng Thủy/Nguyễn Sơn và của La Quý Ba. Và lời nói của Mao là một mệnh lệnh.
Kết quả Hồng Thủy vẫn là Thiếu tướng nhưng Thiếu tướng cấp quân đoàn, không phải Thiếu tướng cấp sư đoàn.
4. Cũng trang 363 sách "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương", nhà cầm quyền Trung Quốc, vì nhu cầu tuyên giáo "hậu Thành Đô", đã "giải mật" bản nhận xét để phong quân hàm cho Hồng Thủy có đoạn như sau :
"Sau khi Đại Cách Mạng thất bại, nhập Đảng trong thời kỳ khủng bố trắng, đối với Đảng, với nhân dân trung thành, trong sáng, ý chí cách mạng kiên định. Trong những hoàn cảnh tàn khốc nhất, khó khăn nhất như bạo động Quảng Châu, Trường Chinh trước sau vẫn tích cực, hăng hái chiến đấu... Trong chiến tranh kháng Nhật ở Tấn Đông Bắc đã có khả năng độc lập tổ chức quần chúng, thành lập đảng, chính quyền và lực lượng vũ trang. Ở Việt Nam đã lãnh đạo đúng đắn cuộc chiến tranh chống Pháp ở các chiến khu 5, 6 và 4, củng cố các căn cứ địa của các chiến khu, khiến cho nó có thể đứng vững suốt hơn 7 năm đấu tranh, cuối cùng giành thắng lợi... Đối với sự phân công công tác của Đảng, quyết định của Đảng, nhiệm vụ mà Đảng trao cho đều phục tùng và chấp hành, chưa bao giờ có hành động, biểu hiện chống quyết định của Đảng, không phục tùng tổ chức…".
Bản nhận xét chính thức này của Đảng cộng sản Tầu, hai năm rõ mười, đã cho biết nhân vật Nguyễn Sơn thực sự là ai !
5. Vì hút thuốc lá quá độ, đầu năm 1956 Hồng Thủy/Nguyễn Sơn phát hiện bị ung thư phổi. Được chữa trị tận tình nhưng không kết quả. Biết không còn sống được bao lâu, Nguyễn Sơn nuốt hận xin được trở về Việt Nam cùng với gia đình và được ông Hồ cho phép.
Không ai biết chính xác Nguyễn Sơn nghĩ gì, tại sao lại muốn trở về để chết ở Việt Nam ? Lý do chính, chỉ có thể phỏng đoán, có lẽ là vì quá thương và lo cho người vợ Việt Nam và 4 đứa con thơ sẽ phải bơ vơ, lạc lõng trên đất Tầu sau khi người chồng, người cha của họ không còn hiện diện ở nơi dương thế.
Lê Hằng Huân (1926-1991) là tên người vợ trẻ, gia đình thư lễ, con của cụ Sở Cuồng Lê Dư, một nhà biên khảo từng làm việc tại trường Viễn Đông Bác Cổ và cũng là một cây bút chủ lực của tờ Nam Phong Tạp Chí. Cụ Lê Dư có 4 người con gái nhan sắc nổi tiếng là "4 nàng tiên đất Quảng Nam". Lê Hằng Trang mất sớm. Lê Hằng Phương tức thi sĩ Hằng Phương, vợ của nhà phê bình văn học nổi tiếng Vũ Ngọc Phan. Lê Hằng Phấn vợ của học giả Hoàng Văn Chí, tác giả của quyển sách tiếng Anh, được dịch sang 15 thứ tiếng, kể cả tiếng Việt, trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam : "From Colonialism to Communism" (Từ thực dân đến cộng sản). Cô út Lê Hằng Huân, lọt vào mắt xanh của ông tướng Tư lệnh chiến khu 4, "trai anh hùng, gái thuyền quyên" kết hôn năm 1948 lúc tân nương mới 22 tuổi, kém tân lang 18 tuổi và kém người vợ bên Trung Hoa của tân lang, đang mỏi mắt trông chồng, đúng một giáp.
Bà Lê Hằng Huân, vợ thứ tư của tướng Nguyễn Sơn, và các con (ảnh chụp năm 1956)
Mao và Đảng cộng sản Tầu đối xử với Hồng Thủy/Nguyễn Sơn có tình nghĩa và khá sòng phẳng. Mao, Chu Ân Lai, Bộ trưởng quốc phòng Bành Đức Hoài, Tổng tham mưu trưởng Hoàng Khắc Thành, Nguyên soái Diệp Kiếm Anh đã cùng gặp mặt đồng chí Tiểu Hồng của họ trong phòng họp của lễ đường Quốc hội để cầm tay nói lời tiễn biệt. Hồng Thủy còn bị ép nhận 30.000 nhân dân tệ bằng tiền mặt - là tiền hưu bổng, tiền thuốc thang, tiền phụ cấp gia đình... để đền đáp lại mấy chục năm Hồng Thủy xả thân phục vụ cuộc Cách mạng cộng sản ở Tầu để sau cùng thành lập được nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. (30 chục ngàn nhân dân tệ là một số tiền rất lớn vào lúc bấy giờ có thể mua được 28 căn nhà ở Hà Nội, gấp một ngàn lần lương tháng của một bộ trưởng Việt Nam, nghĩa là đủ cho một gia đình sống thong dong suốt đời). Lúc rời Bắc Kinh về Việt Nam ngày 27/09/1956 bằng xe lửa, trong toa đặc biệt dành cho cấp lãnh đạo, có bác sĩ và tùy tùng hộ tống, Hồng Thủy được Bành Đức Hoài, Diệp Kiếm Anh, Hoàng Khắc Thành và hơn 200 nhân vật công huân khai quốc tới tiễn biệt trước thềm ga xe lửa Tiền Môn.
Nguyễn Sơn và gia đình về Hà Nội cũng được đón tiếp trọng thể, bà con, thân thích vây quanh, được bố trí ở nhà lầu kiểu Pháp gần Phủ Chủ tịch. Hôm sau được ông Hồ tiếp kiến, báo chí nhà nước tường thuật "hai thầy trò ôm nhau khóc". Hai mươi ngày sau thì Nguyễn Sơn chết, tuổi 48, được hưởng nghi thức quốc tang long trọng - có mặt tất cả những nhân vật lãnh đạo của Đảng, Chính phủ, Quốc hội, Ngoại giao đoàn - tất nhiên gồm cả đại sứ Trung Quốc.
Thi sĩ Hữu Loan, người Thanh Hóa, tác giả của "Mầu tím hoa sim", tuy vậy, viết một bài thơ khóc Nguyễn Sơn có giọng bi phẫn :
Nguyễn Sơn ra đi
Không ai ngờ...
Những thằng đại xu nịnh ngày xưa trở mặt
nhưng lịch sử và thời gian
không bao giờ phản trắc
Còn vang dội mãi rừng núi Nưa
tiếng Nguyễn Sơn một lần truyền hịch
...
Chỉ ít lâu sau quốc tang Nguyễn Sơn, Lê Hằng Huân mang nộp cho Chính phủ nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa toàn bộ số tiền 30.000 nhân dân tệ, nói là theo ý nguyện của chồng trước khi mất và rời khỏi căn biệt thự kiểu Pháp được nhà nước cho ở. Không có thêm tin tức về số tiền 30.000 nhân dân tệ Nhà nước Việt Nam có thông báo hay không thông báo cho phía Trung Quốc ? Giữ lại hay trả lại số tiền cho Trung Quốc ? Nếu giữ lại, thì ghi vào mục nào và chi tiêu vào việc gì ?
Người quả phụ, tay trắng, từ đó vất vả tự lực nuôi con, sống cơ cực, thiếu thốn và rất âm thầm cho đến khi mất vì ung thư năm 1991. Bên Tầu, hai đứa con khác của Nguyễn Sơn (với người vợ lặng lẽ chia tay nhưng không bao giờ chính thức ly dị Trần Kiếm Qua) may mắn hơn vì được chính quyền Trung Quốc cho hưởng trợ cấp của con liệt sĩ cho đến năm 18 tuổi.
Người vợ thứ hai, bà Trẩn Kiếm Qua (陈剑戈 – Chen Jian Ge) người Trung Quốc và hai con trai ở Bắc Kinh.
"Tôi đi mãi cuối cùng cũng tìm được một gò đất nhỏ rộng chừng mươi mét vuông nổi lên giữa khu ruộng trũng đầy cỏ lác và hoa súng. Lối vào là một doi đất nhỏ chỉ vừa một người bước chân. Mộ tướng Nguyễn Sơn nằm ở bên trái... Cỏ dại và hoa trinh nữ che gần hết mộ...". Đó là lời một người cháu gọi Lê Hằng Huân là dì ruột kể lại lần đi thăm mộ Nguyễn Sơn vào khoảng cuối 1969 tức vào khoảng 13 năm sau lễ quốc tang. Hiển nhiên "quốc tang" và "quốc táng" là việc rất khác nhau.
...đến bản chất
Nhân vật lịch sử Nguyễn Sơn chìm vào quên lãng rất nhanh, ít nhất là ở mặt công khai. Kể từ khi ông mất tháng 10/1956 đến Hội nghị Thành Đô tháng 9/1990 là 34 năm. Trong 34 năm ấy, rất hiếm có ai công khai nhắc đến Nguyễn Sơn ngoại trừ trong những buổi lễ lạc cần đề cao tình hữu nghị Việt-Trung.
Lý do chính là Nguyễn Sơn là nhân vật "có vấn đề", nhất là "có vấn đề" với Hồ Chủ tịch. "Bác Hồ ghét Nguyễn Sơn cho nên mới trả đương sự về Trung Quốc". Từ đó bàn tán, loan truyền những lỗi lầm khác của Nguyễn Sơn. Có tài nhưng có tật. Chuyện tình ái, vợ nọ, vợ kia. Chi tiêu tiền bạc bừa bãi ; kiêu ngạo, chuyên quyền, vô kỷ luật ; "gây mất đoàn kết" với các cấp lãnh đạo khác, v.v.
Mặt khác, Nguyễn Sơn lại là người của Đảng cộng sản Tầu, thân tín của Mao Chủ tịch, chỉ trích Nguyễn Sơn công khai là có lỗi với đảng đàn anh, có tội với Bác Mao mà Bác Mao còn cao hơn Bác Hồ. Ngược lại, khen lao hay bầy tỏ cảm tình với Nguyễn Sơn, hoặc gia đình của Nguyễn Sơn cách này hay cách khác là có thể bị xem là xúc phạm đến hoặc kém trung thành với Bác Hồ - "quan thì xa, bản nha lại gần" ! Các cán bộ trong Đảng cộng sản Việt, các sử gia của chế độ trong mấy chục năm đều tránh né việc thảo luận, đề cập đến Nguyễn Sơn vì trông thấy nguy hiểm như đi trong bãi mìn không biết mìn nổ lúc nào. Sự im lặng bấy lâu của Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Lê Đức Thọ, Đoàn Khuê, Hoàng Minh Thảo, Trần Văn Quang... hay sự im lặng của Đặng Thái Mai, Vũ Ngọc Phan, Nguyễn Tuân, Nguyễn Công Hoan, Đào Duy Anh, Hà Văn Tấn, Trần Quốc Vượng, Phan Huy Lê... như vậy là hoàn toàn hiểu được.
Bìa trước cuốn sách "Người Cha của chúng tôi Hồng Thủy-Nguyễn Sơn, Lưỡng quốc tướng quân Việt Nam-Trung Quốc" - Ảnh : Trung Kiên Phóng viên TTXVN tại Trung Quốc
Cũng là hoàn toàn hiểu được cái sự đảo ngược 180 độ sau Hội nghị Thành Đô tháng 9/1990 : hai Đảng cộng sản Tầu, Việt đều đồng ý không nên bỏ quên nhân vật lịch sử Nguyễn Sơn lâu hơn nữa, dẫn đến việc "Lưỡng quốc tướng quân" được..." tái xuất hiện" với rất nhiều sách, báo, phóng sự, phim ảnh, tọa đàm, hội thảo, tưởng niệm, triển lãm, thăm viếng, giao lưu Trung-Việt… như đã thấy. Tuy nhiên những nhận xét này chỉ hữu ích khi giúp nhìn sâu hơn nữa về mối quan hệ giữa 2 nhân vật Hồ Chí Minh và Nguyễn Sơn :
1. Ngay từ đầu, về phương diện nội bộ, ông Hồ Chí Minh đã là một lãnh tụ có uy tín của Đảng cộng sản Việt mặc dù chưa được tôn sùng như bậc thánh nhân toàn thiện, toàn mỹ như lúc về sau. Ông có các lý do để được đàn em nể phục . Tuổi tác của ông có nghĩa ông giầu kinh nghiệm, lịch duyệt, đi trước họ 15 hay 20 năm trong chuyện đấu tranh. Lại sắc bén, quyết đoán, hiểu biết tâm lý, ngoại giao giỏi, biết dùng người... Trong khi đa số bọn họ luẩn quẩn ở Việt Nam hay vùng biên thùy Việt Trung thì ông đã đi khắp nơi, năm châu, bốn biển. Họ không biết ngoại ngữ hay chỉ biết một, hai ngoại ngữ nhưng nói năng còn vấp váp thì họ thấy ông lưu loát : Pháp, Nga, Tầu, Thái... Ông có tiếng tăm từ trước nhưng lại có vẻ kỳ bí...
Tất cả những điểm này đều quan trọng nhưng điểm quan trọng nhất vào thời kỳ ấy là liên hệ của Hồ Chí Minh với Đệ Tam Quốc Tế tức là Quốc Tế Cộng sản. Ông Hồ xuất hiện như một đại diện có thẩm quyền của Quốc Tế Cộng Sản hoặc ít nhất ông tự trình bầy như vậy, ông tuyển mộ, huấn luyện, giao công tác nhân danh Quốc Tế Cộng Sản, nhân danh Stalin. Sau khi Đệ Tam Quốc Tế bị giải tán, ông làm việc chặt chẽ với Trung ương Đảng cộng sản Tầu, nhân danh Mao Trạch Đông, luôn cho thấy có những liên hệ đặc biệt mà không đàn em nào của ông có được. Khi ông Hồ bí mật trở về nước năm 1941 để trực tiếp lãnh đạo, Trung ương Đảng cộng sản Việt đã đề nghị ông làm Tổng bí thư thay Trường Chinh cho "danh chính ngôn thuận", ông từ chối và khuyến cáo nên giữ Trường Chinh tiếp tục làm Tổng bí thư. Ít lâu sau ông được tôn làm Chủ tịch Đảng, vị Chủ tịch đầu tiên của Đảng cộng sản Việt, khác biệt hẳn các lãnh tụ tiền nhiệm Trần Phú, Hà Huy Tập, Nguyễn Văn Cừ, Lê Hồng Phong chỉ có danh hiệu Tổng bí thư.
2. Gần như là chuyện nguyên tắc của tuyên giáo : những người cộng sản Việt được coi là xuất sắc nhất đều đương nhiên là học trò của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Võ Nguyên Giáp chẳng hạn. "Hậu" Thành Đô là trường hợp Nguyễn Sơn. Không những quan hệ Thầy Trò mà còn tình nghĩa Thầy Trò sâu đậm. Bác Hồ đối với Nguyễn Sơn có công ơn "dưỡng dục" - dẫn dắt, nuôi ăn ở, dậy dỗ, uốn nắn. Nguyễn Sơn đối với Bác Hồ thì "khẩu phục, tâm phục" chẳng hạn như khi đọc cái danh thiếp "Sơn đệ" đã phải kêu lên "ông cụ khiếp thật !".
Lễ phong quân hàm cấp tướng đầu tiên diễn ra bên cánh đồng Nà Lọm, xã Phú Đình, Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. Hội đồng Chính phủ chụp hình lưu niệm ngày 27-28/5/1948. Nguyễn Sơn đứng bên trái phía sau của Hồ Chí Minh. Ảnh : Tình báo Hoa Nam.
Tuy nhiên sự thực không đúng như vậy. Nguyễn Sơn là người "không giống ai", hoặc ít nhất không giống những người cộng sản dưới trướng của ông Hồ. Nguyễn Sơn nhìn ông Hồ từ một vị trí khác, không có mặc cảm tự ti, không bị ảnh hưởng của huyền thoại hay các loại thông tin nặng tính chất tuyên truyền. Với Nguyễn Sơn, một đảng viên cốt cán của Đảng cộng sản Tầu, Hồ Chí Minh là Hồ Chí Minh không hơn, không kém :
- Năm 1918 : ông Hồ là đảng viên Đảng xã hội Pháp.
- Năm 1921 : ông Hồ bỏ Đảng xã hội, gia nhập Đảng cộng sản Pháp mới thành lập từ một bộ phận nhỏ của Đảng xã hội tách ra, nên được coi là một trong những "sáng lập viên" của Đảng cộng sản Pháp, một đảng cộng sản trong một nước tư bản tranh đấu theo đường lối hợp pháp, bất bạo động. Thực tế, ông Hồ là một đảng viên thường, tự phải lo cuộc mưu sinh cá nhân khá vất vả, sinh hoạt chính trị thu hẹp với một vài đảng viên cũng có gốc gác dân thuộc địa như ông - viết báo, viết kiến nghị đòi hỏi chấm dứt chính sách thực dân đế quốc đàn áp, bóc lột các dân tộc bị trị. Hoạt động kêu gọi, đòi hỏi suông của ông không có kết quả mà cũng không tạo được ảnh hưởng gì trong cộng đồng mấy ngàn người Việt sống rời rạc trên đất Pháp. Ông phải đi tìm một lối đi khác.
- 1923-1924 : ông Hồ bỏ Paris qua sống ở Moscow làm cán bộ toàn thời gian cho Quốc Tế Cộng Sản hay còn gọi là Đệ Tam Quốc Tế, một tổ chức ngoại vi của Đảng cộng sản Liên Xô do Lenin mới thành lập năm 1919 với sứ mạng xuất cảng cách mạng theo đúng như lý thuyết : cộng sản là một chủ nghĩa cách mạng có tính cách quốc tế (a revolutionary internationalism). Đệ Tam Quốc Tế cũng là công cụ sách lược của Lenin lấy "công" làm "thủ" - bảo vệ Liên Xô chống các cường quốc tư bản thù nghịch bằng cách gây ra những rối loạn trong nội bộ của những nước này. Các đảng cộng sản được Liên Xô công nhận sẽ được ban cấp tư cách thành viên của Đệ Tam Quốc Tế, được trợ cấp tài chánh, được hướng dẫn, giúp đỡ để hoạt động.
Trong thời gian khoảng một năm rưỡi ở Moscow, ông Hồ được huấn luyện tại trường Đại học Lao Động Đông Phương về Chủ nghĩa cộng sản, sách lược "Bôn-sơ-vích", phương pháp tranh đấu lật đổ chính quyền, kỹ thuật tổ chức, kỹ thuật vận động quần chúng v.v. cùng lúc với khoảng một ngàn học viên người Châu Á trong đó phần lớn là nông dân, công nhân và một số nhỏ trí thức. Ông Hồ là người Việt đầu tiên hay là một trong những người Việt đầu tiên được tuyển mộ và huấn luyện làm cán bộ của Đệ Tam Quốc Tế theo lối này.
- Cuối 1924, sau khi tốt nghiệp, ông Hồ, lấy tên là Lý Thụy, được phái đến Quảng Châu thủ phủ của tỉnh Quảng Đông với danh nghĩa hợp pháp là một trong những thông dịch viên cho Mikhail Borodin, cố vấn của Liên Xô cạnh chính quyền Trung Hoa Quốc Dân Đảng đang trong thời kỳ "liên Nga, dung Cộng". Bên trong ông thực sự là cán bộ của Đệ Tam Quốc Tế lãnh công tác khởi động phong trào cách mạng cộng sản ở Đông Dương thuộc Pháp, đặc biệt là Việt Nam vì ông là người Việt, biết ngôn ngữ và văn hóa Việt.
Để làm công việc này ông Hồ được Quốc Tế Cộng Sản cung cấp tiền bạc và phương tiện nhưng rất giới hạn vì Liên Xô vừa thoát khỏi chiến tranh, lại bị "đế quốc" phong tỏa, bản thân còn rất nghèo. Mặt khác, ở Châu Á, nước Tầu mênh mông với hơn 500 triệu dân là ưu tiên cao nhất trong sách lược của Lenin và Stalin chứ không phải nước Việt Nam bé nhỏ, mười mấy triệu dân, thuộc địa của Pháp. Tầu là "tuồng" chính, Việt là "tuồng" phụ, rất phụ. So sánh trường quân chính bề thế Hoàng Phố mà Liên Xô giúp xây dựng và phát triển mọi mặt với căn nhà thuê cũ kỹ dùng để làm lớp huấn luyện chính trị trong cùng thành phố Quảng Châu của ông Hồ sẽ thấy rõ sự khác biệt. Bù lại, ông Hồ nhận được sự giúp đỡ ít nhiều của Đảng cộng sản Tầu thời gian ấy trong tinh thần "vô sản quốc tế liên hiệp lại !".
Công tác chính của ông Hồ là tuyển mộ và huấn luyện thanh niên Việt rồi gửi về Việt Nam hoạt động. Một số nhỏ ở lại Tầu, một vài người qua Thái Lan hoạt động trong cộng đồng Việt kiều ở miền Đông Bắc.
Các khóa huấn luyện chính trị do ông Hồ tổ chức thường chỉ kéo dài vài tháng, với vài chục học viên. Nội dung huấn luyện gồm các bài học tương tự như ông đã học ở Liên Xô một hai năm trước được giản lược và thay đổi ít nhiều cho hợp với tính cách của người Việt.
Nói chung, các lớp huấn luyện đều ở trình độ nhập môn, tương đối thấp. Trong tổng số hơn 200 học viên xuất thân ở đây đa số trở thành các đảng viên cấp cơ sở. Một số rất nhỏ trở thành cán bộ lãnh đạo thì hoặc đã có học thức khá từ trước hoặc phải tiếp tục học nhiều hơn ở các nơi khác. Chẳng hạn như Trần Phú, Lê Hồng Phong, Phùng Chí Kiên, Lê Thiết Hùng, Hà Huy Tập đều được tiếp tục huấn luyện "cao cấp" ở trường quân sự Hoàng Phố ở Quảng Châu hay Đại học Lao Động Đông Phương ở Moscow.
Trường hợp Nguyễn Sơn cũng tương tự. Cuối 1925, Nguyễn Sơn, 17 tuổi, được ông Hồ gửi người về nước tuyển mộ, bỏ vợ dại con thơ, trốn qua Tầu học làm cách mạng. Cuộc phiêu lưu của Nguyễn Sơn thấp thoáng giống như trong lời thơ "Tống biệt hành" của thi sĩ Thâm Tâm :
...
Một giã gia đình, một dửng dưng
Ly khách, ly khách con đường nhỏ
Chí lớn không về bàn tay không
Thì không bao giờ nói trở lại
Ba năm mẹ già cũng đừng mong.
...
Nhưng Nguyễn Sơn không chỉ đi có 3 năm mà đi gần 7 lần lâu hơn thế.
Nguyễn Sơn trải qua khóa huấn luyện chính trị sơ cấp, rồi giống như các học viên khác, gia nhập Thanh Niên Cách Mạng Đồng Chí Hội do ông Hồ sáng lập, trở thành một trong những người cộng sản Việt thời kỳ đầu. Tuy vậy, Nguyễn Sơn không thực sự hoạt động gì cho Thanh Niên Cách Mạng Đồng Chí Hội vì cuộc đời ngay sau đó đi vào một ngã rẽ khác hẳn khi được hai cán bộ cao cấp của Đảng cộng sản Tầu là Thái Xương và Lý Phú Xuân giới thiệu vào học ở trường Hoàng Phố.
Tình nghĩa thầy trò giữa ông Hồ và Nguyễn Sơn, nếu có, thì cũng chỉ có thế, nghĩa là không có gì đặc biệt hay khác hơn tình nghĩa thầy trò giữa ông Hồ và những học viên khác đã được móc nối tham dự khóa huấn luyện chính trị mà ông tổ chức ở Quảng Châu theo chỉ thị của Đệ Tam Quốc Tế và sự tài trợ nuôi ăn học các học viên này trong mấy tháng cũng bằng ngân quỹ của Đệ Tam Quốc Tế. Khẳng định Nguyễn Sơn đã được ông Hồ "cải hóa" một cách đặc biệt ở bên Pháp lúc mới 15 tuổi xem ra không có cơ sở vì không có bằng chứng hay dấu vết Nguyễn Sơn từng đặt chân trên đất Pháp.
- Tháng 6/1927 ông Hồ bắt buộc phải rời Trung Hoa trở lại Moscow theo chân Borodin. Bối cảnh là sau khi Tôn Dật Tiên mất năm 1925, Tưởng Giới Thạch chấm dứt chính sách "liên Nga, dung Cộng", dùng nhân lực đào tạo từ trường Hoàng Phố, tiến hành cuộc hành quân Bắc Phạt, dẹp nạn sứ quân, mở rộng thế lực chính quyền Quốc Dân Đảng, cùng lúc thanh lọc hàng ngũ, trục xuất các cố vấn Liên Xô, đàn áp các cuộc nổi dậy của Đảng cộng sản Tầu ở Thượng Hải, Quảng Châu, Vũ Hán.
- Ông Hồ đến Hồng Kông theo chỉ thị của Quốc Tế Cộng Sản tháng 2/1930, họp với các đại biểu của 3 đảng cộng sản nhỏ đang hoạt động riêng rẽ ở Việt Nam và giúp hợp nhất thành Đảng cộng sản Việt Nam. Đại hội Đảng kỳ 1 tháng 10/1930 đổi tên đảng thành Đảng cộng sản Đông Dương. Trần Phú được bầu là Tổng bí thư đầu tiên. Đến lúc này Đảng mới được chính thức gia nhập Quốc Tế Cộng Sản như là một thành viên và được trợ cấp mỗi tháng ước chừng khoảng 5.000 quan Pháp, tương đương 1.250 Mỹ kim theo thời giá của năm 1930 như ghi nhận của một số tài liệu đã được công bố.
- Tháng 6/1931, ông Hồ bị chính quyền Anh bắt giam tại Hồng Kông nhưng được phóng thích vào đầu năm 1932 và trở lại Hoa lục hoạt động nhưng không có kết quả gì đáng nói.
- Khoảng thời gian 1933-1938 là thời kỳ ông Hồ trở về Moscow dưỡng bệnh, rồi bị cưỡng bách học tập trong không khí sợ hãi ngột ngạt vì chính sách "đại khủng bố để thanh lọc" của Stalin áp đặt trên toàn thể xã hội Liên Xô lúc đó. Ông Hồ cũng không được phép tự ý liên lạc với những người cộng sản Việt Nam khác.
- Cuối năm 1938 ông Hồ trở lại Trung Hoa theo sắp xếp của Quốc Tế Cộng Sản để liên lạc lại với Trung ương Đảng cộng sản Việt sau mấy năm gián đoạn. Khác với các lần đến Hoa lục trước đây, lần này ông Hồ "hội nhập" nhiều hơn với Đảng cộng sản Tầu. Ông đến Diên An nhưng không có tài liệu nào nói ông được Mao tiếp kiến - Mao quá bận hay Mao không chú ý mấy đến cá nhân Hồ Chí Minh ? Ông Hồ gia nhập Bát Lộ Quân, trở thành thiếu tá Hồ Quang đi công tác ở Quế Lâm (Quảng Tây), rồi lại làm việc ở Hành Dương (Hồ Nam), được chọn làm bí thư một đơn vị huấn luyện du kích. Điều này chứng tỏ ông Hồ cũng là đảng viên Đảng cộng sản Tầu và có lẽ đã gia nhập đảng vào thời điểm năm 1939. Nếu quả đúng như vậy thì "tuổi đảng" của Hồ Chí Minh (Hồ Quang) ít hơn tuổi Đảng của Nguyễn Sơn (Hồng Thủy) khoảng 12 năm, và "tuổi quân" của ông trong Bát Lộ Quân, cũng cách biệt tương tự với Nguyễn Sơn.
Tháng 2/1940, tức là phải hơn một năm sau khi trở lại Trung Hoa, tại Côn Minh (Vân Nam), nhờ sự giúp đỡ của cơ sở cộng sản Tầu địa phương, ông Hồ gặp được cán bộ của Đảng cộng sản Việt đang muốn mời ông về nước để trực tiếp lãnh đạo Đảng sau khi Tổng bí thư Lê Hồng Phong bị Pháp bắt. Từ đây trở về sau ông Hồ dùng tên Hồ Chí Minh, cùng một ý nghĩa như tên Hồ Quang.
Vì Pháp vừa bại trận dưới tay Hitler ở Châu Âu nên thời cơ đã đến sớm hơn dự kiến. Đầu 1941 ông Hồ về nước cùng với Trung ương Đảng cộng sản Việt lập căn cứ sát biên giới Việt-Trung, xuất bản báo tuyên truyền cổ động, tổ chức quần chúng, chuẩn bị xây dựng lực lượng vũ trang du kích, mở đường phát triển về phía Nam.
Tháng 8/1942 ông Hồ lén sang Trung Hoa để đi gặp Trung ương cộng sản Tầu ở Hoa Bắc báo cáo tình hình, yêu cầu yểm trợ, đặc biệt vũ khí cho các đội quân du kích. Tuy nhiên mới đến Quảng Tây thì ông đã bị chính quyền Trung Hoa Dân Quốc ở địa phương bắt giam vì nghi là gián điệp. Tháng 9/1943, sau khi điều tra biết rõ Hồ Chí Minh là Nguyễn Ái Quốc lãnh tụ của cộng sản Việt, tư lệnh chiến khu 4, Trương Phát Khuê vẫn ra lệnh phóng thích ông Hồ. Tháng 8/1944, ông Hồ về nước và được Trương Phát Khuê cấp cho một số súng và đạn dược để chống kẻ thù chung là Nhật (và cả Pháp).
Tháng 3/1945 Nhật đảo chính Pháp trên toàn Đông Dương. Lực lượng quân sự của Pháp tan rã, một số khá lớn binh sĩ Việt trong quân đội Pháp đào ngũ và gia nhập Việt Minh với đầy đủ súng đạn. Đột nhiên lực lượng vũ trang của Việt Minh tăng gấp 5 lần, từ 1.000 lên 5.000 tay súng rồi nhờ thế chiếm được 6 tỉnh ở thượng du Bắc Việt... dẫn đến cơ hội Việt Minh chiếm chính quyền ngay sau khi Nhật đầu hàng Đồng Minh như đã nói ở phần trước.
3. Nguyễn Sơn, Mao Trạch Đông, Hồ Chí Minh có mối quan hệ tay ba phức tạp.
Những tài liệu lịch sử được giải mật cho thấy khá rõ Nguyễn Sơn phục Mao Trạch Đông nhưng không phục Hồ Chí Minh. Nguyễn Sơn xem Mao là thầy, là lãnh tụ, là thượng cấp và trung thành với Mao. Nguyễn Sơn không xem Hồ Chí Minh thầy, là lãnh tụ, là thượng cấp và không thấy có lý do phải trung thành với Hồ Chí Minh. Tuy nhiên những điều này không có nghĩa Nguyễn Sơn âm mưu lật đổ Hồ Chí Minh để thế chỗ. Ngang tàng, bất phục thì có nhưng bằng cớ hay dấu hiệu của một tính toán soán đoạt thì không. Nguyễn Sơn được xem là loại người nóng tính nhưng không thâm hiểm. Ngoài ran nếu Mao không bật đèn xanh thì Nguyễn Sơn, nhiều phần, sẽ không làm gì, không dám làm gì để vi phạm kỷ luật rất khắt khe của Đảng cộng sản Tầu về mặt chính sách.
Năm 1950 : Cố vấn quân sự Trung Quốc tại căn cứ của Việt Minh tại Bắc Việt (từ trái) : Phạm Văn Đồng, Trường Chinh, Nguyễn Chí Thanh, Hồ Chí Minh, Trần Canh, Lê Văn Lương, La Quý Ba. Nguồn : pcture.china.com.cn
Một câu hỏi thuận lý kế tiếp ngay : Nhưng nếu Mao thấy cần phải thay thế đảng viên "Hồ Quang" bằng đảng viên "Hồng Thủy" là người được Mao tín cẩn hơn thì sao ? Câu trả lời, cũng thuận lý, sẽ là : Nguyễn Sơn chắc sẽ "rất vui lòng" chấp hành mệnh lệnh của Mao bởi vì ngoài nghĩa vụ phải chấp hành, có ai từ chối làm "An Nam Quốc Vương" hay chỉ "An Nam Đô Thống Sứ", trong trường hợp đặc biệt này ?
Đối tượng của chính trị là quyền lực. Là một chính trị gia lão luyện, Hồ Chí Minh phải nhìn thấy Nguyễn Sơn là một vấn đề nan giải, một mối mối nguy lớn dần đang đe dọa quyền lực của mình. Tuy nhiên Hồ Chí Minh không thể chống lại Mao Trạch Đông. Cái bóng của Mao gần quá, lớn quá. Không kể vai vế trong phong trào cộng sản quốc tế tại Châu Á, cũng như quan hệ cấp trên, cấp dưới trong Đảng cộng sản Tầu, Hồ Chí Minh cần Mao hơn bao giờ hết.
Bất kể quân đội Việt Minh anh dũng chấp nhận hy sinh xương máu đến thế nào, nếu không có sự viện trợ lớn lao và toàn diện của Trung Quốc kể cả huấn luyện, trang bị súng ống, tiếp tế đạn dược, quân trang, lương thực, thuốc men cho các sư đoàn chính qui thì sẽ không có Đông Khê, Thất Khê, không có Vĩnh Phúc Yên, không có Điện Biên Phủ...
Ngay cả Việt Minh vẫn còn cầm cự được với quân viễn chinh Pháp lâu hơn dự liệu nhưng ông Hồ có muốn làm lãnh tụ du kích thêm 10 năm, 15 năm hay chết già ở trong rừng không ? Có gì ngăn cản Trung ương Đảng cộng sản Việt chọn viện trợ của Mao để sớm thắng Pháp thay vì tiếp tục trung thành với Hồ Chí Minh để bị gian khổ hơn và không biết còn kéo dài đến bao giờ ?
Muốn giữ địa vị một cách chắc chắn, ông Hồ Chí Minh, như thế, chỉ còn một chọn lựa là phải cạnh tranh với Nguyễn Sơn để thỏa mãn Mao, thỏa mãn tất cả những đòi hỏi của Mao - những đòi hỏi đã nói ra và cả những đòi hỏi không tiện nói ra nhưng kẻ ở thế yếu hơn phải tự biết. Mao có sẵn tai mắt ở Việt Nam để ghi nhận mọi chuyển biến và diễn biến.
Hồ Chí Minh phải chứng tỏ trung thành với Mao với mức độ ngang bằng hay hơn cả Nguyễn Sơn.
Hồ Chí Minh phải chứng tỏ là một "người cộng sản chân chính", bác bỏ chủ nghĩa dân tộc "hẹp hòi" để tiến tới một thế giới đại đồng không còn biên cương với nước Trung Hoa vĩ đại.
Hồ Chí Minh phải chứng tỏ sự ngưỡng mộ, thấm nhuần văn hóa Trung Hoa.
Hồ Chí Minh phải chứng tỏ có khả năng tận dụng sự chi viện của Mao, hợp tác chặt chẽ với các cố vấn Tầu để chống Pháp, chống Mỹ.
Hồ Chí Minh phải chứng tỏ chế độ cộng sản ở Việt Nam là tuyệt đối thân Tầu, tuyệt đối làm một phiên bản nhỏ của chế độ cộng sản ở Trung Hoa.
Hồ Chí Minh đã làm tất cả những điều này từ năm 1950 trở đi. Từ "Cải Cách Ruộng Đất", "Trăm Hoa Đua Nở" đến xuất bản "Ngục Trung Nhật Ký", xướng họa thơ với các cố vấn Tầu, thân thiết với La Quý Ba, Vi Quốc Thanh, Trần Canh… đến chiến lược, chiến thuật, phương cách tổ chức Đảng, tổ chức quân đội, chính sách công an, hộ khẩu, kinh tế, xã hội, văn hóa... nhất nhất rập khuôn... đến những buổi họp trang trọng treo hình Mao (còn sống) ngang hàng các đại lãnh tụ cộng sản Marx, Lenin, Stalin (đã chết), luôn luôn tung hô "Chủ nghĩa Mác Lê Nin và Tư tưởng Mao Trạch Đông"... đến những vần thơ minh họa chính sách mang đặc trưng của thời đại Hồ Chí Minh tại miền Bắc Việt Nam :
Giết, giết nữa ! Bàn tay không lúc nghỉ.
Cho ruộng đồng lúa tốt, thuế mau xong
Cho Đảng bền lâu, cùng rập bước chung lòng
Thờ Mao Chủ tịch, thờ Xít Ta Lin bất diệt !
(Tố Hữu)
Bên kia biên giới là nhà
Bên ni biên giới cũng là quê hương.
(Tố Hữu)
Bác Mao không phải đâu xa
Bác Hồ ta đó chính là Bác Mao !
(Chế Lan Viên)
....
Dù có chút tình riêng thiên vị Hồng Thủy/Nguyễn Sơn, lịch sử cho thấy Mao Trạch Đông, luôn hành động theo lý trí của một chiến lược gia có tham vọng "bình thiên hạ" như Tần Thủy Hoàng gồm thâu lục quốc, đã không còn có lý do, đã không cảm thấy sự cần thiết phải "thay ngựa giữa giòng" mặc dù hoàn toàn có thừa quyền lực để làm như vậy.
Hậu quả là nhân vật lịch sử Hồ Chí Minh là Hồ Chủ tịch trọn đời nhưng nước Việt Nam lại lún rất sâu vào vòng lệ thuộc ngoại bang và có nguy cơ không còn tồn tại.
Đến đây xin mượn câu nói của Winston Churchill năm 1948 để kết thúc bài tiểu luận đã khá dài : "Those who fail to learn from history are condemned to repeat it" !
Cao Tuấn
(13/02/2020)
Nghi vấn lịch sử về quan hệ giữa Chủ tịch Đảng cộng sản Việt Nam Hồ Chí Minh và "Lưỡng quốc tướng quân" Nguyễn Sơn
Bài 1 : Về một người cộng sản "không giống ai"
Chủ tịch Đảng cộng sản Việt Nam Hồ Chí Minh (1890-1969) và "Lưỡng quốc tướng quân" Nguyễn Sơn (1908-1956) là hai nhân vật lịch sử quan trọng của một thời đại và họ có mối quan hệ đặc biệt với nhau. Tìm hiểu thực chất mối quan hệ này không nhằm mục đích phê phán mà là ý hướng muốn tiếp cận sự thực lịch sử, cái sự thực lịch sử rắc rối, phức tạp không giống như những huyền thoại lưu truyền.
Lưỡng quốc tướng quân" Nguyễn Sơn
Hành trình đi tìm sự thực bắt đầu bằng sự phân tích, đãi lọc, lượng giá và tổng hợp những tài liệu bán chính thức và chính thức có nguồn gốc từ nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam đã được tìm thấy trên trên một số websites như sau :
...
Và nguồn tài liệu đáng kể nhất là quyển sách "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương" mang khá nhiều thông tin mới mẻ rất có ý nghĩa.
Đây là quyển sách dịch được nhà xuất bản Văn Học, Hà Nội in và lưu hành rộng rãi từ năm 2001 từ nguyên bản chữ Hán "Hoàng Hà luyến, Hồng Hà tình" do nhà xuất bản Thế Giới Đương Đại, Bắc Kinh ấn hành năm 2000. Dịch giả là thiếu tướng Nguyễn Đồng Thoại của Bộ Quốc phòng Việt Nam. Tác giả là Trần Kiếm Qua, 86 tuổi, đảng viên trung kiên của Đảng cộng sản Trung Quốc, người vợ Trung Hoa, nay đã mất, của Lưỡng quốc tướng quân. Tuy nhiên nội dung sách gồm cả những tài liệu "bí mật quốc gia" mới được giải mật lần đầu tiên cho thấy thực ra tác phẩm là một công trình tổng hợp của 3 tác giả chính : Trần Kiếm Qua kể lại cuộc đời vợ chồng 7 năm với Nguyễn Sơn, hai tác giả còn lại là cơ quan Tuyên giáo của Đảng cộng sản Tầu và cơ quan Tuyên giáo của Đảng cộng sản Việt. Mục đích và đối tượng của sách hiện rõ ngay trong lá thư trang trọng ngày 22/09/2001 nói là của Trần Kiếm Qua, kèm cả thủ bút và chân dung. Bản dịch của lá thư được in ngay ở phần đầu sách "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương" có nội dung chính như sau :
"Thư gửi nhà xuất bản Văn Học và bạn đọc Việt Nam :
...Hoàng Hà là dòng sông mẹ của Trung Quốc. Hồng Hà là dòng sông mẹ của Việt Nam. Cuốn sách nói về một câu chuyện có thực, ghi lại những thực tế về cuộc chiến đấu kề vai sát cánh giữa hai quân đội, hai Đảng, hai nước Trung Quốc và Việt Nam, phản ảnh thực tế nhất về tình hữu nghị truyền thống của nhân dân hai nước Trung-Việt. Gia đình chúng tôi chính là tượng trưng cho tình hữu nghị đó. Hoàng Hà và Hồng Hà sẽ mãi mãi chẩy xuôi, tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước Trung-Việt cũng sẽ mãi bền vững với thời gian...
Kính thư !
Phu nhân tướng Nguyễn Sơn
Trần Kiếm Qua"
Có tên như một truyện tình lãng mạn nhưng lại là sách có bản chất và mục đích chính trị, "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương" như thế phải được hiểu là một cố gắng bài bản của cả 2 đảng cộng sản Việt và Tầu nhằm lật ngược tinh thần bài Hoa, chống Tầu trong xã hội Việt từ Nam ra Bắc, hậu quả của những hành động bá quyền lấn hiếp lân bang đang diễn ra trên Biển Đông của nhà cầm quyền Trung Quốc và quan trọng hơn nữa, hậu quả của hơn một thập niên Trung-Việt thù nghịch vừa mới "chính thức chấm dứt" trong hội nghị Thành Đô tháng 9/1990.
Độ tận kiếp ba huynh đệ tại
Tương phùng nhất tiếu mẫn ân cừu
(dịch ra tiếng Việt)
Qua cơn sóng gió anh em còn đó
Gặp nhau cười một tiếng quên hết oán thù
Các lãnh tụ Đảng cộng sản Việt Nguyễn Văn Linh, Đỗ Mười, Phạm Văn Đồng, theo hồi ký của Thủ tướng Trung Quốc Lý Bằng kể lại, đã rất vui mừng được Tổng bí thư Đảng cộng sản Trung Quốc Giang Trạch Dân đọc tặng 2 câu thơ trên sau khi đặt bút ký biên bản gọi là "hòa giải".Các lãnh tụ cộng sản Việt Nam rất có lý do để vui mừng.
Trước Hội nghị Thành Đô chừng một năm, họ đã kinh hãi trông thấy trận bão "diễn biến hòa bình" có thể sắp ập tới Việt Nam chính là trận bão 1989-1990 đang càn quét và làm tan tành các chế độ cộng sản ở Ba Lan, Hung, Tiệp, Đông Đức, Albania, Bulgaria, Romania, Nam Tư với cao điểm là vợ chồng bạo chúa Ceaucescu bị xử tử trong khi đó thì lãnh tụ Sô viết Gorbachev không những khoanh tay đứng nhìn mà còn cắt các khoản viện trợ thiết yếu dành cho các nước cộng sản đàn em, kể cả Việt Nam.
Họ cũng nhìn thấy chế độ cộng sản Trung Hoa sẽ sụp đổ về vụ Thiên An Môn nếu Đặng Tiểu Bình không nghiến răng ra lệnh tàn sát dù máu có chẩy thành sông. Trong bối cảnh nguy nan, bất trắc và tâm trạng lo lắng ấy họ đã nhận chân rằng Đảng cộng sản Tầu là chỗ dựa duy nhất, chỗ nương tựa duy nhất của Đảng cộng sản Việt. Hội nghị Thành Đô được mô tả là hội nghị của "hòa giải" Việt-Trung, thực chất là đàn em tìm đến đàn anh xin tha thứ "lỗi lầm" cũ và xin được bao bọc, che chở - trước khi chính thức ký cái biên bản bị chính trong nội bộ coi là bắt đầu một thời kỳ "Bắc thuộc" mới.
Nhưng làm sao chiến tranh với bao nhiêu tàn phá, chết chóc, làm sao thù nghịch ròng rã cả một thập niên (1980’s), bao nhiêu tuyên truyền, giáo dục vo tròn bóp méo trong nhân dân hai nước, thậm chí ra cả bạch thư, ghi trong hiến pháp Việt Nam chỉ đích danh "kẻ thù truyền kiếp" mà nay có thể chỉ "cười một tiếng quên hết oán thù" ?!
Rất thất sách và phản tác dụng nếu Bộ Chính trị của Đảng cộng sản Việt Nam ra lệnh hay ra nghị quyết "vì quyền lợi sinh tồn tối thượng của... Đảng kể từ ngày hôm nay trở đi cụm từ "kẻ thù truyền kiếp của dân tộc ta" phải được thay bằng "tình hữu nghị truyền thống của nhân dân hai nước Trung Việt" và bất cứ ai nói hay làm ngược lại sẽ bị trừng phạt đích đáng".
Đảng cộng sản Việt và cả Đảng cộng sản Tầu đã không "vô chính trị" như thế.
Gieo độc cần "nghệ thuật tuyên giáo" thì Giải độc còn cần "nghệ thuật tuyên giáo" nhiều hơn nữa! Phải có kế hoạch khôn khéo, phải mở những chiến dịch "tâm công", tích cực nhưng từ tốn như "mưa dầm thấm đất" và rất tự nhiên như chuyện giải trí, văn chương, học hỏi nghiên cứu bình thường, có nghĩa... như là "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương" !
Sách "Lưỡng quốc tướng quân Nguyễn Sơn - Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương", tác giả Trần Kiếm Qua, Thiếu tướng Nguyễn Đồng Thoại dịch, Lời tựa của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Nhà xuất bản Văn Học (01/06/2016), 456 trang
"Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương" nói riêng và các "chiến dịch" tưởng niệm - nhằm, nói chung, "làm sống lại" nhân vật Nguyễn Sơn liên tục từ nhiều năm nay, mặt khác, vô hình trung lại là cơ hội "đốt lò hương cũ" để biết Nguyễn Sơn đến thế nào, đi thế nào, đã viết gì, nói gì, làm gì, đã sống thế nào, chết thế nào trong những năm tháng sôi động ấy... Một khi đã hiểu Lưỡng quốc tướng quân thực sự là ai thì sẽ hiểu được thực chất mối quan hệ giữa hai nhân vật lịch sử Hồ Chí Minh và Nguyễn Sơn cũng như ý nghĩa và hậu quả của mối quan hệ ấy đối với chính lịch sử của nước Việt Nam.
Bối cảnh một cuộc hồi hương
Đầu tháng 8/1945 Mỹ thả 2 quả bom nguyên tử trên thành phố Hiroshima và Nagasaki cùng lúc với đội quân Quan Đông hơn một triệu người của Nhật Bản ở Mãn Châu bị gần 100 sư đoàn cơ giới của Liên Xô đánh tan một cách bất ngờ trong vòng 2 tuần lễ.
Ngày 15/08/1945 Nhật đầu hàng Đồng minh.
Ngày 19/08/1945 Việt Minh tổ chức biểu tình cướp chính quyền tại Hà Nội trước sự bất lực và mất tinh thần của chính quyền thân Nhật Trần Trọng Kim. Quốc vương Bảo Đại thoái vị, chấm dứt triều đại nhà Nguyễn.
Hồ Chí Minh tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân Chủ Cộng hòa nhưng không được cường quốc nào công nhận. Riêng Tổng Thống Mỹ Harry Truman hoàn toàn làm ngơ trước những công hàm liên tiếp và khẩn thiết của Hồ Chí Minh yêu cầu Mỹ công nhận nền độc lập của Việt Nam và công nhận chính quyền Việt Minh. Lý do chính là Truman đã biết cá nhân Hồ Chí Minh và chính quyền do ông Hồ đứng đầu là cộng sản, có liên lạc mật thiết với Đảng cộng sản Nga và Đảng cộng sản Trung Quốc. Mặt khác, có thể Mỹ cũng không muốn gặp khó khăn rắc rối với đồng minh Pháp và Trung Hoa Dân Quốc một cách không cần thiết.
Vào lúc Nhật đầu hàng Đồng Minh, Mao đã có trong tay 1 triệu quân, 100 triệu dân, kiểm soát một lãnh thổ rộng lớn ở vùng Hoa Bắc, lại có Liên Xô, cường quốc đang tập trung đạo lục quân mạnh nhất thế giới ngay sau lưng tại Mãn Châu. Nếu Mỹ không có bom nguyên tử, Mao và Stalin có thể phối hợp đánh bại Tưởng Giới Thạch trong vòng 6 tháng mà Mỹ không kịp trở tay. Trong trường hợp này, chính quyền Hồ Chí Minh không cần nài nỉ Mỹ công nhận, chỉ cần chạy vào rừng cố gắng cầm cự cho qua 6 tháng ấy là thoát nạn. Nhưng thực tế Mỹ đang độc quyền vũ khí nguyên tử, không quân, hải quân mạnh nhất thế giới, căn cứ khắp nơi, kinh tế không bị tàn phá lại đang hết sức phát triển... Được Mỹ công nhận là chính quyền hợp hiến, hợp pháp của nước Việt Nam độc lập có hiệu quả hóa giải ngay mối đe dọa từ Trung Hoa Dân Quốc và từ đế quốc Pháp đối với Hồ Chí Minh và Đảng cộng sản Việt Nam. Tuy nhiên việc này đã không xẩy ra.
Hoàng Văn Hoan trong hồi ký "Giọt Nước Trong Biển Cả" tả tình cảnh chính quyền Hồ Chí Minh cuối năm 1945 là "ngàn cân treo sợi tóc". Hồ Chí Minh tuyên bố độc lập thì 3 tuần sau Pháp đã đổ bộ mấy chục ngàn quân tinh nhuệ, tái lập chế độ bảo hộ ở Lào, Miên và miền Nam Việt Nam một cách dễ dàng. Chính quyền Việt Minh địa phương chống cự yếu ớt. Thêm 2 tuần nữa thì 200.000 quân Tầu Quốc Dân Đảng tràn vào miền Bắc, vừa giải giới quân Nhật, vừa hăm he "diệt Cộng, cầm Hồ" mưu đồ lập một chính quyền phiên thuộc, ít nhất ở Bắc Việt Nam.
Cả nước mới chỉ có 5.000 tay súng, không có kinh nghiệm chiến trận, trấn áp đám quốc gia "phản động" như Việt Quốc, Việt Cách, Đại Việt, Duy Dân... thì tạm đủ nhưng đánh nhau với Pháp hay với Tầu Quốc Dân Đảng là "trứng chọi đá". Ông Hồ Chí Minh dĩ nhiên phải cân nhắc, tính toán đủ đường. Không dám chống cự quân Tầu Tưởng. Làm "tuần lễ vàng" để quyên vàng hối lộ Tiêu Văn, Lư Hán, rất nhún nhường trước các "thượng quan". Giả vờ giải tán đảng cộng sản, tổ chức bầu cử quốc hội, sao chép hiến pháp Mỹ để làm Hiến pháp Việt Nam, lập Chính phủ Liên hiệp... Bí mật cầu cứu Mao, nhưng Mao đang đứng bên bờ cuộc nội chiến sắp bùng nổ toàn diện ở Tầu, lực lượng chỉ tập trung ở vùng Hoa Bắc lại phải đối phó với hơn 3 triệu quân của Tưởng đang hình thành một thế bao vây. Trong hoàn cảnh ấy, Mao chỉ có thể phái người tin cẩn đến đến Việt Nam, giúp Đảng cộng sản Việt triển khai thế trận "chiến tranh nhân dân kiểu Mao" để đối phó với đế quốc Pháp và có thể cả Tầu Quốc Dân Đảng.
Ông Hồ và Đảng cộng sản Việt có lẽ đủ thực tế để biết không thể tự mình thắng Pháp mà chỉ mong kéo dài cuộc chiến cho đến ngày Mao thắng Tưởng. Mối lo trước mắt là làm sao sống sót, làm sao thoát khỏi tình trạng nguy ngập "một cổ 2 tròng", "tứ bề thọ địch" !
Đúng lúc ấy, tháng 11/1945 Nguyễn Sơn xuất hiện tại Hà Nội - mang dáng dấp của một cứu tinh.
Đúng người đúng việc
Ở bên Tầu tên ông là Hồng Thủy, khi bí mật trở về Việt Nam hoạt động để che dấu bớt thân thế, nhất là đối với tình báo Trung Hoa Dân Quốc, tình báo Pháp và tình báo Mỹ, đổi tên là Nguyễn Sơn.
Nguyễn Sơn, tên thật là Vũ Nguyên Bác sinh năm 1908 tại Hà Nội, gia đình tư sản, nguyên học viên trường sư phạm tức là được giáo dục theo lối Pháp, kém ông Hồ Chí Minh 18 tuổi nên thuộc thế hệ cùng trang lứa với các nhân vật cộng sản Việt nổi tiếng làm việc bên cạnh ông Hồ trong thời kỳ đầu như Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Văn Hoan, Nguyễn Lương Bằng, Hoàng Quốc Việt, Chu Văn Tấn, Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Trần Tử Bình, Lê Thiết Hùng, Trần Đăng Ninh, Phùng Chí Kiên, Hoàng Sâm, Nguyễn Chí Thanh...
Chẳng hạn Nguyễn Sơn cùng tuổi với Lê Thiết Hùng nhưng kém Hoàng Văn Hoan 3 tuổi, kém Phạm Văn Đồng 2 tuổi, kém Trường Chinh và Lê Duẩn một tuổi, hơn Chu Văn Tấn 1 tuổi, hơn Trần Tử Bình 2 tuổi, hơn Võ Nguyên Giáp và Lê Đức Thọ 3 tuổi. Tuy nhiên Nguyễn Sơn độc đáo, khác biệt hẳn những người này :
1. kể từ đến 1925-1945 , Nguyễn Sơn đi làm Cách mạng cộng sản nhưng Cách mạng cộng sản Tầu chứ không phải là Cách mạng cộng sản Việt. Chỉ hoạt động với Đảng cộng sản Tầu, không hoạt động với Đảng cộng sản Việt.
2. Nguyễn Sơn về Việt Nam, sau 20 năm hoàn toàn vắng bóng, với tư cách là một đảng viên Đảng cộng sản Tầu, do Mao Trạch Đông đích thân chọn để giúp Đảng cộng sản Việt đối phó với tình trạng dầu sôi, lửa bỏng lúc bấy giờ. Trước khi lên đường nhận nhiệm vụ Hồng Thủy/Nguyễn Sơn đã được Mao tiếp kiến dặn dò trước sự hiện diện của cả Chu Ân Lai và Diệp Kiếm Anh tại thủ phủ Diên An (sách Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương, trang 225 ). Sau 5 năm làm nhiệm vụ ở Việt Nam, trở lại Trung Quốc năm 1950 Hồng Thủy/Nguyễn Sơn được bố trí cư trú ngay ở Trung Nam Hải là một thứ "Tử Cấm Thành" của Đảng cộng sản Tầu tại thủ đô Bắc Kinh...
Mao Trạch Đông biệt phái Hồng Thủy/Nguyễn Sơn giúp Đảng cộng sản Việt Nam đánh Pháp trong thời gian 1945-1950, không khác gì biệt phái Vi Quốc Thanh, La Quy Ba làm công tác tương tự trong thời gian 1950-1954, hay biệt phái Trần Canh đến Việt Nam làm một công tác đặc biệt có tầm quan trọng chiến lược là thiết kế và hướng dẫn một lực lượng Việt Minh - vừa được bí mật huấn luyện và trang bị trên đất Tầu - mở Chiến dịch Biên giới tháng 9/1950 nối liền thành một giải "đại hậu phương Trung Quốc" với "khu giải phóng" ở miền Bắc Việt Nam sau khi đã tiêu diệt quân Pháp ở Đông Khê và Thất Khê. Dĩ nhiên Mao căn cứ vào mỗi tình thế cụ thể để chọn người thích hợp theo nguyên tắc "đúng người, đúng việc".
3. Theo lời của Trung tướng Trần Độ trong bài hồi ký "tướng Nguyễn Sơn và tôi" thì ông Hồ Chí Minh trong buổi đầu đã giới thiệu Nguyễn Sơn với các đồng chí Trung ương Đảng cộng sản Việt là một người "thân kinh bách chiến" và hiển nhiên vào thời điểm lịch sử đó chính ông Hồ không thấy có cộng sự viên nào khác có thể bì kịp với người vừa mới trở về. Không ai có bề dầy kinh nghiệm về các hoạt động chính trị và quân sự của Nguyễn Sơn. Người có ít nhiều kinh nghiệm về hoạt động chính trị như Tổng bí thư Trường Chinh thì lại không có kinh nghiệm về quân sự, người có ít nhiều kinh nghiệm quân sự như Bộ trưởng quốc phòng Chu Văn Tấn lại không có kinh nghiệm về hoạt động chính trị. Nguyễn Sơn, vào thời điểm lịch sử 1945-1950, là con người cộng sản Việt Nam "văn võ song toàn".
Một người Việt Nam khác dưới trướng của ông Hồ cũng được coi là "văn võ song toàn" nhưng là về sau này chứ không phải trong giai đoạn 5 năm đầu khó khăn ấy và người đó là Võ Nguyên Giáp. Ông Giáp có bằng cấp đại học, có kiến thức kinh điển nhưng đối chiếu với Nguyễn Sơn thì kinh nghiệm chính trị của ông chỉ giới hạn trong giới học thức và hơn 1 năm tù Thực dân Pháp. Thành tích quân sự của Võ Nguyên Giáp còn mỏng hơn nữa - ông Giáp chuẩn bị nhưng chưa kịp đi thụ huấn quân chính ở Diên An thì đã được gọi về để chỉ huy đội quân du kích võ trang tuyên truyền năm 1944. Kinh nghiệm chiến đấu gọi là chống Pháp, chống Nhật vào thời điểm lịch sử đặc biệt ấy của ông Giáp thực ra chỉ gồm trên dưới một năm "đánh võ" trong cái "khoảng trống" ngẫu nhiên được tạo ra trong buổi giao thời (1944-1945) do các thế lực đối nghịch triệt hạ lẫn nhau, trung hòa lẫn nhau trên đất nước Việt Nam : Nhật lật đổ Pháp nhưng chưa kịp làm chủ hẳn Đông Dương thì đã phải buông súng đầu hàng Đồng minh...
Võ Nguyên Giáp chỉ kém Nguyễn Sơn 3 tuổi nhưng kinh nghiệm làm cách mạng cộng sản, nhất là kinh nghiệm thực tiễn về các khía cạnh của "chiến tranh nhân dân" thì kém hơn Nguyễn Sơn gần 20 năm !
4. Ông Hồ Chí Minh lúc về sau có thể thấy lời ca ngợi "thân kinh bách chiến" dành cho Nguyễn Sơn có hậu quả bất lợi nhưng "thân kinh bách chiến" đúng ra vẫn chỉ phản ảnh một phần cuộc đời tranh đấu của Nguyễn Sơn trên đất Trung Hoa.
Nguyễn Sơn đến Trung Hoa năm 1925 lúc 17 tuổi. Tốt nghiệp khóa 4 trường quân sự nổi tiếng Hoàng Phố năm 1926 và là một trong 15 tướng lãnh của Trung Quốc xuất thân từ ngôi trường này như Lâm Bưu, Từ Hướng Tiền, Trần Canh, Lưu Chí Đan...
Trường Hoàng Phố là biểu tượng 2 đảng Quốc-Cộng Trung Hoa hợp tác lần đầu theo chủ trương "Liên Nga, dung Cộng" của lãnh tụ Trung Hoa Quốc Dân Đảng Tôn Dật Tiên. Hoàng Phố là nơi Tưởng Giới Thạch làm Hiệu trưởng/Tư lệnh, Liêu Trung Khải làm chính ủy, Mao Trạch Đông, Lưu Thiếu Kỳ làm giảng viên, Chu Ân Lai làm giám đốc học vụ, Mikhail Borodin phái viên cao cấp của Stalin làm cố vấn.
Năm 1927 bùng nổ tranh chấp Quốc-Cộng ở Trung Hoa, Nguyễn Sơn gia nhập Đảng cộng sản Tầu và tham gia cuộc khởi nghĩa Quảng Châu dưới sự chỉ huy trực tiếp của Diệp Kiếm Anh. Đảng cộng sản Tầu, ở thế yếu hơn, bị chính quyền Trung Hoa Dân Quốc của Tưởng Giới Thạch đặt ra ngoài vòng pháp luật và bị đàn áp khốc liệt, phải bỏ thành thị chạy về các vùng rừng núi, nông thôn, phát động chiến tranh nhân dân theo sách lược của Mao, kết hợp du kích chiến với vận động chiến, rồi tuyên bố thành lập Cộng hòa Sô viết Trung Hoa năm 1931, tạo tình trạng một quốc gia trong một quốc gia.
Thời kỳ 1929-1931 Nguyễn Sơn, nằm gai nếm mật, chiến đấu trong hàng ngũ Hồng Quân Công Nông ở vùng Sô viết Trung ương thuộc tỉnh Giang Tây và Phúc Kiến, lần lượt trải qua các chức vụ chính trị viên đại đội, chính ủy trung đoàn, chủ nhiệm chính trị sư đoàn, góp phần đẩy lui nhiều cuộc tấn công vây quét quan trọng của chính quyền Trung Hoa Dân Quốc.
1932 : Nguyễn Sơn làm giảng viên chính trị trường Quân chính Trung ương cùng lúc với La Quy Ba. Hoàn toàn hòa nhập vào môi trường Trung Hoa về mọi khía cạnh kể cả văn hóa, ngôn ngữ như ứng khẩu diễn thuyết trước các đám đông, làm báo, viết văn, làm thơ, sinh hoạt, chiến đấu không khác gì một cán bộ cộng sản bản lĩnh người Tầu chính hiệu. Năm 1933 Nguyễn Sơn sáng lập đoàn kinh kịch đầu tiên của Đảng cộng sản Tầu phục vụ cổ vũ chiến đấu, tự mình viết kịch, làm đạo diễn và diễn xuất.
Nhiệt tình, trung thành, tận tụy, xông xáo, nóng tính nhưng phóng khoáng, vui nhộn, trình độ trí thức ngang bằng hay còn cao hơn các cán bộ lãnh đạo cộng sản Tầu khác, lại thông minh, hiếu học, ham đọc sách, có tư duy chiến lược, thích nghi dễ dàng với mọi hoàn cảnh cộng với các tài năng thiên phú đã khiến Hồng Thủy sớm lọt vào mắt xanh và trở nên gần gũi, thân thiết với các lãnh tụ cao cấp nhất như Mao Trạch Đông, Chu Đức, Chu Ân Lai, Diệp Kiếm Anh, Nhiếp Vĩnh Trản, Trần Nghị, Lưu Bá Thừa, Đặng Tiểu Bình, Bành Đức Hoài, Nhậm Bật Thời, Lý Phú Xuân, Thái Xương... Những người này thường gọi Nguyễn Sơn là "Tiểu Hồng" một cách thân mật, tự nhiên. Không một người cộng sản Việt Nam nào khác lại có quan hệ "người nhà" đối với Đảng cộng sản Tầu như trường hợp của Hồng Thủy/Nguyễn Sơn.
Tháng 1/1934 Hồng Thủy/Nguyễn Sơn được bầu làm Ủy viên Trung ương của Hội nghị Đại biểu toàn quốc lần thứ hai của Cộng hòa Sô viết Trung Hoa với tư cách là đại biểu của "dân tộc thiểu số" (dân tộc Việt). Cùng với Hồng Thủy/Nguyễn Sơn có thêm một người thứ hai gốc Triều Tiên cũng được chọn và cũng với tư cách là đại biểu của dân tộc thiểu số (dân tộc Triều Tiên). Đây là một tiết lộ quan trọng của Đảng cộng sản Tầu được tìm thấy ở trang số 113-114 sách "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương", rất cần lưu ý !
Cuối năm 1934 Hồng Thủy/Nguyễn Sơn tham gia cuộc Trường Chinh hay Vạn Lý Trường Chinh nổi tiếng của Đảng cộng sản Tầu, trực tiếp dưới quyền Chu Đức lãnh tụ số 1 của Hồng quân lúc ấy đang điều khiển một trong 2 cánh quân chính. Trước đó, Hồng Thủy chiến đấu trong đoàn cán bộ Trung ương do Trần Canh chỉ huy và cũng phải luôn luôn xung trận như các đơn vị khác (Trần Canh sau này là danh tướng từng đánh nhau với đại quân của Nhật trong cuộc chiến Trung-Nhật, từng thống lãnh mấy chục vạn quân trong nội chiến Quốc-Cộng trước khi bí mật sang Việt Nam điều khiển chiến dịch khai thông biên giới, rồi làm phó Tổng Tư lệnh quân đội cộng sản Tầu đánh nhau với Mỹ tại chiến trường Triều Tiên, cuối cùng là Bộ trưởng Quốc phòng của Trung Quốc).
Sơ đồ cuộc rút lui lịch sử của Hồng quân Trung Quốc qua 12.000 km, kéo dài 360 ngày, còn gọi là cuộc Trường chinh kháng chiến 1934-1935. Ảnh: Wiki.
Trường chinh là cái tên văn vẻ của cuộc hành quân triệt thoái khỏi căn cứ chính ở Giang Tây vì không chịu nổi áp lực "vây và diệt" của chính quyền Trung Hoa Dân Quốc. Cuộc Trường chinh kéo dài hơn một năm trời (1934-1935), theo lộ trình hơn 12 ngàn cây số quanh co rất khó định trước, lúc rẽ về Tây, lúc phải đi vòng quanh như kiến bò trong miệng chén, lúc Bắc tiến, lúc tấn công các đồn bốt, thành trì để lấy đường đi, lúc chạy trốn, lúc bị phục kích, đánh chặn, bị săn đuổi từ trên trời, dưới đất, lúc ngày nghỉ, đêm di hành, vượt bao sông lớn, sông nhỏ, rừng rậm, núi tuyết, đầm lầy, thảo nguyên, các địa hình hiểm trở... xuyên qua 11 tỉnh của nước Tầu mênh mông như Quảng Đông, Quảng Tây, Quý Châu, Vân Nam, Tứ Xuyên, Cam Túc, Ninh Hạ... Khởi đầu, quân số khoảng 100 ngàn, khi đến được căn cứ Diên An của Lưu Chí Đan trong vùng cao nguyên hoàng thổ phía bắc của tỉnh Thiểm Tây, gần với lãnh thổ Nội Mông thì chỉ còn khoảng 5 ngàn. Đại đa số đã chết trận, chết bệnh, chết đói, chết khát, mất tích, đào ngũ... Những người sống sót sau những gian khổ tận cùng đã trở nên thành phần kiên định nhất, bản lĩnh nhất, cố kết với nhau nhất trong Đảng cộng sản Trung Quốc và nhờ thế họ chiếm được toàn cõi nước Tầu 15 năm sau. Hồng Thủy/Nguyễn Sơn là một trong chiến sĩ làm nên "kỳ tích" thiên "anh hùng ca" này của Đảng cộng sản Tầu, tức là thuộc "một giai cấp quý tộc đỏ" trong nước Trung Hoa mới - giai cấp của những người Trường chinh (The Long Marchers) !
(Tổng bí thư của Đảng cộng sản Việt - tên thật Đặng Xuân Khu nhưng được biết đến nhiều hơn bằng tên hiệu Trường Chinh, cái tên biểu lộ sự khâm phục, ngưỡng mộ cuộc Trường Chinh "made in China" này - chắc phải có một cảm giác rất đặc biệt, khi lần đầu giáp mặt người Việt Nam duy nhất, bằng xương bằng thịt, đã tham dự, chiến đấu và sống sót sau cuộc Trường chinh thay đổi lịch sử. Rất tiếc không ai được biết cái cảm giác đặc biệt ấy của "đồng chí Trường chinh" thực sự thế nào bởi vì giống như hầu hết các cộng sự viên thân cận nói trên của ông Hồ, Trường Chinh cũng tránh né việc công khai đề cập đến nhân vật Hồng Thủy/Nguyễn Sơn trong suốt cuộc đời. Người ta tất nhiên không khỏi thắc mắc tại sao Trường Chinh lại phải "kín tiếng" như thế ?)
Năm 1936 Hồng Thủy/Nguyễn Sơn là một trong 40 học viên khóa đầu tiên của trường Đại học Hồng Quân Công Nông Trung Quốc vừa chính thức khai giảng. Các học viên là cán bộ cấp trung đoàn và sư đoàn. Mao Trạch Đông đích thân làm chính ủy kiêm thầy giáo, Lâm Bưu làm hiệu trưởng kiêm học viên. Mao dậy về "các vấn đề chiến lược của chiến tranh cách mạng Trung Quốc", Hồng Thủy và các học viên khác tiếp thu, nghiên cứu, thảo luận, phát biểu sôi nổi, cùng trao đổi các bài học kinh nghiệm đấu tranh chính trị, quân sự trong 10 năm qua. Hoạt động ngoại khóa còn có diễn kịch (Hồng Thủy dĩ nhiên có lúc là kịch sĩ) và chơi thể thao. Vợ chồng Chu Đức, Tổng tư lệnh hồng quân, xếp cũ của Hồng Thủy cũng thường đến trường chơi bóng rổ cùng đội Hồng Thủy và các học viên khác, rất là "huynh đệ chi binh". (Hồng Thủy thân với Chu Đức đến độ thời gian làm việc và cư trú ở Bắc Kinh từ mùa hè 1954 trở đi, buổi tối ăn cơm xong Hồng Thủy thường đi bách bộ rẽ vào nhà Chu Đức hàn huyên chuyện cũ vì hai gia đình ở chung trong một khu phố (trang 358, sách "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương")
Tháng 1/1937 Hồng Thủy tốt nghiệp Đại học Hồng Quân và về làm việc ở Tổng Bộ Chính trị Hồng Quân Công Nông, giữ chức Chủ nhiệm Hội đồng động viên khu 4 thuộc quân khu Tấn Sát Ký gồm 3 tỉnh Sơn Tây, Sát Cáp Nhĩ, Hà Bắc (mỗi tỉnh ở bên Tầu thường lớn suýt soát với cả nước Việt Nam). Hồng Thủy cũng làm chủ nhiệm nhật báo Tấn Sát Ký, cơ quan ngôn luận chính thức của Đảng ủy biên khu. Lúc này hai Đảng cộng sản và Quốc dân đảng Trung Hoa, sau sự biến Tây An (Tưởng Giới Thạch bị tướng thuộc hạ bắt cóc, được trả tự do nhưng bị ép phải ngưng nội chiến để "đoàn kết kháng Nhật"). Mao cũng đành phải chấp nhận trên nguyên tắc sự lãnh đạo của Tưởng, bãi bỏ cái gọi là "Cộng hòa Sô viết Trung Hoa", đổi tên Hồng Quân Công Nông thành Bát Lộ Quân và đoàn quân cộng sản này đã phát triển cực kỳ nhanh chóng trong những năm "đoàn kết kháng Nhật". Dưới cờ của Bát Lộ Quân, Hồng Thủy viết chính luận trên báo, viết văn, thơ, kịch thơ, trường thi... tích cực tuyên truyền "Kháng Nhật cứu quốc"... gây được ảnh hưởng lớn, nâng cao tinh thần quân dân trong suốt 8 năm chiến tranh Trung-Nhật (1937-1945). Cũng trong thời gian này, Hồng Thủy đảm nhiệm cả việc giảng dậy tại Đại học Kháng Nhật (là tên mới của Đại học Hồng Quân Công Nông Trung Quốc đã nói ở trên) trong quân khu Tấn Sát Ký để bồi dưỡng nhân tài chỉ huy cho Bát Lộ Quân. Không phải là giảng dậy bình thường mà vừa giảng dậy, vừa di chuyển, vừa chạy giặc, vừa đánh giặc, rất vất vả, căng thẳng.
Năm 1938, ở tuổi 30, tại vùng căn cứ Kháng Nhật Tấn Sát Ký, Hồng Thủy kết hôn với Trần Kiếm Qua 24 tuổi (sinh năm 1914), một đảng viên tích cực của Đảng cộng sản Trung Quốc, chủ tịch Hội Phụ Nữ của huyện Ngũ Đài, tỉnh Sơn Tây (sau làm Viện trưởng một Viện Giáo Dục Mẫu Giáo và chức vụ sau cùng trước khi nghỉ hưu là Phó Giám đốc Sở Giáo Dục Bắc Kinh). Một cuộc hôn nhân trong thời loạn, trai tài gái sắc, chung lý tưởng cộng sản - "yêu nhau là cùng nhìn về một hướng", nhiệm vụ vẫn là trên hết. Tình thâm nghĩa trọng nhưng tương đối ngắn ngủi - 2 mặt con, 7 năm vợ chồng (1938-1945). Hồng Thủy về Việt Nam công tác, lấy người khác. Người vợ, người đồng chí trong Đảng cộng sản Tầu không tái hôn, dù cảm thấy rất cay đắng vì bị phụ tình.
5. Trung tướng Trần Độ, sinh năm 1923, kém Nguyễn Sơn 15 tuổi, kể lại những ngày đầu tiếp xúc với Nguyễn Sơn (nguyên văn) : "...Tôi thấy ngay rằng ông là bậc đàn anh, một đàn anh có tham dự cuộc Trường chinh bên Trung Quốc. Còn ông thì xem xét cái này cái kia, không nói gì, song qua thái độ biểu hiện xem chừng ông có ý xem thường".
Một lần khác, cuối năm 1947, lúc Nguyễn Sơn đang làm Tư lệnh Khu 4 (tức Chiến khu 4), Trần Độ, nguyên chính ủy mặt trận Hà Nội , làm trưởng đoàn hướng dẫn một số cán bộ văn nghê sĩ có tên tuổi như Nguyễn Xuân Khoát, Mai Văn Hiến, Nguyễn Công Hoan... đến làm công tác văn hóa, kể tiếp (nguyên văn) :
"...Khi tôi tới trình giấy tờ, ông Sơn thấy danh sách có mấy tên nhà văn liền hẹn mời đích danh các ông, còn cán bộ chính trị ông không nhắc tới. Tôi liền dẫn mấy ông nhà văn vào phòng khách, là gian đầu của cái nhà tranh vách đất, có bộ ghế mây cũng tươm tất. Tôi kéo ghế ngồi lại. Ông Sơn chào khách :
- Hôm nay thấy có các anh văn nghệ sĩ, tôi mời mấy anh lại nói chuyện văn nghệ chơi.
Thấy tôi cũng ngồi lại, ông chỉ vào mặt bảo :
- Mày ngồi đây làm gì ? Mày biết chó gì văn nghệ.
Ông bổ báng như vậy, nhưng tôi cũng hiểu là lời nói thân tình theo phong cách của ông.
Tôi đáp :
- Tôi muốn ngồi nghe các anh nói chuyện để học tập.
Ông ấy liền bảo :
- Ừ, thì cứ ngồi đấy...".
Phong cách rất đặc biệt nhưng đồng thời cho thấy Nguyễn Sơn là một người rất tự tin, rất kẻ cả !
6. Tháng 2/1946 chính quyền Tưởng phải tập trung lực lượng đối phó với với Mao nên ký hiệp định với Pháp thừa nhận quyền bảo hộ của Pháp ở Đông Dương đổi lại việc Pháp trả lại các tô giới ở Thượng Hải, Hán Khẩu, Quảng Châu và nhường lại đường sắt ở Vân Nam. Ngày 6/3/1946 Hồ Chí Minh ký thỏa thuận với Pháp đồng ý cho Pháp đưa quân vào Miền Bắc Việt Nam thay thế quân Tưởng để... giải giới quân Nhật. Thực ra, chính quyền Việt Minh ở thế yếu, không ký cũng không cản được Pháp đổ bộ. Ông Hồ tạm mừng thoát nạn Tầu Tưởng và loại trừ được các đảng phái quốc gia "phản động", chỉ còn phải đối phó với một địch thủ là Thực Dân Pháp. Dù vậy, lực lượng quân sự của Pháp vẫn mạnh hơn Việt Minh mấy chục lần. Việc ký kết chỉ có nghĩa đảng
Đảng cộng sản Việt mua thời gian để chuẩn bị cho cuộc chiến tranh mà họ biết sớm muộn sẽ bùng nổ lớn hơn và lan tràn khắp miền Bắc.
Trước đó, chưa kịp ngồi nóng chỗ ở Hà Nội, tháng 12/1945, Nguyễn Sơn, không phải Võ Nguyên Giáp, được tức tốc điều động ra ngay tuyến đầu chống đại quân của Pháp đang đánh phá dữ dội để "bình định" phần lãnh thổ phía Nam vĩ tuyến 16 - với tư cách Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến miền Nam Việt Nam. Với chức vụ này, Nguyễn Sơn nghiễm nhiên là nhân vật số 1 của của một nửa nước Việt Nam cho đến tháng 12/1946. Ngược lại chính Nguyễn Sơn, với một quân số ít ỏi, vũ khí thiếu thốn, ngân khố trống rỗng phải đối phó với gần như toàn bộ binh lực của Pháp, vào cuối năm 1946 đã lên tới con số 90.000.
Sắc lệnh 183 bổ túc thành phần Ủy ban Kháng chiến Miền Nam do Chủ tịch Chính phủ nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ký ngày 24/09/1946 có nội dung như sau :
"Chiếu đề nghị của Chủ tịch Quân sự Ủy viên Hội và Bộ trưởng Quốc phòng, cử :
Ô. Nguyễn Sơn : Chủ tịch Ủy ban Kháng Chiến miền Nam Việt Nam
Nguyễn Văn Tây : Phó Chủ tịch
Phạm Văn Bạch : Ủy viên
Cao Hồng Lĩnh : -
Lê Duẩn : -
Nguyễn Chánh : -
Huỳnh Văn Tiểng : -
Chủ tịch Chính Phủ Việt Nam
(ký tên : Huỳnh Thúc Kháng)"
Sắc lệnh - do ông Huỳnh Thúc Kháng ký theo đề nghị của Võ Nguyên Giáp (chủ tịch quân sự ủy viên hội) và chắc là theo chỉ thị của ông Hồ Chí Minh đang bận thương thuyết một giải pháp hoãn xung với chính phủ Pháp ở Paris - cho thấy ngay cả Lê Duẩn cũng là thuộc cấp của Nguyễn Sơn vào những năm tháng ấy.
Cuối năm 1946 ông Hồ còn ký một sắc lệnh khác cử Nguyễn Sơn làm Tham mưu trưởng Bộ Quốc phòng (lúc đó không có ai là Tổng tham mưu trưởng hay là không có chức Tổng tham mưu trưởng).
Trong khi làm chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Miền Nam Việt Nam, Nguyễn Sơn còn làm tư lệnh kiêm chính ủy khu 5 và 6 thuộc miền Nam Trung Bộ gồm nhiều tỉnh cao nguyên như Công Tum, Đắc Lắc, Gia Lai và các tỉnh duyên hải như Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận... đang bị quân Pháp tấn công ác liệt. Từ giữa 1947 đến cuối 1949 Nguyễn Sơn làm tư lệnh kiêm chính ủy Khu 4 là vùng đất chiến lược hiểm yếu nhất nhì của Việt Nam gồm các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên.
Tất cả đều là những trách nhiệm trọng yếu, nặng nề nơi đầu sóng, ngọn gió.
7. Ở tất cả mọi nơi, Nguyễn Sơn đều nắm toàn quyền, thực thi sáng kiến của chính mình, hành xử một cách rất độc lập, ảnh hưởng đến các chính sách của Trung ương Đảng cộng sản Việt chứ không phải ngược lại. Trong 5 năm đầu tiên trong lịch sử kháng chiến chống Pháp (1945-1950) sự đóng góp nói chung của Nguyễn Sơn rất lớn, rất quan trọng - lớn hơn, quan trọng hơn là đã được Đảng cộng sản Việt công nhận và ghi nhận. Vậy, Nguyễn Sơn đã thực sự đóng góp cho cho cuộc kháng chiến chống Pháp như thế nào ?
Khi rời Diên An để về Việt Nam, hành lý quan trọng nhất được nhắc đến của Hồng Thủy/Nguyễn Sơn là các tác phẩm thuộc loại cẩm nang chiến lược của Mao Trạch Đông mà Hồng Thủy/Nguyễn Sơn đã cặm cụi dịch ra tiếng Việt từ mấy tháng trước, chẳng hạn như "Bàn về cách đánh lâu dài", "Cách mạng Trung Quốc và Đảng cộng sản Trung Quốc"... (trang 224, "Hoàng Hà nhớ, Hồng Hà thương"). Chỉ riêng điểm này cũng có thể hình dung và cảm nhận được cái vai trò, sứ mạng mà "hoàng đế kiêm giáo chủ" Mao Trạch Đông giao cho "tướng quân kiêm đệ tử" Hồng Thủy thi hành ở vùng đất phương Nam hết sức thiết yếu đối với Trung Quốc : Rút tỉa những bài học từ Cách mạng cộng sản Tầu để áp dụng uyển chuyển, thích nghi vào Cách mạng cộng sản Việt, Hồng Thủy sẽ là lý thuyết gia, chiến lược gia, kiến trúc sư chính thi triển phép mầu "chiến tranh nhân dân kiểu Mao" chống lại các thế lực thù địch.
"Vạn sự khởi đầu nan", Nguyễn Sơn đáng gọi là nhà lý luận quân sự cách mạng cộng sản đầu tiên của Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp. Ông Phạm Xanh, thuộc trường Khoa học xã hội Việt Nam, tin rằng chỉ trong 5 năm ngắn ngủi công tác ở Việt Nam Nguyễn Sơn viết rất nhiều, báo và sách, nhưng ông mới chỉ tìm thấy 3 cuốn sách (không kể các sách dịch) là các cuốn "Chiến thuật", "Dân quân, một lực lượng chiến lược", "Chủ nghĩa Lenin" trình bầy các nguyên tắc căn bản một cách sáng sủa, thực tiễn, lôi cuốn. (Ông không cho biết tại sao những tác phẩm của tác giả Nguyễn Sơn đã không được bảo quản đúng mức để bị thất lạc).
Áp dụng lý thuyết vào thực tế trên căn bản tri hành hợp nhất và 20 năm kinh nghiệm học tập, chiến đấu trong nội chiến Quốc-Cộng Trung Hoa, trong chiến tranh Trung-Nhật - lấy yếu đánh mạnh, trường kỳ kháng chiến, toàn dân đánh giặc... Nguyễn Sơn làm được rất nhiều việc trong nửa đầu tiên của cuộc kháng chiến chống Pháp ở Việt Nam :
- mở trường Thiếu sinh quân đầu tiên.
- mở trường Văn hóa Kháng chiến đầu tiên.
- mở trường Lục quân tại Quảng Ngãi để gấp rút đào tạo cán bộ quân chính chỉ huy, tự mình làm hiệu trưởng kiêm giảng viên.
- làm hiệu trưởng kiêm giảng viên trường võ bị Trần Quốc Tuấn là trường đại học quân sự ở miền Bắc Việt Nam.
- thành lập các lực lượng dân quân song song với việc tạo dựng các lực lượng du kích, lực lượng chính quy cấp tiểu đoàn, trung đoàn.
- sử dụng văn hóa, văn nghệ làm vũ khí tranh đấu, đãi ngộ các văn nghệ sĩ, một cách rất đặc biệt thân tình, cho họ nhiều tự do sáng tác và thường xuyên giao lưu với họ. Nguyễn Sơn từng làm chủ hôn cho Phạm Duy lấy Thái Hằng ở Thanh Hóa trong chiến khu 4 và những bài hát kháng chiến nổi tiếng của Phạm Duy như "bà mẹ Gio Linh" đã được sáng tác trong "lãnh địa" của Nguyễn Sơn. Các văn nghệ sĩ, trí thức đổ về Khu 4 nhiều vô số kể. Trong "hồi ký Phạm Duy tập 2", nhạc sĩ Phạm Duy viết : "Tướng Sơn ra đi là tôi thành một người bị bỏ quên ở chợ Neo. Vị Tư lệnh hiện nay là Hoàng Minh Thảo và Ủy viên Chính trị Trần Văn Quang không phải là người biết dùng văn nghệ sĩ…".
- thân dân, gần dân, hòa mình với dân, chan hòa với binh sĩ, cán bộ, tác phong rất dân dã (không tiền hô, hậu ủng, quần áo xuề xòa, ra vào nơi chợ búa, đi uống cà phê, đánh cờ tướng, chơi đá banh, vào nhà nông dân lăn ra ngủ, mặc quần đùi tập chạy với bộ đội, cong mình đạp xe đạp xông xáo khắp nơi, đăng đàn diễn thuyết tự biên, tự diễn, hùng biện, lôi cuốn).
- thường xuyên tổ chức tập trận và tổ chức đánh trận thật theo các nguyên tắc của du kích chiến (địch tiến thì ta lùi, địch đóng quân thì ta quấy nhiễu, địch rút lui thì ta truy kích ; nghiên cứu cẩn thận, chuẩn bị kỹ, tập trung lực lượng áp đảo, đánh bất ngờ vào chỗ yếu nhất của địch v.v.).
- tổ chức các đại hội tập tức là những khóa rèn cán, chỉnh quân, hội thảo quân chính, thi điền kinh, thi bắn, đánh trận giả... dẫn đến các phong trào thi đua như chiến sĩ lập công, nông dân thi đua sản xuất, văn nghệ sĩ thi đua sáng tác...
- "đổi không gian lấy thời gian" tức là chấp nhận mất đất lúc đầu để bảo toàn và phát triển lực lượng. Lui quân mà không loạn, vẫn tinh thần quyết chiến, quyết thắng. Chỉ giữ những nơi quan trọng, hiểm yếu, thiết lập các căn cứ địa, các vùng giải phóng, các mạng lưới an ninh, tình báo nhân dân, tổ chức các hoạt động kinh tế, sản xuất, phân phối tự túc, tự cường.
- vùng đất lịch sử "địa linh nhân kiệt", nơi có đồng bằng sông Mã, sông Cả, dân đông, núi rừng hiểm trở Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh thuộc Quân khu 4, "vương quốc" của Tư lệnh kiêm Chính ủy Nguyễn Sơn đã được củng cố thành một căn cứ địa quan trọng của Kháng chiến chống Pháp, song song với căn cứ Việt Bắc - còn an toàn và bất khả xâm phạm hơn cả Việt Bắc, có khả năng chi viện mọi mặt cho các chiến trường khác, làm kiểu mẫu cho cả nước noi theo, góp phần vô hiệu hóa chiến lược đánh mạnh, thắng nhanh/tốc chiến, tốc thắng của quân viễn chinh Pháp...
Ông Võ Nguyên Giáp trong bài phát biểu muộn màng về "lưỡng quốc tướng quân" vào tháng 6 năm 2000 đã nói rất đúng : "...Năm 1949 có một tài liệu của Pháp công bố, Pháp đã buộc phải thừa nhận : dùng lực lượng quân sự không thể thắng nổi Việt Minh" nhưng ông Giáp, không biết vô tình hay cố ý đã quên rằng "ba quân dễ kiếm, một tướng khó tìm" nên đã không xác nhận sự đóng góp quan trọng bậc nhất vào thành quả kháng chiến chống Pháp này của Hồng Thủy/Nguyễn Sơn. Ngoài ra, cũng có thể ông Giáp đã cố ý quên rằng mặc dù gốc gác người Việt, Hồng Thủy/Nguyễn Sơn là một đảng viên cốt cán của Đảng cộng sản Tầuc trở về Việt Nam công tác theo mệnh lệnh và sứ mạng giao phó của Mao Trạch Đông, chớ không phải của ai khác. Và nếu đúng cái sứ mạng giao phó là "cầm chân" đế quốc Pháp tại Việt Nam càng lâu càng tốt đợi ngày Mao thắng Tưởng, chiếm xong Hoa lục, khai thông biên giới Trung-Việt (9/1950) thì cái sứ mạng ấy đã được Hồng Thủy/Nguyễn Sơn căn bản chu toàn.
Cao Tuấn
(10/02/2020)
