Thông Luận

Cơ quan ngôn luận của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên

jeudi, 12 septembre 2024 10:57

Thế kỷ phai tàn trí nhớ

Khi Giáo sư Võ Tòng Xuân mất, báo chí nhà nước Việt Nam cũng như nhiều người nhắc về việc ông tận tụy cống hiến cho cây lúa Việt Nam suốt gần nửa thế kỷ. Công lao thật lớn với đồng bằng miền Nam. Bên cạnh những dòng tin tưởng nhớ đó, lại khiến tôi bỗng nhớ về Giáo sư Nguyễn Duy Xuân, một con người đã sống với khoa học và hiến dâng trọn đời mình cho một miền Nam phát triển, với tên gọi kiêu hãnh Tây Đô.

xuan1

Giáo sư Nguyễn Duy Xuân là tổng trưởng Văn hóa – Giáo dục – Thanh niên cuối cùng của Chính thể Việt Nam Cộng Hòa, và cũng là người phát hiện, thuyết phục đưa chàng thanh niên Võ Tòng Xuân từ Phi Luật Tân trở về để phục vụ đất nước.

Giáo sư Nguyễn Duy Xuân, sinh năm 1925 tại Ô Môn, tỉnh Cần Thơ. Ông là cựu học sinh Collège de Cần Thơ. Sau khi đậu bằng Diploma (văn bằng thành chung). Ông sang Pháp du học tốt nghiệp cử nhân kinh tế. Ông tiếp tục theo học chương trình sau đại học ở Anh, lấy bằng thạc sĩ về kinh tế học ; tiếp đến sang Mỹ theo học ở đại học Vanderbilt, và lấy học vị tiến sĩ kinh tế học rồi trở về Việt Nam năm 1963.

Sau khi về nước ông được bổ nhiệm làm tổng ủy trưởng Tổng ủy Nông nghiệp, tổng trưởng kinh tế và cố vấn kinh tế của Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, bên cạnh đó, ông còn dạy tại các trường đại học kinh tế và trường Quốc gia Hành chánh. Đầu năm 1970, ông được mời về làm viện trưởng Viện Đại học Cần Thơ.

xuan2

Viện Đại học Cần Thơ trước 1975 - Ảnh minh họa

Trong thời gian đảm nhận vị trí viện trưởng Viện Đại học Cần Thơ, giáo sư nỗ lực phát triển mọi lãnh vực, đặc biệt với hai ngành sư phạm và nông nghiệp. Giáo sư cũng là người tiên phong trong việc thiết lập hệ thống đào tạo tín chỉ theo mô hình Đại học Hoa Kỳ. Năm 1972, ông đích thân giới thiệu, đưa nhà nông học trẻ Võ Tòng Xuân khi ấy đang công tác ở Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế Los Banos Philippines về làm việc ở trường Đại học Cần Thơ.

Cuộc đời từ sau 1975 của ông Võ Tòng Xuân là một chuỗi dài thăng tiến và được chính quyền mới trọng vọng, bởi ông thừa hưởng tất cả những nền móng mà Giáo sư Nguyễn Duy Xuân đã đặt ra ở miền Tây, rồi từ đó xây dựng và phát triển. Nhưng vị giáo sư như là một người anh, là một người thầy của ông Võ Tòng Xuân thì lại không có một kết cục êm ả như vậy.

Sau 1975, Giáo sư Nguyễn Duy Xuân phải trải qua một thời gian tù ở Thủ Đức, rồi bị đưa đi "học tập cải tạo" tiếp ở trại Ba Sao thuộc tỉnh Hà Nam Ninh (nay thuộc tỉnh Hà Nam). Năm 1983, nghe nói Giáo sư Võ Tòng Xuân, khi ấy là Đại biểu quốc hội, thân cận nhiều quan chức đương thời, có tìm đến trại Ba Sao thăm vị giáo sư cũ đàn anh một lần, nhưng chỉ đơn giản là thăm.

Ba năm sau, năm 1986, do tình trạng trại giam cải tạo khắc nghiệt và thiếu thốn, cùng bệnh tật, Giáo sư Nguyễn Duy Xuân qua đời tại Trại giam, thọ 61 tuổi. Lúc đó, thi hài ông được chôn lặng lẽ ở một quả đồi, khu vực Trại Cải tạo Ba Sao – Hà Nam. Mãi nhiều năm sau, gia đình mới cải táng và mang về để trong một ngôi chùa tại Sài Gòn. Giáo sư Nguyễn Duy Xuân chấm dứt 11 năm trong trại tù cải tạo, dù một đời chỉ là nhà khoa học yêu quê hương.

xuan3

Bà Nguyễn Thị Nguyệt Nga ôm di cốt thân phụ gửi lên chùa Thiên Hưng ở đường Vạn Kiếp, Bình Thạnh (Sài Gòn) - Ảnh : chụp lại tư liệu gia đình Giáo sư Nguyễn Duy Xuân

Giáo sư Nguyễn Duy Xuân qua đời, là một mất mát không sao kể hết được đối với đất nước. Ông là một trong những trí thức lớn của miền Nam, đã gây dựng lên những nền móng phát triển, tâm huyết với tương lai dân tộc nhưng rồi trớ trêu, bị đưa vào chỗ khốn cùng.

Tiếc là trong những năm tháng sau này, công danh rực rỡ và có tiếng nói quan trọng trong giới truyền thông nhà nước mới, vẫn không thấy ông Võ Tòng Xuân một lần nào nói đủ, nói thật, nói trân trọng về Giáo sư Nguyễn Duy Xuân, cho thế hệ trẻ được biết công ơn của người đi trước.

Khi tôi gửi bài viết này lên internet, có người nhắn tôi rằng "Sao không đăng bài viết này khi ông Võ Tòng Xuân còn sống ?", tôi có trả lời rằng "Vì tôi vẫn mong ông ấy đến lúc nhắm mắt, sẽ nói một lời nào đó".

votongxua0

Cố Giáo sư Võ Tòng Xuân (6/9/1940 - 19/08/2024)

Có lẽ ông Võ Tòng Xuân quên. Hay có lẽ ông cũng đã hòa nhập cuộc sống trong một thế kỷ chấp nhận phai tàn trí nhớ như một lẽ thường.

Tuấn Khanh

Nguồn : nhacsituankhanh, 12/09/2024

Additional Info

  • Author Tuấn Khanh
Published in Văn hóa

Đồng bằng sông Cửu Long 2020 cánh đồng chết và 45 năm ảo vọng trí thức

mekong1

Tưởng nh giáo sư Phm Hoàng Hộ (trái) và giáo sư Nguyn Duy Xuân (phi), hai tượng đài trí tu kit xut, bt khut ca Min Nam.

Lời dn nhp

Giáo sư Phm Hoàng H sau khi hoàn tất b sách đ s "Cây C Vit Nam" mà ông gi là "công trình ca đi tôi" và vào my năm cui đi, như mt Di Chúc.

Giáo sư Phạm Hoàng H đã đ tng toàn s nghip y cho :

"Những ai còn sng hay đã chết trong tù vì tháng Tư năm 1975 đã quyết đnh li đ tiếp tc dâng góp cho đt nước.

Tặng giáo sư Nguyn Duy Xuân nguyên vin trưởng Đại học Cn Thơ, mất ngày 10/XI/1986 tại Tri Ci to Hà-Nam-Ninh.

Tặng hương hn nhng ai trên Biển Đông đã chết nghn ngào".

Thế h sinh sau 30/4/1975 nay cũng đã 45 tui ri, cũng là 45 năm của mt chính sách ngu dân lãng phí / hủy dit ngun chất xám, và lăng nhc cả mt thế h trí thc Min Nam. Và nghĩ xa hơn, mt Đồng bằng sông Cửu Long s không chết như ngày nay nếu có mt nhà nước biết trân trng sử dng ngun cht xám y, mà biu tượng là hai trí tu kit xut ca Miền Nam như giáo sư Phm Hoàng H, giáo sư Nguyễn Duy Xuân, là hai thành viên sáng lp Vin Đi hc Cn Thơ năm 1966, và sau 1975 c hai có cùng mt ý nguyn chn li đ xây dng đt nước sau chiến tranh và thng nht. Đ ri, giáo sư Nguyn Duy Xuân thì chết thm sau 11 năm b đy đa trong tri tù cải tạo Hà-Nam-Ninh Min Bc, và giáo sư Phm Hoàng H thì tri qua mt chng đường vô cùng đau kh qua "một thi kỳ sng trong o vng là s thy đt nước đi lên, giai đon đi xe đp, ăn go hm, tưởng hoa s n trên đường quê hương" để ri kết thúc là mt cái chết bun bã xa na vòng trái đt bên ngoài quê hương, mt quê hương mà ông sut đi gn bó và chng bao gi mun xa ri. 

Hình nh mt giáo sư Phm Hoàng H, mt giáo sư Nguyn Duy Xuân nhng năm sau 1975, là tm gương và cũng là mt tri nghim đau đn cho cả mt thế h trí thc Min Nam. Trang s m đm y là mt bài hc đng cay cho c mt dân tc s không th và không bao gi quên. Vi các thế h tr sau 1975  khp năm Châu, cùng vi bn tiếng Vit, nay có thêm bn tiếng Anh đ các bn d dàng tiếp cận hơn vi bài hc lch sy.

***

1. Giáo sư Phạm Hoàng Hộ và bộ sách "Cây Cỏ Việt Nam"

"Với nhng ghi chú bng tiếng Anh, cùng vi nhng nét minh họa tinh vi ca hơn 10.500 chủng loi, b sách Họa hình Cây Cỏ Việt Nam (Illustrated Flora of Vietnam) ca giáo sư Phm Hoàng H đã cung cp cho gii đc gi tiếng Anh ln đu tiên và cp nht mt tài liu tham kho thu đáo mà chúng tôi ít biết đến. Công trình này s đng như một tượng đài ca s quyết tâm, cng hiến, và uyên bác vi lòng can đm ca tác gi.

Giáo sư Phm Hoàng H hu như đơn đc hình thành mt công trình sinh hc thc vt có tm vóc hàn lâm (academic) ti Đại học Sài Gòn gia nhng năm tháng khó khăn. Trong hoàn cảnh cc kỳ th thách y, giáo sư H đã sưu tp được nhng cht liu cho b sách đc sc này và c nhng chuyến du kho nhm thu thp nhng mu vt đ minh họa. Và nay công trình được xut bn, đó s là ngun khích l cho các nhà sinh hc tr Vit Nam và cả hi ngoi.

Cây Cỏ Việt Nam có th lên ti 12.000 chng loi. Bi vì x s này nm sát b Châu Á-Thái Bình Dương nhit đi, đó là hành lang cho nhng chuyn dch theo chu kỳ bc-nam (periodic north-south migration) ca thm thc vt vô cùng phong phú từ phía nam Trung Hoa và phong phú hơn na là thm thc vt xích đo Mã Lai (equatorial flora of Malaysia). Trên các rng núi vn còn lưu li nhng chng loi tùng bách (conifer) và thc vt có hoa (angiosperm taxa) có tm quan trng vô song, trong khi các vùng bình nguyên mang dấu n ca quá kh có liên h ti các vùng hi đo Phi Lut Tân và Borneo Nam Dương. Đến nay s phong phú này hu như tiêu vong. Nhng n lc ca chính ph Vit Nam trong chiến lược trng cây tái sinh và bo tn s được h tr bởi công trình của giáo sư Phm Hoàng H như mt h sơ theo dõi các thm thc vt đến nay còn tn ti".

Peter Shaw Ashton, Giáo sư Charles Bullard
Ngành Lâm họ
c, Đi hc Harvard

mekong3

Mấy dòng tiu s ca Giáo sư Phm Hoàng H cùng vi Li ta ca Peter Shaw Ashton, nhà sinh hc gc Anh, Tiến sĩ Đại học Cambridge, Giáo sư Charles Bullard ngành Lâm hc, Đại học Harvard nơi bìa sau ca b sách Cây C Vit Nam [Quyn II, Tp 2] xut bn ti Montréal 1993.

***

Tiểu sử :

Giáo sư Phạm Hoàng H, trên giy t ngày sinh là 3 tháng 8 năm 1931 ti An Bình, Cn Thơ. Nhưng theo cáo phó mi đây ca gia đình giáo sư H sinh năm K T 1929, mt ngày 29 tháng Giêng năm 2017 ti Montréal, Canada hưởng th 89 tui. Anh Phm Hoàng Dũng, con trai giáo sư Phm Hoàng H xác nhn là "Ba tôi sinh năm K T 1929, nhưng theo l ngày xưa thì lâu sau đó mi khai sinh, là năm 1931".

Văn bằng :

- 1953 : Cử nhân khoa hc, th khoa Thc vt hc, Paris

- 1955 : Cao hc Vn vt hc, Paris

- 1956 : Thc sĩ (Agrégé) Vn vt hc

- 1962 : Tiến sĩ Khoa hc / Vn vt hc, Paris

Chức v :

- 1957-1984 : Trưởng phòng Thực vật Đại học Khoa học Sài Gòn

- 1965-1984 : giáo sư Thực vật học Đại học Khoa học Sài Gòn

- 1962-1966 : Giám đốc Hải học viện Nha Trang

- 1963-1963 : Khoa trưởng Đại học Sư phạm Sài Gòn

- 1963 : Tổng trưởng Quốc gia Giáo dục

- 1966-1970 : Viện trưởng sáng lập Viện Đại học Cần Thơ

- 1978-1984 : Chủ bút tuần báo Khoa học Phổ thông Sài Gòn

- 1984-1989 : Giáo sư khảo cứu tại Viện bảo tàng Thiên nhiên Quốc gia Paris

Hội viên Khoa hc :

- 1956 : Hội viên Hội Thực vật học Pháp

- 1963 : Hội viện Hội Tảo học Quốc tế (International Phycological Society)

- 1964 : Hội viên sáng lập Hội Sinh học Việt Nam

- 1965 : Phó Chủ tịch Ủy ban Danh từ Việt Nam

- 1967 : Hội viên Hội Viện trưởng Đại học Quốc tế (APU)

- 1969 : Sáng lập viên Niên san Đại học Cần Thơ

- 1971 : Hội viên Ủy ban Thẩm định hậu quả chất da cam tại Nam Việt Nam, Viên Hàn lâm Khoa học Quốc gia, Hoa Kỳ.

- 1973 : Cố vấn môi sinh Ủy ban Sông Mekong (MRC)

n phm :

- 1960 : Cây Cỏ Min Nam Vit Nam (Flore Illustrée du Sud Vietnam), B Giáo dc Vit Nam : 1 vol., 803 pp., 275 pls.

- 1964 : Sinh hc Thc vt, Bộ Giáo dc Vit Nam : 1 vol., 861 pp., nhiu hình

- 1968 : Hin hoa Bí t, Trung tâm Hc liu, B Giáo dc Vit Nam : 506 pp., 264 pls.

- 1969 : Rong Bin Vit Nam, Trung tâm Hc liu, B Giáo dc Vit Nam : 558 pp., 493 figs.

- 1970 : Cây C Min Nam Vit Nam, in kỳ 2, quyển I
Trung tâm H
c liu, B Giáo dc Vit Nam : 1.115 pp., 2.787 figs.

- 1972 : Cây C Min Nam Vit Nam, in kỳ 2, quyn II
Trung tâm H
c liu, B Giáo dc Vit Nam : 1.139 pp., 5.272 figs.

mekong2

Bộ sách Cây C Min Nam Vit Nam gm 2 quyn, do Trung tâm Hc Liu, B Giáo Dc Việt Nam Cộng Hòa xut bn 1970 [ngun : Sách Xưa]

Cây Cỏ Việt Nam (An illustrated Flora of VietNam)

- 1991, Tập 1 Quyn I : Khuyết Thc Vt. Lõa T. Hoa-cánh-ri đến Tiliaceae

- 1992, Tp 1 Quyn II Hoa-cánh-ri t Eleagnaceae… đến Apiaceae

- 1993, Tp 1 Quyn III T Smilacaceae, Cyperaceae, Poaceae... đến Orchidaceae

- 1991, Tp 2 Quyn I Hoa-cánh-ri t Sterculiaceae… đến Fabaceae

- 1993, Tp 2 Quyn II T Daphniphyllaceae, Fagaceae, Apocynaceae… đến Scrofulariaceae

- 1993, Tp 2 Quyn III T Smilacaceae, Cyperaceae, Poaceae... đến Orchidaceae

- 1998 : Cây c có v thuc Vit Nam
Nhà xuất bản Tr
, Thành phố H Chí Minh : 860 pp.,
Mô tả
2.149 loài có v thuc gp Vit Nam

Vẫn trong bn Tóm lược s nghip Khoa hc, giáo sư Phm Hoàng H tâm s"Có lẽ vì lúc còn rt nh tôi đã sng nơi vườn tược, rung đng xanh um vùng Châu th sông Cu Long, nên t nh tôi đã thích cây cỏ. Tôi không bao gi quên được hình nh ca bông Súng rung hay ao, lng ly dưới ánh mt tri ban mai, hay hình nh ca bông Nhãn lng phơi mình da b rung. Nên Thc vt hc và Sinh hc nhit đi đã hp dn tôi lúc đi du hc. Và lúc hc Đi hc Khoa học Paris, tôi đã bt đu tìm hiu Cây c Đông Dương. Tiếp xúc đu tiên mt cách khoa hc vi cây c y, tôi thc hin Vin Bo tàng Thiên nhiên Quc gia Paris. Lúc mi hc Vn vt, tôi đã vào nhà kiếng ca Vin này đ tìm coi có loi nào nước nhà hay không. Và một s loài đã được v t lúc y ! Tôi nh mt s Lan đã được v t năm 1950, trong nhà kiếng y. Đó là nhng hình "xưa" nht ca b Cây c ca tôi. Sau này khi làm lun án Cao hc, cũng Vin y, tôi mi có dp vào Tho Tp, và nhiu hình, nhất là ca ging Ficus, khó, vì chưa nhiu loài đã được v vì ngi s khó khăn y v sau khi v bên nhà mà tài liu tht là khó kiếm. Tht ra lúc y tham vng ca tôi vô cùng khiêm tn, là sau này được biết các loi Ficus Vit Nam mà thôi ! Cũng đã quá sung sướng ri.

Sau khi thi đậu Thc sĩ (Agrégation) hng sáu, trên 300 thí sinh, và ch có 30 đu, năm 1956 tôi v nước.

[Ghi chú của người viết : cn phân bit vi bng Thc sĩ hin nay Vit Nam tương đương vi cao hc (master), trong khi Thc sĩ (Agrégé) Pháp là hc v v sư phm, tri qua kỳ thi tuyn khó khăn, nếu thi đu s tr thành giáo sư thc th (professeur titulaire) từ bc trung hc (lycée) ti các trường cao đng (enseignement supérieur) thuc các ngành Khoa hc, Y dược, Lut khoa]

Giáo sư H viết tiếp : "Lúc y tham vng ca tôi ch là v dy hc mt trường Trung hc, và lúc rnh rang s tìm hiu cây c ca vùng Lục tnh mà thôi, nhưng Vin Đi hc Sài Gòn và Hi hc vin Nha Trang "kéo" tôi v ging dy và trông nom Hi hc vin. Khi làm vic Nha Trang tôi kho cu Rong bin, như là mt phn s. Và sau vài năm kho cu dưới s hướng dn ca giáo sư J. Felmann, tôi hoàn thành luận án Tiến sĩ mà tôi trình Đi hc Paris, năm 1961. Công trình này được đăng trong Niên san Khoa hc Đi hc đường Sài Gòn, và trong quyRong biển Vit Nam, cũng như mt s n phm trong vài tp chí khoa hc.

Sài Gòn, phn s chính của tôi là ging dy Thc vt và Sinh hc Thc vt (thay thế giáo sư Pháp Roger, mt nhà chuyên môn v nm gây bnh cây) cho sinh viên d b và chuyên khoa. Chính vì mun ging dy tt, thích nghi vào điu kin nhit đi Vit Nam, các môn y mà tôi lục lạo và sau đó cho ra đi công trình mà sau này s là công trình ca đi tôi là Cây Cỏ Vit Nam. 

[trích dẫn tư liu gia đình giáo sư Phm Hoàng Hvăn bằng, s nghip khoa hc, giáo sư thc vt hc].

1959-1960, tôi (người viết bài này) mi chỉ là sinh viên lp d b Y khoa PCB (Physique Chimie Biologie) tại Đi hc Khoa hc Sài Gòn và được hc thầy H mi tt nghip thc sĩ Pháp v, dy môn Sinh hc Thc vt. Tuy ch được hc thầy mt năm, nhưng thầy đã đ li cho đám sinh viên và riêng tôi mt nim cm hng vi nhng du n rt khó phai m. Vào trường Y khoa rồi, không còn được hc thầy H nhưng tôi vn mang lòng ngưỡng m và c theo dõi nhng bước đi và sưu tp nhng b sách công trình nghiên cu khoa hc ca thầy.

Vào đầu thp niên 1990, gii khoa hc trong nước và hi ngoi rt đi vui mng khi b sách Cây Cỏ Vit Nam của giáo sư Phm Hoàng H được ln lượt xut bn. Theo giáo sư Thái Công Tng, hin đnh cư ti Montréal thì các sách ca giáo sư Phm Hoàng H hin có đy đ Bibliothèque Jardin botanique Montréal, Canada, và dĩ nhiên là có trong nhiều thư vin ln trên thế gii.

Trọn bCây Cỏ Vit Nam gồm hai Tp, mi Tp 3 Quyn, tng cng khong 3.600 trang, chưa k Phn T vng tên Vit Nam và T vng tên Khoa hc các Ging (Chi) bao gồm thêm c công trình ca nhng năm tháng giáo sư ri quê hương Vit Nam sang Pháp, vn tiếp tc cm ci làm vic.

Riêng tôi (người viết) đã sm có được trn b 6 quyCây Cỏ Vit Nam xuất bn hi ngoi do bác sĩ Phm Văn Hoàng, nguyên Giám đc Trung tâm Phc hi Cn Thơ, mt đàn anh trong Y khoa gi tng, anh Phm Văn Hoàng chính là bào đ ca giáo sư Phm Hoàng H.

Tưởng cũng nên ghi li đây, là trước 1975, giáo sư Phm Hoàng H đã tng là Cố vn môi sinh Ủy ban Sông Mekong (Mekong River Committee) và khoảng năm 1974 hai giáo sư Phm Hoàng H và Thái Công Tng đã có mt nghiên cu chung v Môi sinh Đồng bằng sông Cửu Long (The Mekong Delta, Its environment, Its Problems), do Bộ Canh Nông Việt Nam Cộng Hòa xut bn, Sài Gòn 1974 ; khi tìm kiếm ti tài liu có tính cách lịch s y, tôi được anh giáo sư Thái Công Tng bùi ngùi cho biết : là đã mt hết sau cơn binh la...

Để tìm hiu thêm ti sao, các tác phm khoa hc ca giáo sư Phm Hoàng H li được ưu tiên xut bn bng tiếng Vit cho dù ngôn ng chính thông tho ca giáo sư H trong sut quá trình đào to và ging dy là tiếng Pháp.

Trong lời m đu quyRong Biển Vit Nam xuất bn năm 1969, giáo sư Phm Hoàng H viết : "Lúc đu, quyn sách này được tho bng ngoi ng, khi làm vic Hi hc vin Nha Trang và Museum, và tôi có hoài bão được xut bn trong ngoi ng y đ công b công trình kho cu ca mình ra bn phương, như li ha ngm lúc trình lun án.

Song nay tôi đã đổi ý và cho xut bn bng tiếng Vit Nam. Đó là đ chng minh rng ngôn ng nào, min được chăm sóc, đều có th din t kiến thc mi trình đ. Tôi biết rng có nhiu người cho rng không n hành trong mt ngôn ng quc tế là phí công, gii kho cu làm sao biết đến. Nhưng tôi thy chng cn đến vic y. Được my mươi triu người Vit Nam biết và dùng, có giá trị hơn là được vài ngàn hc gi chuyên môn thưởng thc. Tôi đã b cái t hào sai là tranh đua cùng người ngoài đ t to ly thanh danh, "làm thơm lây dân Vit". Tôi tin rng cái t hào y không thc tế, vì mt người Vit Nam hay không bng nhiu người Vit Nam khá : cm đuc soi thành ph người có v không thc thi trong khi nước nhà còn u ám. Cái t hào trên tht ra ch đ che đy s trn tránh trách nhim, s từ b phn s trước con cháu chúng ta mt cách không tha th được.

Tạo ra cho chúng ta mt nền văn chương khoa hc là mt công trình rt bao la. Vì thy nó quá to tát nên nhiu hc gi chp nhn gii pháp d nht : hc ngay trong văn chương khoa hc ngoi ng vô cùng phong phú, di dào. Cái hc như vy s cho ta nhng người gii, nhưng ta không quên rằng nn văn minh bây gi là văn minh ca đi chúng ch không phi ca vài người được na. Ta đng đ cho s phong phú ca văn hóa nước ngoài đè bp ta. Người Nht, cách đây mt thế k, há đã không hong s trước s hùng mnh ca khoa hc nước ngoài sao ? Mà nay họ đã t to được mt mt nn văn chương khoa hc riêng bit đã đến lúc gn hay hơn c nhng nước y !

n lúc nào hết, câu ca Nguyn Văn Vĩnh vn còn vng bên tai :

"Nước Vit Nam ta sau này hay hay d ch quc ng". Trong thế gii tương lai, sự l thuc v văn hóa, nht là v văn hóa khoa hc s là s l thuc chánh". 

[Lời m đu ca quyn "Rong Bin Vit Nam", Trung tâm Hc liu, B, Giáo vc (Việt Nam Cộng Hòa) xut bn, 1969].

Chặng đường đau khổ

Hình ảnh mt giáo sư Phm Hoàng H nhng năm sau 1975, là mt tm gương và cũng là mt tri nghim đau đn cho c mt thế h trí thc Min Nam mà giáo sư Phm Hoàng H là mt biu tượng.

Theo giáo sư Phm Hoàng H thì b sách Cây Cỏ Việt Nam đã được thc hin qua 4 giai đon :

- Nghiên cứu giai đon mt : hợp tác vi giáo sư Nguyn Văn Dương v phn dược tính, Cây Cỏ Việt Nam Vit Nam, do bộ Quc gia Giáo dc n hành năm 1960 mô t 1.650 loài thông thường ca Min Nam, "Đó là giai đon còn mò mm, hc hi mt thc-vt-chúng chưa quen thuc đi vi mt sinh viên va tt nghip t vùng xa l mi về".

- Nghiên cứu giai đon hai : kỳ tái bản ln hai 1970 bộ Cây Cỏ Việt Nam Vit Nam, số loài lên được 5,328 [Hình 2]. "Đó là giai đon mà tôi xem như vàng son ca mt nhà thc vt hc Vit Nam chúng ta. So vi bây gi, lúc y tôi yên n làm vic, có nhiu phương tin cá nhân cũng như ca non nước và nht là được s khuyến khích ca mi giới, bạn bè cũng như chính quyn".

- Nghiên cứu giai đon ba : tiếp tc công vic nghiên cu sau 1975, đưa thêm được vào b sách Cây Cỏ Việt Nam Vit Nam 2.500 loài và bộ được ni rng cho toàn cõi Vit Nam.

mekong4

Một s hình bìa b sách đ s Cây C Vit Nam gm 6 Quyn, 2 Tp ca Giáo sư Phạm Hoàng H xut bn ti hi ngoi [ngun : Ngô Thế Vinh]

Những năm ảo vọng

Sau biến c 1975, giáo sư Phm Hoàng H cũng như người bn đng hành trí tu ca ông là giáo sư Nguyn Duy Xuân đã cùng chn li đ xây dng đt nước sau chiến tranh và thng nht, nhưng vi cái giá rt đt mà sau này được giáo sư H ghi li là : "thời kỳ sng trong ảo vng là s thy đt nước đi lên. Giai đon đi xe đp, ăn go hm, tưởng hoa s n trên đường Quê hương".

Tuy giáo sư Phm Hoàng H vn còn chc danh là Hiu phó [phó Khoa trưởng] Đi hc Khoa hc, nhưng chính quyn mi ch s dng trí thc cũ như ông chủ yếu là "làm king", không có vai trò tương xng trong giáo dc. Vì không phải là đng viên, nên khi có vn đ gì thì Đng b hp riêng và quyết đnh, có vic ông không bao gi được biết. Năm 1977 sau tri nghim nhng ngày hc chính tr, mt lp hc kéo dài mười tám tháng v"Chủ nghĩa xã hi khoa hc" dành riêng cho các trí thức Min Nam t chc ti Thành phố H Chí Minh. T rt sm, giáo sư Phm Hoàng H đã phn đi cách đào to đưa thi gian hc chính tr quá nhiu vào chương trình. Ông cnh báo : "Nếu chính trị can d quá mnh, các nhà khoa hc s mt căn bn". [Huy Đức, Bên Thng Cuc]

Rồi phi chng kiến mt thiu s trí thc cũ xu thi, mau chóng hp tác toàn din vi chế đ mi, bt chp s liêm khiết, sn sàng cng hiến nhng công trình mnh danh khoa hc theo phong trào đ mng các ngày l hi 3/2 hay 19/5 như các bài báo chng minh "ăn my ký khoai mì b bng mt ký tht bò" hoc là "ăn bo bo nhiu dinh dưỡng hơn c go"... nhng công trình "gi khoa hc (pseudo-science)" y đã mau chóng tr thành giai thoại đy ma mai được lan truyn trong các tri tù ci to, nơi mà đám tù nhân Min Nam đang b thiếu ăn suy dinh dưỡng vi thc phm cung cp ch yếu là go hm "đi m" ca Trung Quốc cùng vi bo bo và khoai mì (ngoài bc gi là sn).

Giáo sư Phm Hoàng Hộ, cũng như s trí thc cũ khng khái ca Min Nam còn li, thy không th tiếp tc sng trong mt xã hi gi di và suy đi đến như thế, vic ông đi ti quyết đnh phi chm dt nhng năm "o vng" và lãng phí y, là điu không th tránh. Và rồi dpy đã ti, năm 1984 khi được chính ph Pháp mi sang làm giáo sư thnh ging, giáo sư Phm Hoàng H đã quyết đnh chn cuc sng lưu vong và li Pháp.

- Nghiên cứu giai đon bn : một giai đon mà giáo sư Phm Hoàng H gi là "vừa hiếm có va đau kh nht". Giáo sư H viết tiếp : "Đau khổ vì ri quê hương mà không hy vng tr li. Đau kh vì xa gia đình thân yêu, vĩnh bit m hin đã trn đi hy sinh cho các con. Đau kh vì thy đt nước thân yêu đang trong mt ni kh khôn lường, mt s nghèo khôn t, một s tuyt vng thương tâm".

Nhưng ri vi hùng tâm, ông cũng vượt lên trên s kh đau khôn lường y. Giáo sư H đã kiên nhn đm mình trong Vin Bo tàng Thiên nhiên Quc gia Paris, ct lc làm vic ròng rã sut sáu năm.

Vin Bo tàng Thiên nhiên Quc gia ở Paris (Muséum national d'Histoire naturelle - MNHN) thuộc h thng Đi hc Sorbonne, bên t ngn Sông Seine, được thành lp t thế k XVIII, thi kỳ Cách Mng Pháp.

Giáo sư Phm Hoàng H cho rng : "Hiếm có mt nhà Thc vt hc, nht là người Vit Nam, đã lục lo cây c nước nhà, li được li nghiên cu ti Vin Bo tàng Thiên nhiên Quc gia Pháp, cha mt tho tp phong phú vào bc nht thế gii, vi 8 ti 10 triu mu vt cây c. Ít nht cho Vit Nam, nó là kho tàng duy nht, vì cha hơn 10 ngàn loài thu được nước ta. Trong sáu năm làm vic Vin y, không mt ngày nào mà khi chiu ra v, dù tri đông âm u lnh lo, hay chiu hè vng v nóng khô, mà tôi không tht ra câu "Tht là mt ngày tuyt" vì đã biết thêm cho Vit Nam ít nht là mt loài hiếm, l hay mi !". Trong giai đoạn chót này, ông b túc thêm cho b Cây C được trên 3.000 loài. S loài mô t khong 10.500.

Tại Pháp khi gp li người hc trò cũ, nay đã là thành viên trong ban ging hun Đi hc Khoa hc Sài Gòn, cũng đang làm vic ti Viện Bảo tàng Thiên nhiên Quc gia Pháp, Phòng nghiên cu v Cá (Laboratoire d'Ichthyology), giáo sư Phm Hoàng H tâm s :

"Tôi ráng làm càng nhiều càng tt. B sưu tp ca Pháp rt di dào, đúng phương pháp khoa hc. Do được sưu tp t my mươi năm trước, các mu vt đã cũ, mình không làm gp e s hư hng thì ung quá... Nhiều người Trung Quc t đi lc và c t Đài Loan, Singapore đã đến tìm hc các b sưu tp thc vt Đông Dương ca Pháp. Tôi không biết h có ch trương gì đó không. Tài nguyên nước mình, mình phải biết. Mình không biết mà người ta biết thì người ta xài hết ca dân mình. Lãnh vc nào cũng vy riết ri người ta áp chế mình, ăn trên ngi trước còn mình cm đu dưới đt, tiếng là có đc lp mà còn thua hi thuc Pháp !".

mekong5

Viện Bảo tàng Thiên nhiên Quc gia Pháp, Paris nơi giáo sư Phm Hoàng H đơn đc làm vic ròng rã sut sáu năm đ hoàn tt b sách Cây C Vit Nam. [nguồn : Internet]

Sau khi hoàn tất b sách Cây Cỏ Vit Nam, giáo sư Phm Hoàng H đã bày t lòng tri ân sâu xa đi vi Viện Bảo tàng Thiên nhiên Quc gia Paris và các bn đng s Pháp, ông đã rt chân thành tâm s"thực hin nhng điu mà lúc nh dù điên rồ ti đâu tôi cũng không dám mơ ước : nô l ca mt thuc đa, hc mt trường thường, mt tnh nh, bao gi dám nghĩ đến to mt quyn sách dù nh bé, mê cây c xung quanh nhưng bao gi nghĩ đến biết cây c c nước !".

Người "trí thc đau kh" Phm Hoàng Hộ đã vươn lên và hoàn tt được "gic mơ điên r" tưởng như không th được y và tr thành cây "đi th" trong Khoa hc Thc vt ca Vit Nam và c thế gii.

Chút giai thoại văn học

Trong cuốBông Hồng T Ơn, khi viết v b sách ca giáo sư Phm Hoàng Hộ, nhà văn Nguyễn Đình Toàn nh li : "Các năm trước 1975, b sách ca giáo sư Phm Hoàng H còn mang tên là Cây Cỏ Min Nam. Cuộc chia ct đt nước đã gii hn tm mc ca cun sách. Thế nhưng công trình ca giáo sư Phm Hoàng H không phi ch được coi là quý đối vi các nhà chuyên môn v thc vt hc, mà theo nhà văn Võ Phiến có k li trong b sách Văn Hc Min Nam son tho ti hi ngoi sau 1975, thì đã có nhiu nhà văn, [trong s đó có Nguyn Đình Toàn] đã tìm đc cuCây Cỏ Min Nam để biết thêm v mt vài loại cây c quanh mình, đ khi cn, có th đưa vào tác phm". Giai thoi văn hc này có l, chính giáo sư Phm Hoàng H không h biết ti.

Sáng lập Viện Đại học Cần Thơ

Khoảng thp niên 1960, do s vn đng ca các nhân sĩ trí thc Cn Thơ, vi hai tên tuổi hàng đu là giáo sư Phm Hoàng H và bác sĩ Lê Văn Thun, Vin Đi hc Cn Thơ được phép thành lp vào ngày 31/03/1966 và cũng là Đi hc đu tiên ca vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Giáo sư Phm Hoàng H là Vin trưởng đu tiên ca Đi hc Cần Thơ t 1966 ti 1970.

Với uy tín ln v thành tích khoa hc và c v nhân cách, giáo sư Phm Hoàng H đã quy t được rt nhiu "cht xám" tinh hoa ca Min Nam thi by giờ. Ch riêng trong lãnh vc nông nghip, có th k ti s hp tác ca nhng tên tui như giáo sư Tôn Tht Trình, giáo sư Thái Công Tng, tiến sĩ Nguyn Viết Trương, tiến sĩ Trn Đăng Hng vi công lao bước đu đưa ging Lúa Thn Nông (HYV - High Yield Variety) vào Đồng bằng sông Cửu Long.

Rồi phi k ti mt đi ngũ ging hun đy kh năng khiến Đại học Cn Thơ mau chóng tr thành một trung tâm giáo dc và khoa hc có tm c, đáp ng nhu cu trí tu ca ca mt vùng châu th rng ln rt giàu ngun tài nguyên thiên nhiên nhưng chưa được khai thác. Đ có th thy được thành qu bước đu ca Vin Đi hc Cn Thơ, đó là các lp sinh viên đầu tiên trưởng thành và tt nghip 4 năm sau đó.

Giáo sư Đ Bá Khê [là thy dy tôi môn Vt lý năm PCB], trong "think tank" ca giáo sư Phm Hoàng H, cũng đến t Đi hc Khoa hc Sài Gòn, cách đây 50 năm, trong bài din văn "xut trường" ca Vin Đại học Cn Thơ, đã có mt tm nhìn rt xa v vai trò ca Vin Đại học này đi vi tương lai vùng Đng bng châu th :

"Ngày nay (19/12/1970) trong Thời đi Khoa hc k thut, các tnh Đồng bằng sông Cửu Long đang trông ch nơi ánh sáng soi đường ca Vin Đại học Cn Thơ ước mơ mt chân tri mi, tô đim bng nhng cành lúa vàng nng trĩu, nhng mnh vườn hoa qu on cây, dân cư thơ thi, mt cng đng trù phú trong mt xã hi công bng".

Giáo sư Đ Bá Khê cũng là người khai sinh ra h thng Đi hc Cng đng ti Miền Nam trước 1975, theo mô hình Community College Concept ca M, vi đin hình là Đi hc Cng đng Tin Giang thành lp năm 1971 ti M Tho, tiếp theo là Đại học Cộng đồng Duyên hi ti Nha Trang… Nhưng ri sau 1975, cùng chung s phn ca c mt h thng giáo dc tt đp Min Nam b sp đ, mô hình Đi hc Cng đng cũng đã hoàn toàn b chế đ mi làm cho biến th, và mt hết ý nghĩa tâm nguyn ban đu ca người khai sinh sáng lp.

mekong6

Tư liu Ngô Thế Vinh : thư tay ca giáo sư Đ Bá Khê viết t Thành ph Concord, California ngày 29/05/2002

Những năm v sau này, cho dù đã phi sng xa quê nhà, nhưng tm lòng giáo sư Đ Bá Khê vn c luôn đau đáu hướng v "tương lai Đồng bằng sông Cửu Long và vai trò ca Đại học Cn Thơ trong vic bo v và phát trin vùng này"

2. Giáo sư Nguyễn Duy Xuân, ngọn hài đăng trí tuệ Miền Tây, người bạn đồng hành

Đến năm 1970, bước đu xây dng được mt Đi hc Cn Thơ vng vàng, đ có th tr v Sài Gòn tiếp tc các công trình nghiên cu khoa hc và ging dy, giáo sư Phm Hoàng H chính thc mi giáo sư Nguyn Duy Xuân v thay ông, làm Vin trưởng th hai ca Viện Đại học Cn Thơ.

Giáo sư Nguyn Duy Xuân cũng là người Cn Thơ, sinh năm 1925, hơn giáo sư Phm Hoàng H 4 tui, tt nghip Tiến sĩ Kinh tế ti Đi hc Vanderbilt Hoa Kỳ, tr v Vit Nam 1963, giáo sư Lut. Nhn chc Vin trưởng t giáo sư Phm Hoàng H, giáo sư Nguyn Duy Xuân đã n lc phát trin Vin Đi hc Cn Thơ trên mi lãnh vc : t chương trình ging dy, đào to ban ging hun đến xây ct thêm ging đường, phòng thí nghim, thiết lp ký túc xá (như h thng campus) cho sinh viên đến t các tnh xa Min Tây.

Ông là người tiên phong thc hin giáo dc đi hc theo tín ch (credits) thay vì chng ch (certificate) như trước đây ; ging như mô hình h thng Đi hc Hoa Kỳ. Ông còn gi c mt đi ngũ ging viên tr đi du hc, đin hình như anh Trn Phước Đường đi Mỹ tt nghip tiến sĩ ti Đi hc Michigan, sau đó h tr v trường phc v ngành Sinh hc, giáo sư Trn Phước Đường sau này tr thành Vin trưởng Đi hc Cn Thơ t 1989 ti 1997.

Năm 1972, ông cũng đích thân mời nhà nông hc tr Võ Tòng Xuân khi y đang công tác ở Vin Nghiên cu Lúa go Quc tế Los Banos Philippines v trường ging dy. Sau này anh Võ Tòng Xuân k li, khi nhn được thư ca giáo sư Nguyn Duy Xuân : "Anh Nguyễn Duy Xuân nói Đồng bằng sông Cửu Long là cái va ca lúa go nên rt cn nhng nhà khoa hc v nông nghip. Chiến tranh ri có ngày hòa bình, đt nước s cn nhng người như tôi. Đó là mt trong nhng lý do tôi v công tác Đi hc Cn Thơ".

Tiến sĩ Võ Tòng Xuân sau này trở thành mt giáo sư Nông hc danh tiếng, tên tuổi anh Võ Tòng Xuân gn lin vi s tiếp ni phát trin cây Lúa Thn Nông "Doctor Rice",và sau đó anh là Vin trưởng Đi hc An Giang là Đi hc ln th hai ca Đồng bằng sông Cửu Long, sau Vin Đi hc Cn Thơ.

Chỉ trong vòng 9 năm [1966-1975] với công lao xây dng ca hai Vin trưởng tin nhim : giáo sư Phm Hoàng Hvà giáo sư Nguyn Duy Xuân, Viện Đại học Cn Thơ như mt Ngn hi đăng Min Tây, trở thành mt trung tâm đào to và nghiên cu khoa hc, đc bit bước đu ưu tiên phát trin hai lãnh vực Sư phm và Nông nghip, vng vàng sánh bước vi các Vin Đi hc lâu đi khác ca Min Nam, đóng góp cho s thăng tiến ca vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Từ ảo vọng tới thảm kịch

Chỉ my ngày trước biến c 30/4/1975, cũng như giáo sư Phm Hoàng H, giáo sư Nguyn Duy Xuân như mt trí thc dn thân, quyết đnh li và gia cnh du sôi la bng, ông vn can đm nhn chc Tng trưởng B Văn hóa Giáo dc cui cùng ca Vit Nam Cng Hòa. Gi chc v đó chưa đy mt tun l thì chính quyn Min Nam sp đ, Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đu hàng.

Giáo sư Nguyễn Duy Xuân b đưa vào tri tù ci to, sau đó b đưa ra Bc, giam trong tri tù Hà-Nam-Ninh, hu như không có ngày v.

Vn theo anh Võ Tòng Xuân, năm 1983, trong mt ln ra Hà Ni d hp, anh Võ Tòng Xuân đã vô tri Ba Sao đ thăm lại v Vin trưởng ca mình khi còn Vin Đi hc Cn Thơ. Gp li đng nghip, giáo sư Nguyn Duy Xuân rt mng, và dù đang trong nghch cnh tù đy, ông vn đau đáu quan tâm hi han ti hin trng ca Đi hc Cn Thơ, nơi mà ông và giáo sư Phm Hoàng H đã dy công xây dựng.

Tôi, người viết bài này không th không t hi nếu không có 11 năm giam hãm đy đọa đc ác và vô ích ca nhng người cng sn thng cuc, nếu giáo sư Nguyn Duy Xuân, mt tiến sĩ kinh tế tài ba và giàu lòng yêu nước như ông vn tiếp tc li xây dựng Vin Đi hc Cn Thơ vi nhp đ 1966-1975, không biết Vin Đi hc Cn Thơ và Đồng bằng sông Cửu Long s phát trin và tiến xa ti đâu.

Năm 1983 là lần gp g đu tiên ca hai giáo sư cùng tên Xuân sau 1975 tri Ba Sao và cũng là ln cui cùng giáo sư Võ Tòng Xuân được gp li giáo sư Nguyễn Duy Xuân. Tiếp tc b đy i thêm 3 năm na, tng cng 11 năm, giáo sư Nguyn Duy Xuân đã chết trong tù ci to Hà-Nam-Ninh ngày 10/11/1986 trong đói khát và bnh tt không thuc men. Xác ca ông được vùi nông trong nghĩa đa tù ci to trên triền núi phía sau tri tù Ba Sao.

mekong7

Trại tù Ba Sao Hà-Nam-Ninh, Min Bc Vit Nam, nơi trin núi phía sau tri tù là nghĩa đa chôn vùi xác rt nhiu tù nhân ci to có gc t Min Nam sau 1975, thân xác giáo sư Nguyn Duy Xuân được vùi nông trong nghĩa đa tri tù Ba Sao này.

Phải mãi đến tháng 4 năm 2015, gn 30 năm sau, di ct ca giáo sư Nguyn Duy Xuân, mi được người con gái là bà Nguyn Th Nguyt Nga t Pháp v bc mộ, đưa t nghĩa đa tri tù Ba Sao Hà-Nam-Ninh v Chùa Thiên Hưng, qun Bình Thạnh Sài Gòn đ lưu gi ti đây. Trong bui l cu siêu, ngoài các thành viên ca gia đình c Vin trưởng Nguyn Duy Xuân, còn có mt s cu ging hun và các cu sinh viên tt nghip Đi hc Cn Thơ trước 1975 như giáo sư Võ Tòng Xuân, tiến sĩ Nguyn Tăng Tôn (cu sinh viên), tiến sĩ Nguyễn Văn Mn (cu sinh viên), kỹ sư Minh (cu sinh viên), ông Hòa (nhân viên hành chánh), đến tham d bui l.

mekong8

Từ trái, giáo sư Võ Tòng Xuân, bà Nguyn Th Nguyt Nga con gái giáo sư Nguyn Duy Xuân, ôm bình tro ct ca cha, bn trai Alan và mt thân hu [ngun : Võ Tòng Xuân]

Viện Đại học Cần Thơ sau 1975

Thay thế giáo sư Vin trưởng Nguyễn Duy Xuân là ông Phạm Sơn Khai, gc Min Nam tp kết, đng viên cng sn vi hc v"Chuyên ngành Lịch s Đng". Ông Khai được đ c gi chc Vin trưởng và lãnh đo Đi hc Cn Thơ trong sut 13 năm t 1976 ti 1989.

Kể t sau 1975, chính quyn mi với chủ trương mnền giáo dc "hng hơn chuyên" nên học trình ca Đi hc Cn Thơ, cũng như toàn h thng các Đi hc Min Nam đã có thêm môn hc chính tr cưỡng bách "Chủ nghĩa Mác Lê và Tư tưởng H Chí Minh". Một môn hc mà "thy không mun dy, trò không muốn hc" nhưng vn c được duy trì cho đến ngày hôm nay.

mekong9

Những Hiu trưởng Vin Đi hc Cn Thơ t ngày thành lp ti nay : t trái, 1. Giáo sư Phm Hoàng H, 1966-1970 ; 2. Giáo sư Nguyễn Duy Xuân, 1970-1975 ; 3. Ông Phm Sơn Khai, 1976-1989 ; 4. Giáo sư Trn Phước Đường, 1989-1997 ; 5. Tiến sĩ Trn Thượng Tun, 1997-2002 ; 6. Tiến sĩ Lê Quang Minh, 2002-2006 ; 7. Giáo sư Nguyn Anh Tun, 2007-2012 ; 8. Tiến sĩ Hà Thanh Toàn, 2013 đến nay. [ngun : tư liu Lê Anh Tuấn]

Ngót na thế k45 năm sau ngày thống nht đt nước, trên toàn cõi Vit Nam vn chưa có được mt nn "t tr đi hc". Quá sớm đ nói ti dân ch hóa đt nước, khi mà các Đại học như nhng "think tank" vẫn còn b chi phi lãnh đo bi nhng Chi b Đng cng sn.

mekong10

Giáo sư Võ Tòng Xuân mời giáo sư Phm Hoàng H tham gia chuyến kho sát Đng Tháp Mười của Đi hc Cn Thơ, tháng 3/1981. T trái, Tiến sĩ Trn Thượng Tun, Tiến sĩ Nguyn Th Thu Cúc (b che), Thạc sĩ Đ Thanh Ren, Giáo sư Võ Tòng Xuân, Giáo sư Trn Phước Đường, mt cán b Phân vin Qui hoch, Giáo sư Phm Hoàng H, mt cán b tnh Đng Tháp. [ngun : tư liu Võ Tòng Xuân]

Qua một email, anh Võ Tòng Xuân k li : "Tôi nh mãi giáo sư H trong chuyến đi đó, ông rt k v vn đ ăn ung, đem theo đ ăn và bình ton đng nước ung riêng".

3. Giáo sư Phạm Hoàng Hộ sinh nhật 80

Tháng 7 năm 2009, một s môn sinh đã t chc ti Montréal mt lễ mng sinh nht 80 tui ca giáo sư Phm Hoàng H, cùng vi mt bc tượng được đem ti tng thầy vi phát biu đy xúc đng ca mt môn sinh : "Bức tượng không phi ch là hình nh ca mt giáo sư Thc Vt đáng kính mà còn là biu tượng ca người trí thc Miền Nam, đã hiến trn đi mình cho khoa hc, hết sc khiêm tn so vi tài năng ca mình và nht là hết lòng yêu quê hương đt nước".

mekong11

Giáo sư Phạm Hoàng H bên bc tượng bán thân do mt điêu khc gia người Canada là bác sĩ Megerditch Tarakdjian thc hin nhân dp sinh nht th 80 do mt s môn sinh t chc ti Montréal, Canada.

Cũng rất ý nghĩa, trong bui hp sinh nht y, bác sĩ Tăng Quang Kit đã đc li chúc ca giáo sư Phùng Trung Ngân, đnh cư ti California, người sáng lp ra B môn Sinh môi hc (Ecology Department) cũng là Khoa trưởng Đại học Khoa Hc Saigon t 1973-1975, là bn đng môn và cùng tui vi giáo sư Phm Hoàng H :

"Anh Hộ thân mến, tôi thành thật cám ơn Anh Ch và gia đình đã cho phép tôi gi bài phát biu trong bui l long trng này. Vi 80 tui đi, Anh đã đóng góp mt công trình đ s v Cây C Vit Nam đng thi vi vic hướng dn sinh viên yêu Thc vt và Thiên nhiên Vit Nam.

Là người cộng tác gần gũi vi Anh trong công tác giáo dc sinh vt cho lp tr Việt Nam tôi đã thy s tn ty vi ngh nghip ca Anh và lòng hăng say nghiên cu ca Anh. Kết qu là công trình nghiên cu vĩ đi v Cây C Nam Vit Nam và nht là công trình b sung đy đ Cây cỏ toàn b Việt Nam vi các mu cây quý báu đang b b quên trong Vin Tho Tp Paris.

Trước năm 1975 Anh và tôi thường dn sinh viên đi thc tp Lâm Đng-Đà Lt, cho các em leo lên đnh Lâm Viên, mt trong nhng ngn núi cao khong 2000m min Nam, chúng ta thường ước mong khi hòa bình tr li s cùng nhau ra min Bc kho sát Cây c Đnh Fan Xi Pan cao hơn 3000m Hoàng Liên Sơn. Rt tiếc đến ngày hôm nay ước mong ca chúng ta chc không bao gi thc hin được. Tuy nhiên Anh đã t mình tiếp xúc vi đnh Fan Xi Pan qua các mẫu cây còn lưu tr ti Vin tho Tp Paris và cũng t đó hình thành b công trình Cây Cỏ Vit Nam cho Khoa học.

Tôi rt may mn là cng tác viên thân cn ca Anh trong nhiu năm nên đã hc được tính chu đáo trong nghiên cu, s tn ty trong ging dy và lòng say mê nghiên cu Thiên nhiên Vit Nam".

Di chúc Giữ xanh Đất Mẹ

Trong Quyển cui cùng ca b sách Cây Cỏ Vit Nam [Quyển III, Tp 2] xut bn ti Montréal 1993, ch vi hai trang Thay lời ta, giáo sư Phạm Hoàng H đã đ li mt Thông đip, cũng có th coi như mt Di chúc cho Vit Nam.

"Thực-vt-chúng Vit Nam có l gm vào 12.000 loài. Đó là ch k các cây có mạch, nghĩa là không k các Rong, Rêu, Nm.

Đó là một trong nhng thc-vt-chúng phong phú nht thế gii. S phong phú y là mt dim phúc cho dân tc Vit Nam. Vì như tôi đã viết t 1968, Hin hoa là ân nhân vô giá ca loài người. Hin hoa cho ta ngun thức ăn căn bn hàng ngày ; Hin hoa cung cp cho ta, nht là người Vit Nam, nơi sinh sng an khang. Biết bao cuc tình duyên êm đp khi đu bng mt miếng Tru, mt miếng Cau. Bao nhiêu chúng ta đã không chào đi bng mt mnh Tre đ ct rún, ri nhao ? Lúc đầy ngun sng lúc nhàn ri, chính Hin hoa cung cp cho loài người thc ung ngon lành đ say sưa cùng vũ tr. Lúc m đau, cũng chính cây c giúp cho ta dược tho hiu linh.

Các điều y rt đúng hơn vi chúng ta, người Vit Nam mà rt nhiu nơi còn sống với mt nn văn minh da trên thc vt.

Nhưng ân nhân ca chúng ta y đang b him họa biến mt, vì rng nước ta đã lùi dưới mc đ an toàn, đt màu m b soi mòn mt mt din tích ln, và cnh sa mc đang bành trướng mau l. Đã đến lúc theo nhc ca một bài ca, ta có th hát :

"Thn dân nghe chăng ? Sơn hà nguy biến. Rng dày nào còn, Xoi mòn đang tiến... Đâu còn muôn cây làm êm m núi sông". 

[Ghi chú của người viết : bài ca Hi ngh Diên Hng, nhc ca Lưu Hu Phước, li : Huỳnh Văn Ting - Mai Văn B - u Hu Phước].

Kho tàng thực vt y chúng ta có phn s bo tn. S bo tn và phc hi thiên nhiên nước ta rt là cp bách. Nó có th thc hin, vì mi người ca chúng ta, dù ln dù nh đu có th góp phn vào s bo tn y. Bng nhng c ch nh nht hàng ngày, sự đóng góp ca chúng ta quan trng không kém.

Không quăng bậy mt tia la, mt tàn thuc, là ta góp phn tránh nn cháy rng. Không đn by mt cây, là ta bo v Thiên nhiên ca ta. Trng cây là phn s ca chính quyn hay ca các Công ty gy rng. Nhưng quanh nhà chúng ta, chúng ta có th tìm trng mt cây l, đc bit, hiếm ca vùng hay ch Vit Nam.

Dân ta yêu cây hoa-king, nhưng các nhà nhàn ri có th trng cây l, đc bit, cũng là mt thú không kém hay đp. Các th xã nên có mt công viên hay vườn bách tho, không ln thì nh đ khoe các cây hay ca vùng, không bt buc là cây hu ích hay đp. Cây Dó đâu có gì l ? Nhưng nó là nim t hào cho dân tc vì t Hng Bàng, dân ta đã biết ly trm t nó. C ngàn loài cây khác ch Vit Nam mà thôi ! Các cây này có thể trng như cây che bóng mát da l. Các làng, các qun, các tnh nên to phong trào trng nhiu loài lý thú như vy. Ta không cn đi các lâm vin, khu d tr đ bo v tài nguyên quý báu cho thế h sau, mà ta cũng có th chính mình góp phần vào s bo v y. Trng các cây l, đc bit y còn là mt yếu t quến [ch giáo sư Phm Hoàng H theo cái nghĩa quyến rũ] du khách quan trng : Lan Thủy tiên hường Dendrobium amabile ca ta, ch mt Vườn Bách tho ngoi quc trng được và h t hào đến đi đã ghi trong "Sách ghi quán quân thế gii 1988".

Hàng năm ta có thể tuyên dương nhà nào đã trng cây hay, l. Tt nhiên là công vi nước nhà mi trông không bng nhng ai đã đem Rhizobium vào đ tăng năng xut đu nành, đã trng được cây Dó tạo trm, đã du nhp lúa Thn nông hay Nho. Nhưng nếu c ngàn người, c triu người đóng góp cho non nước nhng "nh-nhen" [ch giáo sư Phm Hoàng H theo cái nghĩa nh nht], c triu cái nh-nhen chc chn tr nên mt khi đ s.

Đóng góp lớn, tôi vn cho là việc khó. Tôi quý các đóng góp nh, hng ngày mà ai cũng làm được. Nó hay hơn. K sĩ, theo tôi không phi ch là nhng k đã làm được nhng chuyn ln. Đóng góp nhng chuyn nh hàng ngày cũng là hành đng ca mt k sĩ, k sĩ vô danh. K sĩ vô danh cao quý không kém. Với nhng đóng góp nh y, chc chn bn không làm bun lòng cho T Quc và không thn vi Non Sông. 

[lược dn Thay Li Ta, bộ sách Cây Cỏ Vit Nam, Quyển III, Tp 2].

Qua "Di chúc" ấy ca giáo sư Phm Hoàng H, t nay môn Sinh hc Thc vt không còn là lý thuyết mà đã đi vào đi sng ; Giữ Xanh Đt M phải là kim ch Nam cho mi trình đ giáo dc t Tiu hc ti Đi hc, c trong công dân giáo dc, là giá tr ph quát và xuyên sut cho mi th chế chính tr và c trên tm vóc toàn cu là Giữ Xanh Trái Đất này (Keep this Planet Green).

Thay cho một kết từ

Giáo sư Phm Hoàng H đã xem b sách "Cây Cỏ Vit Nam là công trình ca đi tôi" và giáo sư đã đ tng toàn s nghip y cho :

"Những ai còn sng hay đã chết trong tù vì tháng Tư năm 1975 đã quyết định li đ tiếp tc dâng góp cho đt nước.

Tặng giáo sư Nguyn Duy Xuân nguyên vin trưởng Đại học Cn Thơ, mt ngày 10/XI/1986 ti tri Ci To Hà-Nam-Ninh.

Tặng hương hn nhng ai trên Biển Đông đã chết nghn ngào".

Bài viết này như li cu nguyn gi tới hương linh các giáo sư Nguyn Duy Xuân, giáo sư Phm Hoàng H, giáo sư Đ Bá Khê - nhng nhà khoa hc vi nhân cách ln, nhng k sĩ khí phách biu tượng ca gii trí thc Min Nam, đã đi hết chng đường đau kh vi trn đi cng hiến trong mt giai đoạn vô cùng đen ti ca đt nước. Viết trong ni xúc đng, cùng vi nén nhang tưởng nh, nghĩ ti câu thơ ca thi hào Nguyn Du : Thác là thể phách còn là tinh anh. Tấm gương ca các thầy vn c mãi là Ngn Hi Đăng soi sáng và dn đường cho Đồng bằng sông Cửu Long đang như mt con tàu lạc hướng sp đm, s vượt qua mi sóng gió, vào được bến đ an toàn. Và cũng ước mong mt ngày nào đó "hoa sẽ n trên đường quê hương", và rồi ra trên mt đt nước có t do dân ch, s có mt tượng đài ca giáo sư Phm Hoàng H trên đỉnh Fan Xi Pan cao hơn 3000 mét Hoàng Liên Sơn đ các thế h môn sinh tiếp tc được thầy H hướng dn ti đó kho sát Cây C và hoàn tGiấc Mơ Vit Nam của thầy.

Ngô Thế Vinh

Đồng bằng sông Cửu Long 30/4/ 2020
[Chân Dung VHNT & VH, V
iệt Ecology Press 2017]

Tham khảo :

1. Giáo sư Phạm Hoàng H & Giáo sư Nguyn Duy Xuân đi vi vic hình thành và phát trin Vin Đi hc Cn Thơ (1966 - 1975) ; Phm Đc Thun ; Tp san Xưa và Nay, s 439 tháng 11/2013 ; 

2. Vị Tng trưởng quyết không ri Quê hương, Trung Hiếu, Báo Thanh Niên 28/04/2015 ; 

3. Anh chị Thủy - Thu Vân thăm thầy Phm Hoàng H ;

4. Giáo sư Phm Hoàng H, mt người thy ca tôi, Lê Hc Lãnh Vân, Một Thế Gii 02/02/2017 ;

5. Đại hc cng đng được thành lp trước 1975, Giáo sư Đ Bá Khê, Đc san Tin Giang, July 1998.

Additional Info

  • Author Ngô Thế Vinh
Published in Diễn đàn

Hủy hoại di sản vì lợi ích nhất thời, cái giá phải trả sẽ quá đắt trong tương lai

Loạt bài điều tra độc quyền đăng tải trên một tờ báo thời gian qua đã khiến dư luận dậy sóng về một thực trạng đáng báo động hiện nay.

disan1

Nhiều di tích, danh thắng thuộc hàng di sản quý hiếm của quốc gia đang bị tàn phá bởi những dự án núp bóng "du lịch tâm linh", "du lịch sinh thái" do những "liên minh ma quỷ" hay những thế lực kinh doanh thuộc nhóm "bất khả xâm phạm" thao túng.

Đó là chuyện nhiều di tích, danh thắng thuộc hàng di sản quý hiếm của quốc gia đang bị tàn phá bởi những dự án núp bóng "du lịch tâm linh", "du lịch sinh thái" do những "liên minh ma quỷ" hay những thế lực kinh doanh thuộc nhóm "bất khả xâm phạm" thao túng. Những dự án như thế đang biến những di sản chung của cả cộng đồng, dân tộc thành tài sản riêng, sinh lời vô tận mà vốn liếng bỏ ra không tương xứng với nguồn lợi chủ đầu tư thu được.

Vẫn biết, đất nước muốn phát triển rất cần sự chung tay của cả xã hội, đặc biệt là vai trò của các doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế tư nhân. Nhưng phát triển phải đi đôi với bảo vệ, giữ gìn những giá trị đã trở thành di sản từ ngàn đời nay của đất nước. Nếu không quan tâm đến điều này thì dẫu sau này đất nước có trở nên dư giả cũng chẳng khác gì anh trọc phú, lắm tiền bạc nhưng lại nghèo về văn hóa.

Đã không ít lần các vị lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước nhấn mạnh : Kiên quyết không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế !

Tuy nhiên, từ ý chí và quyết tâm của lãnh đạo cấp cao đến hành động thực thi của cấp dưới là cả một khoảng cách xa vời. Nhiều di sản thiên nhiên cũng như môi trường sinh thái nói chung đang bị đe dọa bởi những dự án tuy rất kêu về mặt lý thuyết, nào là du lịch sinh thái, du lịch tâm linh, góp phần phát triển kinh tế địa phương,… nhưng thực chất là chiếm dụng đất đai ; quá trình vận hành lại góp phần hủy hoại môi sinh vì lợi ích doanh nghiệp, lợi ích nhóm.

Mới đây nhất, mạng xã hội lại dậy sóng khi một nhà báo kêu gọi cộng đồng tẩy chay nhà hàng - khách sạn mang tên Panorama do tư nhân xây trái phép trên đèo Mã Pí Lèng, danh thắng quốc gia rất nổi tiếng ở Hà Giang.

Lời kêu gọi tẩy chay sau 5 giờ đăng tải trên tài khoản cá nhân đã nhận được hơn 9.000 lượt like và 3.400 lượt chia sẻ. Cư dân mạng giận dữ, truyền tải mạnh mẽ thông điệp "Nếu thực sự yêu Mã Pí Lèng, đừng cho những kẻ phá hoại Mã Pí Lèng cơ hội kiếm tiền".

Điều đó chứng tỏ mối quan tâm rất lớn của cộng đồng về việc bảo tồn những di tích, danh thắng quốc gia trước âm mưu hủy hoại của con người vì lợi ích kinh tế trước mắt.

Ngay sau đó, đồng loạt nhiều tờ báo trong nước lên tiếng về dự án trái phép này.

Nhưng kỳ thủy, cách đây gần 4 tháng, ngày 15/6 Truyền hình Người đưa tin đã mở màn loạt bài với tựa đề nóng bỏng : "Hãy cứu đỉnh Mã Pí Lèng : Công trình không phép xâm hại di sản thiên nhiên".

Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là tiếng kêu cứu của Truyền hình Người đưa tin lúc đó chưa đủ sức lan tỏa trong dư luận để bây giờ từ sự khơi gợi của một nhà báo, vấn đề một lần nữa được đặt lên bàn dư luận, nóng ran.

Vậy ai đã và đang hủy hoại vẻ đẹp tự nhiên, hùng vĩ của danh thắng quốc gia Mã Pí Lèng ?

disan2

Chủ nhân của tòa nhà trái phép bằng bêtông 7 tầng xấu xí bên hông con đèo nổi tiếng nơi vùng đất địa đầu tổ quốc là bà Vũ Ngọc Ánh, có hộ khẩu thường trú tại thành phố Hà Giang. Công trình này xây từ năm 2018 trên đất canh tác nông nghiệp hàng năm của người dân xã Pả Vi, hoàn thành vào đầu năm 2019.

Điều không thể hiểu nổi là cho đến nay, mặc dù đã đưa vào sử dụng nhưng công trình vẫn chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (vẫn đang là đất trồng trọt, chưa chuyển đổi mục đích sử dụng) ; chưa được cấp giấy chứng nhận đầu tư ; chưa được cấp phép xây dựng ; chưa có văn bản thỏa thuận đồng ý của Bộ Văn hóa - thể thao và du lịch [1].

Dù là một công trình trái phép với 4 không như thế, nhưng xem ra chính quyền địa phương đang rất muốn hợp thức hóa dự án này về mặt pháp lý.

"Công trình này cho du khách có điểm ngắm hẻm vực sông Nho Quế. Huyện từ lâu đã muốn đầu tư điểm dừng chân này nhưng không có kinh phí nên khi tư nhân muốn làm, chúng tôi rất chào đón, không kịp giải quyết thủ tục hồ sơ", chủ tịch UBND huyện Mèo Vạc nói [2].

Bí thư Huyện ủy huyện Mèo Vạc cũng khẳng định : "Đây là công trình trong diện thu hút đầu tư, 100% là vốn đầu tư của tư nhân. Về cơ sở pháp lý thì tổ chức Unesco cũng đề xuất tỉnh cho xây dựng điểm dừng chân ở vị trí đấy. Nhưng vì một số thủ tục pháp lý chưa hoàn thiện nên huyện cũng đang yêu cầu chủ đầu tư làm thủ tục hoàn thiện chuyển đổi đất đai cho phù hợp" [3].

Một tiền lệ nguy hiểm, đe dọa cảnh quan danh thắng đang hiện hữu. Nếu tòa nhà Panorama của bà Vũ Ngọc Ánh được hợp thức hóa, ai dám bảo sẽ không có những công trình tương tự trong tương lai ăn theo ?

Trước đó, tại khu danh thắng này đã có dự án nâng cấp điểm dừng chân ngắm cảnh trên đèo Mã Pí Lèng do Sở Văn hóa thể thao và du lịch Hà Giang và huyện Mèo Vạc làm chủ đầu tư. Công trình được khởi công từ tháng 3/2014.

Khi thực hiện dự án, toàn bộ mỏm núi được cho là nơi lý tưởng nhất để ngắm dòng Nho Quế biếc xanh huyền thoại và hẻm vực Tu Sản đã bị san phẳng. Thay vào đó là một mảng sân bêtông khổng lồ với dãy lan can vô hồn được "đặt tên" mỹ miều là "vọng cảnh đài" (đài quan sát) để du khách dừng chân ngắm cảnh" được an toàn" [4].

Có lẽ đấy là tiền đề cho dự án xây dựng công trình nhà nghỉ, nhà hàng Panorama trái phép đang khiến dư luận giận dữ.

Một công trình đồ sộ thi công trái phép suốt gần hai năm trời trước sự "thờ ơ" của chính quyền địa phương và ngành chức năng.

Người có trách nhiệm như ông Lâm Tiến Mạnh, Phó giám đốc Sở Văn hóa thể thao và du lịch Hà Giang, kiêm Trưởng Ban quản lý Công viên địa chất toàn cầu - Cao nguyên đá Đồng Văn mà cũng nói rằng, không nắm rõ việc công trình này vi phạm vào di tích hay công viên địa chất hay không.

Khi phóng viên đề nghị cung cấp các văn bản liên quan đến việc kiểm tra, đôn đốc xử lý công trình vi phạm thì ông Mạnh từ chối với lí do trong văn bản có nhiều "thông tin nhạy cảm", mong phóng viên thông cảm [5].

Cũng theo phản ánh của Truyền hình Người Đưa tin, "chống đỡ phía sau" cho đại công trình xâm hại di sản này là một vị có thế lực ở địa phương.

Vị có thế lực ở địa phương ấy là ai ? Liệu rồi đây nó có mù mờ và chìm lỉm như nhân vật "lão phật gia" trong vụ gian lận thi tốt nghiệp Trung học phổ thông năm 2018 vẫn đang khiến dư luận sôi sục, bất bình qua cách xử lý lươn lẹo, coi thường dư luận của Hà Giang ?

Ai đang buông lỏng quản lý, bao che cho công trình trái phép xâm hại Mã Pí Lèng và Công viên địa chất toàn cầu - Cao nguyên đá Đồng Văn ? Cái sự "nhạy cảm" mà các vị nói ở đây là gì ?

Xót xa thay cho những danh thắng như Mã Pí Lèng - "trái tim" cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) - đang bị đe dọa bởi lợi ích kinh tế trước mắt của cá nhân hay của một nhóm người nhân danh phát triển kinh tế du lịch địa phương.

Cầm vàng mà không biết giữ sẽ có ngày vàng vuột khỏi tay. Cái cách chúng ta đang đối xử với những di sản tự nhiên vô giá của đất nước cũng chẳng khác gì kẻ có vàng mà không biết giữ.

Đến một ngày nào đó, con cháu chúng ta sẽ phải trả giá cho những hành động thiển cận của cha anh họ. Lúc đó dẫu nuối tiếc, phỏng có ích gì ?

Nguyễn Duy Xuân

Nguồn : Văn Hóa Nghệ An, 14/10/2019 

Nguồn tham khảo :

[1]. https://dulich.tuoitre.vn/toa-nha-trai-phep-tren-deo-ma-pi-leng-dan-mang-gian-du-chinh-quyen-muon-hop-thuc-hoa-20191003202609719.htm?fbclid=IwAR1R5PHZ6s_1nmeUOVE9H2ebBFGzPbH-2LwFp_AyD3wLhuY6nXk1So5sr8I

[2]. https://vietnamnet.vn/vn/kinh-doanh/thi-truong/dan-mang-buc-xuc-keu-goi-tay-chay-khach-san-7-tang-tren-deo-ma-pi-leng-573896.html

[3]. http://tv.nguoiduatin.vn/3/bai-2-lanh-dao-huyen-meo-vac-vo-tam-voi-di-san-1304.html

[4]. https://dulich.tuoitre.vn/du-lich/danh-thang-ma-pi-leng-dung-truoc-thach-thuc-635755.htm

[5]. http://tv.nguoiduatin.vn/3/bai-1-cong-trinh-khong-phep-xam-hai-di-san-thien-nhien-1279.html

Published in Diễn đàn