 | Tổng quan: | 3065190 |
1. Những giải thưởng văn chương theo chủ đề, theo đề tài như giải thưởng văn chương viết về công nhân, giải thưởng văn chương viết về sinh đẻ có kế hoạch... thì tiêu chí đề tài là hàng đầu. Còn với văn chương chung của nhân loại, giải văn chương nào cũng chỉ có hai tiêu chí để xem xét trao giải và chỉ hai tiêu chí mà thôi.
Vũ Lập Nhật : tác giả nhận Giải thưởng thơ Văn Việt 2019 - Ảnh minh họa
Một. Phát hiện cho nền văn học những tài năng mới có cá tính sáng tạo, có giọng điệu mới, có sức vóc để sẽ có một đời thơ, đời văn khỏe khoắn. Giải thưởng Tự Lực Văn Đoàn phát hiện cho văn chương Việt Nam những tên tuổi, những đời thơ, đời văn bền bỉ, sang trọng Anh Thơ, Nguyên Hồng, Tế Hanh. Giải Prix des Critiques của các nhà phê bình văn học Pháp phát hiện ra Françoise Sagan qua việc trao giải thưởng cho cuốn tiểu thuyết đầu tay của bà, Bonjour Tristesse (Chào Nhé, Nỗi Buồn).
Hai. Khuyến khích khuynh hướng tìm tòi sáng tạo. Trao giải thưởng cho tác phẩm nào là ban giám khảo nhằm khẳng định giá trị phong cách nghệ thuật của tác phẩm đó, khuyến khích khuynh hướng tìm tòi của tác giả đó.
Nhưng dường như giải thưởng thơ Văn Việt của Văn Đoàn Độc Lập Việt Nam không cần, không chấp hai tiêu chí này.
Giải thưởng thơ Văn Việt quả có trình làng đôi ba cái tên mới như Phapxa Chan, Vũ Lập Nhật, Nguyễn Thị Anh Thư... Ngoài sự chào đón của ban giám khỏa Văn Việt ra, những cái tên mới này chưa tạo được niềm tin và hi vọng nhưng đã tạo ra nỗi băn khoăn lo lắng khôn cùng ở những tấm lòng quan tâm đến Văn Việt.
Năm thí sinh thơ được vào chung khảo cuộc thi thơ Văn Việt lần thứ tư, năm 2018, được ban giám khảo Văn Việt đánh giá :
"Đó là năm gương mặt thơ đang trong thời kỳ sáng tạo sung mãn và có những đóng góp giá trị, độc đáo cho thơ hiện đại của Việt Nam, cả về phương diện cảm hứng sáng tác mới mẻ, giàu có ; ngôn ngữ cách tân, bút pháp hiện đại, đậm chất suy tưởng. Dù đến với thơ từ những chân trời mỹ cảm khác nhau, mỗi người một phong cách, nhưng họ đều thổi một luồng gió trẻ trung, mạnh mẽ và nóng hổi của thời đại với những trăn trở, uẩn khúc hiện thực vào trong khung cửa sổ hẹp của thơ ; đưa thơ đồng hành với số phận Con Người và trở về với ý nghĩa ban đầu của nó là bản anh hùng ca bất diệt của cái Đẹp trong một thế giới khắc khoải và suy tàn. Đọc các sáng tác của những nhà thơ này, chúng ta có quyền hy vọng về sự cần thiết của thơ, như sự cần thiết của một giọng nói, một gương mặt, một hơi thở ấm giữa đêm lạnh và tại sao không, hy vọng về tương lai đẹp đẽ của thơ trong lúc thơ hiện nay đang bị độc giả yêu thơ quay lưng rẻ rúng".
Và đánh giá về người được giải nhất :
"Thơ Vũ Lập Nhật cho chúng ta một cảm giác mất thăng bằng, một thế đứng chông chênh nguy hiểm, như thể khi bước vào thế giới thơ của Vũ Lập Nhật là chúng ta đang bước vào một thế giới khác, một thế giới song song không biên giới ; ở đó, trật tự, định luật vạn vật hấp dẫn, sự sáng suốt của lý tính như bị thách thức. Trong lúc nhiều nhà thơ còn say sưa triết lý ba hoa, hoặc than mây khóc gió trên một niềm tin vững chắc về tính tất yếu hiển nhiên của đời sống hữu hạn, Vũ Lập Nhật đem đến một thứ Thơ hoàn toàn khác ; ở đó, cái chất liệu làm nên Thơ là ngôn ngữ bị đem ra xét hỏi và cũng qua đó, ngôn ngữ mới được trả lại bản chất đích thực ban đầu của nó : đó là tiếng vọng của sự im lặng.
Đọc thơ Vũ Lập Nhật cho chúng ta niềm vui thú của sự khám phá những cái bất ngờ, bất định giống như một người gặp những ngã rẽ không báo trước trên con đường quen thuộc, nó vừa bất trắc nhưng vừa mời mọc kêu gọi. Những du khách đã quen ngồi sau một tay lái sẽ không có được cái cảm giác của một sự hồi hộp, lưỡng lự hay liều lĩnh đó bởi khi đó, Vũ Lập Nhật đem vào trong thơ một chiều kích khác của ngôn ngữ, đó là một sự triển khai hình ảnh trong trường ngôn ngữ (Jacques Lacan), là sự mơ hồ cấu thành của thông điệp thi ca (R. Jakobson), là thứ ngôn ngữ biểu tượng của Roland Barthes. Đó là những bài thơ không viết hoa".
Đọc lời đánh giá, khẳng định của ban giám khảo về những tài năng được giải thưởng thơ Văn Việt, người đọc vừa choáng ngợp trước ngôn từ lấp lánh, rổn rảng, đại ngôn đến sáo rỗng : "đưa thơ đồng hành với số phận Con Người và trở về với ý nghĩa ban đầu của nó là bản anh hùng ca bất diệt của cái Đẹp trong một thế giới khắc khoải và suy tàn".
Vừa ngơ ngác trước câu chữ cao siêu như hù dọa người đọc, như trưng, như lòe thứ ngôn từ tưởng là uyên bác nhưng là ngôn từ sáo rỗng nên câu chữ trở thành lảm nhảm, tối nghĩa :
"Những du khách đã quen ngồi sau một tay lái sẽ không có được cái cảm giác của một sự hồi hộp, lưỡng lự hay liều lĩnh đó bởi khi đó, Vũ Lập Nhật đem vào trong thơ một chiều kích khác của ngôn ngữ, đó là một sự triển khai hình ảnh trong trường ngôn ngữ (Jacques Lacan), là sự mơ hồ cấu thành của thông điệp thi ca (R. Jakobson), là thứ ngôn ngữ biểu tượng của Roland Barthes".
Vừa kinh ngạc trước những tài thơ sừng sững mà bấy lâu không được ai biết đến : "sáng tạo sung mãn và có những đóng góp giá trị, độc đáo cho thơ hiện đại của Việt Nam, cả về phương diện cảm hứng sáng tác mới mẻ, giàu có ; ngôn ngữ cách tân, bút pháp hiện đại, đậm chất suy tưởng".
Tài đến thế là cùng ! Có lẽ Rabindranath Tagore, Pablo Neruda khi nhận giải thưởng Nobel cũng không được hội đồng giám khảo văn chương của Hoàng gia Thụy Điển đánh giá cao đến như vậy.
2. Nhưng có đúng vậy không ? Đất nước đang vật vã chống trả giặc nội xâm tham nhũng và giặc ngoại xâm cướp đất, cướp biển. Người dân đang ai oán trong thân phận dân oan. Từ vài triệu dân oan vật vờ qua các thời Xô Viết Nghệ Tĩnh, thời cải cách ruộng đất, thời cải tạo tư sản, thời Nhân Văn – Giai Phẩm, thời xét lại chống đảng, thời tập trung cải tạo sau 30/4/1975 đến gần trăm triệu người dân Việt Nam hôm nay đều mang thân phận dân oan trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Dân oan chính trị. Dân oan kinh tế. Dân oan tôn giáo. Dân oan máu xương. Dân oan đất đai. Dân oan phẩm giá. Những nhà thơ được ban giám khảo thơ Văn Việt nhìn nhận là "đồng hành với số phận Con Người" và "thổi một luồng gió trẻ trung, mạnh mẽ và nóng hổi của thời đại" có đau đáu với nỗi bất an của nước, có chia sẻ với nỗi mất mát của dân không ?
Câu trả lời đương nhiên phải tìm trong bài viết của người được giải nhất thơ Văn Việt 2018. Và đây, giải nhất thơ Văn Việt 2018.
10, 11, 12
Tôi ẩn náu trong những ngày cuối cùng của tháng mười
trong chiếc vỏ mỏng manh như
một tờ giấy đã bị thấm ướt nước
tôi co ro như con thú hoang sợ mất nơi cư ngụ
trước móng vuốt rình rập của kẻ thù tháng mười một
tôi đốt lửa suốt ngày để giờ của nó đừng đến
lập hàng rào dây thép gai ngăn sự thám thính của phút
xịt một mùi mà bọn giây thấy khó chịu
nhưng…
tháng mười hai như con hổ đói
đã ngồm ngoàm xơi tái con mồi tháng mười một
và nuốt luôn chút thịt vụn của tháng mười
tôi ngồi trong bụng nó
và biến thành chất tiêu hóa tháng ngày
dù tất cả đều không có vị
tựa món ăn được chế biến từ tay đầu bếp
đã mất đi chiếc lưỡi tinh tường
Thời đại chính là thời gian chúng ta đang sống. Nhà thơ đã "thổi một luồng gió trẻ trung, mạnh mẽ và nóng hổi của thời đại" vào thơ sao lại phải lẩn trốn thời gian vậy ? Đốt lửa xua đuổi giờ. Căng dây thép gai ngăn chặn phút. Xịt mùi chống trả giây. Thời gian là tài sản vô giá, là của cải, tiền bạc vật chất và mỗi người đang có mặt trong cuộc đời đều hối hả, vội vã tận dụng, khai thác thời gian để làm việc, sáng tạo, đóng góp cho cuộc đời. Sao người đã "thổi một luồng gió trẻ trung, mạnh mẽ và nóng hổi của thời đại" vào thơ lại coi thời gian đang đến như kẻ thù để rồi phải co ro ẩn nấp, dúm dó trốn vào cái tôi lạc lõng vậy ?
tôi co ro như con thú hoang sợ mất nơi cư ngụ
trước móng vuốt rình rập của kẻ thù tháng mười một
10, 11, 12 là ba tháng cuối cùng của năm. Tháng mười sợ tháng mười một đến. Tháng mười một lại sợ tháng mười hai đến. Khi bước vào tháng mười hai đương nhiên sẽ sợ năm mới đến. Chúc mừng năm mới là câu được viết bằng tất cả mọi ngôn ngữ trên thế giới. Đón chờ, mong mỏi cái mới là điều bình thường, là qui luật của tự nhiên, từ cây cỏ, muôn thú đến con người. "Tất cả của cải trên đời là của người khác. Chỉ có thời gian là của ta", một nhà triết học Hy Lạp thời cổ đại nói như vậy. Chỉ những kẻ sống vật vờ, co ro, dúm dó, vô tích sự mới sợ thời gian, mới chối bỏ thời gian.
Những bài viết của Vũ Lập Nhật đều kể lể sự việc. Sự việc vụn vặt của hành vi. Sự việc bế tắc, lê thê của tâm trang. Không có những câu, những từ lóe sáng của tư duy mạch lạc như "Một tiếng chim kêu sáng cả rừng" (Khương Hữu Dụng) để có thể dẫn ra từng câu, từng câu. Vì vậy muốn dẫn Vũ Lập Nhật phải dẫn cả đoạn dài, cả bài.
Một cuộc đối thoại
Tôi để bức thư mình vừa viết
vào một chai rượu rỗng
rồi đặt nó trong bồn tắm đầy nước và xà phòng
ngày qua ngày
chờ đợi sự phản hồi
Tôi đặt những chiếc áo nằm chồng lên nhau
và bắt đầu cho những chiếc quần làm tình với những chiếc quần
tôi chứng kiến hàng chục cuộc ái ân như thế
khi nằm trần truồng một mình và
tôi khóc…
Tôi luồn lưỡi của mình
vào lỗ tròn của những đĩa nhạc cổ điển
xuyên thủng qua Erik Satie,
xuyên thủng qua Beethoven…
…qua Rachmaninoff
Và mỗi lần tắm rửa sau những cuộc hoan lạc ấy
tôi đều nhận được một bức thư
đặt trong một chai rượu rỗng
trôi từ đại dương nào về bồn tắm đầy nước và xà phòng
ngày qua ngày
nhưng tôi chẳng bao giờ mở nắp để đọc chúng
Cố theo dõi sự việc : Để bức thư vừa viết vào chai rượu. Đặt chai rượu trong bồn tắm. Lại đặt những chiếc áo chồng lên nhau"... Nguời đọc vô cùng kinh ngạc thấy người đàn bà "đồng hành với số phận con người" lại như người hoang tưởng bệnh hoạn :
và bắt đầu cho những chiếc quần làm tình với những chiếc quần
tôi chứng kiến hàng chục cuộc ái ân như thế
khi nằm trần truồng một mình và
tôi khóc…
Tất cả những bài viết được gọi là thơ của Vũ Lập Nhật đều về cái Tôi khép kín, tù túng, quẩn quanh, bế tắc, thối rữa. Cái Tôi đó quá lạc lõng giữa thời đại văn minh tin học, quá xa lạ với cuộc sống bề bộn của đất nước, với cuộc sống tất bật của người dân làm sao có thể "đồng hành với số phận con người" được
Cơ thể thối rữa và thành phố chết đuối
cơ thể tôi đang dần thối rữa
...
một thằng bé ném hòn đá xuống hồ con rùa
và thành phố chết đuối biến mất
cơ thể tôi vẫn đang dần thối rữa
bộ phận sinh dục thì theo cách của một vòi nước không thể khóa chặt
tuôn xối xả những dịch lỏng màu đỏ
tôi muốn thay một cái khóa tốt hơn để vặn chặt lại máu bên trong mà
vì một lí do nào đó, nó cứ kêu đòi phải chảy ra khỏi cơ thể tôi
…
ngay cả máu cũng không cần thân thể này
…
cơ thể tôi
đã thối rữa
và
thành phố này vẫn
chết đuối
Tự mình thấy mình đang thối rữa. Tự mình cũng không chấp nhận mình. Làm sao con người đang thối rữa đó có thể "đồng hành với số phận Con Người" và "thổi một luồng gió trẻ trung, mạnh mẽ và nóng hổi của thời đại"
Trao giải thưởng cho thứ được gọi là thơ đó, có phải Văn Việt muốn khuyến khích sự sáng tạo, tìm tòi theo khuynh hướng
"Bộ phận sinh dục thì theo cách của một vòi nước không thể khóa chặt
Tuôn xối xả những chất lỏng màu đỏ"
Rõ ràng giải thưởng Văn Việt là không đứng đắn, là lừa dối, làm hàng giả. Lừa dối từ lời quảng cáo của ban giám khảo thơ đối với món hàng giả thơ được giải thưởng Văn Việt. Hàng giả văn chương làm hỏng thẩm mĩ, gieo bệnh tật cho tâm hồn con người. Tội làm hàng giả văn chương còn lớn hơn, nặng hơn rất nhiều tội của công ty Pharma VN buôn thuốc giả trị ung thư.
3. Không phải chỉ thất vọng ở giải thưởng Văn Việt. Tôi còn thất vọng cả ở trang báo mạng Văn Việt. Từ hơn hai năm nay tôi không gửi bài cho Văn Việt và tôi cũng không đọc Văn Việt nữa. Mở trang Văn Việt ra tôi như ngửi thấy mùi ẩm mốc khi mở kho chứa sách cũ của Sài Gòn trước năm 1975.
Ngay sau 1975 lần đầu vào Sài Gòn tôi đã háo hức, thèm khát đọc đủ các tên tuổi của thứ văn chương được viết về cái Tôi mà ở miền Bắc không được viết. Từ tiểu thuyết của Nguyễn Thị Hoàng đến kí sự của Phan Nhật Nam. Từ thơ Thanh Tâm Tuyền, thơ Tô Thùy Yên, đọc cả thơ Nguyễn Bắc Sơn :
"Mai ta đụng trận ta còn sống
Về ghé Sông Mao phá phách chơi
Chia sớt nỗi sầu cùng gái điếm
Đốt tiền mua vội một ngày vui"
đến sách khảo cứu về văn hóa của Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Toan Ánh. Từ triết học Đức Ludwig Andreas Feuerbach, Friedrich Nietzsche đến tiểu thuyết hiện đại Mỹ của Mario Puzo, Ellia Kazan, Margaret Mitchell... Sau này tôi còn ngốn cả hồi kí Nguyễn Cao Kỳ, hồi kí Đỗ Mậu.
Không phải riêng tôi, những ai có chút duyên nợ với văn chương chữ nghĩa thì sau 1975 được tiếp cận với kho sách lạ và quí của xã hội có văn hóa tự do, đều không thể bỏ qua hưởng thụ thứ tự do quí giá đó. Vì vậy tôi tin còn có nhiều người cũng không vào Văn Việt để phải ngửi mùi ấm mốc của kho sách cũ của Sài Gòn trước 1975 nữa.
Điều đáng buồn hơn là tôi có cảm nhận rằng Văn Việt cố chứng tỏ rằng Văn Việt chỉ làm văn hóa để an ninh nhà nước cộng sản, nhất là an ninh xuất nhập cảnh an tâm, không gây sự, cản trở. Và những bài viết thẳng thắn, mạnh mẽ động chạm đến thể chế cộng sản đều trở thành "không có văn", "chưa phải lúc đăng" !
Tôi xin thưa một chút xíu về cái gọi là "có văn". Nhà báo viết bằng sự việc. Nhà văn viết bằng cảm hứng. Cảm hứng về thân phận con người, thân phận nhân dân, đất nước. Cả chiếc lá rơi trong đêm cũng lay động tâm can người viết : Chiếc lá rơi nhẹ như là rơi nghiêng. Chỉ khi có cảm hứng mới khơi mach viết cho nhà văn, mới có trang viết. Trang sách của nhà văn lấp lánh, dấp dính cái hồn nhà văn. Cái hồn đó giữ người đọc lại với trang sách.
4. Cách nói của anh Lê Phú Khải không đúng. Nhưng điều anh Lê Phú Khải nói rằng thơ được giải thưởng của Văn Việt là thơ điên là điều có cơ sở, cần thành thực và nghiêm túc nhìn nhận lại. Cao ngạo, coi mình là chân lí, những người có trách nhiệm ở Văn Việt không trung thực nhìn lại mình mà kích cách nói không đúng của anh Lê Phú Khải lên để lấp liếm cái sai của Văn Việt và làm to chuyện anh Khải, làm căng thẳng sự việc để thí bỏ anh Lê Phú Khải cho xong chuyện. Đó là cách xử sự không đàng hoàng, không văn hóa.
Đọc bài của nữ nhà văn xinh đẹp Ngô Thị Kim Cúc mạt sát anh Lê Phú Khải tôi lại nhớ đến những bài viết mạt sát Phan Khôi, mạt sát Nguyễn Hữu Đang, mạt sat Trần Dần, mạt sát tất cả những ai dám nói sự thật, dám sống ngay thẳng. Họ mạt sát không phải vì thấy những người đó là đáng mạt sát mà chỉ để làm đẹp lòng ông Lành thời Nhân Văn – Giai Phẩm 1957 – 1958, thời cải cách ruộng đất trong văn hóa nghệ thuật.. Như Văn Việt viện cớ "không có văn" để loại những bài ngoài kích cỡ của Văn Việt, nhà văn Ngô Thị Kim Cúc cũng xỉa xói bảo anh Lê Phú Khải không phải nhà văn.
Tất cả những sự việc vừa qua cho tôi hiểu Văn Đoàn Độc Lập và Văn Việt là của ai và tôi cũng nhận ra rằng Văn Đoàn Độc Lập cũng như Văn Việt không phải chỗ của tôi.
Dù viết ít, nhưng văn chương của Trang Thế Hy vẫn cứ lừng lững trong nền văn học Việt Nam hiện đại, bởi lẽ hơn ai hết ông tự ý thức, rất ý thức đến sứ mệnh người cầm bút.
Tôi lại nhớ đến nhà văn của những truyện ngắn thấm đẫm hồn Nam Bộ Trang Thế Hy. Dáng người gày guộc nhỏ thó nhưng khí phách Nam Bộ thì lừng lững và phóng khoáng Nam Bộ cũng mênh mang. Cả đời làm việc ở Sài Gòn nhưng khi nghỉ hưu, ông nhận ra Sài Gòn không phải nơi chốn của ông. Ông khăn gói rời Sài Gòn về ngôi nhà giữa vườn dừa ở Châu Thành, Bến Tre quê ông. Ông vui vẻ từ biệt bầu bạn Sài Gòn với câu nói : Đi chỗ khác chơi .
Bắt chước cụ nhà văn Trang Thế Hy đáng kính, tôi cũng xin thưa với Văn Đoàn và Văn Việt rằng tôi xin đi chỗ khác chơi.
Phạm Đình Trọng
(10/08/2019)
Ngày 03/3/2019, Ban vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam đánh dấu năm năm ngày thành lập.
Trang bìa số đặc biệt đánh dấu 5 năm thành lập Ban vận đ Văn đoàn Độc lập trên Tạp chí mạng Văn Việt
Ban vận động này không được chính quyền ở Việt Nam công nhận.
Nhìn lại giai đoạn phát triển này, một thông điệp được đăng tải trên Tạp chí Văn Việt, diễn đàn thuộc Ban vận động, có đoạn :
"Thoắt cái đã năm năm ! Vui buồn lẫn lộn ! Vui vì anh chị em ta, những người Việt viết văn tử tế trên toàn cầu liên kết nhau, đã làm được những việc đúng đắn và có ích, nhiều việc lúc đầu không mấy người nghĩ là làm được".
Nhân dịp này, mời quý vị theo dõi một cuộc trao đổi giữa BBC với nhà thơ, dịch giả Hoàng Hưng, thành viên sáng lập Tạp chí Văn Việt và Ban Vận động bên lề một Hội thảo tư trong dịp nhà thơ ghé thăm Châu Âu.
Hoàng Hưng : Trang mạng Văn Việt là cơ quan chính thức của Ban vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam mà chúng tôi thành lập từ tháng Ba năm 2014. Đến nay qua mấy năm vận hành, tôi thấy rất có hiệu quả và cái chúng tôi mừng nhất là nó tập hợp được ngày càng đông các tác giả về văn học trong và ngoài nước. Thí dụ số tác giả ở hải ngoại có mặt trên Văn Việt tôi thống kê tạm thời đã tới trên 150 tác giả, tức là chiếm một nửa các tác giả xuất hiện trên Văn Việt.
Thế thì chứng tỏ điều chúng tôi đề ra từ đầu, tức là tạo ra không gian để cho các nhà văn không phân biệt quan điểm chính trị, nghệ thuật, mà chỉ có chung nhau một nguyện vọng xây dựng nền văn chương tiếng Việt tự do, nhân bản, không phân biệt trong, ngoài nước, chúng tôi cho rằng chúng tôi đã bước đầu thành công.
Hiện giờ chỉ có hai vấn đề. thứ nhất là khả năng về công nghệ, kỹ thuật của chúng tôi rất hạn chế, bởi phần lớn những người làm cũng là những người lớn tuổi, không phải là thạo công nghệ lắm. Và thứ hai vẫn là sự ngăn chặn rất ghê gớm của an ninh mạng. Tức là họ tìm cách chặn bằng tường lửa, rồi họ tìm cách cản trở các cộng tác viên trẻ làm việc với chúng tôi, vì họ rất sợ các ảnh hưởng. Cho nên họ gây sách nhiễu rất nhiều với những người trẻ tuổi mà cộng tác với Văn Việt.
Và cái đó chúng tôi cũng nhiều lần có ý kiến phản đối. Hay là hàng năm chúng tôi đều trao giải Văn Việt, thì giải thưởng này càng ngày càng có uy tín, trao cho cả tác giả trong nước lẫn ngoài nước, dựa trên một tiêu chí duy nhất là có chất lượng nghệ thuật. Thế nhưng họ vẫn luôn luôn phá những buổi trao giải đó. Gần đây họ phá rất kinh khủng, chẳng hạn, chỉ vì chúng tôi trao giải thưởng cho một tác phẩm dịch "1984" của George Orwell. Chúng tôi đã phản đối công khai vì chúng tôi không chấp nhận được chuyện đó.
'Làm văn, không làm chính trị'
Một tác phẩm thi ca được Văn Việt chọn giới thiệu trên tạp chí này
BBC : Liên quan Ban vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam, bao giờ Văn đoàn đó chính thức ra đời và sẽ như thế nào, thưa ông ?
Hoàng Hưng : Cái này cũng có rất nhiều người đặt vấn đề, ngay trong nội bộ thành viên của Ban vận động cũng nhiều lần đặt ra. Nhưng cuối cùng, sau khi cân nhắc, những anh em chủ chốt cũng đưa ra một ý kiến là chưa đến lúc để ra đời một Văn đoàn Độc lập đúng như danh xưng của nó. Tức là một tổ chức rõ ràng, một thứ hiệp hội rõ ràng.
Là vì chúng tôi là những người làm văn là chính, chúng tôi không phải là một tổ chức đấu tranh chính trị, cho nên chúng tôi cần một sự làm việc lâu dài. Như tôi vẫn nghĩ chúng tôi không muốn làm liệt sỹ quá sớm. Bởi vì đối với văn học, chuyện xông ra để mà làm liệt sỹ đấu tranh, tôi nghĩ là nó không có ý nghĩa lắm bằng việc mình phải làm tác phẩm, làm tác phẩm để lại cho lâu dài đối với nền văn học tiếng Việt.
Cho nên chúng tôi không chủ trương đối đầu đối với công an hay là đối với nhà nước. Thế thì bây giờ nó có một cái tế nhị là theo quy định hiện hành của nhà nước Việt Nam, chúng tôi muốn lập hội thì chúng tôi phải xin phép. Mà xin phép tất nhiên là không được, chắc chắn là không được rồi.
Bởi vì chỉ cần họ đưa ra lý lẽ như thế này là chúng tôi sẽ bị loại ngay, tức là trong Nghị định quy định về tổ chức, hoạt động và quản lý hội của họ, họ nói rằng mỗi một công việc chỉ có một hội thôi, thế thì văn học đã có Hội nhà văn Việt Nam chính thức của nhà nước rồi thì không thể có một hội thứ hai được nữa.
Điều này vô lý lắm, nhưng đã là quy định của nhà nước rồi thì họ có thể dựa vào đó để họ 'khủng bố', do đó chúng tôi chủ trương không đối đầu, cái đó không cần thiết, mà cái chính là mình làm được cái gì. Còn cái đó ngày xưa người ta gọi là một Câu lạc bộ thì có cái gì đâu ? Hay thử gọi đây là một nhóm vui vẻ thì cũng chẳng chết ai, miễn là nội dung làm được cái gì.
BBC : Trước đây ông có thời gian tham gia biên tập cho Tạp chí mạng Talawas, sau này tham gia sáng lập và điều hành Văn Việt, có điều gì đặc sắc mà ông có thể chia sẻ từ hai kinh nghiệm làm báo này ?
Hoàng Hưng : Nổi bật nhất trong công tác biên tập của Văn Việt là chúng tôi phải giữ được sân chơi rất rộng rãi, cởi mở, nhưng có một đường hướng rõ ràng, chứ không phải là thỏa hiệp một cách bừa bãi. Chúng tôi luôn luôn phải dựa vào một số tiêu chuẩn.
Thứ nhất là tất cả những bài mà chúng tôi đăng lên phải có một chất lượng nhất định về cả mặt nghệ thuật lẫn về mặt tư tưởng.
Thí dụ những bài viết có tính chất quá khích chúng tôi cũng không đăng. Hay những bài viết có thể có ý tưởng hay, nhưng chất lượng nghệ thuật chưa đến nơi, thì chúng tôi cũng không thể đăng được.
Tiêu chuẩn chỉ có thế thôi, còn ngoài ra, chúng tôi chấp nhận mọi trường phái, mọi phong cách, mọi quan điểm nghệ thuật. Đó cũng là điều mà có lẽ cũng khác với nhiều chỗ khác, kể cả khác với Talawas.
Quốc Phương thực hiện
Nguồn : BBC, 04/03/2019
*******************
Vì sao Văn đoàn Độc lập không kỷ niệm 5 năm ? (BBC, 05/03/2019)
Ban Vận động Văn đoàn Độc lập thông báo họ không kỷ niệm 5 năm hoạt động "vì lý do an ninh" trong lúc một thành viên nói với BBC rằng "người ta báo trước là mình không được tổ chức công khai".
Hình tư liệu sự kiện thành lập Ban vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
Thông cáo của tổ chức xã hội dân sự nêu trên đăng tại trang Vanviet.info nói họ "quyết định hủy bỏ buổi kỷ niệm 5 năm hoạt động và trao giải Văn Việt lần thứ tư vào hôm 3/3 vì lý do an ninh".
Ban Vận động Văn đoàn Độc lập quy tụ những cây bút quen thuộc như Bùi Chát, Bùi Minh Quốc, Bùi Ngọc Tấn, Dương Tường, Đặng Tiến, Đỗ Lai Thúy, Đỗ Trung Quân, Giáng Vân, Hoàng Hưng, Nguyễn Duy, Nguyễn Huệ Chi, Nguyễn Quang Lập, Phạm Đình Trọng...
Cũng trong dịp này, bài phát biểu của nhà văn Nguyên Ngọc, trưởng ban Vận động Văn đoàn Độc lập đăng trên Vanviet.info cho biết : "Chúng tôi là những người cầm bút không muốn để cho ai dùng mình cả. Có thể có một câu châm ngôn mới : "Hãy nói cho tôi biết ai nuôi và dùng Hội của anh, tôi sẽ nói cho anh biết hội của anh là cái thứ hội gì !".
"Nguyên tắc của chúng ta là không chỉ tôn trọng mà còn cố gắng phát huy tối đa sự đa dạng, đa nguyên của văn học, bới chính văn học sinh ra là để nói lên và bảo vệ tính đa dạng, đa nguyên của thế giới, của cuộc sống và con người".
'Đã báo trước'
Hôm 4/3, dịch giả Phạm Nguyên Trường, thành viên Ban Vận động Văn đoàn Độc lập, nói với BBC : "Theo như tôi biết, người ta đã báo trước là mình không được tổ chức kỷ niệm công khai".
"Năm ngoái thì người ta phá ngay từ đầu bằng cách cắt điện, cắt nước tại nơi tổ chức ở Sài Gòn".
"Sau đó mọi người đành kéo vào quán ăn một tô phở".
"Năm nay thì không biết lý do cụ thể là gì nhưng năm ngoái, người ta nói với ban tổ chức là cuốn 1984 [tiểu thuyết của nhà văn George Orwell] do tôi dịch có những đoạn mà giới an ninh văn hóa bảo là nói về họ, nên không được trao giải cho cuốn này".
"Nếu cứ trao giải thì người ta sẽ phá".
Ông Nguyên Trường nói thêm : "Tất nhiên là chính quyền không khuyến khích các cá nhân tham gia Văn đoàn Độc lập".
"Đây là tổ chức tư nhân nên họ không kiểm soát được, nên họ sẽ ngăn chặn thôi".
"Theo như tôi hiểu, người ta chỉ làm phiền những buổi tụ tập đông người [của Ban Vận động Văn đoàn Độc lập] chứ còn đăng bài trên trang web thì toàn những người già già thôi thì người ta cũng không làm gì".
Bàn về chuyện kiểm duyệt xuất bản sách, dịch giả Phạm Nguyên Trường nhận định : "Tôi thấy tình hình kiểm duyệt sách hiện khá tùy tiện".
"Ông kiểm duyệt lúc làm căng, lúc không căng. Đã cấm đoán mà chẳng có theo luật lệ gì cả".
"Cùng một cuốn nhưng nhà xuất bản này thì bị cấm còn nhà xuất bản khác thì làm được nên cuối cùng chẳng hiểu nó như thế nào".
Nhà văn Nguyên Ngọc
'Đối trọng với Hội Nhà văn của nhà nước'
Hồi năm ngoái, một đại diện của Ban Vận động Văn đoàn Độc lập nói với BBC rằng "nên lấy làm mừng" về văn bản của Ban Tuyên Giáo lệnh đề nghị "rút toàn bộ tác phẩm của nhà văn có tên trong Văn đoàn Độc lập ra khỏi sách giáo khoa".
Mạng xã hội rò rỉ một văn bản do ông Võ Văn Phuông, phó ban thường trực Ban Tuyên giáo Trung ương, "đề nghị Ban Cán sự Đảng, Bộ Giáo dục và Đào tạo, chỉ đạo rút toàn bộ tác phẩm của các tác giả tham gia tổ chức Văn đoàn Độc lập ra khỏi chương trình sách giáo khoa Ngữ văn mới".
Văn bản cũng nêu : "Việc xây dựng chương trình giáo dục phổ thông mới phải bám sát định hướng của Đảng. Sách giáo khoa Ngữ văn mới phải thể hiện sâu sắc nội dung giáo dục cho học sinh lòng yêu nước, tự hào về truyền thống dựng nước và giữ nước vẻ vang của dân tộc và chủ nghĩa nhân văn cao cả".
Thời điểm đó, ông Hoàng Dũng, thành viên Ban Vận động Văn đoàn Độc lập, nhà nghiên cứu ngôn ngữ và cũng là giảng viên ở TP. Hồ Chí Minh, bình luận : "Đã có không ít nhà văn tên tuổi bị trục xuất khỏi văn đàn, tác phẩm bị tiêu hủy, mà có phải ai cũng may mắn có một văn bản như thế đâu".
"Thì đấy, giấy trắng mực đen Ban Chấp hành Hội Nhà văn chỉ ra quyết định truất ba năm hội tịch Trần Dần, Lê Đạt, Hoàng Cầm, Phùng Quán nhưng mãi 30 năm sau hội tịch của họ mới được phục hồi !"
"Còn Nguyễn Mạnh Tường từ năm 1957 đến 1993, không biết do lệnh của ai, hoàn toàn bặt tiếng, không có một tác phẩm nào được in, cho dẫu là một bài báo nhỏ !"
"Chuyện xửa chuyện xưa ? Không, chuyện nảy chuyện nay đấy : một bài đăng báo không vừa ý một quan chức có trách nhiệm quản lý, là có thể bị bóc tức khắc, đôi khi chỉ cần một cú điện thoại, thậm chí-người ta đồn-một cái tin nhắn !"
"Cho nên, trước một văn bản như thế này, nên lấy làm mừng ! Chỉ mong từ nay, tất cả những chỉ thị kiểm duyệt văn chương đều có văn bản. Để cho các thế hệ sau hiểu được, chứ mọi chuyện cứ thì thụt trong bóng tối thì quả thực phải kêu lên như Nguyễn Trọng Tạo : "Thời tôi sống có bao nhiêu câu hỏi. Câu trả lời thật không dễ dàng chi !".
"Tôi hiểu là văn bản của Ban Tuyên Giáo là áp dụng cho sách giáo khoa phổ thông sắp tới, chứ không phải sách giáo khoa hiện hành. Mà dự thảo Chương trình Ngữ văn như đã công khai trên báo chí thì chỉ quy định sáu tác phẩm bắt buộc, trong đó có duy nhất một tác phẩm văn học hiện đại là 'Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh.'
"Còn các nhà văn khác, kể cả người thuộc Văn đoàn Độc lập là nhà văn Nguyên Ngọc, xuất hiện trong phần các văn bản gợi ý, tức người viết sách giáo khoa có thể đưa vào hay không".
Ông Hoàng Dũng cũng nói thêm : "Về cách hành xử của chính quyền với Ban vận động Văn đoàn độc lập và giải Văn Việt của tổ chức này, tôi chỉ có thể nói : "Hết ý kiến !"
"Nói thế này thì gần sự thật hơn : người ta muốn đẩy Ban vận động Văn đoàn Độc lập đến chỗ đối trọng với Hội Nhà văn của nhà nước".
"Rất nhiều nhà văn có tên trong Ban vận động Văn đoàn Độc lập đồng thời cũng là hội viên của Hội Nhà văn đấy chứ. Nhưng tháng 5/2015, sau việc lãnh đạo Hội Nhà văn Việt Nam chỉ thị loại bỏ khỏi danh sách đi dự Đại hội lần thứ 9 những ai là thành viên Ban vận động Văn đoàn Độc lập, tước bỏ một trong những quyền cơ bản của hội viên, xúc phạm nghiêm trọng danh dự của người cầm bút thì nhiều người trong số đó mới tuyên bố từ bỏ Hội Nhà văn Việt Nam".
"Chúng tôi là chúng tôi, trước sau không "đối trọng" với bất kỳ ai cả".
"Còn chuyện vượt qua rào cản kiểm duyệt, định hướng của bất kỳ ai, tổ chức nào, không cứ là của Ban Tuyên Giáo thì đó chẳng phải nguyên tắc và là-ở Việt Nam-ước mơ của người cầm bút hay sao ?
Trả lời câu hỏi của Ben Ngô-"Khái niệm tự do sáng tác có tồn tại ở Việt Nam hay không ?", ông Hoàng Dũng đáp : "Tôi tưởng anh hỏi : "Người Việt Nam có tự do hay không ?"
