Thông Luận

Vào giữa những năm 1990, có một bài hát tiếng Việt lại có giai điệu khá quen thuộc với giới yêu nhạc Pháp.

Có những tàn phai - Chung Tử Lưu trình bày

Nhạc phẩm "Có những tàn phai" từng nổi tiếng qua những  giọng ca ở hải ngoại là Chung Tử Lưu, Anh Tú và Tô Chấn Phong. Còn trong nguyên tác tiếng Pháp, bản nhạc mang tựa đề "La maison est en ruine" (Ngôi nhà hoang tàn)  do Michel Delpech ghi âm và do Jean-Michel Rivat đồng sáng tác.

Năm nay đã ngoài 80 tuổi, Jean-Michel Rivat sinh trưởng ở thành phố Vesoul, trong một gia đình khá giả, thân phụ ông hành nghề nha sĩ. Từ thời còn nhỏ, ông đã có nhiều năng khiếu âm nhạc, tự học đàn rồi sáng tác chủ yếu nhờ nghe nhạc trên đài phát thanh. Đến khi trưởng thành, ông đi làm dành dụm tiền để thu đĩa, ghi âm các sáng tác của chính mình. Sau khi phát hành vài đĩa nhựa nhưng không ăn khách, ông từ bỏ giấc mơ trở thành ca sĩ chuyên đi hát, chuyển hẳn sang viết nhạc cho các nghệ sĩ khác

Ca sĩ Michel Delpech trong một buổi biểu diễn ngày 07/02/2005, tại rạp hát Bataclan, Paris, Pháp. AFP – Stephane de Sakuton

Trong số những người đầu tiên trình bày các nhạc phẩm của Jean-Michel Rivat có Brigitte Bardot, Frida Boccara, Marie Laforêt hay Richard Anthony. Đến năm 1966, tác giả này gặp Joe Dassin, lúc bấy giờ vừa mới khởi đầu sự nghiệp ca hát. Do nam ca sĩ Joe Dassin là người Mỹ, cho nên ông tìm cách chuyển thể sang tiếng Pháp nhiều bản dân ca nổi tiếng của Hoa Kỳ hay Trung Mỹ, chẳng hạn như "Dans la brume du matin", "Je change un peu de vent", phiên bản tiếng Pháp của bài "Guantanamera" (1967) và nhất là nhạc phẩm "Siffler sur la colline" (Huýt sáo trên đồi), một trong những bài hát đầu tiên làm nên tên tuổi của Joe Dassin.

Sau thành công này, Jean-Michel Rivat nhanh chóng trở thành một tên tuổi quan trọng trong làng sáng tác. Hầu hết các nghệ sĩ thời đó đều muốn hát nhạc của ông như France Gall (Bébé requin 1967), Hervé Vilard (Sayonara 1969), Claude François (Il y a le printemps qui chante 1972), Stone & Charden (L'aventura / Lãng Du 1972), Patrick Juvet (La musica, Tiếng nhạc 1974), Dave (Allo Élisa 1979) Alain Chamfort (Géant 1980) và đặc biệt là Désireless (Voyage voyage 1986), bản nhạc này thực sự lập kỷ lục số bán trên thị trường quốc tế. Sau thành công này, tác giả Jean-Michel Rivat chuyển sang lãnh vực sản xuất nhạc dance.

Desireless - Voyage Voyage (80's Redrum)

Trong số những nghệ sĩ từng hát nhạc của Jean-Michel Rivat, giọng ca hợp ý nhất của tác giả này chính là Michel Delpech. Sự hợp tác của họ bắt đầu vào năm 1972 với nhạc phẩm "Rimbaud chanterait" và sẽ kéo dài cho đến giữa những năm 1980. Trong thời gian làm việc chung với nhau, Jean-Michel Rivat đã tặng cho Michel Delpech khá nhiều bài hát ăn khách như "Le chasseur" (Người thợ săn 1974), "Quand j'étais chanteur" (Một thời ca sĩ 1975)... Thật không may cho tác giả, Michel Delpech trên đỉnh thành công đã gặp phải nhiều vấn đề gia đình, khiến nam danh ca người Pháp phải tạm ngừng sự nghiệp, và chỉ xuất hiện trở lại nhiều năm sau đó.

Riêng về nhạc phẩm "La maison est en ruine" (Ngôi nhà hoang tàn), bài này từng được tác giả Chung Tử Lưu phóng tác sang tiếng Việt thành nhạc phẩm "Có những tàn phai". Một trong những phiên bản ghi âm nổi trội gần đây là của nam ca sĩ Lân Nhã.

La maison est en ruine (1974) qua tiếng hát Michel Delpech

Michel Delpech ft. Anh Tú - La maison est en ruine (Có những tàn phai)

Bài hát này được viết vào năm 1973, hầu như cùng thời với nhạc phẩm "Les divorcés" (Chuyện ly hôn). Về hoàn cảnh sáng tác bài hát, Jean-Michel Rivat cho biết ông viết về bản thân mình, do ông lúc bấy giờ đang chia tay với vợ (cô Christine Haas, một nhân vật nổi tiếng trong ngành truyền thông). Nhìn người thấy ta, Michel Delpech cũng lâm vào hoàn cảnh tương tự, một năm sau khi ghi âm bài này, hai vợ chồng nam danh ca người Pháp cũng đành phải ly hôn.

Trong nhạc phẩm "Les divorcés", hai nhân vật trong bài hát buộc phải gạt những mối bất đồng qua một bên, tìm cách dàn xếp ổn thoả, làm sao để cho con cái không chịu quá nhiều thiệt thòi, chỉ vì bố mẹ ly hôn. Còn trong nhạc phẩm "La maison est en ruine", nội dung bài hát có thêm nhiều nét yêu đời lạc quan. Qua ẩn dụ của đống gạch đổ nát, một ngôi nhà bị bỏ hoang, nhân vật trong bài hát thầm mơ đến một ngày mai tươi sáng, xây lại trên đỉnh đồi một mái ấm gia đình, hạnh phúc dù mong manh vẫn thấp thoáng, hồi sinh từ khung cảnh hoang tàn.

Tuấn Thảo

Nguồn : RFI, 01/06/2024

Cuộc thi hát truyền hình Châu Âu Eurovision từng là bệ phóng vào quỹ đạo thành công cho nhiều giọng ca tên tuổi. Ban nhạc Thụy Điển ABBA vào năm 1974 là trường hợp tiêu biểu nhất. Danh ca người Hy Lạp Vicky Leandros thành danh vào năm 1972 với nhạc phẩm "Vắng bóng người yêu". Còn nữ ca sĩ Nicole là nghệ sĩ Đức đầu tiên giúp cho nước này đoạt giải nhất cuộc thi hát Eurovision vào năm 1982.

Nữ ca sĩ Nicole Seibert. © wikimedia

Sinh trưởng trong một gia đình đông con ở thành phố Saarbrücken (Sarrebruck thuộc bang Saarland) nằm cách biên giới nước Pháp chỉ vài cây số, Nicole Hohloch Seibert (được biết đến với nghệ danh ngắn gọn là Nicole) đã bắt đầu đi hát từ thời còn bé. Ngay từ năm bốn tuổi, cô theo bố mẹ tham gia các liên hoan dân ca địa phương, người khác có thể rụt rè nhút nhát, nhưng cô bé lại tự tin, dạn dĩ trên sân khấu. Ngoài tiếng Đức và tiếng Anh, Nicole còn hát tiếng Pháp rất chuẩn, chủ yếu cũng vì cô lớn lên ở vùng biên giới Pháp-Đức, nên càng dễ thấm nhuần cả hai nền văn hóa. 

Năm 1982, Nicole chưa đầy 18 tuổi trở thành ca sĩ trẻ tuổi nhất năm ấy đoạt giải nhất cuộc thi Eurovision với nhạc phẩm "Ein bißchen Frieden" (Khoảnh khắc bình yên).

Tuy bắt đầu đi hát rất sớm, nhưng mãi đến năm 16 tuổi, Nicole mới trở thành ca sĩ chuyên nghiệp nhờ ký hợp đồng ghi âm dài hạn. Bản ghi âm đầu tay của cô "Flieg nicht so hoch, mein klainer Freund" (Vole Pas Trop Haut Mon Bel Oiseau / tạm dịch Trời cao mỏi cánh) được phát hành vào năm 1981, giành lấy hạng nhì  trên bảng xếp hạng thị trường Áo. Thành công bước đầu này giúp cho Nicole vững tâm hơn, khi tham gia buổi casting thử giọng nhằm tuyển chọn thí sinh đại diện cho nước Đức tham gia cuộc thi hát truyền hình Châu Âu Eurovision.

Vào năm 1982, lúc bấy giờ Nicole chưa đầy 18 tuổi, trở thành ca sĩ trẻ tuổi nhất năm ấy đoạt giải nhất cuộc thi Eurovision với nhạc phẩm "Ein bißchen Frieden" (tạm dịch Khoảnh khắc bình yên). Sau nước Đức, Nicole giành lấy hạng đầu thị trường Anh quốc với phiên bản tiếng Anh "A Little Peace". Bài hát nói lên khát vọng của tuổi trẻ được sống trong một thế giới hòa bình, sau đó lập kỷ lục nhờ được Nicole ghi âm lại trong mười ngôn ngữ khác nhau kể cả tiếng Pháp "La Paix sur Terre", Hà Lan, Đan Mạch, Ba Lan, Hungary hay Tây Ban Nha ….. Hồi tưởng lại những năm mới vào nghề, Nicole cho biết giải nhất cuộc thi Eurovision vẫn là một thành tích để đời, nhưng có ý nghĩa quan trọng hơn nữa là cô nhận được số điểm cao nhất từ phía ban giám khảo Israel và bộ văn hóa nước này đã mời cô đến biểu diễn tại thành phố Tel Aviv sau đó.

Một năm sau khi đoạt giải quán quân nhân kỳ thi Eurovision do thành phố Harrogate tổ chức (vương quốc Anh), Nicole Seibert thành công một lần nữa tại Nhật Bản. Lần này Nicole về hạng nhì nhân kỳ Liên hoan ca khúc thế giới (World Popular Song Festival) tổ chức tại Tokyo. Nhạc phẩm giúp cho cô thành công là bản nhạc "Biết bao giai điệu trong tim" có tựa đề trong bản gốc tiếng Đức là "So viele Lieder sind in mir" và tiếng Anh là "So many songs in my heart". Hai năm sau đó Nicole cũng ghi âm một bản phóng tác tiếng Pháp "Car il sufit d’une chanson". 

Nhóm tác giả đặt lời Pháp cho bài hát này là hai nhạc sĩ Jean Paul Cara và Joe Gracy, từng thành công vài năm trước đó với giọng ca Marie Myriam qua nhạc phẩm "L’oiseau et l’enfant". Trong tiếng Việt lời bài hát "Cánh chim và trẻ thơ" là của tác giả Lữ Liên, từng ăn khách qua giọng ca của nghệ sĩ Khánh Hà. Trong những năm 1980, Nicole thành công nhờ hợp tác với nhóm soạn nhạc người Đức là Ralph Siegel, Bernd Meinunger và Robert Jung. Còn trong tiếng Pháp, nhóm tác giả Pierre Delanoë, Joe Gracy và Jean-Paul Cara thực hiện hầu hết các bản phóng tác từ tiếng Đức sang tiếng Anh.

Trong vòng 40 năm sự nghiệp, Nicole Seibert đã phát hành hơn 25 album phòng thu và 80 đĩa đơn. Cô đã ghi âm nhiều thứ tiếng trong đủ thể loại kể cả nhạc nhẹ pop, rock, jazz, country hay phúc âm. Ngoài các bài hát của những tác giả nổi tiếng, về sau này Nicole còn soạn nhạc và tự viết lời cho một số bản ghi âm nguyên tác. Trên tuyển tập phát hành nhân dịp kỷ niệm 4 thập niên  sự nghiệp, Nicole có ghi âm lại nhạc phẩm "Merci Chérie" một bài hát tiếng Đức của Udo Jurgens, từng giúp cho nước Áo đoạt giải nhất Eurovision năm 1966. Bài hát này từng được tác giả Trường Kỳ phóng tác thành nhạc phẩm "Cảm ơn người yêu dấu". Phiên bản thứ nhì do nữ danh ca Thanh Lan ghi âm và đặt lời với tựa đề "Tạ ơn người yêu".

Riêng bản nhạc gốc tiếng Đức "So viele Lieder sind in mir" (Biết bao giai điệu trong tim) từng được tác giả Nhật Ngân đặt thêm lời Việt thành nhạc phẩm "Hạnh phúc nơi nào". Bản nhạc thành công lần đầu tiên qua tiếng hát của cố ca sĩ Ngọc Lan. Sau đó, hàng loạt nghệ sĩ khác trong nước cũng như hải ngoại đều có ghi âm nhạc phẩm này. Tài đặt lời của tác giả Nhật Ngân tạo cơ hội cho dòng nhạc trữ tình thăng hoa, nghe nhạc Đức mà cứ ngỡ là nhạc Việt. Tim nghe giai điệu, hồn chưa phai màu, mang ta về chốn hạnh phúc thuở nào.

Tuấn Thảo

Nguồn : RFI, 16/09/2023

Mùa xuân dường như là điều mà rất nhiều người luôn mong đợi, ở lứa tuổi nào dù đã yêu hay chưa, ai cũng có một lý do để háo hức chờ đón xuân về, trong tim không ngủ yên vì niềm vui thao thức. Mùa xuân, trong mắt các nhà soạn nhạc cổ điển, từ Vivaldi đến Johann Strauss II cũng là một chủ đề đáng để ngợi ca.

Hoa đào và một chút hương vị xuân ngày Tết. Tuấn Thảo / RFI

Đây cũng là dịp để cho Góc vườn Âm nhạc tìm hiểu thêm về những giai điệu nhạc nước ngoài từng được đặt thêm lời Việt với chủ đề mùa xuân. Trên lãnh vực nhạc cổ điển, tác giả Beethoven mà trong năm 2020, toàn thế giới kỷ niệm 250 năm ngày sinh, từng viết bản sonate số 5, opus 24 dành cho vĩ cầm. Khúc nhạc này còn thường được gọi là "Spring Sonata" (Bản Tình ca Mùa xuân) sau ngày nhà soạn nhạc qua đời vào năm 1827.

"Spring Sonata" (Bản Tình ca Mùa xuân)

Tình ca Mùa xuân nhân 250 năm Beethoven

Cho dù lúc sinh tiền, nhà soạn nhạc Beethoven đã không chính thức đặt tên cho khúc nhạc, nhưng giai điệu sống động vui tươi làm cho người nghe liên tưởng đến mùa xuân. Ở một thời điểm khác, tác giả người Đức Robert Schumann đã chấp bút viết khúc "Giao hưởng số 1" (cung si giáng trưởng, opus 38) hay còn có tên gọi quen thuộc là "Giao hưởng mùa Xuân".

Đây là bản giao hưởng đầu tiên của nhà soạn nhạc Robert Schumann. Ông mất gần một tháng trời (trong mùa đông năm 1841) để hoàn thành tác phẩm này. Clara Schumann, vợ của tác giả nổi tiếng, cho biết trong quyển nhật ký của mình là chồng bà đã gợi hứng từ một bài thơ mang tựa đề "Mùa Xuân của Tình yêu" của Adolph Boettger để sáng tác bản giao hưởng này, giai điệu giàu nét trữ tình, theo xu hướng soạn nhạc lãng mạn thịnh hành tại các nước Tây Âu vào giữa thế kỷ 19.

Một tổ khúc khác "Kinderszenen" được tác giả Schumann viết tặng cho vợ sau khi bà Clara nói đùa rằng có nhiều lúc tánh tình ông lại giống như trẻ con. Khúc nhạc số 7 trong tổ khúc này mang tựa đề "Träumerei" (Mộng mơ) từng được tác giả Dương Thụ phóng tác sang tiếng Việt thành nhạc phẩm "Những ngày mộng mơ" được ca sĩ Mỹ Linh ghi âm trên album mang tựa đề "Chat với Mozart" phát hành vào mùa thu năm 2005. Giọng ca của Mỹ Linh cũng từng gắn liền với nhiều ca khúc xuân, tiêu biểu nhất là Thì thầm mùa xuân (tác giả Ngọc Châu) hay Hoa cỏ mùa xuân (tác giả Bảo Chấn).

"Träumerei" (Mộng mơ)

Hai khúc xuân tiếng Việt theo nhạc Schumann

Giai điệu "Những ngày mộng mơ" có những câu mở đầu như sau : "Mộng mơ... Một ngày xuân sang nắng ấm. Những con đường lá xòe xanh non. Góc đường nơi anh vẫn hẹn". Phiên bản của tác giả Dương Thụ khác với phiên bản phóng tác tiếng Việt đầu tiên của tác giả Phạm Duy, từng nổi tiếng qua tiếng hát của danh ca Lệ Thu với những câu thơ chọn mùa sầu lá rụng chứ không phải là mùa xuân tươi rói làm bối cảnh : "Chiều rơi từ nơi nào xa vắng cũ... Ðột nhiên hạt sao rụng như cánh lá. Tình ta hòa theo vết sao bỡ ngỡ. Tới nơi mơ hồ có một trời hoa. Suốt một đời mơ ước thành tình ta".

Tác giả Phạm Duy cũng từng sáng tác lời Việt cho một khúc nhạc ngoại thành bài "Khúc hát thanh xuân" dựa theo điệu song ca "Wer Uns Getraut" trích từ vở nhạc kịch nổi tiếng nhất của tác giả Johann Strauss II (con). Mang tựa đề "Der Zigeunerbaron" (Le Baron Tzigane), vở kịch này được dựng tại thủ đô Vienna vào năm 1885 và trong tiếng Việt bài từng nổi tiếng qua các tiếng hát của Thái Thanh, Thanh Lan, Ngọc Hạ, Trần Thu Hà. Về sau này, tác giả Tô Hải cũng đạt lời Việt cho một giai điệu cổ điển của Mozart.

"Der Zigeunerbaron" (Le Baron Tzigane)

Khúc hát thanh xuân trên điệu valse của Strauss

Trên album "Chat với Mozart", ngoài nhạc phẩm "Những ngày mộng mơ", Mỹ Linh còn ghi âm nhạc phẩm "Sớm Nay Mùa Xuân", dựa theo giai điệu của tác giả nhạc cổ điển người Nga Aleksandr Borodine (lời Việt Dương Thụ). Hơn một thập niên năm sau đó, cô tự viết lời Việt cho nhạc phẩm "Đợi Những Ngày Xuân", dựa theo nền nhạc của Franz Liszt cho album "Chat với Mozart" tập nhì.

Dòng sông xanh (Johann Strauss II, lời Việt Dương Thiệu Tước | Phạm Duy) - Lê Dung | Thái Thanh

Ca sĩ Mỹ Linh từng cho biết khi tìm lời bài hát, những hình ảnh gắn liền với miền đồng quê Bắc Bộ cứ hiện lên trong đầu, những hình ảnh Tết truyền thống cứ nhắc nhớ cô về một thời thơ ấu tươi đẹp... Trong thành công của các giai điệu phóng tác, ngoài tác giả (Dương Thụ) và người diễn đạt (Mỹ Linh), còn phải kể đến nỗ lực của nhóm chuyển soạn (Thanh Bình, Anh Quân, Huy Tuấn) làm thế nào để đem những giai điệu trong kho tàng âm nhạc cổ điển đến gần hơn với thính giả người Việt.

Trong nguyên tác, rất có thể các nhà soạn nhạc cổ điển Tây Âu không hẳn nghĩ tới mùa xuân, tuy nhiên niềm lạc quan hay những năm tháng hạnh phúc trong cuộc sống vẫn là động lực thúc đẩy các nhạc sĩ này viết lên những giai điệu thiết tha yêu đời. Điều đó tạo cơ hội cho các tác giả người Việt trong nước hay ở hải ngoại phóng tác thành những khúc hát tươi mát, làm giàu bộ vựng tập về chủ đề mừng xuân.

Chuyện phóng tác lời Xuân theo nhạc ngoại

Trong chuyện đặt thêm lời Việt cho nhạc ngoại, để biến thành những ca khúc với chủ đề xuân, không phải bài nào cũng hợp. Nhạc phẩm "Xuân Yêu thương" trở thành một bản nhạc trẻ trung kích động, quen thuộc với thính giả Việt, nhưng bài hát tiếng Pháp lại ít nổi tiếng khi ta so với các khúc nhạc Pháp từng lập kỷ lục số bán trong những năm 1980. Ca khúc ăn khách duy nhất (one huit wonder) của ca sĩ Laroche Valmont từng được xem là một cú tiếp thị tài tình của một người ban đầu làm việc trong ngành xuất bản báo chí.

Nắng Xuân của tác giả Phạm Duy dựa vào giai điệu tiếng Pháp trữ tình của bài Solenzara, cho dù nội dung bản gốc và phiên bản phóng tác không liên hệ gì với nhau. Trong trường hợp của các ca khúc phóng tác như "Bài Ngợi ca mùa xuân" (tác giả Đức Nam), "Nhạc Khúc Tình Xuân" (tác giả Nhật Ngân) hay là "Nhớ về một mùa Xuân" (tác giả Yên Tử) những lời lẽ về mùa xuân khá thích hợp nhờ vào những nhịp điệu trẻ trung, tiết tấu vui nhộn.

Bán cổ điển hay nhạc pop, nhạc nguyên tác tiếng Việt hay chuyển thể từ nhạc ngoại, mỗi người có một cảm giác riêng biệt, nhưng nhạc xuân thường nổi bật hơn khi được sáng tác ở điệu trưởng, nhịp phách nhẹ nhàng đơn giản nhưng vẫn chuyển tải được niềm hân hoan khi thì tiềm tàng lúc thì rộn rã, phản ánh niềm tin và hy vọng ở một cuộc sống an lành tươi đẹp hơn qua câu chúc đầu năm.

Hơn ai hết tác giả Phạm Đình Chương đã thấu hiểu điều này, các điệu valse giợi hứng từ âm nhạc Tây phương nhưng vẫn đậm đà hồn Việt. Dưới ngòi bút của ông, lời nhạc lung linh muôn màu, mềm mại tiếng xuân, khúc giao thoa gieo rắc ngàn hồn hoa, cho hương non thêm nồng, cho mạch xuân thêm ấm.

Tuấn Thảo

Nguồn : RFI, 25/01/2020