Thông Luận

Sau khi giành được giải Ống Kính Vàng danh giá tại Liên hoan Điện ảnh Cannes 2023, bộ phim dài đầu tay Bên Trong Tổ Kén Vàng của đạo diễn Phạm Thiên Ân sẽ chính thức được công chiếu tại rạp ở Pháp vào ngày 20/09/2023. Bộ phim đầu tay của đạo diễn Việt vẽ ra một bức tranh về Việt Nam, đã được giới phê bình điện ảnh tại Pháp nồng nhiệt chào đón. 

Phim "Bên Trong Tổ Kén Vàng" của đạo diễn Phạm Thiên Ân, chính thức ra rạp tại Pháp ngày 20/09/2023 © Nourfilms

Hồi cuối tháng Năm, khi được ra mắt tại Liên hoan điện ảnh Cannes, nhiều nhà phê bình điện ảnh đã dành không ít lời có cánh cho bộ phim Bên Trong Tổ Kén "Vàng – L’arbre aux papillons d’or, của đạo diễn Phạm Thiên Ân. Cây bút điện ảnh của nhật báo cánh tả Pháp Libération nói đến những đường nét quyết rũ của cánh bướm đêm, bay từ cành này sang cành khác, trong bóng đêm, mong manh nhưng rực rỡ, như có sức mạnh thôi miên trong cơn mộng du của nhân vật chính Thiện (Lê Phong Vũ), đi tìm cái gọi là 'ơn gọi' của đời mình.

Trang Variety gọi những cảnh quay có bố cục được sắp đặt tự nhiên một cách hoàn hảo, các cảnh phim dài và tĩnh nhưng đầy suy ngẫm trong cuộc hành trình nhân vật Thiện. Đài France Info thì nhận định rằng đạo diễn không chỉ chú ý đến yếu tố thời gian trôi chậm rãi, qua từng tiếng tíc tắc của kim đồng hồ, tiếng gà gáy thức tỉnh, mà còn cả đến yếu tố thời tiết với những cơn mưa tầm tã ẩm ướt hay cảnh sương mù dày đặc. Từng giây phút cứ chầm chậm trôi qua, ngày này sang ngày khác, và dần dần, hiện tại, tương lai hay quá khứ cứ hòa vào nhau, đảo lộn trình tự thời gian trong bộ phim.

Phó tổng biên tập của trang Critikat, chuyên phê bình điện ảnh, Corentin Lê, không chỉ quan tâm đến những cảnh quay độc đáo mà còn cả cốt truyện của phim được kể qua từng hình ảnh đầy mâu thuẫn, như nội tâm của các nhân vật chính. Nhân vật Thiện bị vướng mắc trong chuyện gia đình, chị dâu mất, anh trai bỏ nhà ra đi, cùng đứa cháu trai Đạo (Nguyễn Thịnh), ngây thơ hỏi về thiên đường, hay câu chuyện tình dở dang với sơ Thảo (Nguyễn Thị Trúc Quỳnh). Thiện cũng bị ám ảnh bởi lịch sử của đất nước qua cuộc gặp gỡ với một cựu chiến binh, cụ Lưu, bị lãng quên trong chiến tranh ở miền nam Việt Nam.

Phạm Thiên Ân : "Bối cảnh quyết định rất nhiều đến cách hình thành kịch bản

Đạo diễn Phạm Thiên Ân có mặt tại phòng thu của RFI, Paris, Pháp, ngày 05/09/2023. © Chiphuong

Trước những bình luận trên, nói đến cách tạo bối cảnh cũng như kịch bản, đạo diễn Phạm Thiên Ân cho biết khi phim đóng máy cũng là lục kịch bản được hoàn thành. Anh giải thích với RFI Tiếng Việt rằng "khi tạo dựng kịch bản, tôi đều hình dung về không gian, chuyển động của máy quay cũng như là yếu tố thời tiết, dịch chuyển của nhân vật, đôi lúc, những tưởng tượng của mình, khi viết kịch bản, so với việc kiếm được bối cảnh không hoàn toàn đáp ứng được, dường như không thể tồn tại bối cảnh như vậy. Giữa việc chọn lựa bỏ tiền ra để làm ra bối cảnh đó, so với việc đi kiếm một bối cảnh thay thế nó là một cái gì đó mà mình phải đấu tranh trong suy nghĩ của mình…Theo tôi, bối cảnh là cái quyết định rất nhiều đến việc hình thành kịch bản trong bộ phim của tôi. Khi chọn lựa được một bối cảnh thì tôi có thể, đôi lúc thay đổi cách diễn xuất của diễn viên, ngay cả phần thoại và đôi lúc thêm nhưng yếu tố mang tính ngẫu nhiên để đẩy cao trào của bộ phim lên thành một cái gì đó cao hơn".

Quay trở lại Paris nhân dịp phim ra mắt công chúng Pháp, đạo diễn Phạm Thiên Ân cho biết vẫn chưa hết bất ngờ về "đứa con tinh thần của mình, khi được ủng hộ, được đón nhận rộng rãi bởi các nhà phê bình, giành được Ống Kính Vàng". Phim Bên Trong Tổ Kén Vàng cũng đã ra rạp tại Việt Nam hồi tháng Tám, đạo diễn người Lâm Đồng cho biết khi tiếp xúc với khán giả, ở Pháp hay Việt Nam, mỗi khán giả có một cách cảm nhận khác nhau. "Khán giả ở Pháp quan tâm đến diễn xuất của những diễn viên không chuyên, họ đặt câu hỏi về những cảnh quay, kỹ thuật quay, làm sao để đạt được những cảnh quay như vậy. Khán giả tại Việt Nam lại quan tâm đến những chi tiết nhỏ trong phim, tại sao lại có được ẩn dụ gì sau những chi tiết đó". 

Đối với tạp chí Les Inrockuptibles chuyên về văn hóa, "không dễ để chứng kiến sự ra đời của một nhà làm phim", và vị đạo diễn chỉ mới 34 tuổi là một trong những khám phá tuyệt vời nhất của Liên hoan phim Cannes, "sự ra đời của một nhà làm phim xuất sắc", trong khi liên hoan vốn phần lớn hướng đến những đạo diễn gạo cội từ Martin Scorsese cho đến Victor Erice hay Marco Bellocio.

Có thể nói đạo diễn Phạm Thiên Ân đã trưởng thành với Cannes, khi bộ phim ngắn đầu tay Stay Awake, Be Ready đã giành được giải Illy cho phim ngắn hay nhất tại Liên hoan điện ảnh Cannes năm 2019, phim dài đầu tay Bên Trong Tổ Kén Vàng mang về giải Ống Kính Vàng danh giá. Đạo diễn chia sẻ đây là một áp lực rất lớn cho chặng đường làm phim sau này. Phạm Thiên Ân bộc bạch : "Khi phim được giải Ống Kính Vàng, tôi cũng suy nghĩ nhiều lắm về con đường làm phim tiếp theo, nhưng mình vẫn nhủ với bản thân, mình sẽ vẫn lựa chọn những bộ phim mang tính tác giả, mình sẽ từ chối những bộ phim mang tính thương mại. Thật sự là rất khó để có thể giữ được những gì mình đã tạo dựng cho bộ phim tiếp theo, để mình tiếp tục và theo đuổi nó, nói chung mình vẫn đang loay hoay trong suy nghĩ đó. Bộ phim đầu tay, mình đã dành trọn ký ức, tuổi thơ của mình, những cái gì của mình, mình đặt hết vào đó rồi. Đương nhiên bộ phim thứ hai của mình sẽ bước tiếp, sau này sẽ không còn cái gì của mình ở trong đó nữa. Mình sẽ vẫn phải đi tìm tòi những góc nhìn mới, ở Sài Gòn hay vùng khác, để mình làm bộ phim tiếp theo, đương nhiên, cái khó là bộ phim thứ hai của tôi, khó trong việc tìm ý tưởng".

Nếu như dưới con mắt các nhà phê bình điện ảnh, phong cách làm phim của Phạm Thiên Ân là những cú máy dài chầm chậm, kiểm soát hoàn toàn nội dung trên màn ảnh, để lại cho khán giả những câu hỏi lớn, những suy ngẫm, để tự tìm câu trả lời, thì đối với những người thân cận của đạo diễn, Phạm Thiên Ân có một phong cách riêng. Chị Huynh Phượng Hiền, một trong những người phụ trách sản xuất (live producer) phim Bên Trong Tổ Kén Vàng, cũng là vợ của đạo diễn, cho biết : Ân thường dành rất nhiều thời gian để quan sát, tìm bối cảnh, xong rồi sẽ có thời gian luyện tập rất nhiều, để có được những cú máy theo mong muốn của mình, giống như mình biết được cái cú máy muốn, như nào thì sẽ đến diễn viên. 

Ân thường thích chọn những diễn viên ở địa phương, không chuyên, họ sẽ có được linh hồn ở vùng đất đó, những cái cá tính riêng, những nét đặc biệt. Mình phải có đủ thời gian quan sát ở người đó, có được tính chất đó, thì mình mới đưa người đó đúng vào vị trí đó. Như vậy thì vừa có cái sắp đặt của mình, vừa có được cái riêng của diễn viên, thì cảnh đó tự nhiên hơn".

Không chỉ diễn viên không chuyên, mà đội ngũ làm phim Bên Trong Tổ Kén Vàng cũng không phải là những người được đào tạo trong lĩnh vực điện ảnh, mà đều tự học. Đạo diễn Phạm Thiên Ân cùng đội ngũ của mình, đa phần đều chuyển từ công ty cưới sang làm phim, là một nhóm bạn có chung đam mê. Hơn nữa, đạo diễn hình ảnh Đinh Duy Hưng còn là bạn của Thiên Ân từ nhỏ. Có mặt cùng đạo diễn Phạm Thiên Ân tại Pháp, chị Huynh Phượng Hiền cho biết, trước đó mọi người đều làm chung một công ty cưới, đã hiểu cách làm việc cùng nhau ra sao nên chuyển qua làm phim thì mỗi người một việc cùng nhau phối hợp.

Chị kể : "Bộ phận của tôi làm về trang trí, còn của Ân làm về chụp ảnh. Giống như từ công ty cưới, mọi người áp dụng kinh nghiệm làm việc để chuyển qua làm phim, cả nhóm cũng chơi thân với nhau từ lâu. Ân có hai người bạn chơi với nhau từ nhỏ, về tính cách mọi người hiểu nhau, sở thích, sau này mọi người cùng chung một sở thích, và ai cũng thích có được trải nghiệm. Khi dành thời gian dài để làm phim thì mọi người không nghĩ là hy sinh hay bỏ ra cái gì, mọi người đang có được thêm nhiều kinh nghiệm học hỏi thêm nhiều thứ mới. Đoàn của mình cũng được sự hỗ trợ của 1 team nữa ở Việt Nam, chuyên làm video quảng cáo. Vô tình các ngành hợp nhau, giống như mọi người tìm được mảnh ghép để hoàn thành bộ phim này đó... Sau khi làm xong phim này, thì tôi hiểu được cách làm 1 bộ phim như thế nào, các bên làm việc ra sao, có kinh nghiệm, thực ra trước đó thì cũng mông lung".

Tại Liên hoan điện ảnh Cannes năm 2023, phim dài đầu tay Bên Trong Tổ Kén Vàng của đạo diễn Phạm Thiên Ân mang về giải Ống Kính Vàng danh giá

Trong các dự án tiếp theo, đạo diễn Phạm Thiên Ân cho biết sẽ vẫn tiếp tục làm phim "có chữ ký" của riêng mình, từ chối hướng đi "phim thị trường", dù đây không phải là điều dễ dàng về kinh phí. Tuy nhiên, với việc giành được giải Ống Kính Vàng, đạo diễn cho biết việc xin tài trợ để làm phim tiếp sẽ dễ dàng hơn. Bộ phim thứ hai của đạo diễn vẫn đang trong quá trình nung nấu ý tưởng, nhưng sẽ vẫn là những là chủ đề về "con người, xã hội Việt Nam, hiện thực cuộc sống hiện nay". Chị Huynh Phượng Hiền, đồng phụ trách về sản xuất cũng như tuyển chọn diễn viên trong ê kíp làm phim của đạo diễn Thiên Ân, cho biết các dự án sắp tới có thể sẽ chú ý hơn về diễn xuất, "làm phim có thể tối giản hơn", nhưng vẫn mong muốn để lại cho người xem những cảm xúc, song song với việc áp dụng những kỹ thuật làm phim.

Phim Bên Trong Tổ Kén Vàng chính được công chiếu tại Pháp hôm 20/09/2023, do hãng Nourfilms phân phối, qua hệ thống rạp UGC, MK2, hay Pathé tại thủ đô Paris cũng như tại một số thành phố lớn của Pháp.

Phạm Thiên Ân : "Bối cảnh quyết định rất nhiều đến cách hình thành kịch bản trong phim của tôi"

Chi Phương

Nguồn : RFI, 20/09/2023