 | Tổng quan: | 3636783 |
Tuần qua, Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai tiếp tục bị bêu tên trên các cơ quan truyền thông quốc tế, như là một nhà đầu tư điển hình của Việt Nam có các hành động hủy hoại môi trường và xã hội tại quốc gia mà mình đang đầu tư.
Một phần đất được cho là của công ty Việt Nam Hoàng Anh Gia Lai tại làng Kak ở Ratanakiri, Campuchia. Ảnh: IDI
Hôm 29/5, nhật báo South China Morning Post (SCMP) đăng tải bài viết có tựa đề : Một tập đoàn Việt Nam có liên kết với World Bank bị cáo buộc tàn phá đất đai của người bản địa ở Cambodia (1).
Bài viết đưa tin, các tổ chức nhân quyền cáo buộc Hoàng Anh Gia Lai lợi dụng đại dịch Covid-19 để phá hủy khu nghĩa trang, vùng đầm lầy, và khu rừng già của người bản địa tại tỉnh Ratanakkiri ở Cambodia, trong dự án làm đồn điền cao su.
Dù các cáo buộc này không nhắm đến World Bank (Ngân hàng Thế giới), nhưng tên của nó lại xuất hiện ngay trên tựa đề bài báo, đủ thu hút sự chú ý vượt ra ngoài phạm vi của Việt Nam và Cambodia để trở thành một đề tài của quốc tế.
World Bank vào cuộc
Theo SCMP cho biết, Hoàng Anh Gia Lai đã nhận được khoản vay từ VP Bank và TP Bank - là hai tổ chức tài chính tư nhân Việt Nam do Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC - thuộc World Bank) đầu tư.
Dù quan hệ của IFC với Hoàng Anh Gia Lai chỉ là mối quan hệ "bắc cầu", nhưng trước cáo buộc này, IFC cho biết họ đang tiến hành xác minh sự việc.
"Nếu IFC được xác nhận rằng một đối tác đã không tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường và xã hội, thì IFC sẽ nêu ra vấn đề và tìm cách khắc phục", IFC xác nhận trong một tuyên bố vào thứ Tư tuần trước, theo SCMP.
Trước đó, hôm 25/5, tờ Phnom Penh Post có bài viết "Công ty Việt Nam phá hủy đất bản địa", nói rằng, theo một thỏa thuận hòa giải năm 2015 thì Hoàng Anh Gia Lai phải trả lại vùng đất rộng 742 hécta cho cộng đồng người bản địa ở tỉnh Ratanakkiri. Thế nhưng, lợi dụng thời điểm đại dịch, Hoàng Anh Gia Lai lại tiến hành san ủi và "giải phóng mặt bằng", theo lời cáo buộc.
"Trong khi cộng đồng chờ đợi sự phê chuẩn chính thức của Bộ Nông Lâm và Thủy sản về việc trả lại khu đất đã bị trì hoãn do dịch Covid-19, thì tập đoàn [Hoàng Anh Gia Lai] đã san ủi hai ngọn đồi, vùng đầm lầy, khu vực săn bắn truyền thống và khu nghĩa trang", một đại diện cộng đồng người bản địa ở tỉnh Ratanakkiri nói với Phnom Penh Post (2).
Cũng theo tờ báo hàng đầu Cambodia này dẫn lời ông Srey Vuthy, phát ngôn viên của Bộ Nông Nghiệp nước này cho hay, đã có một số bất đồng về diện tích đất được trả lại cho dân làng.
Sai lầm nhỏ, hậu quả to
Đến lúc này Hoàng Anh Gia Lai vẫn chưa lên tiếng phản hồi về các cáo buộc, khi nhật báo SMCP có đề nghị bình luận qua email.
Đây không phải là lần đầu tiên Hoàng Anh Gia Lai bị tố có hành vi lấn chiếm đất đai, hủy hoại môi trường và xã hội ở Cambodia. Trước đó, Tập đoàn này đã bị điêu đứng bởi cáo buộc của tổ chức nhân quyền Global Witness, trong báo cáo vào tháng 5/2013, có tựa đề "Các ông Trùm cao su : Cách thức các công ty Việt Nam và các nhà tài phiệt quốc tế đang tiến hành cuộc khủng hoảng chiếm đất tại Campuchia và Lào" (3).
Sự cáo buộc lần này cũng đến từ các tổ chức nhân quyền, đó là tổ chức Equitable Cambodia (Công bằng Cambodia) và Inclusive Development International (Phát triển Toàn diện Quốc tế). Theo thông cáo báo chí chung của hai tổ chức này tuyên bố vào hôm 25/5 nói rằng, họ đã đệ đơn khiếu nại lần thứ hai lên IFC vì mối quan hệ tài chính giữa IFC và Hoàng Anh Gia Lai, thông qua các nhà đầu tư tài chính trung gian của Việt Nam là TP Bank và VP Bank.
Trong nhiều năm qua, một chiến thuật khá hiệu quả mà các nhà hoạt động Cambodia đã sử dụng để chống lại các nhà đầu tư nước ngoài chiếm đoạt đất đai của các cộng đồng bản địa ở Cambodia, là họ sẽ đánh vào "các mối liên hệ của nhà đầu tư", như trong trường hợp này nhắm vào IFC thuộc World Bank là một thí dụ.
Dù IFC đã cho biết là họ không có mối liên hệ tài chính trực tiếp nào với Hoàng Anh Gia Lai, nhưng IFC đã đầu tư vào VP Bank và TP Bank – mà 2 tổ chức tài chính này lại cho Hoàng Anh Gia Lai vay vốn làm dự án cao su, nên IFC không thể khoanh tay đứng nhìn.
Với với nhiệm xã hội và các nguyên tắc phát triển bền vững, trong đó có việc tôn trọng và bảo vệ nhân quyền, buộc IFC không thể đứng ngoài cuộc mà phải đưa ra lời hứa "nêu ra vấn đề và tìm cách khắc phục".
Có vẻ như Hoàng Anh Gia Lai đã không rút ra được bài học trước đó từ Global Witness, tiếp tục phạm sai lầm, khi đơn phương rời khỏi cuộc đàm phán với cộng đồng bản địa vào tháng 3/2019, sau đó tiếp tục tiến hành việc san ủi, không trả lại đất cho người bản địa tại tỉnh Ratanakkiri, dẫn đến việc các tổ chức nhân quyền khác lại phải vào cuộc.
Việc đúng hay sai về pháp lý trong cuộc tranh chấp này đôi khi không còn mang nhiều ý nghĩa, vì bên cạnh nó sẽ là sự phản ứng của công chúng đối với các doanh nghiệp có dấu hiệu vi phạm nhân quyền ; niềm tin của đối tác trong kinh doanh ; và giá trị doanh nghiệp được xây dựng trên nền tảng trách nhiệm xã hội.
Một khi trở thành một "doanh nghiệp đáng ghét", chiếm đất-phá rừng trở thành thương hiệu, liệu Hoàng Anh Gia Lai có đủ sức tồn tại trong thế giới phẳng của thông tin ?
Minh Luật
Nguồn : RFA, 01/06/2020
(1) Sen Nguyen, "Vietnam firm with World Bank links accused of bulldozing indigenous land in Cambodia", South China Morning Post, 29/05/2020
(2) Khouth Sophak Chakrya, "Vietnamese firm ‘destroys’ indigenous land", The Phnom Penh Post, 25/05/2020
(3) For immediate release, "Vietnamese Agribusiness Giant Destroys Indigenous Lands", Equitable Cambodia, 25/05/2020
Hoàng Anh Gia Lai phản hồi cáo buộc bị thu hồi đất ở Campuchia (RFA, 29/03/2019)
Đại diện Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai của Việt Nam cho biết doanh nghiệp này chưa nhận được bất kỳ quyết định nào của Chính phủ Campuchia về việc thu hồi đất mà Tập đoàn này đã đầu tư tại Campuchia ; đồng thời khẳng định mọi hoạt động nông nghiệp của Hoàng Anh Gia Lai tại Campuchia vẫn diễn ra bình thường.
Những cánh rừng ở Campuchia bị san bằng bởi đại công ty của Việt Nam là Hoàng Anh Gia Lai (tháng 3, 2013) - AFP
Truyền thông trong nước loan tin hôm 28/3, một ngày sau khi hãng tin Reuters phát đi thông tin cho rằng hơn 740 hecta đất được Chính phủ Campuchia cấp cho tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai của Việt Nam từ 10 năm trước để đầu tư trồng cao su sẽ bị thu hồi để trả cho cộng đồng người bản địa địa phương.
Theo Reuters, 12 cộng đồng bản địa người Campuchia vào năm 2014 đã khởi kiện Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC) thuộc Ngân hàng Thế giới vì đã đầu tư vào quỹ tài trợ cho các liên doanh của tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai ở Campuchia gây ra các tác động xã hội và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Tin cho biết Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai đã phải đồng ý ngưng giải phóng mặt bằng và mất đi khoảng 60% diện tích được cấp phép đầu tư tại Campuchia vào năm 2015.
Ngay sau khi có thông tin Hoàng Anh Gia Lai bị thu hồi đất tại Campuchia, cổ phiếu thị trường chứng khoán của Tập đoàn này nhanh chóng bị sụt giảm vào sáng 28/3.
Cũng tin liên quan, Đại sứ Việt Nam tại Campuchia là ông Vũ Quang Minh từ ngày 26 – 28/3 đã có chuyến công tác đến tỉnh Kampong Thom của Campuchia để hỗ trợ các công ty Cao su Việt Nam thuộc Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) đang đầu tư tại địa phương.
Báo trong nước cho biết trong buổi làm việc với tỉnh trưởng tỉnh Kampong Thom, Đại sứ Vũ Quang Minh nhấn mạnh địa phương này là tỉnh có tiềm năng nông nghiệp, đặc biệt là cây cao su.
Tin cho hay trong 10 năm qua, 8 công ty cao su Việt Nam thuộc VRG tại tỉnh Kampong Thom đã trồng gần 53 ngàn cây cao su, đưa vào khai thác hơn 22 ngàn hecta trồng trọt vào năm 2018, và giải quyết việc làm cho hơn 5000 người Campuchia.
Tỉnh trưởng tỉnh Kampong Thom được nói chính quyền Campuchia sẽ tiếp tục quan tâm và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đầu tư của các công ty cao su trên địa bàn tỉnh.
Số liệu của truyền thông trong nước cho hay Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam sau 12 năm đầu tư tại Campuchia đang canh tác khoảng 90 ngàn hecta đất và tạo việc làm cho hơn 15 ngàn lao động người Campuchia.
Tuy nhiên, nhiều tiếng nói chỉ trích cho rằng quyết định của chính quyền Campuchia đồng ý nhượng đất để các công ty nước ngoài đầu tư nông nghiệp đã dẫn đến các cuộc tranh chấp với người bản xứ. Các cộng đồng người bản xứ cáo buộc các công ty nước ngoài đã vi phạm môi trường, nhân quyền, cũng như khiến họ mất đất canh tác.
******************
Hoàng Anh Gia Lai bị thu hồi 742 hecta đất đầu tư tại Campuchia (RFA, 28/03/2019)
Hơn 740 hecta đất được Chính phủ Campuchia cấp cho tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai của Việt Nam từ 10 năm trước để đầu tư trồng cao su sẽ bị thu hồi để trả cho cộng đồng người bản địa địa phương.
Một nhà sư đi ngang qua panô quảng cáo một dự án bất động sản được tài trợ bởi tập đoàn người Việt Hoàng Anh Gia Lai ở thủ đô Viêng Chăn của Lào hôm 16/3/2011. AFP
Theo Reuters, tỉnh trưởng tỉnh Ratanakiri phía Đông Bắc Campuchia hôm 27/3 đã yêu cầu Bộ Nông nghiệp nước này lấy lại 64 khu vực đất nằm trong diện tích trên bao gồm rừng, đất sình lầy và bãi chôn lấp vốn là đất những cộng đồng người bản địa.
Theo Reuters, 12 cộng động bản địa người Campuchia vào năm 2014 đã đệ đơn khiếu nại Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC) thuộc Ngân hàng Thế giới vì đã đầu tư vào quỹ tài trợ cho các liên doanh của tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai ở Campuchia và Lào, gây ra các tác động xã hội và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Hoàng Anh Gia Lai sau đó đã phải đồng ý ngừng giải phóng mặt bằng ; và chỉ một năm sau, tập đoàn này của Việt Nam đã mất khoảng 60% diện tích đất được cấp phép đầu tư tại Campuchia trước đó.
Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai của Việt Nam có nhiều dự án trị giá hàng triệu USD đầu tư vào ngành nông nghiệp trồng cao su, cọ dầu, chuối, cây ăn quả và chăn nuôi bò tại Lào và Campuchia.
Truyền thông trong nước hôm 28/3 loan tin cho biết quyết định thu hồi đất nói trên đã khiến giá cổ phiếu HAG và HNG của tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai sụt giảm vào sáng cùng ngày. Giá cổ phiếu HAG giảm 0,18% và HNG giảm tới 1,92%.
******************
Campuchia thu hồi đất từ Hoàng Anh Gia Lai để trả dân (BBC, 27/03/2019)
Mười hai cộng đồng bản địa tại tỉnh Ratanakiri ở miền đông bắc Campuchia vừa giành được thắng lợi quan trọng khi chính phủ tuyên bố trả lại phần đất rừng bị tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai của Việt Nam thâu tóm để làm đồn điền cao su quy mô lớn.
Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai có các dự án trồng cao su ở Campuchia và Lào
Đây là tín hiệu cho thấy các nhà đầu tư nước ngoài đang phải đối diện với việc bị rà soát chặt chẽ hơn, Reuters tường thuật.
Người dân địa phương đã có cuộc xung đột kéo dài cả thập niên với Hoàng Anh Gia Lai nhằm phản đối việc tước đoạt đất đai tổ tiên của họ để lại, tổ chức Inclusive Development International (IDI) chuyên hỗ trợ các cuộc đấu tranh phản đối việc cướp đất nói.
Hôm thứ Ba, tỉnh trưởng tỉnh Ratanakari đã yêu cầu Bộ Nông nghiệp trả lại 64 khu vực đất đai khỏi tổng diện tích đất đã lấy, bao gồm các phần rừng, đầm lầy và các nghĩa trang của những cộng đồng dân cư này.
Việc trả lại đất mới chỉ là bước đầu, giám đốc điều hành của Highlanders Association, một tổ chức hoạt động vì quyền của dân bản địa tại Ratanakari, nói.
Bà Dam Chanty trong tuyên bố của mình nói rằng người dân còn cần được bồi thường và cần được trợ giúp để có thể trở lại với phần đất, nước đó.
Cái giá của phát triển
Kể từ đầu thập niên 2000, Campuchia đã trao nhiều khu đất cho các công ty nước ngoài để đổi lấy việc họ đầu tư vào việc khai mỏ, xây nhà máy điện và các nông trường nhằm thúc đẩy kinh tế và xóa đói giảm nghèo.
Ratanakiri thu hút du khách đến các vùng hồ và rừng xanh tươi
Tuy nhiên, các thỏa thuận đó đã 'ăn' hết hơn 10% tổng diện tích đất của cả nước, tính đến 2012, và đẩy hơn 770 ngàn người vào cảnh mất nhà mất đất, các luật sư nhân quyền nói.
Khiếu nại kéo dài
Mười năm trước, Hoàng Anh Gia Lai được giao 19 ngàn hectare đất thuộc 12 cộng đồng dân bản địa nêu trên.
Tới 2014, người dân địa phương đệ đơn khiếu nại lên Công ty Tài chính Quốc tế (IFC) thuộc Ngân hàng Thế giới, tổ chức tài trợ cho các dự án của Hoàng Anh Gia Lai tại Campuchia và Lào, về các tác động môi trường và xã hội "nghiêm trọng".
Nhiều diện tích rừng ở Campuchia được giải tỏa để biến thành đồn điền cao su
Trong tiến trình giải quyết tranh chấp, Hoàng Anh Gia Lai đồng ý dừng việc giải phóng mặt bằng thêm đối với các phần đất chưa giải tỏa.
Một năm sau, Hoàng Anh Gia Lai đồng ý trả lại phần đất chưa biến thành đồn điền hoặc chưa giải tỏa. Điều này khiến diện tích đất mà Hoàng Anh Gia Lai được giao tại Campuchia giảm đi hơn 60%, còn lại gần 8.400 hectare.
Quá trình thương lượng chưa kết thúc. Đến đầu năm nay, Hoàng Anh Gia Lai đơn phương rút khỏi các cuộc đàm phán và nói rằng người dân địa phương cần tìm giải pháp từ phía chính quyền Campuchia, IDI nói.
Làng của người bản địa tại Ratanakiri, Campuchia - hình minh họa
Quyết định hôm thứ Ba, 26/3/2019 khiến tập đoàn của Việt Nam giảm tiếp 742 hectare đất nữa tại Campuchia, Reuters dẫn nguồn đại diện các cộng đồng dân địa phương nói.
Quyết định mới đây được đưa ra chỉ ít hôm sau khi thủ tướng Campuchia tái khẳng định chính quyền nước này hoan nghênh mọi công ty vào đầu tư mà không có bất kỳ phân biệt đối xử nào về chủng tộc hay chính trị.
Ông Hun Sen được báo Reaksmei Kampuchea của Campuchia hôm 22/3 dẫn lời phát biểu tại lễ động thổ xây dựng đường cao tốc dài 190km nối Phnom Penh với Sihanoukville :
"Campuchia mở cửa với tất cả các nhà đầu tư, nhưng họ cần tôn trọng chủ quyền và độc lập của Campuchia".
Ngay từ hồi 2012, người bản địa tại Ratanakiri đã có cuộc đấu tranh chống nạn đốn gỗ trong vùng này, sau khi nhà vận động Chut Wutty bị giết chết, theo phóng viên BBC News Guy Delauney từ Phnom Penh trong một tường thuật năm đó.
Ông thủ tướng cũng nói rằng hiện nước này đang có nhiều nhà đầu tư đến từ nhiều quốc gia, trong đó có Trung Quốc, Nhật Bản, Nam Hàn, Malaysia, Thái Lan, Việt Nam, Mỹ và các nước Châu Âu, Reuters tường thuật.
Cuộc đấu tranh chống nạn đốn gỗ ở Ratanakiri được báo chí quốc tế chú ý đến từ 2012, sau khi nhà vận động Chut Wutty bị giết chết, theo phóng viên BBC News Guy Delauney từ Phnom Penh trong một tường thuật năm đó.
