Chiến thắng của Taliban làm sứt mẻ uy tín của Mỹ

Anh Vũ, RFI, 16/08/2021

Sau hai thập kỷ can thiệp quân sự của Mỹ, Afghanistan trở lại điểm khởi đầu. Lực lượng phiến quân Taliban mà Washngington đã từng đánh đuổi, trừng phạt sau loạt khủng bố nhắm vào nước Mỹ 11/09/2001, giờ trở lại nắm quyền ở Kabul trong tư thế người chiến thắng. Cuộc chiến tranh dài và tốn kém nhất của nước Mỹ, khép lại bằng thắng lợi dễ dàng của quân nổi dậy Taliban, sẽ còn để lại nhiều hệ lụy cho uy tín cho cường quốc quân sự số một thế giới.

Ngày 15/08/2021 phe Taliban tiến vào Kabul và giành chính quyền mà không tốn một viên đạn

Không phải đợi đến ngày 31/08, hạn chót quân Mỹ và đồng minh hoàn tất rút quân, ngày Chủ Nhật 15/08, chính phủ Afghanistan cùng quân đội do Washington trang bị và cung cấp tài chính đã sụp đổ hoàn toàn trước đà tiến quân như chẻ tre của quân nổi dậy. Tổng thống Ashraf Ghani chạy khỏi đất nước. Trên bầu trời Kabul từ hôm qua, trực thăng của quân đội Mỹ quần thảo để di tản nhân viên sứ quán của mình.

Cho dù những ngày qua chính quyền Biden cố giải thích rằng sứ mệnh của Mỹ đã hoàn thành và phần còn lại là công việc của người Afghanistan, sự kiện và những hình ảnh Kabul thất thủ vẫn đánh dấu một thất bại toàn diện về cả quân sự lẫn chính trị của nước Mỹ.

Ngay từ sau khi chính quyền Donald Trump đạt thỏa thuận với Taliban về việc rút quân đội ra khỏi Afghanistan hôm 29/2/2020, giới quan sát đã mường tượng ra số phận của chính quyền Afghanistan hôm nay. Sự kiện lực lượng nổi dậy Taliban trở lại nắm quyền vào thời điểm chưa đầy một tháng là tới ngày kỷ niệm 20 năm nổ ra loạt vụ khủng bố 11/09/2001, khiến chính giới phải đặt ra những câu hỏi như : tại sao nước Mỹ lại lâm vào cuộc chiến tranh kéo dài tiêu tốn tới 2000 tỷ đô la và 2500 người Mỹ phải bỏ mạng, để rồi kết quả là con số không ?

Một số người, như dân biểu đảng Cộng hòa Liz Cheney, lo ngại thất bại này sẽ có những hệ lụy tiêu cực đến những hành động của Hoa Kỳ ở những mặt trận khác ở nước ngoài. Ngay hôm qua, bà Liz Cheney đã nhận định một cách gay gắt : "Không thể thứ lỗi được, thật tai họa. Việc này gây hậu quả không chỉ cho Afghanistan, không chỉ cho cuộc chiến chống khủng bố, mà về tổng thể còn cho vai trò của Mỹ trên thế giới".

Thất bại của Mỹ có nghĩa là "các đối thủ của nước Mỹ biết được là giờ họ có thể đe dọa chúng ta và các đồng minh của chúng ta sẽ thắc mắc liệu họ có còn tin cậy được vào chúng ta nữa hay không", bà dân biểu Mỹ nhấn mạnh. Suy nghĩ đó cũng được chia sẻ ở nước ngoài. Ông Husain Haqqani, cựu đại sứ Pakistan tại Hoa Kỳ, khẳng định "sự tin cậy của nước Mỹ trên tư cách một đồng minh đã bị sứt mẻ, khi mà chính phủ Afghanistan bị bỏ rơi trong các cuộc đàm phán ở Doha" với Taliban.

Để biện minh, chính quyền Biden có thể đưa ra giải thích rằng thỏa thuận Doha với Taliban về rút quân Mỹ khỏi Afghanistan là do chính quyền Donald Trump thực hiện và đại đa số người Mỹ đều không muốn có một "cuộc chiến không hồi kết".

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cố gắng giải thích : "Chúng ta đã tới Afghanistan cách đây 20 năm với một sứ mệnh là thanh toán những kẻ đã tấn công chúng ta ngày 11/09. Chúng ta đã hoàn thành sứ mệnh" và ở lại Afghanistan mãi không có lợi cho nước Mỹ. Ông Blinken cũng gắn sự kiện Afghanistan với thách thức mới mà nước Mỹ đang phải đối mặt là ngăn chặn chính sách hung hăng của Trung Quốc ở Thái Bình Dương. Ngoại trưởng Mỹ nhấn mạnh không ai khác ngoài "các đối thủ cạnh tranh chiến lược của chúng ta mới thích thú nhìn thấy chúng ta sa lầy ở Afghanistan trong 5, 10 hay 20 năm nữa".

Một lập luận dường như có lý, theo Richard Fontaine, chuyên gia thuộc Center for a New Amerian Security, vì có thể sau thất bại này, Mỹ sẽ tập trung nhiều hơn vào mặt trận Thái Bình Dương. Nhưng Trung Quốc cũng không phải không biết khai thác sự kiện Afghanistan để phục vụ cuộc đối đầu với Mỹ. Tờ Hoàn cầu Thời báo, cơ quan ngôn luận đối ngoại của Bắc Kinh, hôm qua đã phân tích rằng Afghanistan là minh chứng cho thấy Hoa Kỳ sẽ là "một nhân tố không đáng tin cậy, luôn bỏ rơi đối tác và đồng minh trong cuộc săn tìm lợi ích riêng cho mình".

Chưa thể nói chắc, Taliban trở lại Kabul là đồng nghĩa với bạo lực hỗn loạn hay thánh địa khủng bố sẽ hồi sinh. Nhưng chiến thắng dễ dàng của lực lượng được gọi là phiến quân, từng bị phương Tây, dẫn đầu là Mỹ, truy đuổi suốt hai chục năm, mang hơi hướng của những tính toán thực dụng, mà trong đó khái niệm đồng minh chỉ là tương đối.

Anh Vũ

*******************

20 năm đánh du kích, 3 tháng phản công

Anh Vũ, RFI, 16/08/2021

Nắm cơ hội khi Mỹ và liên quân quốc tế thông báo rút quân khỏi Afghanistan hồi đầu tháng 5/2021, lực lượng nổi dậy Taliban dù không được trang bị vũ khí hiện đại, đã mở nhiều cuộc tấn công vào quân đội chính phủ. Chỉ sau hơn ba tháng, Taliban trở lại Kabul nắm quyền.

Taliban vừa đánh, vừa đàm. Trong ảnh, các đại diện Taliban trong đoàn đàm phán với Hoa Kỳ tại Qatar ngày 12/08/2021. KARIM JAAFAR AFP/File

Phong trào Taliban ra đời sau khi Liên Xô đưa quân xâm chiếm Afghanistan 1980, lập lên chế độ thân cộng sản tại Afghanistan. Sau khi quân đội Liên Xô buộc phải rút khỏi Afghanistan (1989), đến năm 1994, Taliban tổ chức thành một lực lượng nổi dậy tại các tỉnh miền đông và đông nam Afghanistan. Chỉ 2 năm sau, 1996, Taliban chiếm Kabul lập lên tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan và nắm quyền đến năm 2001 dưới sự lãnh đạo của giáo sĩ Mohammad Omar.

Trên phương diện kinh tế, để tồn tại, Taliban ở trong nước dựa chủ yếu vào nguồn thu thuế, buôn bán thuốc phiện và nguồn tài trợ từ bên ngoài.

Sau các vụ tấn công khủng bố vào nước Mỹ 11/09/2001, Hoa Kỳ cùng các đồng minh NATO mở các cuộc tấn công ồ ạt vào Afghnistan để truy tìm trùm khủng bố Osama bin Laden bị tình nghi đang được chính quyền Taliban che chở. 

Từ năm 2001, Taliban đã bị Mỹ tấn công đánh đuổi, chấm dứt 5 năm cai trị Afghanistan bằng những đạo luật Hồi Giáo hà khắc nhất.

Năm 2003, lợi dụng quân đội đồng minh phương Tây cắt giảm quân số chia sẻ cho cuộc chiến tranh Irak, lực lượng Taliban đã nhanh chóng tổ chức chiến tranh du kích tại Afghanistan.

Năm 2020, sau nhiều lần đàm phán không thành công, cuối cùng Taliban và Mỹ đã ký thỏa thuận Doha, ấn định các điều kiện rút quân đội nước ngoài ra khỏi Afghanistan. Lịch trình rút quân bắt đầu từ ngày 08/07/2021. Ngay lập tức 75 nghìn quân nổi dậy Taliban đã chớp thời cơ trở lại chiếm quyền lãnh đạo.

Ngay từ ngày 01/05 năm nay, khi có thông tin rút dần 9500 quân của NATO trong đó có 2500 lính Mỹ, lực lượng nổi dậy đã bắt đầu triển khai phản công và nhanh chóng kiểm soát được nhiều vùng miền nam, cũng như một số tỉnh quan trọng ở phía bắc Afghanistan.

Ngày 02/07 mở ra thời cơ mới cho các cuộc tấn công của Taliban khi quân Mỹ và NATO trao lại cho quân đội Afghanistan quyền quản lý căn cứ không quân Bagram, cách phía bắc Kabul 50km, một trung tâm đầu não của các chiến dịch quân sự của liên quân quốc tế trong suốt 20 năm hiện diện ở nước này. Trong tháng 7, quân nổi dậy liên tiếp đánh chiếm thủ phủ của hầu hết các tỉnh trọng yếu. Đến cuối tháng, Taliban đã kiểm soát được 65% lãnh thổ đất nước.

Tháng 8 đánh dấu sự đột phá của quân Taliban. Trong vòng 10 ngày, lực lượng nổi dậy đã tiến vào kiểm soát hầu hết thủ phủ các tỉnh của Afghanistan, rồi cuối cùng đến sáng ngày 15/08 tiến vào Kabul mà không gặp sự kháng cự nào của quân chính phủ, buộc tổng thống Ashral Ghani chạy khỏi Afghanistan.

Anh Vũ

*****************

Phương Tây khẩn cấp sơ tán kiều dân, kêu gọi Taliban không ngăn cản

Trọng Nghĩa, RFI, 16/08/2021

Chiến thắng thần tốc của lực lượng Taliban tại Afghanistan, nhanh chóng chiếm được Kabul vào hôm 15/08/2021, đã buộc nhiều nước phương Tây, trong đó có Pháp, khẩn cấp di tản các nhân viên ngoại giao và công dân của họ. Trong một tuyên bố chung, hơn 60 nước đã kêu gọi Taliban để yên cho thường dân Afghanistan nào muốn rời khỏi đất nước.

Một góc sân bay quốc tế Kabul, ngày 16/08/2021, một ngày sau khi quân Taliban tràn vào thủ đô Afghanistan. © AFP

Về trường hợp nước Pháp, tổng thống Emmanuel Macron đã cho tổ chức một cuộc họp Hội Đồng Quốc Phòng về vấn đề Afghanistan ngay vào hôm nay, và sẽ phát biểu với toàn dân vào tối nay.

Trong bối cảnh đó, quân đội đã khởi động Chiến Dịch Apagan, nhằm sơ tán những người Pháp cuối cùng khỏi Kabul. Pháp là một trong những nước hiếm hoi mà cách đây vài tuần đã yêu cầu người Pháp rời khỏi Afghanistan, nhưng vẫn còn một số ít còn ở lại.

Chiến dịch Apagan, do Không Quân thực hiện, nhắm vào số người này, sử dụng hai máy bay vận tải quân sự. Chiếc đầu tiên, một chiếc C-130, cất cánh từ căn cứ Evreux vào khuya hôm qua, và chiếc thứ hai, một chiếc A400M, chở theo bốn mươi binh sĩ đã khởi hành vào sáng nay từ Orleans.

Pháp đã thiết lập tại Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất một hệ thống phụ trách các chuyến bay nối liền với thủ đô Afghanistan.

Pháp và Mỹ không phải là những nước duy nhất cho sơ tán công dân. Canada, Đan Mạch, Na Uy và Hà Lan cũng có những kế hoạch tương tự.

Hơn 60 quốc gia kêu gọi không ngăn cản 

Trong tình hình dầu sôi lửa bỏng hiện nay, hơn 60 quốc gia vào hôm qua đã ra một tuyên bố chung, cho rằng người Afghanistan và công dân các nước khác, nếu muốn rời khỏi Afghanistan, thì cần phải được quyền ra đi. Tuyên bố nhấn mạnh rằng các sân bay và các cửa khẩu biên giới của Afghanistan phải được mở. 

Trong tuyên bố được Bộ Ngoại giao Mỹ loan báo, Hoa Kỳ và các quốc gia trong đó có Úc, Pháp, Canada, Đức, Anh và Nhật Bản cũng cho rằng "những người nắm vị trí quyền lực và thẩm quyền trên khắp Afghanistan phải chịu trách nhiệm đối với việc bảo vệ tính mạng, tài sản và mạng sống con người đồng thời ngay lập tức khôi phục an ninh, trật tự".

Vào lúc nhiều đại sứ quán phương Tây rút khỏi Afghanistan, Nga và Trung Quốc vẫn ở lại Kabul. Trong một tuyên bố, Nga cho rằng "không có gì phải sợ chế độ Taliban".

Nhật báo Hồng Kông South China Morning Post cho biết là đại sứ quán Nga và Trung Quốc không có ý định rời Afghanistan, và hai nước có kế hoạch giữ nguyên nhân viên đại sứ quán của họ. Riêng Bắc Kinh thì đã kêu gọi Taliban bảo đảm sự an toàn của công dân Trung Quốc tại Afghanistan.

Hội đồng Bảo an họp hôm nay

Về phía các định chế quốc tế, tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Antonio Guterres hôm qua đã kêu gọi Taliban và tất cả các bên khác tại Afghanistan là nên "kềm chế tối đa" trong hành động của mình. Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc đặc biệt quan tâm đến tương lai của phụ nữ tại Afghanistan, "những người mà các quyền giành được một cách gian nan phải được bảo vệ".

Thông cáo của Liên Hiệp Quốc cho biết thêm là Hội đồng Bảo an sẽ họp ngày vào hôm nay để thảo luận về tình hình ở Afghanistan.

Về phần mình, Liên Minh Bắc Đại Tây Dương NATO vào hôm qua cũng cho rằng việc tìm kiếm một giải pháp chính trị cho cuộc xung đột ở Afghanistan là "cấp bách hơn bao giờ hết".

Trọng Nghĩa

*****************

Pháp lập cầu không vận di tản công dân khỏi Afghanistan

Thụy My, RFI, 17/08/2021

Chuyến bay đầu tiên di tản công dân Pháp và một số người Afghanistan sáng nay 17/08/2021 đã hạ cánh xuống một căn cứ quân sự của Pháp ở Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất. Bộ trưởng Quân Lực Florence Parly loan báo đã lập cầu không vận giữa Kabul và Abu Dhabi. Di tản các công dân còn kẹt lại sau khi Afghanistan rơi vào tay Taliban là ưu tiên hàng đầu của tổng thống Emmanuel Macron.

Một số công dân Pháp và Afghanistan di tản khỏi Kabul, ngày 17/08/2021.  AFP - STR

Từ Dubai, thông tín viên Vincent Souriau cho biết thêm về căn cứ quân sự của Pháp tại Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất :

"Căn cứ Abu Dhabi được thành lập năm 2009, theo yêu cầu của Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất, vốn tìm cách tự bảo vệ trước những bất ổn trong khu vực. Trước sức mạnh quân sự của Iran, các tiểu quốc yếu thế này cần đến một sự hiện diện quân sự để răn đe.

Cho dù vào thời kỳ đó đã hợp tác với Hoa Kỳ, Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất kêu gọi Pháp lập ra một căn cứ thường trực. Cơ sở này có 600 đến 1.000 quân nhân Pháp, được phân bố tại một căn cứ hải quân, một đơn vị bộ binh và một căn cứ không quân nằm cách Abu Dhabi khoảng 30 km về phía nam.

Pháp hợp tác chặt chẽ với lực lượng Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất thông qua các cuộc tập trận chung. Đây cũng là điểm tựa của bộ tham mưu Pháp cho các hoạt động tầm xa, như không kích vào tổ chức Nhà Nước Hồi Giáo ở Irak, chống buôn lậu ma túy, giám sát eo biển Ormuz, nơi trung chuyển gần 40% sản lượng dầu lửa thế giới".

Thụy My