 | Tổng quan: | 3638303 |
Ngoại thương sụt mạnh, khiến Bắc Kinh thêm khó khi đàm phán với Mỹ (RFI, 15/01/2019)
Theo số liệu được công bố hôm nay 04/01/2019, tuy thặng dư thương mại với Hoa Kỳ đạt kỷ lục vào năm ngoái, nhưng xuất nhập khẩu của Trung Quốc đã giảm hẳn trong tháng 12/2018. Tình hình này cho thấy nền kinh tế thứ nhì thế giới đang chao đảo do cuộc thương chiến Mỹ-Trung, gây thêm áp lực trong cuộc đàm phán thương mại của Bắc Kinh với Washington.
Thép ống xuất khẩu chồng chất tại Liên Vân Cảng (Lianyungang), tỉnh Giang Tô (Jiangsu) ngày 08/12/2018. Mặt hàng thép của Trung Quốc bị Mỹ và Châu Âu tố cáo là bán phá giá, do sản xuất thừa. Reuters/Stringer
Bloomberg cho biết xuất khẩu của Trung Quốc trong tháng 12/2018 sụt mất 4,4% so với cùng kỳ năm ngoái, tệ hại nhất kể từ 2016. Bối cảnh u ám này gây thêm khó khăn cho các nhà đàm phán Bắc Kinh, đang tìm kiếm một thỏa thuận với chính quyền Donald Trump để thoát khỏi ngõ cụt hiện nay.
Nhập khẩu của Trung Quốc giảm đến 7,6%, cũng tồi tệ nhất kể từ năm 2016, cho thấy nhu cầu tiêu thụ trong nước đã chậm lại.
Trong khi đó thặng dư thương mại với Mỹ đã đạt con số kỷ lục trong năm 2018, lên đến 323,32 tỉ đô la, cao nhất từ một thập niên qua theo Reuters. Nhưng đó là do các nhà xuất khẩu hối hả giao hàng để né mức thuế do ông Trump áp đặt, nay nhiều kho dự trữ ở Mỹ đã bão hòa.
Những con số đáng thất vọng trên đây chứng tỏ nền kinh tế Trung Quốc đang sa sút, cho dù Bắc Kinh đã có một loạt biện pháp để thúc đẩy trong những tháng gần đây, từ gia tăng chi tiêu cho cơ sở hạ tầng đến giảm thuế.
Bloomberg dẫn lời ông Louis Kuijs, kinh tế gia trưởng của Oxford Economics ở Hồng Kông : "Dữ liệu xấu về thương mại có thể làm gia tăng sức ép lên Trung Quốc để đạt cho được một thỏa thuận với Hoa Kỳ, hoặc ít nhất là ngưng việc tăng thuế hải quan".
Cho đến nay, không có mấy tiến triển đối với các hồ sơ phức tạp nhất trong đàm phán thương mại Mỹ-Trung, như sở hữu trí tuệ hay việc trợ giá cho các công ty quốc doanh. Xuất nhập khẩu sụt giảm vào lúc các nhà lãnh đạo Bắc Kinh đang đau đầu vì tiêu thụ chậm lại, các nhà sản xuất mất tinh thần vì sợ giảm phát, nguy cơ thất nghiệp gia tăng.
Kinh tế Trung Quốc sa sút khiến thị trường chứng khoán từ Âu sang Á hôm nay đều sụt giảm.
Riêng với Bắc Triều Tiên, doanh số mua bán Trung-Triều giảm 52,4% trong năm 2018 do áp dụng trừng phạt của quốc tế.
Thụy My
*******************
Bị lên án nhưng tại sao viện trợ và đầu tư Trung Quốc vẫn được chào đón ? (VOA, 15/01/2019)
Cộng đồng chiến lược phương Tây và Ấn Độ ngày càng lo ngại về dấu chân ‘bành trướng’ của Trung Quốc ở Nam Á và Châu Phi. Các dự án của Trung Quốc đã làm tăng quan ngại về sự thiếu minh bạch, phát triển bền vững và có động cơ chính trị. Điều này đã dẫn đến sự phản công chống lại Trung Quốc, theo bài phân tích đăng trên tờ The Interpreter ngày 14/1.
Hải cảng chiến lược Hambantota ở Sri Lanka đã về tay Trung Quốc
Tác giả bài viết cho rằng sự thiếu hiểu biết về tính năng động, những quan ngại, và những ưu tiên của khu vực đã khiến cho các cường quốc kỳ cựu để mất dần phạm vi ảnh hưởng.
Tuy nhiên ở nhiều nước có các đảng phái chính trị thu tóm quyền lực nhờ vào lập trường bài Trung Quốc, tác giả nói, những đảng này sau khi lên cầm quyền lại ký những thỏa thuận mới với Bắc Kinh. Đây là điều đã xảy ra ở Sri Lanka nơi mà sự thay đổi chế độ sau cuộc tổng tuyển cử hồi năm 2015 không dẫn đến sự chuyển hướng sang bài Trung Quốc và xích lại gần Ấn Độ.
Chính phủ mới của nước này tiếp tục giao tiếp với Trung Quốc, không chỉ trong việc cho thuê các cảng Hambantota và Colombo mà còn ký một loạt những thỏa thuận khác. Hồi tháng Tư năm 2018, Tập đoàn Đường sắt Trung Quốc đã được giao cho hợp đồng xây dựng 40.000 ngôi nhà ở tỉnh Jaffna. Mặc dù dự án này đã bị đình trệ do các vấn đề cơ sở hạ tầng và do Ấn Độ đã nhảy vào, Sri Lanka có thể xem xét nhờ Trung Quốc xây dựng các dự án nhà ở còn lại.
Bài phân tích cho thấy tình trạng tương tự cũng xảy ra ở Châu Phi nơi các quốc gia đã chứng kiến làn sóng bài Trung Quốc nhưng cuối cùng lại ký thỏa thuận mới với Bắc Kinh. Chẳng hạn như trong cuộc bầu cử ở Zambia hồi năm 2011, ứng viên Tổng thống Michael Sata đã vận động tranh cử với những lời cảnh báo về ‘những kẻ trục lợi’ từ Trung Quốc và nhờ đó ông đã đánh bại Tổng thống đương nhiệm Rupiah Banda. Một vài năm sau đó, Bắc Kinh vẫn tiếp tục là nhà cung cấp vốn hàng đầu cho những dự án cơ sở hạ tầng quan trọng như xây đường sá và nhà máy thủy điện ở Zambia.
Có một số lý do khiến cho các chính phủ đi từ chỗ chống Trung Quốc sang tiếp tục nhờ vả Trung Quốc.
Theo tác giả bài phân tích, thứ nhất, các dự án của Trung Quốc quá hấp dẫn nên không thể chối từ. Những dự án lớn của Trung Quốc đem đến cơ hội nhất là cơ hội phát triển cơ sở hạ tầng. Dự án Jaffna ở Sri Lanka lúc đầu được giao cho công ty Trung Quốc do công ty này hứa sẽ xây dựng công trình này với giá thấp, thời gian ngắn hơn các nhà thầu từ các nước khác. Dự án nhà ở cũng không phải là ngoại lệ. Chính phủ mới đã giao nhiều dự án cho Trung Quốc từ việc xây bệnh viện mới ở Polonnaruwa, nâng cấp khu phức hợp Tòa án Tối cao, cho đến dự án nhà ở cho người có thu nhập thấp. Không giống như những gì chúng ta nghĩ, tác giả trình bày, phần lớn những dự án này là viện trợ chứ không phải các khoản cho vay có lãi suất cao. Pakistan dưới chính quyền mới của ông Imran Khan, hồi tháng 10 năm 2018 tuyên bố muốn tái đàm phán một số dự án Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan. Đã có sự ngờ vực rằng liệu sẽ có dự án nào trong số này được tái đàm phán và có dự án nào sẽ bị lấy khỏi tay Trung Quốc để giao cho đối tác khác hay không.
Thứ hai, vẫn theo bài phân tích, Trung Quốc được xem là đối trọng của các cường quốc lớn ở các khu vực ảnh hưởng truyền thống của họ. Sự bá chủ của văn hóa phương Tây ở Châu Phi thông qua giáo dục, truyền thông đại chúng, văn hóa và tư tưởng gợi nhớ những ký ức về thời thuộc địa. Hiện giờ đang có sự phản kháng mạnh mẽ đối với sự tiếp tục của chủ nghĩa đế quốc văn hóa phương Tây. Tương tự, tầm ảnh hưởng của Ấn Độ ở Nam Á thông qua sự bá chủ về văn hóa, thái độ người anh cả và các chính sách can thiệp đã dẫn đến sự bất bình và bất mãn ở những nước láng giềng, tác giả bài viết trên The Interpreter liệt kê.
Sự thiếu hiểu biết về tính năng động, những quan ngại, và ưu tiên của khu vực đã khiến cho các cường quốc kỳ cựu để mất dần phạm vi ảnh hưởng. Các nước này muốn được xem là những nước có chủ quyền. Do đó, Trung Quốc được xem là quốc gia cân bằng lại trước sự bá chủ của phương Tây và Ấn Độ ở Châu Phi và Nam Á.
Thứ ba, tác giả nói, bất chấp những tiến bộ đáng kể của Trung Quốc trong sự phát triển ở trong nước, họ vẫn có thể xem mình là cùng hoàn cảnh với các nước đang phát triển. Phương Tây được xem là quá xa cách đối với những vấn đề mà các nước nghèo gánh chịu chẳng hạn như đói nghèo, bất bình đẳng và tham nhũng. Tác giả dẫn lập luận của Jonathan Holslag phân tích rằng Bắc Kinh đã làm việc chặt chẽ với các nước Châu Phi để thúc đẩy một hệ thống các giá trị kinh tế-chính trị khác với phương Tây. Điều này đã giúp tiếng nói của họ được lắng nghe trên các diễn đàn đa phương.
Thứ tư, theo bài phân tích, ‘quyền lực mềm, của Trung Quốc đã là công cụ ngoại giao hữu ích. Một số người đã ước tình rằng Trung Quốc đã bỏ ra khoảng 10 tỷ đô la mỗi năm cho chiến dịch quyền lực mềm của họ. Có trên 30 Viện Khổng Tử chỉ tính riêng ở Châu Phi nơi họ tổ chức các lớp học tiếng Quan thoại, thư pháp và nấu ăn Trung Quốc. Chính phủ Trung Quốc cũng có chương trình học bổng cho sinh viên Châu Phi muốn đến Trung Quốc học tập. Quyền lực mềm của Bắc Kinh cũng được cảm nhận ở Nam Á. Bắc Kinh mới đây đã bắt đầu cấp visa tại cửa khẩu cho công dân Bangladesh. Trung Quốc cũng có nỗ lực phối hợp để giải quyết xung đột bằng cách tổ chức nhiều vòng đàm phán với phe Taliban ở Afghanistan.
Tuy nhiên, không phải mọi thứ đều diễn ra theo ý muốn của Bắc Kinh. Thái độ bất bình đối với sự can dự của Trung Quốc ở cả Nam Á và Châu Phi là rất nhiều. Có sự phàn nàn rằng các nhà thầu Trung Quốc không thuê mướn công nhân sở tại mà đưa vào hàng ngàn công nhân Trung Quốc. Những người dân địa phương được thuê phải làm việc trong nhiều giờ dưới điều kiện làm việc nghèo nàn và nhận đồng lương bèo bọt. Trong những trường hợp khác, Bắc Kinh bị chỉ trích đã bỏ qua những vi phạm nhân quyền, pháp trị và quản trị tốt ở những quốc gia mà họ làm việc cùng như Sudan và Congo.
Vì lẽ đó, bài phân tích cho rằng các cuộc tấn công nhằm vào công nhân Trung Quốc do các nhóm chủ nghĩa dân tộc và khủng bố tiến hành không có gì đáng ngạc nhiên. Tuy nhiên, bất chấp sự ngờ vực và bất bình, các chính phủ mới lên cầm quyền ở khu vực sẽ tiếp tục giao tiếp với Trung Quốc, tác giả nêu rõ. Những khu vực này tiếp tục chứng kiến sự ganh đua giữa các cường quốc. Đầu tư và các dự án Trung Quốc có thể đi kèm với điều kiện tiên quyết nhưng ngay cả những người chỉ trích cũng phải thừa nhận rằng một số những dự án này là làm lợi cho quốc gia sở tại.
Bài viết đăng trên tờ The Interpreter kết thúc với nhận định rằng Bắc Kinh ý thức rất rõ họ đang nắm giữ chìa khóa để trở thành đối thủ cân bằng lại ảnh hưởng của các cường quốc truyền thống trong khu vực của họ.
*******************
Nạn ‘trai thừa gái thiếu’ Trung Quốc thúc đẩy tệ buôn người Việt Nam (VOA, 14/12/2018)
Các hoạt động buôn người mà nạn nhân là người Việt Nam vẫn phát triển mạnh trước thềm năm dương lịch mới 2019. Theo các nguồn tin tổng hợp, nhiều nạn nhân là những phụ nữ bị lường gạt hoặc lừa tình, rồi bán sang Trung Quốc để bị bóc lột sức lao động, hoặc làm nô lệ tình dục. Trang mạng Asia Times nói một số nạn nhân khác là những thiếu nữ bị dụ dỗ trên mạng hoặc bị bắt cóc ở các chợ, cũng rơi vào cảnh nô lệ "mới". Mặt khác, nhiều người Việt đã chi tiền cho những đường dây buôn người để mong có một cuộc sống tốt đẹp hơn ở các nước Tây Phương. Báo Local Spain của Tây ban nha hôm 7/12 cho biết Europol-Cảnh sát Châu Âu vừa phá vỡ một đường dây buôn người Việt vào Tây Ban Nha.
Tư liệu : Bích chương chống nạn buôn người (AP Photo/Jae C. Hong)
Theo Asia Times, tại khu vực biên giới giáp ranh với Trung Quốc, nhiều người kể chuyện về những trường hợp phụ nữ bị buôn sang Trung Quốc. Có người có bà con, thân nhân bị bắt cóc, có những bà vợ, những thiếu nữ bỗng dưng mất tích, như trường hợp cô con gái tuổi teen của bà Vũ Thị Định tên Dua, mất tích hồi tháng Hai năm nay cùng với cô bạn thân tên Di ở Mèo Vạc, một huyện nghèo thuộc tỉnh Hà Giang. ở vùng núi non sát biên giới Trung Quốc.
Bà Định đã đi tìm con ở khắp mọi nơi, mang theo ảnh của hai cô gái 16 tuổi, mặc áo đầm trắng và đỏ. Giờ thì bà lo sợ hai cô đã bị bán sang Trung Quốc làm vợ.
"Tôi chỉ mong con tôi gọi về cho biết nó an toàn, chỉ cần nó nói ‘con đi rồi nhưng con vẫn an toàn, xin đừng lo cho con’".
Bà Định chỉ là một trong vô số các bà mẹ có con mất tích, có phần chắc đã bị đưa sang Trung Quốc nơi mà tình trạng trai thừa gái thiếu dẫn tới tệ nạn buôn người.
Vẫn theo Asia Times, nhiều học sinh địa phương kể chuyện về một người chị họ hoặc em họ bị bắt cóc, nhiều người vợ bỗng nhiên biến mất trong đêm.
Nhiều bà mẹ như bà Định và bà Lý thị My, mẹ của Di, lo sợ sẽ không bao giờ được trông thấy con lần nữa. Bà Định không được tin gì về Dua từ khi con gái mất tích. Bà sợ hai cô gái đã bị bán làm vợ hoặc bị đưa vào các động mãi dâm ở Trung Quốc.
Nhiều người mất tích ở sát biên giới Trung Quốc là người Hmong, một trong các nhóm thiểu số nghèo nhất, bị cô lập nhất nước. Những kẻ buôn người thường nhắm vào những cô thiếu nữ tại những ngôi chợ cuối tuần. Một số bị dụ dỗ trên mạng như Facebook, những kẻ xấu đôi khi tán tỉnh các cô nhiều tháng trước khi ra tay, lừa nạn nhân sang Trung Quốc.
Một số người tự nguyện đi vì được hứa hẹn có việc làm tốt, nhưng trong nhiều trường hợp, nạn nhân bị đưa sang Trung Quốc trái với ý muốn.
Asia Times dẫn lời bà Lê Quỳnh Lan thuộc tổ chức phi chính phủ Plan International ở Việt Nam :
"Có người sang Trung Quốc để cố làm việc nuôi thân, nhưng lại rơi vào cái bẫy của những kẻ buôn người".
Bà Lau Thị My, 35 tuổi, giận chồng say rượu, bồng con trai, đi theo một người hàng xóm sang Trung Quốc tìm việc. Người này hứa sẽ giúp bà tìm việc làm tốt nhưng bà bị lừa, bị cách ly với con, và bán đi tới 3 lần, trước khi một người đàn ông Trung Quốc mua đứt bà với 2.800 đôla. Sau 10 năm sống tù túng, bà dành dụm đủ tiền để đào thoát về nhà, nhưng đứa con vẫn bị thất lạc.
Tư liệu - Trụ sở chính của Europol - Cảnh sát Châu Âu ở The Hague, Hà Lan
Asia Times tường thuật rằng theo các số liệu chính thức, Việt Nam có 3000 ca buôn người từ năm 2012 tới năm 2017. Tờ báo dẫn lời bà Lê Quỳnh Lan của Plan International nói con số trên thực tế chắc chắn phải cao hơn thế nhiều.
Mặt khác, nhiều người Việt Nam đã chi tiền cho các tổ chức buôn người để hy vọng có cơ hội làm lại cuộc đời ở các nước Tây Phương, tuy nhiên một số cũng rơi vào tình trạng bị khai thác sức lao động.
Báo Local Spain trích dẫn một phúc trình của Europol, Cảnh sát Châu Âu, cho biết tổng cộng 37 nghi can có dính líu tới đường dây buôn người Việt nam vào Tây Ban Nha đã bị bắt giữ hồi tuần trước sau một trong một chiến dịch kéo dài gần một năm trời.
Báo Tây Ban Nha này cho biết đường dây buôn người này đã đưa lậu 730 người Việt vào Tây Ban Nha. Mỗi người phải trả 18.000 EUR, tương đương với 20.471 USD, qua nhiều cách. Một là trả tiền mặt trước, hai là trả bằng đất hoặc tài sản ở Việt Nam, và cách thứ ba là làm việc không lương ở Châu Âu.
Báo địa phương cho biết nhiều người được đưa lậu vào Tây Ban Nha đã bị buộc phải lao động 12 giờ mỗi ngày tại các trung tâm làm móng, phải sống trong các điều kiện vô cùng tệ hại, và không được tự do đi lại. Mỗi ngày họ được đưa tới chỗ làm và đưa về dưới sự giám sát của những kẻ buôn người.
Local Spain cho biết chỉ tính từ đầu năm 2018 tới bây giờ, đường dây này đã thu về 13 triệu euro từ các hoạt động bất hợp pháp đó.
*******************
Hàn Quốc không còn xem Bắc Triều Tiên là "kẻ thù" (RFI, 15/01/2019)
Trong sách trắng về quốc phòng 2018 được công bố ngày 15/01/2019, Hàn Quốc không còn xem Bắc Triều Tiên là kẻ thù, trong bối cảnh quan hệ giữa Seoul với Bình Nhưỡng đang trở nên nồng ấm một cách nhanh chóng.
Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in (P) và lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong-un trong cuộc gặp thượng đỉnh tại Bàn Môn Điếm ngày 27/04/2018. Reuters
Sách trắng quốc phòng, được công bố hai năm một lần, vạch ra những mục tiêu về an ninh và quốc phòng Hàn Quốc trong hai năm tới, nhắc lại rằng "bất cứ thế lực bên ngoài nào" đe dọa chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ đều sẽ bị xem là kẻ thù. Sách trắng 2018 vẫn mô tả các vũ khí hủy diệt hàng loạt của Bình Nhưỡng là một "mối đe dọa", nhưng Bắc Triều Tiên nay không còn bị xem là "kẻ thù" của Hàn Quốc nữa.
Sách trắng này khẳng định rằng ba cuộc họp thượng đỉnh liên Triều, cũng như cuộc gặp lịch sử giữa tổng thống Donald Trump và lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong-un "đã tạo ra một môi trường an ninh mới cho việc phi hạt nhân hóa hoàn toàn và một nền hòa bình cho bán đảo Triều Tiên".
Chuẩn bị cho thượng đỉnh Trump-Kim lần 2
Theo hãng tin Yonhap của Hàn Quốc, một nhà ngoại giao cao cấp của Bắc Triều Tiên hôm nay thông báo sẽ đến Thụy Điển, vào lúc đang có nhiều đồn đoán về thượng đỉnh thứ hai giữa tổng thống Mỹ Donald Trump và lãnh đạo chế độ Bình Nhưỡng Kim Jong-un.
Tuyên bố khi vừa đáp xuống sân bay Bắc Kinh, thứ trưởng ngoại giao Bắc Triều Tiên Choe Son Hui cho biết bà sẽ đi dự "một hội nghị quốc tế" ở Thụy Điển. Bà Choe Son Hui là nhà ngoại giao cao cấp đặc trách về đàm phán với Hoa Kỳ. Tuy nhiên, vị thứ trưởng này đã không trả lời báo chí khi được hỏi là bà có sẽ gặp các quan chức Mỹ ở Thụy Điển hay không.
Quốc gia Bắc Âu này vốn có nhiều kinh nghiệm làm trung gian giữa Hoa Kỳ với Bắc Triều Tiên. Do Washington và Bình Nhưỡng không có quan hệ ngoại giao, nên Thụy Điển vẫn đại diện cho lợi ích của Mỹ và Bắc Triều Tiên.
Trong khi đó, theo nhật báo Hàn Quốc Chosun Ilbo hôm nay, hai nước cũng đang dự trù một cuộc họp cấp cao tại Washington trong tuần này để thảo luận về việc tổ chức thượng đỉnh Trump-Kim lần thứ hai. Tờ báo Hàn Quốc cho biết hai phái đoàn, đứng đầu là ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và quan chức cao cấp Bắc Triều Tiên Kim Yong Chol, sẽ họp với nhau vào thứ Năm hoặc thứ Sáu 18/01 tới. Chosun Ilbo khẳng định cuộc họp lần này sẽ đúc kết vấn đề ngày giờ và địa điểm tổ chức thượng đỉnh Mỹ-Triều lần thứ hai.
Theo báo chí Hàn Quốc, Việt Nam nằm trong số các quốc gia có thể được chọn để đón tiếp Donald Trump và Kim Jong-un.
Thanh Phương
Chủ yếu do tâm lý "trọng nam khinh nữ" vẫn còn nặng nề, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh đã không giảm mà còn tăng với một tốc độ khó kiểm soát được và điều này sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho dân số Việt Nam, nhất là gây ra tình trạng trai thừa gái thiếu.
Các nữ nhân viên tại ngân hàng HDBank ở Sài Gòn. Trong tương lai, số phụ nữ ở Việt Nam sẽ ngày càng ít hơn nam giới. Reuters
Tỷ số giới tính khi sinh được xác dịnh dựa trên số bé trai được sinh so với 100 bé gái. Theo điều tra biến động dân số 2016 thì tỷ lệ này giảm chút ít so với năm trước, nhưng cũng còn ở mức cao là 112,2/100, có những nơi lên đến 120/100. Các chuyên gia dân số ước tính, nếu không làm giảm bớt tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, đến 2050 Việt Nam sẽ dư ra 2,3 - 4 triệu nam giới, nói nôm na là sẽ có 2,3 đến 4 triệu đàn ông không lấy được vợ !
Đây dĩ nhiên là vấn đề được tổ chức Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc tại Việt Nam ( UNFPA Vietnam) quan tâm và nghiên cứu từ nhiều năm nay để qua đó đề xuất cho chính phủ Việt Nam những giải pháp.
****************
Trong phần tạp chí hôm nay, chúng tôi xin mời quý vị nghe phần phỏng vấn với bác sĩ Phan Thu Hiền, chuyên gia về giới của UNFPA Vietnam :
Phan Thu Hiền : Tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam hiện nay 112,2 bé trai /100 bé gái. Bình thường khoảng 102 đến 106 bé trai/100 bé gái sinh ra được xem là mức bình thường. Nhưng nếu tỷ số này cao hơn mức 106/100 thì gọi là mất cân bằng giới tính khi sinh. Hiện tượng mất cân bằng giới tính khi sinh này diễn ra ở Châu Á từ thập niên 1980 và bắt đầu sớm nhất là ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, sau đó lan sang Việt Nam vào những năm 2000.
Cho đến năm 2004, thì tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam gần như không có gì thay đổi. Nhưng đến 2004 thì tỷ lệ này tăng nhanh và đến 2009 thì lên đến 110 bé trai/100 bé gái và đến hiện tại thì trên 112,2/100. Thậm chí có những khu vực như đồng bằng Bắc Bộ và phía bắc là lên tới 120/100.
RFI : Dân Việt Nam từ xưa đến nay vẫn có tâm lý trọng nam khinh nữ. Vì sao cho đến năm 2004 thì tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam mới gia tăng như vậy ?
Phan Thu Hiền : Tất nhiên vấn đề trọng nam khinh nữ và bất bình đẳng giới là vấn đề cốt lõi, thế nhưng nếu không có áp lực của việc giảm sinh, nhu cầu có mô hình gia đình nhỏ, gia đình chỉ có một hoặc hai con, thì đã không có tình trạng này.
Ngày xưa người ta cứ đẻ cho đến khi nào có được con trai, có trai có gái, có nếp, có tẻ, thì thôi. Còn bây giờ vì chỉ có hai con, mà lại muốn có con trai, thì bắt buộc người ta phải lựa chọn. Cái việc lựa chọn ấy không thể thực hiện được nếu không có sự ra đời của công nghệ tiên tiến.
Chúng ta cũng không thể nói rằng sự ra đời của khoa học công nghệ dẫn đến hiện tượng này, nhưng các công nghệ này giúp người ta xác định giới tính thai nhi trước khi sinh. Ở Việt Nam, tỷ lệ đi siêu âm khi có thai để biết con trai, con gái lên đến 90%. Khi biết như vậy, thì người ta dùng các phương pháp khác nhau như là sàng lọc và chọn phôi thai nam, hoặc dùng thụ tinh trong ống nghiệm và các phương pháp khác.
Việc chọn giới tính thai nhi diễn ra ngay cả trước khi mang thai, trong khi mang thai và có những nước thậm chí sau khi sinh, tức là người ta giết hoặc bỏ em bé. Ở Việt Nam, việc (sàng lọc) này không xảy ra, mà chỉ xảy ra trước khi sinh. Một nghiên cứu gần đây cũng cho thấy là việc lựa chọn giới tính thai nhi xảy ra chủ yếu ở những gia đình có thu nhập cao hơn và có giáo dục cao hơn, bởi vì nhu cầu có con trai của họ rất là lớn. Việc áp dụng công nghệ để lựa chọn giới tính thai nhi rất là đắt, cho nên chỉ có những gia đình có thu nhập cao thì mới có điều kiện để lựa chọn giới tính thai nhi. Những gia đình khác thì cũng mong muốn nhưng họ không có điều kiện để làm chăng ?
Mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh khi bắt đầu xảy ra ở Việt Nam thì nó chỉ khu trú ở 4 hoặc 5 tỉnh, nhưng bây giờ xảy ra trên gần như là cả nước. Có một hiện tượng mà chúng tôi quan sát được là nó không xảy ra ở các vùng đồng bằng dân tộc thiểu số, mà chủ yếu là ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, và tập trung vào những gia đình có giáo dục cao và có thu nhập cao.
RFI : Thưa bác sĩ Phan Thu Hiền, tình trạng mất cân bằng khi sinh chắc chắn sẽ dẫn đến tình trạng trai thừa gái thiếu. Hậu quả về mặt xã hội của nó sẽ là như thế nào ?
Phan Thu Hiền : Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc kêu gọi chính phủ Việt Nam không nên kiểm soát mức sinh, bởi vì mức sinh của Việt Nam đã đạt mức thay thế. Trước đây mức sinh của Việt Nam cao hơn nhiều, nhưng bây giờ nó ở mức thấp, tức là 1,9, có nghĩa là mỗi gia đình trung bình có hai đứa con, nhưng bây giờ mức sinh đã dưới mức sinh thay thế rồi. Nếu Việt Nam tiếp tục kiểm soát mức sinh như thế này thì trong tương lai, mỗi cặp vợ chồng sẽ có ít hơn 2 con.
Hiện nay Việt Nam đang trong giai đoạn dân số "vàng", nhưng trong tương lai, việc già hóa dân số sẽ diễn ra rất nhanh và nếu Việt Nam tiếp tục kiểm soát mức sinh, thì sẽ giống như những nước khác như Nhật và các nước Châu Âu, chúng ta sẽ phải làm việc ngược lại, tức là khuyến khích sinh đẻ, nếu không thì lực lượng lao động trẻ sẽ phải gánh cho lực lượng lao động già, vì hiện tượng già hóa dân số sẽ xảy ra ở Việt Nam trong một tương lai rất là gần.
Sau khi Việt Nam tuyên truyền kiểm soát mức sinh trong 50 năm, thì bây giờ việc chỉ có một hoặc hai con trở thành một thói quen mới. Mọi người không thích có nhiều con nữa. Không thích có nhiều con mà lại thích có con trai, thì đương nhiên người ta lựa chọn giới tính thai nhi. Trong tương lai, nếu cứ tiếp tục như thế này thì nó sẽ phá vỡ cấu trúc dân số của Việt Nam và dẫn đến hiện tượng thừa nam thiếu nữ. Trong vòng 20 đến 25 năm tới, những em bé được sinh ra vào năm 2004 sẽ đến tuổi trưởng thành và đến tuổi kết hôn, lúc ấy hầu hết đàn ông sẽ không kiếm được vợ, vì thiếu phụ nữ, giống như Trung Quốc hay Hàn Quốc.
Hàn Quốc thì đã giải quyết được vấn đề. Sau 20 năm họ đã trở lại mức sinh bình thường. Trung Quốc thì hiện nay vẫn mất cân bằng cao hơn Việt Nam. Hiện nay đàn ông Trung Quốc thiếu phụ nữ để kết hôn. Sự dư thừa nam giới lên tới 60%. Hiện tượng thừa nam thiếu nữ đó dẫn đến sức ép về nhu cầu kết hôn : kết hôn muộn ở nam giới, tăng tỷ lệ sống độc thân, cô đơn khi về già. Tương lai của Việt Nam sẽ đi đến đó, nếu chúng ta không có những hành động thiết thực.
Điều đó sẽ làm trầm trọng hơn vấn đề bất bình đẳng giới. Khi người phụ nữ vẫn còn bị đối xử thấp kém hơn đàn ông, nạn buôn bán phụ nữ, mãi dâm, dẫn đến HIV và các vấn đề mất trật tự xã hội.
RFI : Thưa bác sĩ Phan Thu Hiền, vậy thì theo UNFPA Vietnam, phải có những giải pháp nào để giải quyết tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam ?
Phan Thu Hiền : Thứ nhất là không nên kiểm soát mức sinh, vì nó đã ở mức thay thế rồi và ý thức của người dân đã cao rồi, không phải cũng có nhu cầu sinh đông con. Thứ hai, phải thúc đẩy bình đẳng giới, nâng cao vị thế và tăng giá trị của phụ nữ và bé gái lên. Mọi người vẫn nghĩ rằng chỉ có con trai mới phụng dưỡng được cha mẹ và nối dõi tông đường, thờ cúng tổ tiên. Thế thì vì sao phụ nữ lại không làm được như vậy ? Khi người phụ nữ kết hôn thì về sống gia đình nhà chồng. Gia đình nào cũng muốn có con trai vì nghĩ rằng con gái là con của người ta !
Một điểm nữa, đó là hệ thống an sinh xã hội cho người già của Việt Nam còn chưa tốt. Hầu hết những người già ở Việt Nam nếu không có lương hưu thì phải sống dựa vào con cái. Hầu hết bố mẹ sống với con trai. Cho nên, việc sinh ra một đứa con trai là một cái bảo hiểm, bảo đảm trong tương lai khi về già sẽ có người chăm sóc, nuôi dưỡng, chứ không ai trông chờ vào phúc lợi xã hội.
Bên cạnh việc kiểm soát mạnh các biện pháp lựa chọn giới tính thai nhi bằng công nghệ hoặc là siêu âm, chúng ta phải giảm cái cung. Ở đây có 3 yếu tố : Một là sức ép của quy mô gia đình nhỏ và chỉ có 2 con. Hai là tâm lý trọng nam khinh nữ. Ba là công cụ để lựa chọn giới tính thai nhi.
Phải thay đổi nhận thức của mọi người rằng con gái cũng có giá trị như con trai, cũng làm được những gì như con trai làm nếu được tạo điều kiện ngang bằng với con trai. Thứ hai là phải cải thiện hệ thống an sinh xã hội cho người già, để họ không cảm thấy bất an khi không có con trai, không cần sinh con trai để dựa dẫm vào. Nếu giải quyết được 3 yếu tố đó thì cân bằng giới tính khi sinh của Việt Nam sẽ trở lại mức bình thường trong tương lai.
Thanh Phương
Nguồn : RFI, 05/02/2018
