Ngày 15 tháng Giêng vừa qua, bà Malmström – quan chức cấp cao nhất về thương mại của Liên minh Châu Âu – đã gửi một lá thư đến Hà Nội, tỏ ý mong muốn Việt Nam cam kết cải cách các vấn đề lao động và bày tỏ quan ngại về vấn đề nhân quyền, nhưng Chính phủ Việt Nam không trả lời.
Ảnh chụp một xưởng may thuộc loại bóc lột công nhân ở ngoại thành Hà Nội. Nguồn : HOANG DINH NAM/AFP/Getty Images
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron muốn đưa thêm các biện pháp trừng phạt vào các hiệp định thương mại với các quốc gia thiếu coi trọng quyền của người lao động. Các nghị sĩ cao cấp trong Quốc hội Châu Âu cho biết, còn lâu mới biết được rằng họ có thể phê chuẩn hiệp định này. Cú phản ngược mạnh mẽ này vào Việt Nam được coi là điềm báo cho một xu hướng mới đáng kể.
"Nếu không có tiến bộ nào về nhân quyền, và đặc biệt là quyền của người lao động, thì sẽ không có bất cứ hiệp định nào được Quốc hội Châu Âu thông qua hết", ông Bernd Lange nói. Ông là một nhà lập pháp kỳ cựu (người Đức) thuộc đảng Dân chủ Xã hội (SPD), và là Chủ tịch Ủy ban Thương mại Quốc tế của Quốc hội EU.
Để tìm hiểu nguyên do vì sao Liên minh Châu Âu (EU) hoãn lại việc phê chuẩn Hiệp định Thương mại EU-Việt Nam, mời bạn đọc theo dõi bản dịch bài báo của Jakob Hanke đăng trên trang Politico, ra ngày 21/01/2019 với tựa đề "Nỗi lo các công xưởng tại Châu Á bóc lột công nhân đang đe dọa đà phát triển thương mại của EU".
***
Hiện bà Cecilia Malmström – quan chức cấp cao nhất về thương mại của Liên minh Châu Âu – đang gặp phải một trở ngại lớn : quyền của người lao động, khi bà cố gắng đạt được các hiệp định thương mại tự do trên khắp Châu Á.
Một hiệp định thương mại với Việt Nam, khi kết thúc đàm phán hồi cuối năm 2015, được coi là một thành công lớn đầu tiên của bà Malmström, nhưng bây giờ có nguy cơ bị đóng băng vì thất bại về luật lệ pháp lý nhằm thay đổi cái cách mà nhà nước độc đảng cộng sản đối xử với công nhân của mình. Các nghị sĩ cao cấp trong Quốc hội Châu Âu cho biết, còn lâu mới biết được rằng, họ có thể phê chuẩn hiệp định này.
Cú phản ngược mạnh mẽ này vào Việt Nam được coi là điềm báo cho một xu hướng mới đáng kể.
Một phần, chính Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, là người đang thể hiện sự quyết đoán hơn của Châu Âu. Hứa hẹn "Châu Âu có khả năng bảo vệ", ông Macron muốn chống lại các đảng phái dân túy bằng cách cho thấy, EU có thể bảo vệ người lao động tại Châu Âu trước làn sóng thương mại tự do và sự cạnh tranh không lành mạnh của các công xưởng bóc lột công nhân tàn tệ ở Châu Á. Để làm được như vậy, ông Macron muốn đưa thêm các biện pháp trừng phạt vào các hiệp định thương mại với các quốc gia thiếu coi trọng quyền của người lao động.
Hiện tại, chính Quốc hội Châu Âu đang thúc ép bà Cecilia Malmström về vấn đề Việt Nam, một đất nước với 93 triệu dân, được mệnh danh là con hổ kinh tế Châu Á. "Nếu không có tiến bộ nào về nhân quyền, và đặc biệt là quyền của người lao động, thì sẽ không có bất cứ hiệp định nào được Quốc hội Châu Âu thông qua hết", ông Bernd Lange nói. Ông là một nhà lập pháp kỳ cựu (người Đức) thuộc đảng Dân chủ Xã hội (SPD), và là Chủ tịch Ủy ban Thương mại Quốc tế của Quốc hội EU.
Ông Lange cho rằng, thật không công bằng khi các công ty lớn sử dụng Việt Nam làm cơ sở sản xuất với nhân công giá rẻ, với tiêu chuẩn môi trường thấp hơn, sau đó xuất khẩu miễn thuế sang EU. Từng được xem là nơi sản xuất chính các mặt hàng may mặc và đồ thể thao, ông Lange nhấn mạnh rằng, Việt Nam hiện là nhà xuất khẩu điện thoại thông minh và máy tính bảng. Chính quyền Hà Nội cho biết, điện thoại thông minh là mặt hàng chiếm 21% tỉ trọng xuất khẩu của Việt Nam.
"Công nhân được thuê và bị sa thải mà không có bất kỳ một sự bảo vệ nào, thời gian làm việc không được tôn trọng và công nhân nào đấu tranh cho các điều kiện công bằng hơn đều bị sa thải… Chúng tôi không thể miễn toàn bộ thuế quan cho các sản phẩm này để chúng được bán rẻ hơn ở đây (các nước EU) mà không có bất kỳ cải thiện điều kiện lao động nào cho công nhân ở đó (ở Việt Nam)", ông Lange nói, đặc biệt ông liên hệ đến điều kiện lao động trong các nhà máy sản xuất điện thoại thông minh.
Bà Malmström
Chiến lược tiếp cận nhẹ nhàng mềm mại kiểu Thụy Điển
Để đối phó với sự chỉ trích ngày càng tăng, bà Malmström (người Thụy Điển) đang thực hiện các biện pháp ngoại giao xây dựng sự đồng thuận với chính quyền Hà Nội và tránh không đưa ra bất cứ một sự đe dọa trừng phạt nào mà ông Macron muốn có.
Vào ngày 15 tháng Giêng vừa qua, Cao ủy Thương mại Malmström (người Thụy Điển) đã gửi một lá thư đến Hà Nội, mà báo Polico được đọc lá thư này, trong đó hỏi thẳng chính phủ Việt Nam "những tiến bộ cụ thể " về "quyền tự do lập hội (thành lập công đoàn độc lập) và thương lượng tập thể" và cho biết bà sẽ "chú ý kỹ đến việc cải cách bộ luật lao động Việt Nam".
Bà cũng yêu cầu một lịch trình cụ thể cho việc cải cách luật lao động và bày tỏ quan ngại về vấn đề nhân quyền và đánh bắt cá bất hợp pháp.
Trong khi Ủy ban Châu Âu hoàn tất Hiệp định với Hà Nội vào tháng 12 năm 2015, nhưng bà Malmström vẫn có thể gây ảnh hưởng nhằm thúc đẩy sự thay đổi tại Việt Nam vì bà vẫn chưa trình Hiệp định lên Quốc hội Châu Âu và 28 nước thành viên để phê chuẩn thông qua.
Cuộc tranh luận lớn ở Châu Âu là câu hỏi, liệu rằng cách tiếp cận nhẹ nhàng, mềm mại của bà Malmström có hiệu quả hay không ? Tình hình ngày càng nguy hiểm hơn khi Brussels đang tìm cách mở rộng quan hệ thương mại trên khắp Châu Á. Brussels đang đặt mục tiêu là sửa đổi hiệp định với Hàn Quốc và tiến hành đàm phán với Indonesia. Các cuộc thảo luận với Philippines đã có hiệu quả về các vấn đề nhân quyền.
Những khó khăn của Brussels đối với Việt Nam một phần là do ban đầu EU hy vọng rằng Hoa Kỳ sẽ có những hành động cứng rắn hơn với Việt Nam.
Là một phần của Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương, ban đầu là một nhóm tự do thương mại gồm 12 quốc gia, Tổng thống Barack Obama khi đó đã đàm phán các điều kiện nghiêm ngặt, nghĩa là sẽ cấm Việt Nam và Malaysia tham gia quan hệ đối tác cho đến khi họ chấp nhận các cải cách trong việc thực thi các tiêu chuẩn an toàn tối thiểu và cho phép thương lượng tập thể. Hiệp định cũng bao gồm một hệ thống giải quyết tranh chấp, đe dọa trừng phạt nếu một quốc gia vi phạm các cam kết về quyền con người.
Sau khi Tổng thống Donald Trump rút khỏi TPP, chính Brussels sẽ phải thúc đẩy các quốc gia thành viên cải cách bộ luật lao động.
Hành động quyết liệt của nước Pháp
"Kế hoạch hành động" trong vấn đề thương mại của Macron phù hợp hơn với cách tiếp cận của Obama. Ví dụ, nếu một nhà nước vi phạm các cam kết tôn trọng quyền tự do lập hội, hoặc quyền của công đoàn được thương lượng về tiền lương, các quy định "sẽ cho phép EU đình chỉ các mức ưu đãi thuế quan".
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đang giúp lãnh đạo Châu Âu chống lại việc bóc lột công nhân các nước đang phát triển - Ảnh Ludovic Marin / AFP qua Getty Images
Các nhà lập pháp thuộc đảng Dân chủ Xã hội trong Quốc hội Châu Âu cũng đồng ý với lập trường đó. Trong một cuộc tranh luận vào ngày 16 tháng 1 vừa qua về quyền của người lao động trong các hiệp định thương mại, bà Alessia Mosca (người Ý), nghị sĩ Quốc hội Châu Âu cho biết, bà ủng hộ "phương pháp trừng phạt từng bước, đi kèm với… giám sát".
Bà Malmström lập luận rằng, Ủy ban sẵn sàng đẩy mạnh việc thực thi, nhưng cảnh báo rằng "không có gì cho thấy sự đồng thuận về việc thay đổi chính sách đối với việc đưa ra các biện pháp trừng phạt thương mại".
Tuy nhiên, các nghị sĩ ngày càng hoài nghi rằng, liệu cách tiếp cận của bà Malmström tuy hữu hiệu nhưng mà có nguy cơ gây phản ứng ngược. Họ chỉ ra rằng Hàn Quốc, mặc dù đã thực hiện Hiệp định Thương mại với EU từ năm 2011 nhưng cho đến nay vẫn chưa phê chuẩn các công ước chính của Tổ chức Lao động Quốc tế.
Các quan chức Việt Nam cũng nói rằng họ cảm thấy bị lừa. Họ lập luận rằng EU đang yêu cầu những điều gì đó mà không phải là một phần của hiệp định thương mại này.
Trong khi Hà Nội không chính thức trả lời thư của bà Malmström, thì một quan chức cấp cao của Việt Nam đã phát biểu : "Có quá nhiều yêu cầu về các vấn đề phi thương mại không phải là một ý tưởng hay… Thật không đơn giản khi yêu cầu một quốc gia phải thay đổi luật lao động".
Vị quan chức này lập luận rằng việc tiếp cận thị trường đã được đàm phán trước khi Ủy ban Châu Âu bắt đầu khăng khăng đòi quyền của người lao động. "Phía EU đang yêu cầu một cái gì đó mà chẳng đáp trả lại một cái gì cả".
Trên văn bản thì điều đó không hề chính xác vì quyền của người lao động là một phần ràng buộc của thỏa thuận mà Việt Nam đã ký với EU.
Trong hiệp định có ghi rõ : "Mỗi Bên khẳng định cam kết sẽ thực thi hiệu quả các Công ước ILO trong luật pháp và thông lệ của mình. Đó là các Công ước được Việt Nam và các quốc gia thành viên Liên minh Châu Âu phê chuẩn".
Hiệp định cũng ràng buộc Việt Nam phải "tiếp tục duy trì những nỗ lực phê chuẩn các công ước cơ bản khác của ILO, nếu nó chưa được thực hiện". Tuy nhiên, Hiệp định không đặt ra một mốc thời gian cụ thể cho việc phê chuẩn và đây chính là kẽ hở để Việt Nam có thể không thực hiện.
Cho đến khi nào Quốc hội Châu Âu không thấy được "cam kết rõ ràng" về lộ trình thực hiện cải cách và một số "biện pháp cụ thể", ông Lange cảnh báo, thì "Hiệp định sẽ vẫn còn nằm trong ngăn kéo".
Jakob Hanke
Nguyên tác : Asian sweatshop fears threaten EU’s trade momentum, Politico EU, 21/01/2019
Hoàng Trang dịch
Hiếu Bá Linh biên tập
Nguồn : VNTB, 25/01/2019
*******************
Nghị sĩ Châu Âu thông báo hoãn phê chuẩn EVFTA (RFA, 25/01/2019)
Hai thành viên Nghị viện Châu Âu vừa chính thức thông báo về việc hoãn phê chuẩn Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam (EVFTA).
Nghị sĩ Jude Kirton-Darling (phải) và Nghị sĩ Ramon Tremosa chính thức thông báo về việc hoãn phê chuẩn Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam. Screen capture of Jude Kirton-Darling's Twitter
Theo video được đăng tải trên trang Twitter của nữ Nghị sĩ Jude Kirton-Darling, thì lý do hoãn được bà viện dẫn là bởi vấn đề kỹ thuật ; tuy vậy bà đặt câu hỏi : "Sự chậm trễ này có xảy ra nếu chính phủ Việt Nam tiến bộ về nhân quyền ?"
Theo bà, Luật An ninh mạng mới được chính phủ Hà Nội áp dụng vào đầu tháng 1 đã dấy lên những lo ngại sẽ làm hạn chế quyền tự do ngôn luận trong nước.
Bà Kirton-Darling cũng nhắc đến tình hình cưỡng chế trên quy mô lớn tại Vườn rau Lộc Hưng được các phương tiện truyền thông độc lập nhắc đến, điển hình là Đài RFA.
Tình hình nhân quyền cũng là vấn đề đáng quan tâm tại Việt Nam khi vẫn còn hơn 100 tù nhân lương tâm vẫn bị giam giữ tại khắp các nhà tù trên cả nước ; hoặc đang bị quản chế chỉ vì thực hiện những quyền cơ bản của con người.
Cũng trong video, Nghị sĩ Ramon Tremosa cho biết phía Châu Âu mong muốn thương mại công bằng, nhân quyền và các vấn đề bền vững phải là những yếu tố ràng buộc trong hiệp định.
Theo Nghị sĩ Kirton-Darling, nếu Việt Nam không cải thiện những vấn đề vừa nêu, cơ hội để Hội đồng tiếp theo phê chuẩn Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam là rất khó.
Vẫn liên quan đến Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam (EVFTA), các chuyên gia đưa ra cảnh báo rằng Hiệp định này có thể không được phê chuẩn nếu Việt Nam không đạt được tiến bộ trong việc giải quyết các vấn đề về lao động.
Trước đó, vào ngày 15/1, bà Malmstrom, quan chức cấp cao nhất về thương mại của Liên minh Châu Âu, đã gửi một lá thư đến Hà Nội bày tỏ mong muốn Việt Nam cam kết cải cách các vấn đề lao động và nêu lên những quan ngại về vấn đề nhân quyền, nhưng Chính phủ Hà Nội đã không có phản hồi gì về vấn đề này.
Theo các điều khoản lao động của Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam, chính phủ Hà Nội có nghĩa vụ phải cải cách cả hệ thống pháp luật lẫn thể chế và thực tiễn để đảm bảo thực hiện các nguyên tắc và quyền cơ bản tại nơi làm việc. Nghị viện Châu Âu, nơi chịu trách nhiệm phê duyệt tất cả các điều ước hoặc hiệp định thương mại quốc tế mà EU tham gia, có các yêu cầu nghiêm ngặt về tiêu chuẩn lao động trong các hiệp định để đảm bảo rằng người lao động ở các nước liên quan có thể hưởng lợi hoàn toàn từ hiệp định này.
Theo ông Chang Hee Lee, giám đốc quốc gia của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam, EVFTA có thể được trình trước Quốc hội Châu Âu vào tháng 3.
Cho đến lúc đó, nếu Việt Nam không đạt được tiến bộ nào trong việc đáp ứng các yêu cầu lao động dựa trên tuyên bố của ILO về các nguyên tắc và quyền cơ bản, việc phê chuẩn hiệp định có thể không xảy ra.
Việt Nam chưa phê chuẩn ba trong số tám công ước cơ bản, bao gồm Công ước 98 về khiếu kiện tập thể, Công ước 87 về tự do lập hội và Công ước 105 về cưỡng bức lao động.
Việt Nam cũng cần tính đến Bộ luật Lao động sửa đổi nhằm điều chỉnh luật phù hợp với các tiêu chuẩn của ILO, đặc biệt về các vấn đề liên quan đến khiếu kiện tập thể và tự do lập hội.
Theo các chuyên gia, khung pháp lý hiện tại của Việt Nam đã có nhiều khái niệm chính về tiêu chuẩn ILO. Dự thảo Bộ luật Lao động sửa đổi sẽ tăng cường hơn nữa việc thực hiện các nguyên tắc này của Việt Nam.
Bà Sarah Galeski, đồng chủ tịch Ủy ban Nhân sự và Đào tạo của Phòng Thương mại Châu Âu (EuroCham) tại Việt Nam, cho rằng việc phê chuẩn Công ước ILO 98 sẽ thể hiện cam kết của Việt Nam đối với quyền của người lao động và trấn an Quốc hội Châu Âu rằng Việt Nam sẽ tuân thủ các nghĩa vụ lao động của mình theo EVFTA.
******************
Nghị viện EU ‘không kịp xem xét’ EVFTA trong khóa này (BBC, 25/01/2019)
Nhiều khả năng Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) sẽ "chưa kịp" để cho Nghị viện EU khóa này thông qua, mà sẽ để lại cho khóa sau, theo thông tin mới nhất của BBC.
Thủ tướng Romania Viorica Dancila tại một phiên họp của Nghị viện EU trong tháng 1/2019. Được biết Romania, nước chủ tịch luân phiên của EU, đang phải lo nghị trình cho Brexit
Văn phòng của dân biểu EU, bà Jude Kirton-Darling cho BBC biết Romania đã ghi trong chương trình làm việc tạm thời là Hội đồng Châu Âu chỉ có thể ký FTA và IPA sớm nhất là cuối tháng 5/2019.
Điều này có nghĩa là FTA và IPA sẽ không kịp đưa ra cho Nghị viện Châu Âu nhiệm kỳ này để bỏ phiếu.
Bầu cử Nghị viện Châu Âu khóa mới với nhiệm kỳ 5 năm sẽ được tổ chức vào cuối tháng 5/2019.
Không phải hoãn mà vì quá bận Brexit
Một người đại diện cho dân biểu EU Ramon Tremosa cũng xác nhận hôm 25/01 với BBC rằng Nghị viện Châu Âu khóa này đang "quá bận rộn".
"Không phải là đình hoãn, mà là Nghị viện khóa này còn quá nhiều việc, trong đó có vấn đề Brexit với Anh".
"Đến tháng Năm, có lẽ Hội đồng Châu Âu sẽ ký FTA, rồi để Nghị viện Châu Âu khóa sau có thể bỏ phiếu".
Tuần này, một số trang mạng tiếng Việt ở hải ngoại dẫn lại một đoạn video, có phụ đề tiếng Việt, của hai dân biểu của Nghị viện Liên minh Châu Âu, bà Jude Kirton-Darling và ông Ramon Tremosa.
Trong video, hai dân biểu dường như khiến độc giả hiểu rằng Nghị viện Châu Âu đã hoãn phê chuẩn EVFTA.
Trong video được bà Jude Kirton-Darling đăng trên Twitter, Nghị sĩ Ramon Tremosa, thành viên Ủy ban Thương mại Quốc tế - Nghị viện Châu Âu nói EU "muốn thương mại công bằng, nhân quyền và các vấn đề về bền vững phải là những yếu tố ràng buộc trong hiệp định".
Còn bà Kirton-Darling cũng nói rằng vấn đề nhân quyền là trở ngại lớn cho việc thông qua hiệp định.
Bà nói "tôn trọng nhân quyền là điều cốt lõi trong mọi hoạt động thương mại" và rằng "tình trạng ở Việt Nam là rất đáng quan ngại".
Thủ tục thông qua
Về thủ tục của EU, người ta biết rằng EVFTA được tách làm 2 Hiệp định, Hiệp định Thương mại (FTA) và Hiệp định Bảo hộ đầu tư (IPA).
Tháng 10 năm ngoái, Ủy ban Châu Âu đã đệ trình FTA và IPA lên Hội đồng Châu Âu xem xét và xin ủy nhiệm ký.
Nếu một khi Hội đồng Châu Âu đã ký xong, thì FTA sẽ được trình Nghị viện Châu Âu để bỏ phiếu phê chuẩn.
Hiện nay, Romania là chủ tịch luân phiên của Hội đồng Châu Âu (từ tháng Giêng tới tháng Sáu 2019).
Ông Umberto Gambini, trưởng văn phòng dân biểu Ramon Tremosa, nói với BBC rằng ông Tremosa đã nêu ra nhiều vấn đề về nhân quyền ở Việt Nam.
"Có lo ngại về Luật an ninh mạng, nhân quyền, tôn giáo. Một số vấn đề đã được nêu ở các cấp khác nhau".
"Chúng ta sẽ phải đợi kết quả bầu cử Nghị viện Châu Âu, để biết quan điểm của các nghị sĩ".
Chờ sau bầu cử Nghị viện Châu Âu ?
Trong khi đó, văn phòng bà Jude Kirton-Darling, dân biểu người Anh tại Nghị viện Châu Âu, nói về lý thuyết, vẫn có khả năng Hội đồng Châu Âu ký thỏa thuận sớm để kịp trình lên Nghị viện trong tháng Tư.
Tuy nhiên, họ cho rằng kịch bản này khó xảy ra do FTA và IPA "đang đối diện phản đối rộng khắp từ cả cánh tả, cánh hữu và Hội đồng Châu Âu nhận thức rủi ro bị Nghị viện bác bỏ".
Mới hôm 23/1, ủy ban thương mại quốc tế của Nghị viện Châu Âu có buổi thảo luận, mà tại đó, nhiều nhóm đã nêu ra quan ngại nhân quyền Việt Nam.
Theo văn phòng bà Jude Kirton-Darling, ngay cả một nghị sĩ, là báo cáo viên phụ trách về Việt Nam tại Nghị viện Châu Âu, cũng ám chỉ việc Nghị viện thông qua có thể "trễ mất một năm".
Ông Umberto Gambini giải thích thêm : "Sau khi Hội đồng Châu Âu ký, họ sẽ nói đây là thỏa thuận chúng tôi có với Việt Nam và muốn Nghị viện đồng ý".
"Nghị viện Châu Âu sẽ tranh luận, chứ không phải tự động nói đồng ý. Có nhóm rất ủng hộ, có nhóm lại thấy có khó khăn".
EU hiện là đối tác thương mại lớn thứ ba và là 1 trong 2 thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam.
Kim ngạch thương mại 2 chiều đã tăng hơn 12 lần, từ mức 4,1 tỷ USD năm 2000 lên hơn 50,4 tỷ USD năm 2017 ; trong đó xuất khẩu của Việt Nam vào EU hiện là 38,3 tỷ USD.
EVFTA nếu được phê chuẩn sẽ kỳ vọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo thêm việc làm ở cả Việt Nam và EU.
Trước đó, tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) hôm 10/1 đã kêu gọi Hội đồng Châu Âu hoãn phê duyệt EVFTA "cho đến khi chính phủ Việt Nam thực hiện các bước cụ thể để cải thiện hồ sơ nhân quyền".