Thiên nhiên nguy khốn hơn bao giờ hết
VOA, 08/05/2019
Thiên nhiên hiện đang trong tình trạng nguy khốn nhất trong lịch sử với trên 1 triệu loài động-thực vật đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, các nhà khoa học vừa trình bày trong phúc trình toàn diện của Liên Hiệp Quốc về đa dạng sinh học hôm 6/5.
Một cánh rừng thuộc tỉnh Aceh, Indonesia
Tất cả đều do hành động của con người, theo phúc trình, nhưng hiện giờ vẫn chưa quá trễ để giải quyết vấn đề.
Sự mất mát các giống loài đang tăng tốc ở mức nhanh hơn trước đây từ hàng chục cho đến hàng trăm lần, phúc trình cho biết.
Hơn nửa triệu loài cư trú trên mặt đất ‘không có đủ môi trường sống để sinh tồn lâu dài’ và nhiều khả năng sẽ bị tuyệt chủng, nhiều loài chỉ trong vòng vài thập niên, trừ phi môi trường sống của chúng được khôi phục. Môi trường đại dương cũng không hề khá hơn.
"Nhân loại đang vô tình bóp nghẹt sự sống trên hành tinh và tương lai của chính loài người", nhà sinh vật học Thomas Lovejoy thuộc Đại học George Mason, người được mệnh danh là ‘cha đỡ đầu của đa dạng sinh học nhờ vào những công trình nghiên cứu của ông, nói.
"Đa dạng sinh học trên hành tinh này thật sự đang bị đập nát và đây thực sự là cơ hội cuối cùng của chúng ta để giải quyết vấn đề", Lovejoy nói.
Các nhà khoa học bảo tồn từ khắp thế giới đã tề tựu ở Paris để công bố bản phúc trình dài hơn 1.000 trang. Họ thuộc Diễn đàn Chính sách Khoa học Liên chính phủ về Đa dạng sinh học và Dịch vụ Hệ sinh thái (IPBES) bao gồm trên 450 nhà nghiên cứu. Kết luận của phúc trình cần phải được đại diện của tất cả 109 quốc gia phê chuẩn.
Một số quốc gia bị thiệt hại nhiều hơn bởi sự mất mát này, chẳng hạn nhưng những đảo quốc nhỏ, và họ muốn bản phúc trình phải đòi hỏi nhiều hơn. Những nước khác, trong đó có Mỹ, cẩn trọng trong ngôn ngữ thể hiện mặc dù cũng đồng ý rằng ‘chúng ta đang gặp chuyện’, bà Rebecca Shaw, nhà khoa học chính của Quỹ Thiên nhiên Hoang dã Thế giới, người quan sát các cuộc thương lượng cuối cùng, nói.
"Đây là lời kêu gọi mạnh mẽ nhất chúng tôi từng thấy để đảo ngược lại quá trình suy giảm của tự nhiên", bà Shaw nói. Kết quả của phúc trình không chỉ là về bảo tồn động vật và thực vật, mà là về duy trì một thế giới vốn đã trở nên khó khăn hơn cho cuộc sống của con người, ông Robert Watson, một nhà khoa học hàng đầu từng làm cho NASA và đứng đầu bản phúc trình, cho biết.
"Chúng ta thật sự đang đe dọa an ninh lương thực, an ninh nguồn nước, sức khỏe và các yếu tố xã hội của nhân loại", Watson nói với AP. Ông nói người nghèo ở các nước kém phát triển là người hứng chịu hậu quả nhiều nhất.
Kết luận dài 39 trang của phúc trình nhấn mạnh năm phương cách mà con người đang làm suy giảm đa dạng sinh học :
Thứ nhất là biến các khu rừng, đồng cỏ và các khu vực khác thành nông trại, thành phố. Hành động này đã làm mất môi trường sống của cây cỏ và muông thú. Khoảng 3/4 diện tích đất, 2/3 các đại dương và 85% đất ngập nước đã mất hay biến đổi nghiêm trọng khiến cho các loài khó có khả năng sinh tồn hơn, phúc trình cho biết.
Thứ hai là đánh bắt quá mức ở các đại dương. Một phần ba nguồn thủy sản trên thế giới đã bị khai thác cạn kiệt.
Thứ ba là gây ra biến đổi khí hậu từ việc đốt cháy nhiên liệu hóa thạch khiến môi trường trở nên quá nóng, quá ẩm, quá khô cho một số giống loài. Gần một nửa các loài động vật hữu nhũ trên cạn – không bao gồm loài dơi – và gần 1/4 các loài chim có môi trường sống bị tác tình trạng ấm lên toàn cầu tác động nặng nề.
Thứ tư là gây ô nhiễm đất và nguồn nước. Mỗi năm có từ 300 cho đến 400 tấn kim loại, chất hòa tan và bùn độc bị thải ra sông suối hay ao hồ, đại dương.
Thứ năm là tạo điều kiện cho các giống loài xâm thực xâm lấn vào môi trường sống của các loài bản địa. Số lượng các loài xâm thực từ bên ngoài ở mỗi quốc gia đã tăng lên 70% kể từ năm 1970 với một loài vi khuẩn đe dọa gần 400 loài lưỡng cư.
Đấu tranh với biến đổi khí hậu và cứu các giống loài đều quan trọng như nhau, phúc trình cho biết, và giải pháp cho hai vấn đề này cần phải được thực hiện song song. Cả hai vấn đề này tác động lẫn nhau bởi vì khí hậu ấm hơn sẽ dẫn đến ít giống loài hơn và một thế giới ít đa dạng hơn về sinh học có nghĩa là sẽ có ít cây cối hơn để hấp thụ lượng khí CO2 trong không khí vốn là nhân tố khiến Trái đất nóng lên, Lovejoy giải thích.
Các rạn san hô ở các đại dương là ví dụ rõ ràng về điểm giao nhau giữa biến đổi khí hậu và thiệt hại về giống loài. Nếu Trái đất nóng thêm 0,5 độ C thì các rạn san hô sẽ sụt giảm từ 70 cho đến 90%, phúc trình cho biết. Còn nếu nóng thêm 1 độ C thì 99% lượng san hô trên thế giới sẽ gặp nguy cấp.
"Cứ để mọi việc như thường sẽ là thảm họa", Watson nói.
Ít nhất 680 loài động vật có xương sống đã tuyệt chủng kể từ năm 1600. Phúc trình cho rằng trên 40% các loài lưỡng cư trên hành tinh, hơn 1/3 các hữu nhũ hải dương và gần 1/3 các loài cá mập đang bị đe dọa tuyệt chủng.
Bản phúc trình chỉ đưa ra khung thời gian rất chung chung là ‘trong vài thập kỷ’ của tình trạng suy giảm đa dạng sinh học bởi vì hiện tượng này dựa trên nhiều biến số, bao gồm nghiêm túc xem xét vấn đề sẽ giúp giảm mức độ nghiêm trọng của dự báo, Watson nói.
"Chúng ta đang ở trong cuộc khủng hoảng tuyệt chủng trầm trọng thứ sáu", nhà sinh thái học Lee Hannah thuộc tổ chức Bảo tồn Quốc tế và Đại học California ở Santa Barbara nói.
Đã năm lần trước đây, Trái đất đã trải qua những đợt tuyệt chủng ồ ạt khi mà đa số sự sống trên Trái đất biến mất, trong đó có một lần khủng long bị tuyệt diệt. Tuy nhiên, Watson nói rằng bản phúc trình cẩn trọng không gọi những gì đang xảy ra hiện nay là đợt tuyệt chủng lớn lần thứ sáu bởi vì mức độ hiện nay chưa tiến gần đến mức 75% của các đợt tuyệt chủng ồ ạt trước đây.
Suy giảm môi trường sống là một trong các nguy cơ lớn nhất, và điều này đang xảy ra trên toàn cầu, Watson nói.
Phúc trình dự đoán từ nay cho đến năm 2050 sẽ có thêm 25 triệu km đường sá mới được xây dựng trong tự nhiên và đa số là ở các nước đang phát triển.
Bên cạnh sự tuyệt chủng của các giống loài, phúc trình còn cho biết 14 phương cách mà thiên nhiên hỗ trợ cho cuộc sống con người đang suy thoái ngoại trừ sản xuất lương thực và năng lượng. Phúc trình chỉ ra sự đi xuống trong khả năng của Trái đất cung cấp không khí và nước sạch, đất đai màu mỡ.
Phần lớn những tác động tệ hại nhất có thể ngăn chặn được bằng cách thay đổi cách thức canh tác mùa màng, sản xuất năng lượng, đối phó với biến đổi khí hậu và xử lý chất thải, theo phúc trình. Điều đó cần đến hành động phối hợp của các chính phủ, người dân và công ty các nước.
Các cá nhân có thể góp một tay bằng cách thay đổi thói quen ăn uống và sử dụng năng lượng, đồng chủ tịch của phúc trình và nhà khoa học sinh thái Josef Settele thuộc Trung tâm Nghiên cứu Môi trường Helmholtz ở Đức nói. Điều này không có nghĩa là phải ăn chay hay ăn rau củ mà là cân bằng thịt, rau quả và trái cây, và đi bộ và đạp xe nhiều, Watson nói.
"Thật ra chúng ta có thể nuôi sống tất cả hàng tỷ người trên thế giới được sinh ra thêm mà không cần phải phá hủy thêm một tấc đất nào trong tự nhiên", Lovejoy nói. Chúng ta có thể làm được điều này chủ yếu bằng cách không để lãng phí thực phẩm và sản xuất hiệu quả hơn, ông giải thích.
Nguồn : VOA tiếng Việt, 08/05/2019
*********************
Giới khoa học cảnh báo một triệu loài có nguy cơ tuyệt chủng vì hoạt động của con người
RFA, 07/05/2019
Việc theo đuổi tăng trưởng kinh tế kèm với tác động của biến đổi khí hậu đang khiến cho một triệu loài trên Trái Đất đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.
Hình chụp hôm 20/3/2017 : 5 con hổ ướp đông lạnh bị giới chức chính quyền thu giữ ở tỉnh Nghệ An - AFP
Một phúc trình được công bố vào ngày thứ hai 6 tháng 5 tại Paris đưa ra cảnh báo như vừa nêu.
Phúc trình có tên "Đánh giá Toàn cầu’ nói rõ chừng 1 triệu trong tổng số ước lượng 8 triệu loài thực vật, côn trùng và động vật trên Trái Đất đối diện với nguy cơ tuyệt chủng. Nguy cơ này đối với nhiều loài sẽ diễn ra trong thời điểm ít thập niên mà thôi.
Hoạt động canh tác và đánh bắt thủy hải sản theo phương thức công nghiệp bị cho là những tác nhân chính khiến cho mức độ tuyệt chủng cao gấp từ hằng chục đến hằng trăm lần trung bình trong vòng 10 triệu năm qua.
Biến đổi khí hậu do phát thải từ việc sử dụng các loại nhiên liệu hóa thạch gồm than, dầu mỏ và khí đốt khiến cho thực trạng vừa nêu trầm trọng thêm.
Cảnh báo nêu rõ là chỉ có sự chuyển đổi rộng khắp trong hệ thống kinh tế- tài chính toàn cầu mới có thể giúp hệ sinh thái thiết yếu cho tương lai của các cộng đồng con người trên thế giới thoát khỏi bờ hủy diệt.
Giáo sư Josef Settele, đồng chủ trì công trình nghiên cứu để đi đến kết luận vừa nêu, cho rằng mạng sự sống thiết yếu, tác động qua lại lẫn nhau trên thế giới đang ngày càng thu hẹp đi và trở nên tệ đi. Thực trạng này do hậu quả từ hoạt động của con người mà chính nó sẽ dẫn đến mối đe dọa trực tiếp đến an sinh của chính họ khắp nơi trên thế giới.
***********************
Cảnh báo của Liên Hiệp Quốc về các loài và hệ sinh thái đang biến mất
Nạn p há rừng ở Philippines - Ảnh minh họa
Những lời cảnh báo trên đến từ bản phúc trình Liên Hiệp Quốc vừa công bố (06/05/2019) ghi nhận ý kiến của trên 500 chuyên gia từ 50 nước.
Đánh giá của họ nêu ra sự mất mát trong thiên nhiên 50 năm qua và mô tả một tương lai mờ mịt với hàng trăm nghìn loài động thực vật.
Văn bản từ Cơ quan Liên chính phủ về tính đa dạng sinh học và hệ sinh thái (IPBES-Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services) cũng nêu ra một chương trình cấp cứu thiên nhiên.
Chúng ta được biết từ bản báo cáo này những điều sau :
1. Tính đa dạng của thế giới tự nhiên đang biến mất nhanh chóng
Danh sách đỏ về các loài có nguy cơ bị tuyệt chủng (IUCN Red List of Threatened Species- International Union for Conservation of Nature) đánh giá tác động của chúng ta - con người - với tự nhiên.
Gần 100 nghìn loài được nêu tên trong danh sách bị cho là gặp nguy hiểm, và trong đó tới 1/4 loài có nguy cơ bị tuyệt chủng.
Từ loài khỉ đuôi dài ở Madagascar tới các loài ếch, kỳ nhông, hoặc các loài cây như thông, phong lan, đây là một danh sách dài.
Các loài bị đe dọa hoặc có nguy cơ tuyệt chủng
Bản đánh giá này chưa thể hoàn chỉnh vì chúng ta không biết có bao nhiêu loài động thực vật, nấm tồn tại trên Hành tinh này.
Người ta đưa ra con số ước tính từ hai triệu loài, đến một tỷ, nhưng đa số các chuyên gia tin rằng trên Trái Đất có khoảng 11 triệu loài.
Họ cũng tin rằng Trái Đất đang bị đẩy đến 'một bước ngoặt của tuyệt chủng về loài', lần thứ sáu trong lịch sử nửa tỷ năm qua.
Giáo sư Alexandre Antonelli, giám đốc khoa học tại Vườn thực vật Hoàng gia Anh ở Kew, nói với BBC News :
"Có bằng chứng rõ rệt là chúng ta mất đi các loài với tốc độ nhanh tới mức báo động".
Tình trạng đó từng xảy ra vào khoảng 66 triệu năm trước, khi một khối thiên thạch đâm vào Trái Đất.
Lần này thì chính con người là thủ phạm.
Mức độ tuyệt chủng của các loài nay nhanh hơn 1000 lần so với thời gian loài người xuất hiện trên thế giới này, và trong tương lai, tốc độ biến mất của các loài sẽ còn tăng lên thêm 10 nghìn lần.
Sudan : con tê giác đực cuối cùng thuộc loài tê giá trắng phía Bắc, đã chết vào tháng 3/2018
Khu vực có sự phong phú đặc biệt về chủng loài trong tự nhiên là Châu Phi, và lục địa này đang ở vào tình trạng đáng lo ngại đặc biệt, nhất là vì châu lục này là nơi duy nhất còn các động vật có vú thuộc nhóm to lớn.
IPBES công bố năm 2018 một nghiên cứu cho hay hoạt động của con người đã và đang khiến cho một nửa chim và thú tại Châu Phi bị tuyệt chủng vào năm 2100.
Vẫn nghiên cứu này cho thấy 42% động thực vật trên đất liền ở Châu Âu và Trung Á đã bị tàn lụi đi chỉ trong 10 năm qua.
2. Biến đổi khí hậu và ô nhiễm là đe dọa lớn cho thiên nhiên và hệ sinh thái
Một nghiên cứu gần đây cho hay dù biến đổi khí hậu là đe dọa đang gia tăng, việc hủy hoại tính đa dạng của thiên nhiên đến chủ yếu từ hoạt động làm nông, lấy củi, đốn gỗ của con người.
Các hoạt động cùng việc khai thác quá mức thế giới động, thực vật để lấy gỗ, nạn săn bắt, câu cá làm hệ sinh thái của động thực vật bị thu hẹp lại.
Các tác nhân chính cho việc hủy hoại tính đa dạng của hệ sinh thái
Động vật có vú như con tê tê bị đẩy tới cảnh bị tuyệt diệt vì nạn săn bắn nhằm lấy vảy và thịt của nó.
Chặt đốn gỗ rừng theo cách không bền vững như ở Myanmar làm chết một loài khỉ ở đây, và việc khai hoang để trồng cấy cũng làm hại cho các loài như báo cheetah.
Chủ tịch của IPBES, Giáo sư Bob Watson nói với BBC rằng các chính phủ tập trung nỗ lực nhiều hơn vào biến đổi khí hậu chứ không phải việc bảo vệ tính đa dạng của động thực vật.
"Nhưng đây là vấn đề cũng rất quan trọng cho chính cuộc sống tốt đẹp của con người".
3. Động thực vật biến mất cùng vùng đất là nơi chúng có hệ sinh thái tự nhiên
Sự xuống cấp của chất lượng đất vì hoạt động của con người là yếu tố tiêu cực tác động xấu đến cuộc sống của ít nhất 3,2 tỷ người, và đẩy Trái Đất tới lần hủy diệt lớn thứ sáu, theo IPBES.
Tác nhân chính vẫn là nghề nông nghiệp, nghề rừng không bền vững, là biến đổi khí hậu, và trong một số trường hợp, sự bành trướng của đô thị, việc xây đường xá, và khai khoáng.
Đất xuống cấp gồm cả việc rừng bị mất đi.
Trên toàn cầu việc trồng rừng và xây dựng các đồn điền có làm mức độ mất đất rừng chậm lại, nhưng riêng rừng rậm nhiệt đới thì tốc độ mất đi lại tăng lên.
Đây chính là nơi có tính đa dạng cao nhất về các loài động thực vật.
Chừng 12 triệu hectare rừng nhiệt đới bị mất đi trong năm 2018, với tốc độ bằng 30 sân bóng đá mỗi phút.
Biểu đồ nạn phá rừng từ năm 2002 đến năm 2018
4. Chuyển đổi hệ sinh thái gây ra mất mát sinh học
Theo IPBES, chỉ 1/4 đất trên Địa Cầu là không bị các hoạt động của con người tác động. Nhưng đến 2050, số đất 'không có người dùng' giảm xuống còn 1/10.
Giáo sư Mercedes Bustamante từ Đại học Bresilia nói với BBC News :
"Vấn đề sử dụng quỹ đất là thách thức trọng tâm cho môi trường như chúng ta đang chứng kiến".
Từ 2001, Indonesia mất đi hàng triệu hectare đất rừng nguyên sinh. Trong năm 2018, sự mất mát này giảm đi 40% nhờ luật pháp chặt chẽ hơn và vì mùa mưa làm giảm các vụ cháy rừng.
Thế nhưng, các đồn điền trồng cọ lấy dầu vẫn đang tiếp tục làm hệ sinh thái còn lại ở Indonesia thu hẹp lại.
Bản đồ đánh giá mức độ đốn gỗ, khai hoang rừng ở Indonesia
Các vùng rừng ven biển của Đông Nam Á, như trên các đảo Borneo và Sumatra sẽ mất đi một trong ba loài chim, và gần 1/4 loài động vật có vú, nếu tốc độ phá rừng cứ tiếp tục như hiện nay, theo IPBES.
5. Một số vùng rừng rậm nhiệt đới đang bị xóa sổ
Vùng Amazon có những khu rừng rậm nhiệt đới lớn nhất thế giới, và là nơi ở của nhiều loài động thực vật còn chưa được phát hiện.
Rondônia, nằm ở phần phía Tây của Amazon, có những rừng cây rậm rạp nhất trong cả vùng.
Nhưng cây bị đốn liên tục tại đây để lấy đất trồng cấy hoặc nuôi gia súc.
Ngoài ra là đốn rừng lấy gỗ và khai khoáng.
Bức tranh dưới đây là đồng ruộng, khu định cư chen vào các mảng rừng bị chia cắt.
2018
1984
************************
Một triệu loài có nguy cơ tuyệt chủng, ảnh hưởng đến cuộc sống nhân loại
RFI, 06/05/2019
Đã có một triệu loài động vật, thực vật bị đe dọa tuyệt chủng và nhịp độ này đang tăng lên : thiên nhiên vốn đang nuôi sống nhân loại tiếp tục suy tàn, nếu không "thay đổi sâu sắc" phương thức sản xuất và tiêu thụ của con người. Đó là lời báo động chưa từng thấy từ bản báo cáo của nhóm chuyên gia Liên Hiệp Quốc về đa dạng sinh thái (IPBES) được công bố hôm nay 06/05/2019.
Rừng vùng Amazon ngay cạnh khu vực rừng đã bị khai hoang để lấy đất trồng đậu nành, Ảnh chụp tại bang Mato Grosso miền tây Brazil, ngày 04/10/2015. Reuters/Paulo Whitaker/File Pho
Sau ba năm nghiên cứu, 450 chuyên gia cảnh báo là những hành động của con người như phá rừng, canh tác quá mức, lạm sát thủy hải sản, đô thị hóa ồ ạt, khai khoáng, đã khiến cho 75% môi trường sinh thái trên đất liền và 66% trên biển bị tổn hại. Bên cạnh đó là hiện tượng biến đổi khí hậu, nạn ô nhiễm và các loài ngoại lai xâm lấn.
Hậu quả : khoảng 1 triệu trên tổng số 8 triệu loài động vật và thực vật trên Trái Đất hiện nay đứng trước mối đe dọa tuyệt chủng, trong đó có nhiều loài sẽ biến mất trong những thập niên tới.
Con người vốn phụ thuộc vào thiên nhiên để ăn uống, hít thở, sưởi ấm, chữa bệnh… sẽ ra sao ? Ông Robert Watson, chủ tịch IPBES nhận định : "Vẫn còn chưa muộn, nhưng chỉ với điều kiện chúng ta phải hành động ngay từ bây giờ".
Mục tiêu trước mắt là chuyển đổi hệ thống sản xuất nông phẩm "bền vững" để có thể nuôi sống 10 tỉ người trên Trái Đất năm 2050, và thay đổi cả thói quen tiêu thụ. Greenpeace cho biết hoan nghênh khuyến cáo sử dụng thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật nhiều hơn thịt và sữa, để giảm bớt tác động tiêu cực cho đa dạng sinh thái – dù báo cáo không nêu trực tiếp do áp lực từ các quốc gia xuất khẩu thịt.
IPBES cũng gợi ý các chính phủ định ra hạn ngạch đánh cá hoặc có những trợ giúp về tài chính, thuế khóa, đặt chất lượng sống lên trên chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế. Báo cáo khẳng định những người nghèo sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất, và đặc biệt là các thổ dân sống lệ thuộc vào thiên nhiên.
Thụy My