Cách đây bốn năm, nhà nhân chủng học người Anh Tom McDonald tới sống ở An Sơn, một thị trấn nông thôn nhỏ giữa Bắc Kinh và Thượng Hải. Mục đích của ông là nghiên cứu cách người địa phương sử dụng truyền thông xã hội - nhưng ngay chính người ở đây cũng thấy khó hiểu trước quyết định của ông.
Trung Quốc đã có mạng 4G truớc nhiều nước tại phương Tây.
McDonald nói : "Họ muốn biết tại sao trên Trái Đất này lại có một ai đó sẽ chọn sống ở một nơi như thế này. Đối với họ, thị trấn là một nơi mà nhiều người "hy vọng thoát khỏi - không phải là trung tâm phát triển mạnh của sự thay đổi công nghệ." Nhưng sự cô lập tương đối của An Sơn chính là lý do để McDonald tới đây.
Hầu hết các bài viết về Internet của Trung Quốc đi vào việc khai thác giới thượng lưu tại đô thị ở các thành phố lớn của đất nước - và thường tập trung vào các vấn đề kiểm duyệt và kiểm soát của chính phủ, lột tả hình ảnh không lấy gì làm hay ho như trong cuốn 1984 của George Orwell.
Tuy nhiên, ở An Sơn, McDonald đã rất ngạc nhiên khi tìm thấy một thế giới trực tuyến năng động và sáng tạo. "Thật dễ dàng để chúng ta giả định rằng 'Internet Trung Quốc' là cực kỳ tẻ nhạt và nhàm chán, trong khi những người sử dụng Internet ở Trung Quốc thực sự sáng tạo và Internet rất sống động,' ông nói với tôi. "Nó giống như một lễ hội trực tuyến."
Tôi đến thăm McDonald ở văn phòng của ông tại Đại học Hồng Kông để thảo luận nhiều về thế giới kỹ thuật số của Trung Quốc và cách mà mọi người thường tích hợp những phát triển này vào truyền thống của họ.
Nhà nhân học người Anh Tom McDonald tới sống ở An Sơn, một thị trấn nông thôn nhỏ giữa Bắc Kinh và Thượng Hải để tìm hiểu dân làng sử dụng mạng xã hội thế nào.
Ngay cả mức kết nối ở một nơi nào đó như An Sơn là trội hơn nhiều nơi ở phương Tây. "Trước khi tôi rời khỏi đây, họ đã có 4G," ông nói. "Ý tôi là, ngôi làng quê tôi ở Yorkshire vẫn chưa có 4G ! Vì vậy, có những tương phản thú vị - người ta có lối sống hiện đại và rất tiếp xúc với thế giới hiện đại ở nông thôn Trung Quốc ngày nay."
Và tiến bộ đó đang gia tăng. Cả về dịch vụ hiện có - bao gồm việc sử dụng rộng rãi tiền ảo - và cách mọi người đang sử dụng chúng. Người Trung Quốc hiện đang đi trước Tây. Và chúng ta sẽ làm tốt hơn nếu quan sát các điểm như An Sơn cũng như Bắc Kinh, nếu chúng ta muốn hướng mình về tương lai.
Dựa vào số liệu thô, Trung Quốc đã đi đầu trong việc truy cập internet trong gần một thập niên. Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ năm 2008, và hiện có gần 700 triệu người Trung Quốc dùng mạng ngày nay - nhiều người có kết nối tốc độ cao. Và mặc dù đa số những người sử dụng đến từ các thành phố lớn của đất nước, khoảng 178 triệu người sử dụng là từ các thị trấn nông thôn như An Sơn, là nơi chỉ có 6.000 dân.
Có giai đoạn hai mạng xã hội đã trở nên phổ biến nhất - QQ và WeChat - trong khi Sina Weibo, microblogging, được cho là mạng nổi tiếng hơn mạng lưới bên ngoài Trung Quốc, có ít người dùng hơn.
Cuộc sống người dân được thay đổi nhờ vào công nghệ
Một trong những sức hút đầu tiên là ứng dụng nhắn tin tức thời của ứng dụng, được sử dụng thay cho email thông thường tại nơi làm việc và ở nhà. McDonald nói : "Vẫn còn rất nhiều ý kiến cho rằng những người bạn làm việc với nên là bạn của bạn. Điều này làm cho việc đi làm ở Trung Quốc rất mệt mỏi, bởi vì bạn có những cam kết gắn bó hơn với các đồng nghiệp. "Nhưng nó cũng có nghĩa là mọi người đánh giá một hình thức tương tác, nơi mà bạn có thể liên tục thông báo cho mọi người một cách không chính thức."
Tuy nhiên, cả QQ và WeChat đều có tác dụng hơn cả việc thay thế email. Nếu QQ là một Facebook thì WeChat giống như WhatsApp. Hiện tại, WeChat có hơn 700 triệu người dùng trên toàn thế giới, hầu hết là ở Trung Quốc.
Một trong những điểm khác biệt chính của việc sử dụng phương tiện truyền thông xã hội ở Anh là người dân An Sơn có xu hướng né tránh các tuyên bố chính trị- "không phải vì kiểm duyệt, mà chỉ vì tất cả mọi người xung quanh họ sẽ hỏi tại sao lại đăng nó lên đây," ông McDonald nói. Thay vào đó, các cập nhật của họ có xu hướng tập trung vào gia đình và các mối quan hệ , theo cách nhằm duy trì một số giá trị trong cộng đồng nông thôn của họ.
Và ông McDonald nhận thấy rằng người dùng luôn thử nghiệm cách họ có thể thích nghi và áp dụng công nghệ : ví dụ một chủ doanh nghiệp địa phương đã cố gắng sử dụng tính năng kiểu Tinder để thu hút khách hàng đến nhà hàng thịt nướng của mình.
Vốn vượt Hoa Kỳ vào năm 2008, nay Trung Quốc có 700 triệu người dùng internet
Tuy nhiên, công nghệ Trung Quốc phát triển nhanh. Và kể từ khi McDonald rời An Sơn để sang Hồng Kông vào năm 2014, nhiều tính năng mới đã xuất hiện - bao gồm cả thanh toán qua tiền kỹ thuật số. "Bạn có thể đặt taxi, mua đồ ăn, thanh toán hoá đơn tiền điện, đặt vé tàu," ông nói.
Gần đây, ông đã nghiên cứu hiện tượng này trong số những công nhân nhập cư tương đối nghèo ở Thẩm Quyến, những người đã đi khắp đất nước để làm việc trong các nhà máy lắp ráp điện thoại. "Chúng tôi đang đi dạo trên đường phố và gần như mọi cửa hàng đều sử dụng các ứng dụng thanh toán này - vì vậy bạn có thể trả tiền cho một chai nước hoặc lon Coca," bằng ứng dụng đó, ông nói. Bằng cách này, tiền kỹ thuật số đang phổ biến hơn rất nhiều so với thẻ tín dụng - là phương triện khó để có được đối với những người không có việc làm lâu dài.
Rõ ràng, các công ty này đang thu thập số liệu khổng lồ từ người dùng, nhưng dường như nó không phải là mối quan ngại hàng đầu đối với nhiều người lao động. Guo Yanan, một trong những sinh viên của McDonald, người đã từng làm việc cho dự án ở Thẩm Quyến, cho biết : "Rất nhiều người phương Tây sẽ nghĩ rằng 'tại sao tôi lại đưa tất cả dữ liệu của mình cho một công ty ?' Thay vào đó, cô nói rằng nhiều người Trung Quốc rất hài lòng với cuộc sống của họ chỉ gói gọn trong một ứng dụng.
Trong quá khứ, người lao động Trung Quốc sẽ phải đầu tư tiền của họ vào một ngân hàng được chính phủ hậu thuẫn. Ông McDonald giải thích rằng đây là một thời điểm rất quan trọng tại Trung Quốc khi đồng tiền đang rời những doanh nghiệp nhà nước và chảy vào công ty tư nhân. Rõ ràng đây là rủi ro, một ngân hàng thuộc sở hữu nhà nước được bảo vệ tốt hơn trước nguy cơ bị phá sản. Tuy nhiên, rất ít người nghĩ về khả năng đó.
Bất kể rủi ro nào thì ông McDonald nghĩ rằng chúng ta đang chứng kiến quá trình bắt đầu của cuộc cách mạng này - và chúng ta có thể học được rất nhiều từ những sự sáng tạo đó. "Chúng tôi từng nghĩ rằng người Trung Quốc đã sao chép phương Tây, nhưng khi bạn xem các ứng dụng WeChat, TaoBao và AliBaba, bạn sẽ thấy đáng kinh ngạc bởi vì nó còn nhiều hơn những gì chúng ta có ở Anh - bạn có thể có được bất cứ điều gì, làm bất cứ điều gì, và nó liên kết với nhau trong một cách rất hợp lý và dễ sử dụng. Chúng ta sẽ học hỏi họ rất nhiều trong tương lai.