Giá lúa tại đồng bằng sông Cửu Long đã được đẩy lên trong nhiều tuần qua khiến giá gạo xuất khẩu cũng được đẩy lên. Những động thái đang và có thể còn tiếp tục bị "lạc nhịp" này so với tình hình chung của thị trường thế giới sẽ khiến chúng ta phải gánh chịu những hệ quả không mong muốn.
Trên quy mô toàn cầu, cán cân cung - cầu lúa gạo thế giới năm nay nghiêng hẳn về phía nhập khẩu, chứ hoàn toàn không nghiêng về phía xuất khẩu. Trong ảnh : Thu hoạch lúa ở đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh : LÊ HOÀNG VŨ
Sản lượng ta giảm nhưng sản lượng thế giới tăng rất nhiều
Tựu trung lại, những kiến giải về nguyên nhân đẩy giá lúa gạo lên nằm ở hai điểm : sản lượng lúa giảm và thị trường xuất khẩu gạo đang có nhu cầu. Thế nhưng, tương quan cung - cầu chung của thế giới lại không như vậy.
Theo thông tin của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) thì diện tích lúa của đồng bằng sông Cửu Long vụ đông xuân này sẽ giảm nhẹ 1,2%, còn năng suất sau khi đã thu hoạch được gần một nửa diện tích đã giảm 6,7% và hai yếu tố này cộng hưởng với nhau khiến sản lượng lúa ước giảm hơn 800.000 tấn (7,8%) so với vụ đông xuân trước. Hơn thế, đây là vụ thứ hai liên tiếp sản lượng của vựa lúa lớn nhất nước giảm - một hiện tượng chưa từng có ít nhất là trong hơn hai thập kỷ trở lại đây.
Mặc dù vậy, trên quy mô toàn cầu, dự báo tháng 3 này của Bộ Nông nghiệp Mỹ cho thấy, tổng sản lượng gạo của thế giới năm nay sẽ đạt kỷ lục mới với hơn 480 triệu tấn, tăng cao gấp 16 lần so với mức giảm của chúng ta.
Trong đó, điều rất đáng lưu ý là sản lượng gạo của hai đối thủ cạnh tranh lớn nhất của chúng ta là Thái Lan và Ấn Độ tăng gần 5 triệu tấn, gấp hơn 10 lần mức giảm của chúng ta.
Đặc biệt, đối thủ cạnh tranh lớn nhất của chúng ta là Thái Lan đang thật sự nỗ lực để đẩy càng sớm càng tốt 2,8 triệu tấn gạo tồn kho từ thời Chính phủ tiền nhiệm ra thị trường thế giới, bởi "tuổi thọ" ít nhất của chúng cũng đã 36 tháng, còn nhiều nhất là 66 tháng, chất lượng chắc chắn đang giảm sút rất nhanh. Việc khối lượng gạo không còn sử dụng làm lương thực được nữa tăng rất nhanh là bằng chứng rất rõ ràng.
Đồng thời, dự báo trên cho biết, tổng nhu cầu nhập khẩu gạo của thế giới năm nay chỉ nhúc nhích tăng 800.000 tấn, tức là chỉ bằng một phần mười mức tăng tổng sản lượng và cũng chưa bằng một phần ba khối lượng tồn kho quá lâu ngày của Thái Lan.
Tất cả những điều nói trên cho thấy trên quy mô toàn cầu, cán cân cung - cầu lúa gạo thế giới năm nay nghiêng hẳn về phía nhập khẩu, chứ hoàn toàn không nghiêng về phía xuất khẩu. Có nghĩa là, thị trường thế giới đang chi phối chúng ta, chứ chúng ta không thể chi phối thị trường thế giới, thậm chí cũng không thể ảnh hưởng đến thị trường thế giới.
Xu hướng giá của nước ta ngược với đối thủ cạnh tranh lớn nhất là Thái Lan
Trong điều kiện cán cân cung - cầu như vậy, việc giá lúa được đẩy lên dẫn đến giá gạo xuất khẩu cũng bị đẩy lên gần như chắc chắn đang khiến các nhà xuất khẩu gạo của chúng ta rơi vào tình thế khó giành được hợp đồng xuất khẩu.
Trước hết, theo các số liệu thống kê của Tổ chức Lương Nông Liên hiệp quốc (FAO) và thông tin của Hiệp hội Xuất khẩu gạo Thái Lan (TREA), trong khi giá gạo xuất khẩu 5% tấm trong tháng 1 năm nay của Thái Lan là 377 đô la Mỹ/tấn và hiện giảm nhẹ xuống 368 đô la Mỹ/tấn thì của chúng ta lại tăng khá mạnh từ 335 đô la Mỹ/tấn lên 358 đô la Mỹ/tấn.
Có thể khẳng định một cách chắc chắn rằng, với phẩm chất vượt trội của gạo dài ngày và có thương hiệu đã được khẳng định từ lâu của Thái Lan so với gạo ngắn ngày mà lại "vô danh" của chúng ta, khoảng cách từ 42 đô la Mỹ/tấn bị thu hẹp xuống chỉ còn 8 đô la Mỹ/tấn như hiện nay đang ngày càng khiến các doanh nghiệp xuất khẩu gạo của Thái Lan thắng thế trên bàn đàm phán để giành các hợp đồng xuất khẩu cho mình.
Không chỉ có vậy, với việc Chính phủ Thái Lan vừa quyết định bán 1,35 triệu tấn gạo tồn kho với giá "bèo" (mức bình quân 276 đô la Mỹ/tấn) trong đầu tháng 3 này, nhiều khả năng xu thế giảm giá gạo xuất khẩu của nước này sẽ còn tiếp tục và giá gạo xuất khẩu gần như chắc chắn sẽ không tăng cho đến khi gần 1,5 triệu tấn gạo tồn kho cuối cùng được bán xong.
Vì vậy, có thể suy đoán rằng xuất khẩu gạo của các doanh nghiệp nước ta đang và sẽ tiếp tục khó khăn ít nhất là đến khoảng đầu quí 3 tới.
Cho nên, việc chúng ta đẩy giá lúa lên do diện tích và sản lượng giảm, dẫn đến giá gạo xuất khẩu tăng là ngược lại với xu thế chung của thế giới, đặc biệt là xu hướng của đối thủ cạnh tranh lớn nhất Thái Lan, là tự ta làm khó mình trong xuất khẩu gạo.
Đây cũng là điều đã từng diễn ra trong cùng kỳ năm 2016, nhưng cán cân cung - cầu khi đó không quá nghiêng về các quốc gia nhập khẩu gạo như bây giờ, bởi tác động tiêu cực của El Nino còn đang bao trùm nhiều quốc gia Châu Á, trong đó chúng ta không phải là tâm điểm.
Xuất khẩu trong những tháng giữa năm sẽ giảm
Nếu những căn cứ nói trên là thỏa đáng, hệ quả chúng ta đương nhiên phải gánh chịu là khối lượng gạo xuất khẩu trong những tháng giữa năm nay sắp tới sẽ giảm.
Đây là kịch bản không lạ, nếu nhớ rằng sau khi chúng ta đẩy giá gạo trắng lên ngang bằng, thậm chí còn nhỉnh hơn so với của Thái Lan hồi đầu năm 2016, khối lượng gạo xuất khẩu của chúng ta những tháng sau đó đã "tụt dốc không phanh".
Các số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp Mỹ cho thấy, trong tổng khối lượng gạo xuất khẩu rất ít của ta (chỉ 965.000 tấn trong ba tháng 5, 6 và 7 hồi giữa năm ngoái), gạo nếp và gạo thơm chiếm tới 54,1%, còn gạo 5% tấm chỉ chiếm 24%, đặc biệt nhóm gạo từ 10-100% tấm tổng cộng chỉ đạt gần 150.000 tấn, nghĩa là bình quân mỗi tháng chúng ta chưa bán nổi 50.000 tấn.
Hệ quả tiếp theo đương nhiên sẽ là tồn kho tăng và muốn xuất khẩu được thì phải kéo giá xuống và điều này đương nhiên ảnh hưởng rất xấu tới lúa gạo vụ hè thu.
Nói tóm lại, trong điều kiện thị trường xuất khẩu gạo vẫn còn ảm đạm như hiện nay, đẩy giá lúa lên và đẩy giá gạo xuất khẩu lên tách biệt với xu thế chung của thế giới không phải là giải pháp phù hợp. Đáng tiếc kịch bản xấu trong năm ngoái đang có nguy cơ lặp lại !
Nguyễn Đình Bích
Nguồn : TBKTSG, 31/03/2017