"Một lần nữa tôi khẳng định biển miền Trung đã an toàn. Tất cả các hoạt động du lịch thể thao, nuôi trồng thủy sản có thể diễn ra. Tuy nhiên cần tiếp tục theo dõi, giám sát".
Cá biển miền Trung chết trôi hàng loạt vì bị nhiễm thải độc do Formosa thải ra
Đó là lời nói như đinh đóng cột của Bộ trưởng Tài nguyên và môi trường Trần Hồng Hà trước Quốc hội hai ngày 22/9 và 16/11 năm 2016.
Đến ngày 15/02/2017, báo Biên Phòng đưa tin : "Chiều 14/2, thông tin từ UBND tỉnh Hà Tĩnh cho biết, Bộ Tài nguyên và môi trường đã có văn bản gửi UBND các tỉnh : Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế về hiện trạng môi trường biển sau sự cố môi trường biển miền Trung, trong đó nhấn mạnh môi trường biển miền Trung đã an toàn, trên cơ sở phân tích nước giữa và nước mặt, trầm tích đáy, màng bám hệ keo sắt".
Biên Phòng cho biết : "Văn bản nêu rõ : Từ tháng 9/2016, Bộ Tài nguyên và môi trường tiếp tục thực hiện đánh giá bổ sung các khu vực chưa an toàn, gồm : khu vực Sơn Dương, Hà Tĩnh (diện tích khoảng 300 km2), cửa Nhật Lệ, Quảng Bình (diện tích khoảng 330 km2) và hòn Sơn Trà, Thừa Thiên-Huế (diện tích khoảng 160 km2).
Đến thời điểm hiện tại, kết quả cho thấy, chất lượng nước biển, trầm tích đáy ở 3 khu vực này đã ổn định, không còn các giá trị cao hơn các khu vực khác và đều nằm trong giới hạn cho phép của QCVN 10-MT : 2015/BTNMT(Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng biển - National technical regulation on marine water quality), QCVN 43 : 2012/BTNMT (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng trầm tích - National technical regulation on sediment quality) đối với vùng nuôi trồng thủy sản và bảo tồn thủy sinh.
Các loại ốc sò ở trầm tích sâu bị nhiễm độc nặng nhất và phải mất hàng chục năm mới phục hồi lại
Bản tin nhấn mạnh : "Cụ thể, môi trường biển miền Trung đã an toàn trên cơ sở phân tích nước giữa và nước mặt, trầm tích đáy, màng bám hệ keo sắt. Các hoạt động đánh bắt, nuôi trồng thủy hải sản, du lịch, tắm biển có thể tiến hành bình thường".
Tin này đã dựa vào thông cáo số 380 của Bộ Tài nguyên và môi trường ra ngày 25/1/2017 "V/v hiện trạng môi trường biển sau sự cố môi trường tại 4 tỉnh miền Trung" do Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường Võ Tuấn Nhân ký.
Nhưng kết quả giảo nghiệm là dựa theo "tiêu chuẩn của Việt Nam". Các tiêu chuẩn này có đạt trình độ quốc tế và được quốc tế công nhận hay không lại là chuyện khác.
Hơn nữa, các cuộc thử nghiệm của Việt Nam, từ khi phát hiện Formosa Hà Tĩnh gây ra thảm họa môi trường tháng 4/2016 vẫn còn nhiều nghi vấn về sự chính xác.
Ngư dân miền Trung sinh sống như thế nào khi nguồn sống từ biển bị Formosa Hà Tĩnh giết chết ?
Nguyên do vì ngay từ đầu Hà Nội chỉ "ưu tiên" tập trung vào kết quả thử nghiệm của các nhà khoa học Việt Nam trước khi xem đến kết quả của các nhà khoa học độc lập được Việt Nam mời đến từ Israel, Đức và Mỹ.
Vì vậy, theo Bách Khoa Toàn Thư (mở) thì : " Tiến sĩ FriedhelmSchroeder (Đức) đã than phiền với Quỹ bảo vệ biển Đức (DSM) và với họ (phía Việt Nam) rằng nhóm của ông đã không được phép tự lấy mẫu nước bị nhiễm độc, cũng như chỉ được báo cáo dựa trên những kết quả của các nhà khoa học trong nước trước đó. Quỹ kêu gọi Chính phủ Việt Nam phải bảo đảm sự minh bạch tuyệt đối về nguyên nhân, mức độ và phạm vi của thảm họa".
Cho đến nay, sau một năm sống, chết dở dang của hàng triệu người dân 4 Tỉnh miền Trung (Hà Tĩnh, Qủang Bình, Qủang Trị, Thừa Thiên-Huế) không thấy có bất cứ sự minh bạch nào về nghiên cứu hậu quả môi trường trong khu vực nhiễm độc được công bố. Đấy là chưa kể khả năng các loại chất độc giết người và sinh vật biển đã lan sang các vùng biển khác ở Việt Nam, trong đó có Nha Trang, Vũng Tầu và Côn Đảo.
Như vậy, thì liệu có ai tin nổi lời nói của Bộ trưởng Trần Hồng Hà cho rằng biển ở 4 Tỉnh miền Trung nay đã an toàn ?
Cũng nên biết, ngay từ những ngày đầu thảm họa phía nhà nước Việt Nam đã từ chối đề nghị của Đại sứ Mỹ tại Hà Nội (David Osius) để Hoa Kỳ yểm trợ kỹ thuật điều tra nguyên nhân gây ra thảm họa cá chết trải dài trên 200 cây số dọc theo bờ biển.
Hà Nội cũng không muốn Cơ quan y tế quốc tế (WHO, World Health Organization) của Liên Hợp Quốc dính vào vụ điều tra thảm họa Formosa.
Nỗi đau khổ của ngư dân khi nguồn sinh sống từ biển bị Formosa hủy diệt với sự đồng lõa của chính quyền
Phía Việt Nam còn không chịu đem các mẫu cá và sinh vật biển đi thuê các phòng thí nghiệm tại một số nước tân tiến để tìm ra kết quả chính xác, có lẽ vì sợ tốn kém. Nhưng mặt khác cũng chứng minh cho sự tắc trách và coi thường an toàn thực phẩm và tính mạng người dân của đảng cầm quyền cộng sản Việt Nam.
Ăn cá và chất độc
Vậy chuyện ăn cá nay được quy định ra sao ?
Sau 5 tháng khảo nghiệm, vào ngày 20/9/2016 liên bộ Tài nguyên, Y tế và Nông nghiệp đã phổ biến quyết định chuyện hải sản tại vùng biển Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế, theo đó người dân có thể ăn hải sản sống ở tầng nổi, không sử dụng hải sản tầng đáy trong vòng 20 hải lý (tức trên 37 cây số).
Báo VnExpress viết : "Theo Thứ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long, bộ này đã phối hợp với các bộ ngành liên quan và địa phương nghiên cứu quy mô lớn với 1.040 mẫu hải sản được lấy hàng ngày ở tất cả cảng cá, gò cá, các thuyền đánh bắt cá, đầm nuôi tại 4 tỉnh miền Trung.
Từ kết quả nghiên cứu, Bộ Y tế kết luận, tất cả các hải sản như cá ngừ, cá thu, cá nục các loại, cá chỉ vàng, cá bạc má, cá hố, cá bò, cá cam, cá trích, cá đối, cá cơm và các loại hải sản khác sống ở tầng nổi, hải sản tại đầm nuôi của 4 tỉnh miền Trung đều an toàn để dùng làm thực phẩm".
Tuy nhiên, bản tin viết tiếp : "Các hải sản như : ghẹ, tôm, tôm tít, ốc, mực, cá đuối, cá đục, bạch tuộc, cua đá và các hải sản khác sống ở tầng đáy trong vòng 13,5 hải lý (tương đương 25 km) chưa đảm bảo an toàn để sử dụng làm thực phẩm" (theo VnExpress).
Báo này trích lời Bộ Y tế cho biết : "Các mẫu đều được kiểm nghiệm chỉ tiêu xyanua, phenol, thủy ngân, cadimi, chì, crom, asen và sắt tại Viện Kiểm nghiệm An toàn vệ sinh thực phẩm quốc gia và Viện Dinh dưỡng".
Như vậy các loại chất độc thải ra từ Formosa biến đi đâu mà ngon lành thế ?
Bộ này trả lời ngon ơ : "Tất cả các loại hải sản tại 4 tỉnh miền Trung và 3 tỉnh nhóm chứng (các tỉnh không chịu ảnh hưởng sự cố môi trường gồm Hải Phòng, Khánh Hòa và Bà Rịa - Vũng Tàu), đều không phát hiện bất kỳ mẫu nào có xyanua - chất được xác định là một trong những nguyên nhân gây ra cá chết hàng loạt.
Các chỉ số : thủy ngân, cadimi, chì, crom, asen và sắt trong hải sản ở 7 tỉnh (4 tỉnh miền Trung và 3 tỉnh nhóm chứng) trên đều nằm trong giới hạn cho phép, đảm bảo an toàn theo quy định".
Nhà nước Việt Nam còn cam kết : "Kết quả xét nghiệm đối với hải sản tại các đầm nuôi 4 tỉnh miền Trung đều đảm bảo an toàn.
Cũng theo kết quả kiểm nghiệm, đối với phenol, tất cả các mẫu hải sản tầng nổi như cá ngừ, cá thu, cá nục các loại, cá chỉ vàng, cá bạc má, cá hố, cá bò, cá cam, cá trích, cá đối, cá cơm và các loại hải sản khác sống ở tầng nổi tại bốn tỉnh miền Trung đều không phát hiện mẫu nào có phenol".
"Tuy nhiên", vẫn theo VnExpress "Bộ Y tế phát hiện 132/1040 mẫu hải sản của bốn tỉnh miền Trung có phenol, bao gồm ghẹ, tôm, tôm tít, ốc, mực, cá đuối, cá đục, bạch tuộc, cua đá - đây là những loài hải sản sống ở tầng đáy. Phân bố 132 mẫu hải sản có phát hiện phenol đều nằm trong vùng từ 5 đến 25 km (tương đương với khoảng 2,7-13,5 hải lý) với tỷ lệ mẫu nhiễm cao nhất tại Hà Tĩnh và Quảng Bình và thấp nhất tại biển Lăng Cô - Thừa Thiên Huế".
Xúi ai, ai xúi ?
Vậy trước thông tin "phấn khởi" này của nhà nước, ngư dân miền Trung có tin không ?
Rất ít người nhẹ dạ đã tin, nhưng không biết tương lai mạng sống họ và con cháu họ sẽ ra sao. Số đông đã hết tin vào miệng Đảng từ lâu nên kiên trì đấu tranh đòi quyền sống và quyền được nói để bảo vệ công bằng và sự thật đang bị báo đài nhà nước xuyên tạc, mạ lỵ.
Điển hình như trong cuộc đấu tranh chống Formosa của đồng bào Công giáo ở Giáo phận Vinh, đảng đã huy động báo Quân đội Nhân dân của Bộ Quốc phòng và Đài Truyền hình VTV của nhà nước tăng cường các bài viết phản công chống giáo dân, những nạn nhân đau khổ nhất của thảm họa Formosa.
Từ hai năm qua, dù bị vu khống và xuyên tạc, những giáo dân này cùng với vị chủ chiên của họ, Giám mục Nguyễn Thái Hợp và một số Linh mục từ Hà Tĩnh đến Nghệ An và Quảng Bình đã bất chấp bạo lực và không ngừng đấu tranh ôn hòa, đòi bồi thường công bằng và đòi đóng cửa Formosa để bảo vệ biển và bảo vệ môi trường sống cho con cháu mai sau.
Thay vì tiếp dân để thảo luận phải trái theo đúng tiêu chuẩn "cán bộ là đầy tớ của nhân dân" thì ngược lại, nhà nước đã sử dụng công an và công an đội lốt côn đồ, đôi khi cả quân đội dùng võ lực, kể cả dao mác và súng đạn, đàn áp dân, những người chỉ có hai bàn tay trắng.
Trong bài "Tôn giáo đang bị các thế lực thù đich lợi dụng để chống phá Đảng và chế độ ta" (3/4/2017), báo Quân đội nhân dân viết : "Cùng với vấn đề "dân chủ", "nhân quyền", "dân tộc", các thế lực thù địch đang lợi dụng vấn đề "tôn giáo" để tạo sự chống phá đa diện nhằm vào Đảng và chế độ ta.
Mục đích của việc lợi dụng vấn đề này là để kích động, gây rối, phá hoại, gây mất ổn định chính trị-xã hội, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Hãy cảnh giác, đấu tranh làm thất bại mưu đồ đen tối đó !".
Bài này viết tiếp : "Đáng chú ý, thời gian qua, lợi dụng những hạn chế, yếu kém trong quản lý, điều hành xã hội của chính quyền các cấp về vấn đề đầu tư, ô nhiễm môi trường, giải phóng mặt bằng, đền bù giải tỏa… các phần tử cực đoan trong tôn giáo nói chung, công giáo nói riêng, ra sức "bới lông, tìm vết", tổ chức các hoạt động vi phạm pháp luật Nhà nước, trái với giáo lý tôn giáo".
Quân đội nhân dân sau đó đã nhắm thẳng vào Giáo phận Vinh để tấn công các chức sắc công giáo với lời lẽ vu khống : "Lợi dụng chính sách tự do tín ngưỡng, tự do tôn giáo của Đảng, Nhà nước ta và được sự tiếp tay của các thế lực phản động bên ngoài, những kẻ cực đoan đội lốt tôn giáo kêu gọi, kích động giáo dân tụ tập, biểu tình, tuần hành, gây rối, tấn công người thi hành công vụ, đập phá phương tiện, cản trở hoạt động giao thông, gây mất ổn định an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội. Khi chính quyền thực thi chức trách theo quyền hạn thì chúng vu cáo cơ quan chức năng "đàn áp, bắt giữ và đánh đập" người tham gia biểu tình ; tán phát trên mạng xã hội "Thư ngỏ", "Bản lên tiếng", "Kháng thư"… với nội dung vu cáo chính quyền bao che cho Formosa, "đàn áp, đánh đập" những người đi khiếu kiện đòi quyền lợi, kêu gọi người dân khởi kiện Formosa ra Tòa án hình sự quốc tế, "cùng đứng lên đuổi Formosa khỏi Việt Nam…".
Hãy sáng mắt ra
Vậy nước biển miền Trung đã sạch chưa và cá tôm và các sinh vật biển khác mà nhà nước bảo cứ việc ăn thoải mái có nguy hiểm đến tính mạng con người không ?
Trước hết hãy nghe Phó Giáo sư Tiến sĩ Trần Đáng, nguyên Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm Bộ Y tế trao đổi với phóng viên báo Sức khỏe và Đời sống.
Ông Trần Đáng nói : "Khi biển bị ô nhiễm bởi các chất thải công nghiệp độc hại thì tất cả các thủy sản mà con người sử dụng làm thực phẩm như : cá, tôm, mực, nghêu, sò, ốc, rong biển... đều bị nhiễm độc. Chất độc được nói đến nhiều nhất ở vùng biển miền Trung là thủy ngân, xyanua, phenol, cadimi, chì... và nhiều kim loại nặng khác có thể xâm nhập vào tất cả sinh vật, động vật ở biển. Đặc biệt những chất độc này tồn dư rất lâu trong môi trường, nhất là ở sinh vật, động vật biển. Con người khi ăn những thủy hải sản nhiễm chất độc hại sẽ gây ngộ độc mãn tính, tồn dư các chất độc trong cơ thể lâu dài, đe dọa đến sức khỏe".
Ông Đáng nói tiếp : "Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy những người bị nhiễm thủy ngân, sau khi chết, mấy trăm năm sau xét nghiệm tóc vẫn còn thủy ngân. Sử sách đã ghi lại vua Tần Thủy Hoàng khi còn sống muốn "trường sinh bất lão" đã sai quân đi tìm chất thủy ngân để luyện kim đan để uống. Vị vua này chỉ thọ 49 tuổi. Những năm gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện ra quanh khu vực lăng mộ của vua Tần Thủy Hoàng cùng 8.000 quân lính có dòng suối nhiễm thủy ngân nồng độ cao, đất khu vực này cũng nhiễm thủy ngân rất nặng. Như vậy sau hơn 2000 năm thủy ngân trong thi thể của vua Tần Thủy Hoàng và quân lính đã không thể phân hủy. Trường hợp Sa hoàng Ivan 4 của Nga cũng như vậy. Ông vua này mắc bệnh xương khớp, các ngự y đã dùng một loại thuốc có chứa thủy ngân để xoa bóp đã khiến cơ thể nhiễm thủy ngân qua da và qua đời khi mới 34 tuổi (1530-1564). Sau này khi khai quật, xét nghiệm phát hiện trong xương có chất thủy ngân".
Vị giáo sư có nhiều kinh nghiệm về an toàn thực phẩm này còn kể : "Gần đây nhất tại Nhật Bản, các nhà khoa học đã công bố bệnh Minamata do nhiễm độc thủy ngân hữu cơ. Vào những năm 50 tại vịnh Minamata, các nhà máy hóa chất đã xả chất thải công nghiệp ra biển. 20-30 năm sau đã có nhiều người dân sống tại vùng này mắc các bệnh liệt, điếc, run rẩy chân tay, teo não... Các nhà khoa học đã nghiên cứu và phát hiện những người mắc bệnh này đều do ăn cá nhiễm thủy ngân. Sau đó Nhật Bản đã phải mất hàng chục năm để xử lý biển ô nhiễm" (Sức khỏe và Đời sống, 30/08/2016).
Không thuyết phục
Sau đó, Phóng viên đặt câu hỏi : "Vừa qua Bộ Tài nguyên và môi trường đã công bố nước biển 4 tỉnh miền Trung đã sạch, an toàn có thể nuôi trồng thủy sản. Liệu công bố này có quá vội vã không, thưa ông ?
Phó Giáo sư Tiến sĩ Trần Đáng đáp : "Theo ý kiến riêng của tôi, những công bố này chưa đủ sức thuyết phục, chưa có độ tin cậy cao. Nhật Bản đã phải mất rất nhiều năm để làm sạch nước biển, đáy biển. Còn ở nước ta, nếu chỉ xét nghiệm nước biển thấy nồng độ các chất độc giảm xuống thì cho rằng nước biển đã sạch có thể nuôi trồng thủy sản là chưa đủ cơ sở khoa học.
Giáo sư Trần Đáng lưu ý : "Thủy hải sản sống ở biển có thể ăn thức ăn ở đáy biển, trong khi các kim loại nặng thường lắng đọng ở đáy biển thì cá sẽ dễ dàng bị nhiễm độc. Người ăn các loại thủy sản đó sẽ nhiễm độc và hậu quả lâu dài đến đời con cháu.
Phóng viên hỏi tiếp : "Có ý kiến cho rằng hiện nay việc xét nghiệm các chỉ số an toàn thực phẩm ở cá, hải sản chưa thực sự toàn diện. Ý kiến của ông về vấn đề này thế nào ?
Giáo sư Trần Đáng đáp : "Theo tôi, các mẫu xét nghiệm không nên chỉ thực hiện ở 1 phòng thí nghiệm mà cần phải làm tại 3-4 phòng thí nghiệm để so sánh. Không nên lấy kết quả xét nghiệm từ 1-2 phòng thí nghiệm là có thể kết luận ngay là cá không nhiễm độc hay nhiễm độc. Tốt nhất, cần phải gửi mẫu đến các phòng kiểm nghiệm chuẩn quốc tế để xét nghiệm, xem kết quả có tương đồng hay sai lệch với phòng kiểm nghiệm trong nước. Việc này có thể gây tốn kém nhưng vì sức khỏe của nhân dân, ảnh hưởng đến giống nòi vẫn cần thiết phải làm".
Giáo sư Đáng kết luận : "Công việc giám sát, theo dõi phải được thực hiện thường xuyên, kéo dài nhiều năm, mỗi năm phải lấy vài nghìn mẫu để xét nghiệm xem các thế hệ cá con sinh trưởng ra sao, có còn tồn dư các chất độc nữa hay không. Bộ Y tế cần tiếp tục giám sát, đến khi tất cả các chỉ tiêu quan trọng về an toàn thực phẩm ở trong ngưỡng an toàn mới khuyến cáo người dân ăn cá, hải sản trở lại. Mọi quyết định của các cơ quan chức năng đưa ra cần đặt lợi ích của người dân, sức khỏe của nhân dân lên trên hết".
Cảnh giác thứ hai
Tiếng nói khoa học thứ hai là của Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Phạm Ngọc Đăng trên báo Truyền thông Pháp luật (Pháp Luật Plus), ngày 29/08/2016.
Nhà báo hỏi : "Thưa Giáo sư, ngày 22/8 (2016) vừa qua, Bộ Tài nguyên và môi trường đã công bố nước biển tại 4 tỉnh miền Trung đã sạch có thể tắm biển, nuôi trồng thủy sản.
Tuy nhiên, ngay sau đó đã xuất hiện một văn bản về kết quả kiểm nghiệm 9 mẫu cá và ghẹ lấy tại Hà Tĩnh ngày 5/8 có 1 mẫu có lượng cadimi vượt ngưỡng, 5 mẫu nhiễm xyanua, 3 mẫu nhiễm phenol. Như vậy có thể hiểu là nước biển hiện vẫn đang bị nhiễm độc không ?
Giáo sư Phạm Ngọc Đăng trả lời : "Nước biển bị ô nhiễm có thể được pha loãng do tác dụng của các dòng hải lưu. Thí dụ trước đây 100 km2 mặt nước bị ô nhiễm nay lan tỏa ra 1000km2 mặt nước bị ô nhiễm thì nồng độ chất ô nhiễm trong nước biển sẽ giảm đi khoảng 10 lần.
Ngoài ra môi trường biển còn có các vi sinh vật cũng như các loại tảo, cỏ biển… chúng có thể tiêu hủy chất ô nhiễm, có tác dụng làm cho môi trường nước biển có thể được phục hồi.
Nhưng môi trường đáy biển, nơi sinh tồn các loài giáp xác như các loài ốc, sò, ngao, v.v…, các chất ô nhiễm bị lắng đọng ở đó, nhất là kim loại nặng, thì còn lâu chúng mới bị tiêu hủy.
Do đó cho đến nay chưa có số liệu chứng minh sự an toàn của các hải sản sống ở tầng đáy biển. Vì vậy ngoài việc quan trắc kiểm tra ô nhiễm nước biển thì cần phải tiến hành quan trắc kiểm tra cả ô nhiễm môi trường tầng đáy biển nữa".
Giáo sư Phạm Ngọc Đăng giải thích thêm : "Khi nước biển bị Formosa đầu độc, tất cả các loài cá ở khu vực này đều bị nhiễm độc, những con bị nhiễm nặng hoặc yếu thì bị chết, những con khỏe hoặc ít bị nhiễm độc thì vẫn còn sống cho đến nay.
Các chất ô nhiễm cadimi, xyanua và phenol xâm nhập vào cá, cua ghẹ sẽ được lưu giữ trong cơ thể của cá, cua, ghẹ. Chỉ khoảng 30 -40% chất độc được chúng thải nhanh ra ngoài, phần còn lại được chúng thải ra rất chậm chạp và phải qua nhiều năm".
Bấy nhiêu luận cứ đó đã đủ giúp cho các cán bộ Tuyên giáo và Tổng cục Chính trị quân đội "sáng mắt sáng lòng chưa" ? Hay họ muốn cùng Bộ trưởng Tài nguyên và môi trường Trần Hồng Hà vào Hà Tĩnh ăn cá tôm vớt lên từ biển để có thêm sinh lực bênh Đảng đến hơi thở cuối cùng ?
Phạm Trần
(06/04/2017)