Published in

Diễn đàn

19/05/2021

Hạm đội dân quân biển của Bắc Kinh đóng vai gì trên Biển Đông ?

Nhiều tác giả

Giải mã về đội dân quân biển của Trung Quốc

Ryan Martinson, Anh Khoa, VNTB, 19/05/2021

Một tàu cá Trung Quốc xuất hiện ở một địa điểm nhạy cảm - gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ở Biển Hoa Đông, một rạn san hô ở Biển Đông, hoặc chỉ cách xa một căn cứ quân sự của Hoa Kỳ. Đó là một tàu đánh cá "bình thường" hay là lực lượng dân quân hàng hải ?

Một tàu đánh cá Trung Quốc bị hai tàu tuần tra của Lực lượng Bảo vệ Duyên hải Nhật Bản kẹp vào giữa khi xâm nhập vào hải phận quần đảo Senkaku ở Biển Hoa Đông, không ảnh chụp ngày 15/08/2012. Morita / AP

Câu hỏi đơn giản này hiếm khi có câu trả lời đơn giản. Trung Quốc không công bố danh sách các tàu dân quân hàng hải. Điều đó sẽ làm giảm lợi thế chính của dân quân biển - bí mật và không thể phủ nhận. Các nguồn tin của Trung Quốc cũng không phổ biến công nhận các đơn vị dân quân của các thuyền riêng lẻ. Các nhà phân tích có thể thu thập manh mối và xem xét một con tàu có khả năng là tàu dân quân biển, hoặc không. Quá trình đó đòi hỏi nỗ lực chăm chỉ và hiếm khi có kết quả chắc chắn.

Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc) có thể đã làm cho quá trình đó trở nên dễ dàng hơn nhiều, ít nhất là ở những khu vực tranh chấp nhiều nhất ở Biển Đông – quần đảo Trường Sa. Từ năm 2014, Trung Quốc đã đóng hàng trăm tàu cá lớn ở Trường Sa, gọi chung là "Đội tàu cốt yếu Trường Sa" (南沙骨干船队). Như tôi đã đề xuất gần đây trong bài War on the Rocks , hầu hết nếu không muốn nói là tất cả các tàu này đều là lực lượng dân quân hàng hải. Cái nhìn sâu sắc này có thể giúp vượt qua thách thức lâu nay trong việc phân biệt ngư dân Trung Quốc ương ngạnh với các phần tử bí mật của lực lượng vũ trang Trung Quốc.

Thuyền cốt yếu là Thuyền dân quân

Cuối năm 2012, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã quyết định đầu tư mạnh vào việc hiện đại hóa đội tàu đánh cá trên biển của Trung Quốc. Được thúc đẩy từ một đề xuất được do 27 học giả tại Học viện Kỹ thuật Trung Quốc, họ đã triển khai một loạt các chính sách giúp các chủ tàu đánh cá thay thế những chiếc tàu gỗ cũ kỹ nhỏ bé bằng những chiếc tàu vỏ thép lớn hơn. Các chương trình này đã trợ cấp cho các bộ phận lớn của ngành đánh bắt cá Trung Quốc. Nhưng sự hỗ trợ hào phóng nhất được dành cho một nhóm ngư dân cụ thể : tức là những người được cấp phép hoạt động ở "vùng biển Trường Sa rộng" 820.000 km vuông đất và biển do Trung Quốc tuyên bố chủ quyền ở phía nam vĩ độ 12 độ.

Chính phủ Trung Quốc, cả ở cấp trung ương và địa phương, đã phân bổ một số tiền lớn để bồi hoàn cho các chủ tàu đánh cá sẵn sàng đóng mới các tàu ở Trường Sa. Hàng trăm chủ tàu đánh cá Trung Quốc đã chấp nhận lời đề nghị này. Những chiếc thuyền mới đã tạo thành "Hạm đội cốt yếu Trường Sa".

Trung Quốc rất đặc biệt về những loại tàu mà họ muốn có trong hạm đội mới. Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 1 năm 2018, Bí thư đảng ủy của một công ty tại Guangxi-, công ty thủy sản Qiaogang Jianhua Fisheries Company (桥港镇建华渔业公司) xác hận rằng vì khoản trợ cấp khá lớn, những con tau mới cần phải đáp ứng chính xác các tiêu chuẩn. Theo Bí thư, Zhong, các tàu phải khá lớn, có động cơ mạnh và được trang bị các thiết bị làm lạnh tiên tiến, cùng "rất nhiều" các quy định khác. Zhong tuyên bố, "Tài liệu liệt kê những yêu cầu này (批文) rất dày. Nếu không tuân thủ các quy định này, thì sẽ không có trợ cấp".

Bên cạnh việc kiểm soát những loại thuyền được đóng, Bắc Kinh có thể muốn một số quyền kiểm soát đối với cách thức sử dụng những chiếc thuyền mới. Nếu được triển khai hiệu quả, các hành động của họ có thể cho phép các hoạt động chiếm lấy lãnh thổ mới như tại bãi cạn Scarborough năm 2012. Ngược lại, nếu lạm dụng, chúng có thể gây tổn hại đến danh tiếng của Trung Quốc và thậm chí dẫn đến một cuộc đụng độ bạo lực. Khi chương trình bắt đầu, Trung Quốc đã có một hệ thống để kiểm soát hoạt động của các tàu đánh cá của họ trong vùng biển tranh chấp : dân quân biển .

"Lực lượng dân quân hàng hải" (海上民兵) là đội quân trên biển của dân quân quốc gia Trung Quốc. Giống như Cảnh sát Vũ trang Nhân dân và Quân Giải phóng Nhân dân (PLA), đây là một thành phần của lực lượng vũ trang của đất nước. Hầu hết các thành viên của lực lượng dân quân hàng hải có công việc hàng ngày, thường là ngư dân. Tuy nhiên, sự liên kết của họ với lực lượng dân quân có nghĩa là các tàu của họ có thể "trưng dụng"(征用) để tham gia vào các hoạt động đào tạo và thực hiện các sứ mệnh (dịch vụ mà họ đang bồi thường). Các thành viên dân quân do được đào tạo và quản lý từ các sĩ quan PLA tại các Lực lượng Vũ trang Nhân dân (PAFDs) ở thành phố, quận hoặc thị trấn nơi dân quân cư trú.

Trợ cấp để xây dựng hạm đội cốt yếu Trường Sa đã được chuyển cho cả các thành viên hiện có của lực lượng dân quân hàng hải và các chủ tàu đánh cá không liên kết, những người sẵn sàng tuyên thệ như một điều kiện để có tiền. Trong số những người đầu tiên nhận được những chiếc thuyền mới, các thành viên của lực lượng dân quân hàng hải Tanmen được hưởng lợi từ cách tiếp cận đầu tiên. Những chiếc thuyền này ở Trường Sa được đăng ký vào Khu phát triển kinh tế Yangpu ở Hải Nam là một ví dụ về những tàu cá không liên kết.

Hạm đội cốt yếu Trường Sa dường như được quản lý bởi sự nỗ lực phối hợp của các cơ quan chức năng tỉnh và hệ thống quân sự tỉnh (trong đó PAFD là một bộ phận). Sự hỗ trợ thuyết phục nhất cho luận điểm này đến từ một báo cáo năm 2017 của Nhóm Tư vấn MP có trụ sở tại Quảng Châu, được thuê để kiểm toán Cục Hàng hải và Nghề cá Quảng Đông. Kết quả 96 trang tài liệusau đó đã được đăng trên trang web của Sở Tài chính Quảng Đông.

Trong họ báo cáo , các chuyên gia tư vấn của MP đã đánh giá sự thành công của Cục trong việc đạt được bảy mục tiêu được thiết lập cho năm 2016. Hầu hết là các chức năng quản lý trong nước, không liên quan đến câu chuyện này. Tuy nhiên, mục tiêu thứ bảy của Cục đặt ra nhiệm vụ của tổ chức là giúp bảo vệ "các quyền" của Trung Quốc trong không gian biển đang tranh chấp ở Biển Đông. Các chuyên gia tư vấn của MP thường đánh giá cao về điều này, liệt kê tám thành tựu đáng chú ý. Những điều này bao gồm vai trò của Cục trong việc "thúc đẩy việc xây dựng các lực lượng dân quân biển". Cụ thể, năm 2016, Cục đã xác định rõ việc phân công trách nhiệm giữa bộ đội và quân khu tỉnh đối với công tác "xây dựng, hoạt động hàng ngày, huấn luyện sẵn sàng chiến đấu và các nhiệm vụ khác có liên quan" của Bộ đội đường trục Trường Sa. Tuyên bố này chỉ ra rằng các tàu Quảng Đông của hạm đội cốt yếu Trường Sa - và nói rộng ra, những tàu này đóng tại các tỉnh Quảng Tây và Hải Nam - được tổ chức thành các đơn vị dân quân do quân khu tỉnh và Cục Hàng hải và Ngư nghiệp tỉnh cùng quản lý.

Các bằng chứng khác ủng hộ giả thuyết rằng những chiếc thuyền "xương sống/cốt yếy" là những chiếc thuyền dân quân. Vào tháng 8 năm 2020, chẳng hạn, chi nhánh thành phố Giang Môn của Ngân hàng Quảng Châu đã phát hành bản tóm lược về đóng góp của ngân hàng cho nền kinh tế địa phương. Trong số này, chi nhánh đã trích dẫn khoản vay 97 triệu nhân dân tệ mà họ cung cấp cho một "công ty đánh cá hàng đầu" không có tên tuổi để đóng 11 chiếc thuyền cốt yếu ở Trường Sa. Ngân hàng đã vô tình tiết lộ rằng những tàu cá mới này cũng có "chức năng dân quân" (民兵用船功能).

Hợp đồng lao động chung cho các thuyền viên làm việc trên các tàu cốt yếu Trường Sa cung cấp thêm bằng chứng. Các hợp đồng- đã được tải lên một nền tảng chia sẻ tài liệu Baidu vào tháng 2 năm 2019 - phác thảo các điều khoản tuyển dụng tại Hợp tác xã Nghề cá Haibao của Thành phố Shanwei Cheng (汕尾市城区海宝渔业专业合作社). Trong khi ít người biết về hợp tác xã này, các thành viên của hợp tác xã rõ ràng đang hoạt động tích cực ở Trường Sa. Thật vậy, giám đốc điều hành ông Zhang Jiancheng (张建成), giữ chức Tổng thư ký của Hiệp hội đánh cá Trường Sa Sơn Vĩ (汕尾市南沙捕捞协会).

Hợp đồng Ngư nghiệp Haibao nói rõ rằng các tàu cốt yếu của họ là tàu dân quân, mà không thực sự sử dụng từ "dân quân hàng hải". Hợp đồng chứa một phần về "yêu cầu bảo vệ quyền" (维权征用), tức là loại bỏ tàu thuyền khỏi hoạt động sản xuất để có thể phục vụ các chức năng của nhà nước trong không gian biển đang tranh chấp. Theo Điều 2 trong phần đó, nếu được yêu cầu cho "quốc phòng", tàu cá và thủy thủ đoàn phải "tham gia các hoạt động huấn luyện và các nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi, và hỗ trợ các hoạt động quân sự". Điều 2 cũng chỉ ra rằng các thuyền viên phải tuân theo sự sắp xếp của hợp tác xã đánh cá và "tuân theo lệnh của quân đội" và các cơ quan chức năng khác của chính phủ. Điều 4 quy định rằng nếu và khi tàu cá được trưng dụng, thuyền và thủy thủ đoàn phải "tuân theo lệnh của nhà nước", hoạt động theo cách thức cần thiết, neo đậu ở vị trí xác định, và "hoàn thành các nhiệm vụ hoạt động theo các yêu cầu cụ thể."

Phần 6 trình bày các quy tắc quản lý hành vi của thuyền viên, cả trên bờ và trên biển. Ví dụ, các thuyền viên không được đánh bạc, gạ gẫm gái mại dâm hoặc đến các câu lạc bộ thoát y khi về cảng (Điều 6). Các quy tắc cũng bao gồm nội dung cụ thể cho các chức năng dân quân của tàu. Điều 7 cấm chụp ảnh và "tiết lộ bí mật của tàu thuyền". Nếu không được phép của thuyền trưởng, thủy thủ đoàn không được mang người ngoài lên tàu để xem xét cấu trúc thiết kế và nội thất bên trong.

Điều kiện ngầm

Trong bài viết này, tôi đã lập luận rằng hầu hết nếu không muốn nói là tất cả các tàu xương sống của Trường Sa đều là thuyền dân quân. Họ có thể thực sự bắt được cá, nhưng lực lượng dân quân của họ giúp họ sẵn sàng phục vụ các nhiệm vụ của nhà nước và quân đội. Nếu kết luận này đúng, nó đưa ra những phương pháp mới hữu ích để xác định các lực lượng dân quân biển Trung Quốc đang hoạt động trên vùng biển Trường Sa. Mặc dù Trung Quốc không công bố danh sách các thuyền dân quân biển đang hoạt động, nhưng họ chia sẻ thông tin về những thuyền nào thuộc đội đánh cá cốt yếu của Trường Sa. Đây có thể là một chỉ báo về tình trạng dân quân.

Làm thế nào điều này có thể hoạt động trong thực tế ? Vào thời điểm viết bài này, một đội gồm 4 tàu đánh cá của Trung Quốc đang hoạt động trái phép trong phạm vi 200 hải lý của bờ biển Việt Nam, tức là trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của nước này. Bốn tàu được đặt tên Qionglinyu 60017, 60018, 60019 và 60020, cho thấy chúng đã được đăng ký ở quận Lingao thuộc Hải Nam (临高县). Các cơ quan thực thi pháp luật trên biển của Việt Nam có thể trục xuất họ, nhưng trước khi làm như vậy, họ có thể hỏi rằng họ có phải là dân quân hàng hải không ?

Câu trả lời của tôi : "rất có thể." Việc sàng lọc nhanh các tài liệu nguồn mở cho thấy chúng đều là những con thuyền xương sống. Thông tin này xuất hiện vào tháng 3 năm 2020 trong thư ngỏ được đăng trên trang web "Bảng tin dành cho lãnh đạo" (领导留言板). Trong đó, các chủ thuyền yêu cầu các quan chức Trung Quốc khôi phục các khoản trợ cấp nhiên liệu và các phần thưởng khác cho hoạt động ở "vùng biển được chỉ định đặc biệt" vào năm 2018. Có thể lên tới hàng trăm nghìn NDT, các khoản trợ cấp đã bị giữ lại để trừng phạt việc hoạt động ở Trường Sa mà không có giấy phép cần thiết. Để thu hút sự quan tâm đặc biệt, họ nhấn mạnh rằng bốn tàu của họ là những tàu xương sống của Trường Sa. (Mưu đồ của họ cuối cùng đã thất bại, vì Cục Nông nghiệp Quận Lingao đã trả lời thư của họ với một lời từ chối kiên quyết nhưng lịch sự để thay đổi quyết định của họ).

Các nước Đông Nam Á có thể và nên tổng hợp danh sách các tàu thuyền xương sống ở Trường Sa. Họ có thể bắt đầu với các tờ báo địa phương, đây là một nguồn tuyệt vời cho những thông tin như vậy. Ví dụ : vào tháng 12 năm 2016, Trạm Giang hàng ngày xuất bản một bài báovề việc hạ thủy những chiếc tàu đánh cá xương sống ở Trường Sa đầu tiên của thành phố : 48 mét (577 tấn) Yuemayu 60222 và 60333. Đã đăng ký với Quận Mazhang, tàu này thuộc sở hữu của hãng Thủy sản Zhanjiang Xixiang Fisher (湛江喜翔渔业有限公司). Với những manh mối này trong tay, người ta có thể cố gắng tìm hiểu danh tính của hai chiếc tàu xương sống khác của công ty ở Trường Sa, khi đó vẫn đang được đóng

Trang web của các công ty đóng tàu Trung Quốc là một nguồn thông tin hữu ích khác. Những người có hợp đồng đóng tàu xương sống thường phát hành các bản tin khi tàu được hạ thủy hoặc chuyển giao. Ví dụ, vào tháng 10 năm 2017, Công ty Kỹ thuật Tàu Lixin có trụ sở tại Phúc Kiến hạ thủy năm tàu đánh cá rất lớn ở Trường Sa được chế tạo cho một công ty đánh cá ở Quảng Đông, Maoming City Desheng Fishing Limited. Năm chiếc thuyền đã đã giao hai tháng sau đó. Đó là các tàu Yuedianyu 42881, 42882, 42883, 42885 và 42886. Những con tàu dài 63,6 mét và có động cơ lớn (1244kW) điển hình của hạm đội cốt yếu. Lưu ý, Desheng Fisher là cũng là công ty sở hữu Yuemaobinyu 42881, 42882, 42883, 42885 và 42886, tất cả được phát hiện neo đậu tại Rạn san hô Whitsun/Bãi Ba Đầu vào tháng Ba. Thật vậy, chúng có thể là những chiếc thuyền rất giống nhau (tên của chúng đã được thay đổi đôi chút trong những năm kể từ khi được đóng).

Các tàu đánh cá Yuemaobinyu 42881, 42882, 42883, 42885 và 42886 của Trung Quốc được phát hiện neo đậu tại Rạn san hô Whitsun/ Bãi Ba Đầu hồi tháng 3/2021.

Chính quyền tỉnh và thành phố có thể là nguồn có giá trị nhất. Vào tháng 11 năm 2020, Cục Nông nghiệp và Nông thôn Quảng Đông phát hành thông tin về ("NS" cho nansha) hạn ngạch giấy phép khai thác thủy sản cho năm 2021 tại Trường Sa của tỉnh. Tài liệu chỉ ra rằng 255 tàu thuyền của Quảng Đông sẽ nhận được giấy phép đánh bắt Trường Sa trong năm nay, trong đó 185 giấy phép dành cho tàu xương sống và 70 giấy phép dành cho "thuyền thông thường" (普通渔船). Cục đã đính kèm một bảng tính Excel liệt kê các tàu đã chọn. Tài liệu đã bỏ qua Bảng 1, chứa danh sách các tàu xương sống. Nhưng có Bảng 2, liệt kê 70 tàu đánh cá "bình thường". Vì chỉ có hai loại thuyền Quảng Đông hoạt động ở Trường Sa – tức là thuyền thường và tàu xương sống – bất kỳ thuyền Quảng Đông nào ở đó và không có trong Bảng 2 đều phải là tàu xương sống, và do đó được coi là tàu dân quân.

Những dữ liệu này giúp làm sáng tỏ các sự kiện gần đây. Vào tháng 3 và tháng 4 năm 2021, Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines đã công bố những bức ảnh chụp các tàu đánh cá Trung Quốc lảng vảng tại bãi đá ngầm Whitsun/ Bãi Ba Đầu. Nhờ Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI), chúng tôi biết danh tính của 23 tàu trong số đó.

Cả AMTI và Cảnh sát biển Philippines đều phân loại chúng là "lực lượng dân quân". Họ đúng. Tất cả đều đến từ Quảng Đông. Tất cả đều không có tên trong bảng 2. Và điều đó khiến chúng không còn là những chiếc thuyền "bình thường".

Ryan D. Martinson là nhà nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Hàng hải Trung Quốc tại Trường Cao đẳng Chiến tranh Hải quân. Ông có bằng thạc sĩ của Trường Luật và Ngoại giao Fletcher tại Đại học Tufts và bằng cử nhân khoa học của Đại học Union. Martinson cũng đã học tại Đại học Phúc Đán, Đại học Văn hóa và Ngôn ngữ Bắc Kinh, và Trung tâm Hopkins-Nam Kinh.

Ryan Martinson

Nguyên tác : No Ordinary Boats : Creacking the Code on China's Spratly Maritime Militias, Cimsec, 17/05/2021

Khánh An dịch

Nguồn : VNTB, 19/05/2021

*********************

Lực lượng dân binh biển Trung Quốc

Nhóm nghiên cứu Trung Quốc, 16/05/2021

Lực lượng dân binh biển Trung Quốc : nhập nhằng về pháp lý, mơ hồ về chức danh, tinh vi về chiến thuật

"Núp bóng" dưới tấm bình phong "tàu cá dân sự" hay cái "mác" là "dân thường", lực lượng dân binh biển của Trung Quốc "tha hồ" quấy rối hoặc đe dọa các tàu dân sự, tàu quân sự của nước ngoài ; kết hợp với hải quân, cảnh sát biển để hình thành các thế trận "nhiều lớp" nhằm giúp Trung Quốc thực thi yêu sách trái phép của nước này trên Biển Đông.

Xuồng cao su Philippines áp sát 6 tàu cá Trung Quốc hôm 14/4. Ảnh : PCG.

Dân binh biển Trung Quốc là một vấn đề đang thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế thời gian gần đây bởi lực lượng này đang hằng ngày "tung hoành" trên Biển Đông, giúp Trung Quốc thực thi trái phép các yêu sách chủ quyền, xong lại được "núp bóng" dưới tấm bình phong "tàu cá dân sự" hay cái "mác" là "dân thường". Dưới tấm bình phong đó, lực lượng dân binh biển của Trung Quốc "tha hồ" quấy rối hoặc đe dọa các tàu dân sự, tàu quân sự của nước ngoài ; kết hợp với hải quân, cảnh sát biển để hình thành các thế trận "nhiều lớp" nhằm giúp Trung Quốc thực thi yêu sách trái phép của nước này trên Biển Đông. Điều đáng lo ngại là, với phạm vi rộng, tính chất hoạt động "biến hóa khôn lường", song, với cái "mác" là "dân thường", Trung Quốc sẽ luôn phủ nhận sự "nhúng tay" của chính quyền vào các sự vụ trên thực địa, đồng thời, các nước cũng không thể "xử lý" lực lượng này như lực lượng vũ trang trong các tình huống cụ thể.

Bài viết dưới đây sẽ thử "giải mã" lực lượng này của Trung Quốc dưới góc nhìn từ cả phía Trung Quốc và các nước phương Tây.

Có hay không sự tồn tại lực lượng dân binh biển Trung Quốc ?

Trung Quốc từ trước tới nay chưa từng thừa nhận có sự hiện diện của lực lượng dân binh biển (海上民兵) theo cách hiểu của các nước phương Tây. Soi xét lại các văn kiện, tài liệu chính thống của Trung Quốc có thể thấy rõ điều này.

Theo Điều lệ công tác Dân binh định nghĩa, "dân binh Trung Quốc là lực lượng vũ trang quần chúng không thoát ly sản xuất, do Đảng Cộng sản Trung Quốc lãnh đạo ; là một bộ phận của lực lượng vũ trang Cộng hòa nhân dân Trung Hoa và là lực lượng trợ giúp, dự bị của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc" [1].

Theo Điều 22 Chương 3 trong Luật Quốc phòng sửa đổi năm 2020, có hiệu lực từ ngày 01/01/2021 của Trung Quốc quy định, lực lượng vũ trang của Trung Quốc gồm 3 lực lượng : Quân giải phóng (PLA), lực lượng vũ trang nhân dân và lực lượng dân binh [2].

Tương tự như vậy, trong Sách trắng Quốc phòng Trung Quốc trước năm 2010 cũng chỉ nhắc đến lực lượng dân binh theo nghĩa "dân quân tự vệ" được thành lập và làm nghĩa vụ ở các địa phương. Đến năm 2010, Sách trắng Quốc phòng Trung Quốc mới lần đầu tiên đặt ra nhiệm vụ "tập trung tăng cường xây dựng lực lượng dân binh phòng thủ biên giới và vùng biển" lên hàng đầu trong Sách trắng Quốc phòng (Chương 5) [3]. Đây là mốc mới nhất cho thấy Trung Quốc đẩy mạnh xây dựng và sử dụng lực lượng mà quốc tế vẫn gọi là "dân binh biển của Trung Quốc".

Như vậy, có thể thấy, trong các văn kiện chính thức của Trung Quốc không đề cập đến lực lượng mang tên "dân binh biển" mà chỉ có lực lượng "dân binh" nói chung, hay lực lượng "dân binh làm nhiệm vụ phòng thủ biên giới đất liền và biển". Nói cách khác, lực lượng "dân binh biển" theo cách hiểu của Trung Quốc chỉ là lực lượng "dân thường" (dân quân tự vệ) tham gia vào hoạt động sản xuất, đánh bắt cá, có trách nhiệm bảo vệ chính quyền, bảo vệ tài sản của nhân dân và Nhà nước. Theo đó, ở các tỉnh ven biển của Trung Quốc sẽ đều có các Tiểu đội dân binh hoạt động trên biển với chức năng và nhiệm vụ như được quy định trong Điều lệ Công tác Dân binh Trung Quốc.

Ngược lại với sự phủ nhận của Trung Quốc, các nghiên cứu của phương Tây đa phần đều có chung đánh giá dân binh biển Trung Quốc là một tổ chức vũ trang lớn chủ yếu bao gồm ngư dân và những người đi biển thuộc khu vực kinh tế dân sự, được huấn luyện và được điều động để phòng thủ hoặc nâng cao khả năng bảo vệ "quyền và lợi ích hàng hải" của Trung Quốc, và hỗ trợ cho hải quân trong thời gian có chiến tranh.

Năm 2017, Bộ Quốc phòng Mỹ đã công bố một nghiên cứu khá toàn diện về lực lượng này trong Báo cáo thường niên về sức mạnh quân sự của Trung Quốc. Lầu Năm Góc cho rằng, lực lượng dân binh biển được sử dụng để thực thi các yêu sách hàng hải và thúc đẩy lợi ích của Trung Quốc với mức độ được tính toán để nằm dưới ngưỡng có thể gây ra xung đột [4]. Trong Báo cáo năm 2018, Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết, lực lượng dân binh biển đóng vai trò chính trong các hoạt động cưỡng chế nhằm đạt được các mục tiêu chính trị của Trung Quốc mà không cần gây ra xung đột vũ trang [5].

Theo ông Derek Grossman, nhà phân tích của RAND, khái niệm về lực lượng dân quân biển Trung Quốc khởi nguồn từ ngay sau khi Cộng hòa nhân dân Trung Hoa thành lập và bắt đầu xây dựng lực lượng phòng thủ bờ biển. Từ khi đó, chính phủ Trung Quốc đã tài trợ và đào tạo một lực lượng dân quân hàng hải còn sót lại từ chế độ cũ. Một vài năm sau, việc tập thể hóa nghề cá địa phương đã tạo thêm một lớp kiểm soát mới của nhà nước đối với dân quân biển. Cũng theo ông Derek Grossman, trong những năm 1960, khi Hải quân phát triển, lực lượng này đã huấn luyện dân binh biển Trung Quốc các chiến thuật cũng như hoạt động quân sự và sử dụng lực lượng này trong nhiều nhiệm vụ của Hải quân [6].

Cùng quan điểm trên, trong Báo cáo của Conor Kennedy và Andrew Erickson, hai chuyên gia quân sự hàng đầu của Mỹ cũng đánh giá "dân binh biển Trung Quốc là một lực lượng được nhà nước tổ chức, phát triển và kiểm soát, hoạt động theo một chuỗi chỉ huy quân sự trực tiếp để tiến hành các hoạt động do nhà nước Trung Quốc bảo trợ" [7]. Ông Carl Schuster, cựu Giám đốc điều hành tại Trung tâm tình báo chung của Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương của Mỹ cũng cho rằng, "lực lượng dân binh Trung Quốc không đánh cá. Lực lượng này có vũ khí tự động trên tàu và thân tàu được gia cố chắc chắn, nên rất nguy hiểm khi ở cự ly gần. Ngoài ra, tàu của dân binh biển Trung Quốc có tốc độ tối đa khoảng 18-22 hải lý/giờ, nhanh hơn 90% tàu đánh cá trên thế giới" [8].

Tóm lại, mặc dù Trung Quốc không chính thức thừa nhận có lực lượng mang tên "dân binh biển" mà chỉ gọi chung là "dân binh phòng thủ biên giới biển và đất liền", song trên thực tế dân binh biển đã là một bộ phận trực thuộc lực lượng vũ trang và chiến lược quốc phòng Trung Quốc kể từ khi nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa được thành lập năm 1949. Từ năm 2009-2010, với việc Trung Quốc chính thức công khai yêu sách đường lưỡi bò, Mỹ tuyên bố quay trở lại khu vực Châu Á, khi đó, Trung Quốc đẩy mạnh phát triển lực lượng này như một biện pháp thúc đẩy chiến lược biển của Trung Quốc. Nói cách khác, lực lượng dân binh biển Trung Quốc là một phần trong lực lượng dân binh Trung Quốc, với một số đặc thù riêng. Ngoài ra, lực lượng dân binh trên biển của Trung Quốc cũng được ẩn danh dưới nhiều tên gọi khác nhau như tàu cá, lực lượng bảo vệ bờ biển… nhưng tính chất hoạt động cơ bản giống nhau, hoặc đan xen nhiều chức năng trong nhau nhằm mục đích che mắt cộng đồng quốc tế nhưng vẫn đạt được ý đồ của mình.

Nhiệm vụ dân binh biển Trung Quốc : "vô danh hữu thực"

Vì Trung Quốc không chính thức công khai thừa nhận lực lượng dân binh trên biển nên không có văn bản quy định cụ thể nhiệm vụ, chức năng của lực lượng này. Nhiệm vụ của lực lượng này được nằm trong quy định về lực lượng dân binh Trung Quốc nói chung.

Theo Điều 22 Luật Quốc phòng sửa đổi của Trung Quốc năm 2020, có hiệu lực từ năm 2021, dưới sự chỉ huy của cơ quan quân sự, lực lượng dân binh Trung Quốc có nhiệm vụ "sẵn sàng chiến đấu, thực hiện các hoạt động quân sự phi chiến tranh và tác chiến phòng vệ" [9]. Theo Sách trắng về Quốc phòng năm 2010, lực lượng dân binh của Trung Quốc hiện có khoảng hơn 8 triệu người, đã tham gia tích cực vào các hoạt động như chống khủng bố, duy trì ổn định, ứng cứu khẩn cấp, cứu trợ thiên tai thảm họa, bảo vệ và kiểm soát biên giới, bảo vệ an ninh công,... và nhiều nhiệm vụ quân sự đa dạng khác. Trong Sách trắng Quốc phòng về Đa dạng hóa các lực lượng vũ trang Trung Quốc năm 2013 cũng ghi nhận, lực lượng dân binh của Trung Quốc đã "tích cực tham gia vào các hoạt động liên hiệp quân đội – công an – dân binh ở vùng biên giới và ven biển [...] quanh năm làm nhiệm vụ tuần tra ở các vùng biên giới và ven biển Trung Quốc" [10].

Liên quan trực tiếp đến nhiệm vụ của lực lượng dân binh biển, mặc dù không được quy định trong các văn kiện chính thức, song trong trả lời báo chí của Trung tướng Thịnh Bân, Bộ trưởng Bộ Động viên Quốc phòng, Quân ủy Trung ương Trung Quốc ngày 9/3/2016 cho thấy, lực lượng dân binh biển của Trung Quốc được chia ra thành 4 loại có quyền hạn và chức năng từ thấp đến cao gồm : (i) dân binh biển phổ thông ; (ii) dân binh phòng vệ biên giới và biển ; (iii) dân binh ứng phó tình huống khẩn cấp ; và (iv) dân binh dự bị kiểu mới.

Trong đó :

(i) lực lượng dân binh biển đầu tiên là lực lượng dân binh phổ thông. Theo Luật Nghĩa vụ quân sự Trung Quốc, dân binh Trung Quốc được chia thành 2 loại chính là dân binh nòng cốt và dân binh phổ thông, trong đó dân binh nòng cốt là những người đã được huấn luyện quân sự ; còn dân binh phổ thông là những thanh niên thuộc diện nghĩa vụ quân sự thông thường [11]. Lực lượng này tập trung làm các nhiệm vụ sản xuất thường thấy ở các tỉnh ven biển như ra khơi đánh cá và tham gia theo dõi an ninh cảng biển, khi cần có thể được huy động vào các nhiệm vụ tìm kiếm, cứu nạn...

(ii) lực lượng dân binh phòng vệ biên giới và biển : lực lượng này đã có sự tuyển chọn kỹ lưỡng hơn, là những cá nhân bên cạnh nhiệm vụ sản xuất đánh bắt thông thường còn bước đầu được huấn luyện và tham gia vào các nhiệm vụ như tuần tra, theo dõi giám sát, vận chuyển hoặc một số nhiệm vụ nhạy cảm hơn như hậu cần trong các chiến dịch của quân đội hay xây dựng đảo.

(iii) và (iv) lực lượng thứ ba và thứ tư là lực lượng ứng phó trong các tình huống khẩn cấp và lực lượng dự bị kiểu mới, đây là 2 lực lượng với chức năng và nhiệm vụ linh hoạt và biến hóa khôn lường hơn.

Theo học giả Trung Quốc phân tích, lực lượng dân binh biển của Trung Quốc sẽ phát huy vai trò quan trọng trong các tình huống khẩn cấp trên biển đặc biệt là trong giai đoạn mới xảy ra sự vụ cần vận động lực lượng khẩn cấp trên biển ; ngoài ra, trong một số sự vụ khác, lực lượng dân binh sẽ được huy động để làm nhiệm vụ "câu giờ" trong khi chờ chính quyền Trung Quốc huy động lực lượng [12].

Còn theo các nghiên cứu của phương Tây, lực lượng dân binh biển Trung Quốc đóng vai trò chèn ép, cưỡng bức các nước láng giềng để đạt được các mục tiêu chính trị của Trung Quốc mà không cần chiến tranh, là một trong những công cụ quan trọng trong chiến lược cải bắp (cabbage strategy) của Bắc Kinh, trong đó, khi có một vụ việc trên biển xảy ra, dân binh biển và ngư dân sẽ được triển khai ở vòng trong cùng và là lớp thứ nhất, cảnh sát biển là lớp thứ hai, hải quân là lớp ngoài cùng.

Các nghiên cứu phương Tây chỉ ra rằng, rất nhiều vụ việc đã cho thấy sự tham gia một cách có hệ thống của lực lượng dân binh biển Trung Quốc vào nhiều sự cố trên Biển Đông và Biển Hoa Đông, như việc Trung Quốc chiếm giữ phần phía Tây quần đảo Hoàng Sa từ Việt Nam Cộng hòa năm 1974 ; năm 1978 tràn vào lãnh hải của Quần đảo Senkaku ; năm 1995 lấy cớ xây chòi trú ngụ cho ngư dân để chiếm đóng bãi Vành Khăn mà Philippines đang chiếm đóng (trái phép) ; quấy rối, ngăn cản tàu USNS Impeccable (2009) và tàu USNS Howard O. Lorenzen (2014) của Mỹ ; năm 2012, 2013 quấy rối các tàu khảo sát địa chấn Bình Minh và Viking của Việt Nam ; năm 2012 tham gia vào việc tạo cớ để hải quân Trung Quốc chiếm giữ bãi Scarborough từ Philippines ; năm 2014, hàng trăm tàu dân binh đã phong tỏa bãi cạn Cỏ Mây mà Philippines đang chiếm đóng ; cũng năm 2014, dân binh Trung Quốc tham gia ngăn cản các tàu Cảnh sát biển và Ngư chính của Việt Nam cản phá Giàn khoan HD981 xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa, và gần đây nhất là sự hiện diện của hàng trăm tàu dân binh Trung Quốc ở khu vực Đá Ba Đầu [13].

Mặc dù không thừa nhận sự hiện diện của lực lượng dân binh biển trong việc thực thi yêu sách chủ quyền trái phép trên Biển Đông, song truyền thông Trung Quốc cũng gián tiếp "để lộ" những thông tin cho thấy sự can dự của lực lượng này vào cơ chế kiểm soát Biển Đông của Trung Quốc. Khi nêu những tấm gương dân binh biển điển hình, truyền thông Trung Quốc đã ca ngợi ông Vương Thư Mậu, Phó đội trưởng của liên đội dân binh trên biển thuộc huyện Đàm Môn, tỉnh Hải Nam, Trung Quốc. Theo bài báo, trong thời gian làm nhiệm vụ, ông Vương đã tham gia xây dựng tại một số thực thể trên Biển Đông như Gạc Ma, Châu Viên... Ngoài ra, ông Vương còn đảm trách việc điều phối lực lượng tàu vận chuyển nguyên vật liệu ra các thực thể Trung Quốc xây dựng trên Biển Đông ; đưa và chỉ đạo dân binh trong việc "đấu tranh" với các tàu thuyền nhập cảnh "trái phép". Năm 2012 trong cuộc đối đầu với tàu thuyền nước ngoài, ông này cũng chỉ huy đội dân binh biển cho đến khi các tàu nước ngoài rút hẳn. Năm 2014, khi hoạt động của giàn khoan Trung Quốc bị tàu nước ngoài can thiệp, ông Vương đã dẫn lực lượng dân quân biển ra hiện diện ở khu vực sự cố, tuyên bố chủ quyền đồng thời xua đuổi tàu thuyền nước ngoài [14].

Sự chỉ đạo thống nhất từ trên xuống dưới và cơ chế chỉ đạo kép đối với lực lượng dân binh biển Trung Quốc

Với vai trò là "dân", dân binh thuộc quản lý hành chính trực tiếp của một địa phương nào đó, như Hải Nam đối với dân binh biển hoạt động ở Biển Đông. Với vai trò là "binh", dân binh thuộc quản lý gián tiếp của Quân uỷ Trung ương thông qua hệ thống các Ban điều động quốc phòng Quốc gia Trung Quốc và hệ thống Ban này ở các Tỉnh. Ban điều động quốc phòng Quốc gia và hệ thống ban này tại các tỉnh là cơ chế mới được Quân uỷ trung ương Trung Quốc thiết lập sau đợt cải tổ quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc năm 2016 nhằm theo dõi và quản lý việc thực hiện nhiệm vụ quốc phòng tại các địa phương, bao gồm cả việc điều động.

Sơ đồ dưới đây làm rõ cơ chế chỉ huy các lực lượng dân binh trên biển của Trung Quốc

Sơ đồ cơ chế chỉ huy các lực lượng dân binh biển Trung Quốc

Nguồn : Conor M. Kennedy and Andrew S. Erickson, "Hainan’s Maritime Militia : China Builds a Standing Vanguard "

Có thể thấy, các đơn vị dân binh của Trung Quốc chịu sự quản lý trực tiếp của địa phương và gián tiếp của Quân ủy trung ương mà người đứng đầu là Chủ tịch Tập Cận Bình. Ở cấp tỉnh, huyện, xã Trung Quốc đều thành lập các Ban điều động phối hợp với Quân khu các cấp và chính quyền địa phương các cấp để điều phối hoạt động của dân binh. Ngoài ra, trong các sự vụ cụ thể, lực lượng dân binh sẽ hoạt động dưới sự chỉ huy tạm thời của lực lượng quân cảnh, hải quân và cảnh sát biển Trung Quốc. Điều này cho thấy sự thống nhất từ cấp trung ương đến địa phương trong cách thức chỉ huy lực lượng dân binh ; đồng thời cũng có thấy cơ chế kép vừa chịu sự chỉ đạo của lực lượng hải quân, vừa dưới sự chỉ huy của lực lượng cảnh sát biển Trung Quốc trong các sự vụ và tình huống phát sinh trên biển. Nhờ vậy mà lực lượng dân binh biển của Trung Quốc sẽ phát huy hết vai trò và tác dụng trong các sự vụ và là cánh tay nối dài của chính quyền trung ương trong nhiều trường hợp cụ thể trên Biển Đông.

Sự nhập nhằng, ngụy biện, thiếu minh bạch và những tác động tiêu cực tới tình hình Biển Đông

Với những điểm đặc thù trong chức năng, nhiệm vụ và địa vị pháp lý như trên mà lực lượng dân binh trên biển của Trung Quốc đã phát huy vai trò trong chiến lược tằm ăn dâu hay chiến thuật vùng xám trên Biển Đông của Trung Quốc.

Với lực lượng này, Trung Quốc đã có thêm công cụ mở rộng bành trướng, thực thi yêu sách trái phép ở Biển Đông. Trung Quốc có thể sử dụng dân binh để kiểm soát thêm các thực thể có giá trị chiến lược ở Biển Đông mà không cần phải chiếm đóng ; quấy rối hoạt động của tàu bè các nước ; ngăn cản hoặc phá hoại hoạt động kinh tế trên biển của ngư dân các nước. Những hoạt động này làm tăng tính chất phức tạp của cạnh tranh, xung đột ở trên biển ; gia tăng nguy cơ đụng độ, đối đầu cũng như các va chạm không mong muốn, nhất là khi Trung Quốc huy động lực lượng này với số lượng lớn và có mặt gần như "thường trực" ở rộng khắp Biển Đông. Do lực lượng dân binh không có tính chuyên nghiệp, không có hiểu biết chính trị, cơ chế chỉ huy lỏng lẻo hơn nên được cho là dễ gây ra xung đột không mong muốn trên biển hơn.

Để đối phó với chiến thuật vùng xám, các nước trong khu vực cũng sẽ phải có các bước đi mới, chiến thuật mới, có khả năng tiếp tục làm phức tạp hoá tranh chấp Biển Đông. Ví dụ, Philippines mới đây đang kêu gọi phải xây dựng các tiền đồn ở Biển Đông để bảo vệ chủ quyền, nhất là sau vụ Đá Ba Đầu [15]. Mỹ tuyên bố sẽ đối xử với tàu dân binh Trung Quốc như tàu hải quân trong các tình huống xung đột [16]. Các nước như Mỹ, Nhật... sẽ gia tăng các hoạt động hợp tác tay đôi, tay ba hoặc nhiều bên để đối phó với dân binh Trung Quốc ở cả Hoa Đông và Biển Đông.

Nhóm Nghiên cứu Trung Quốc

Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao

Nguồn : Nghiên cứu Biển Đông, 13/05/2021

Tài liệu tham khảo :

[1] http://www.gov.cn/gongbao/content/2011/content_1860763.htm

[2]http://npc.people.com.cn/n1/2020/1227/c14576-31980018.html

[3]http://www.gov.cn/zhengce/2011-03/31/content_2618567.htm

[4] https://news.usni.org/2017/06/07/pentagon-report-congress-chinese-military-development

[5] https://media.defense.gov/2018/Aug/16/2001955282/-1/-1/1/2018-CHINA-MILITARY-POWER-REPORT.PDF

[6] http://www.maritimeissues.com/history/a-short-history-of-chinas-fishing-militia-and-what-it-may-tell-us.html

[7] https://www.cna.org/cna_files/pdf/chinas-maritime-militia.pdf

[8] https://edition.cnn.com/2021/04/12/china/china-maritime-militia-explainer-intl-hnk-ml-dst/index.html