Hàng hóa tắc tại cửa khẩu, Việt Nam không thể kiện Trung Quốc ra WTO
Nguyễn Lâm Bình, RFA, 17/12/2021
Xuất khẩu sang Trung Quốc gặp khó khi Tết đang cận kề
Mới đây, báo chí từ Việt Nam cho biết tình trạng xuất nhập khẩu hàng hóa sang Trung Quốc đang bị ách tắc, cho dù sắp bước vào dịp Tết Nguyên Đán của cả hai nước. Cho đến nay, lượng hàng hóa tồn tại ba cửa khẩu sang Trung Quốc trên tỉnh Lạng sơn đã lên đến 4.058 xe.
Các xe chở hàng hóa từ Trung Quốc vào Việt Nam tại cửa khẩu Hữu Nghị, Lạng Sơn hôm 20/2/2020 - Reuters
Trong nhóm các mặt hàng xuất khẩu sang Trung Quốc của Việt Nam, chiếm số lượng lớn là các mặt hàng thuộc nhóm hàng nông sản và th hải sản.
Báo chí cũng trích dẫn lời lãnh đạo hải quan cho biết "riêng mặt hàng trái cây đang bị ùn tắc ở Tân Thanh như thanh long, mít, nhanh nhất phải mất nửa tháng mới thông quan hết. Nếu vậy sẽ ảnh hưởng đến chất lượng và giá cả hàng hóa" (1).
Bên cạnh các mặt hàng nông sản, thủy hải sản xuất khẩu sang Trung Quốc cũng đang gặp khó. Phía Trung Quốc viện cớ áp dụng chính sách "Zero Covid" cho nên tạm dừng nhập tất cả các container hàng đông lạnh.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng ách tắc như trên, theo ông Vy Công Trường, Phó cục trưởng Cục Hải quan tỉnh Lạng Sơn cho biết, là do chính sách "Zero Covid" của Trung Quốc nên Hải quan Trung Quốc đã siết chặt việc thông quan hàng hóa từ Việt Nam qua Trung Quốc. Ngoài việc siết thông quan, phía Trung Quốc cũng đặt ra nhiều yêu cầu cao về chất lượng, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, bao bì… khiến hàng thông quan đã chậm lại càng chậm thêm (2).
Các xe container chờ ở cửa khẩu Hữu Nghị, Lạng Sơn, trên biên giới với Trung Quốc hồi tháng 2/2020 khi dịch Covid-19 mới bùng phát tại Việt Nam. Hình : Reuters
Câu chuyện không của riêng Việt Nam
Nếu phía Trung Quốc đưa ra những yêu cầu khắt khe, mà doanh nghiệp Việt Nam không đáp ứng được thì đã đành. Nhưng đằng sau câu chuyện này có những vấn đề vượt ra ngoài các yêu cầu như vậy.
Hồi tháng 10 năm nay, tại cuộc họp của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Bắc Kinh đã phải đối mặt với vô số cáo buộc từ các quốc gia thành viên bởi các hành vi không hề phù hợp với quy định quốc tế, bao gồm : phân biệt đối xử, không minh bạch, cưỡng bức. Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc Vương Văn Đào (Wang Wentao) đã nhận được trên 1.600 câu hỏi từ khoảng 40 nước thành viên WTO, và làn sóng giận dữ không chỉ từ các quốc gia phát triển. Ông Vương Văn Đào đã không thể thuyết phục được ai khi khẳng định Trung Quốc luôn tôn trọng các cam kết lúc gia nhập WTO và không làm tổn hại đến lợi ích của các nước khác (3).
Đại diện Mỹ David Bisbee cáo buộc Bắc Kinh đã trở thành "sức mạnh lớn nhất ở WTO, nhưng vẫn áp dụng cách thức quốc doanh trong thương mại". Washington cho rằng, khi Trung Quốc gia nhập WTO cách đây 20 năm, các quốc gia thành viên chờ đợi Bắc Kinh có những thay đổi căn bản để thích ứng với cơ chế thị trường, nhưng rốt cuộc họ đã sai lầm (4).
Australia tố cáo trong 18 tháng qua, Trung Quốc liên tục phá rối thương mại bằng cách yêu cầu phải có các xét nghiệm bắt buộc, tiến hành kiểm tra tùy tiện tại biên giới, cố ý trì hoãn thủ tục, chậm cấp giấy phép nhập khẩu và áp đặt thuế chống phá giá phi lý. Đại sứ Australia tại WTO khẳng định có trong tay các báo cáo đáng tin cậy cho thấy chính quyền Trung Quốc yêu cầu các nhà nhập khẩu không mua một số mặt hàng của Australia (5).
Về phía Ấn Độ, nước này tố cáo những đòi hỏi về thủ tục nghiêm ngặt và thường là không rõ ràng của Trung Quốc. Phái đoàn Ấn Độ lo ngại về việc áp dụng các biện pháp vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch thực vật của Trung Quốc "tăng lên với nhịp độ đáng báo động và không mang tính khoa học với lý do là để phòng chống dịch Covid-19, coi đây như một cái cớ để phong tỏa nhiều chuyến hàng xuất khẩu của Ấn Độ, đặc biệt là hải sản" (6).
Canada đã đưa vấn đề Trung Quốc cấm hạt cải dầu xuất khẩu của nước này ra WTO để tìm kiếm giải pháp (7). Australia đã đâm đơn kiện Trung Quốc lên WTO về mức thuế 80,5% đối với lúa mạch Australia. Canberra cũng xem xét việc khởi kiện Trung Quốc vì nước này đưa than đá của Australia vào danh sách đen.
Thương mại là vũ khí chính trị của Bắc Kinh
Nhiều quốc gia trên thế giới biết rõ việc Trung Quốc luôn sử dụng thương mại như một "vũ khí" nhằm phục vụ các mục tiêu chính trị của họ. Và Bắc Kinh đã sử dụng "vũ khí thương mại" này đối với nhiều quốc gia trên thế giới.
Mới đây, các chính sách kinh tế gây áp lực với nước khác của Trung Quốc đã trở thành tâm điểm tại cuộc họp của các ngoại trưởng Nhóm các nước có nền kinh tế phát triển hàng đầu thế giới (G7) vào cuối tuần trước. Động thái này diễn ra sau một tuần đầy biến cố khi Nicaragua cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan (Trung Quốc) để ủng hộ Bắc Kinh và Trung Quốc tăng cường trả đũa Lithuania, sau khi quốc gia vùng Baltic cho phép mở Văn phòng đại diện Đài Loan tại Vilnius vào tháng trước (8).
Cho đến nay, Bắc Kinh đã đe dọa và áp đặt các biện pháp hạn chế thương mại để trừng phạt hơn 10 quốc gia theo đuổi các chính sách mà họ xem là gây tổn hại cho lợi ích của Trung Quốc. Sự việc đầu tiên xảy ra vào năm 2010 khi Trung Quốc cấm nhập khẩu cá hồi Na Uy sau khi Ủy ban Nobel Na Uy trao giải Nobel Hòa bình cho nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc Lưu Hiểu Ba. Cũng trong năm 2010, Trung Quốc đã ra lệnh ngừng xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản trong nỗ lực nhằm buộc Tokyo phải thả thuyền trưởng của một tàu đánh cá Trung Quốc bị bắt giữ sau khi tàu này va chạm với tàu bảo vệ bờ biển Nhật Bản ở vùng biển gần quần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư. Năm 2012, sau khi đối đầu với Trung Quốc ở bãi cạn Scarborough trên biển Nam Trung Hoa (Biển Đông), trái cây nhiệt đới của Philippines xuất khẩu sang Trung Quốc đã bị kiểm dịch vì bị cho là chứa mầm bệnh.
Sau đó, Trung Quốc áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Mông Cổ vì đã tiếp đón Đạt lai Lạt ma ; với Hàn Quốc vì triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ ; với Canada vì vụ bắt giữ Giám đốc tài chính Huawei Mạnh Vãn Châu ; với New Zealand vì cấm sử dụng thiết bị do Huawei sản xuất cho mạng di động 5G của nước này ; với Thụy Điển vì trao giải thưởng nhân quyền cho một người Thụy Điển bất đồng chính kiến đang bị giam giữ ở Trung Quốc ; với Đài Loan vì hòn đảo này không chịu thừa nhận là một phần của Trung Quốc ; với Anh vì đã hỗ trợ người biểu tình ủng hộ dân chủ ở Hong Kong ; và với thành phố Praha vì ký kết thỏa thuận kết nghĩa với Đài Bắc.
Làm gì để chống lại sự ép buộc từ Bắc Kinh
Ông Jeffrey Wilson, giám đốc nghiên cứu của Trung tâm Perth USAsia, bày tỏ quan điểm : "với hệ thống giải quyết tranh chấp của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đang bị xáo trộn, cần phải có các cơ chế quốc tế khác cho phép các quốc gia thực hiện hành động tập thể và hỗ trợ lẫn nhau khi đối mặt với các mối đe dọa và ép buộc từ các quốc gia khác" (9).
Tuy nhiên, giải quyết các tranh chấp thông qua WTO không phải là một giải pháp nhanh chóng, nếu quy trình của WTO đang diễn ra suôn sẻ, thì nhìn chung cũng mất hơn một năm mới có thể đưa ra quyết định. Thế nhưng nếu có nhiều quốc gia cùng nhau đệ đơn kiện lên WTO sẽ thể hiện sự đoàn kết đa phương trong việc thách thức các hành vi lạm dụng thương mại của Trung Quốc, và cùng với những hành động khác, có thể góp phần ngăn cản Bắc Kinh tiến hành thêm các chiến dịch ép buộc kinh tế. Các thành viên liên minh có thể và cũng nên thúc đẩy cải cách WTO để các nước thành viên được bảo vệ trước hành động xâm phạm về kinh tế.
Chẳng hạn, Liên Hiệp Châu Âu (EU) đã lần đầu tiên công bố đề xuất về Công cụ chống cưỡng bức vào tuần trước. Biện pháp này nhằm mục đích bảo vệ các quốc gia thành viên EU khỏi "sự đe dọa kinh tế" khi "một quốc gia gây áp lực buộc một nước khác phải thay đổi chính sách của họ bằng cách hạn chế hoặc đe dọa hạn chế thương mại hoặc đầu tư". (10)
Đối với Việt Nam, trước các hành vi như vậy của Trung Quốc nhằm cản trở hàng hóa Việt Nam xuất qua biên giới như vậy, thì Việt Nam có thể làm gì ?
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cho rằng : "Thứ nhất, nếu đóng cửa với hàng nông thủy sản Việt trong thời điểm giáp tết, về mặt thương mại là người tiêu dùng của nước họ thiệt chứ chưa phải người bán thiệt. Thứ hai, giữa VN và Trung Quốc đã có những ký kết hiệp ước cơ bản tạo thuận lợi thương mại hàng hóa cho hai nước, nếu coi dịch bệnh là trường hợp bất khả kháng, việc họ đơn phương từ chối nhận hàng, siết không mở cửa cho hàng hóa vậy đã đúng với cam kết giữa hai nước ký kết chưa ? Khi trao đổi ở cấp Chính phủ, bộ phải lưu ý và bám vào những quy định cụ thể để thương thảo, điều chỉnh" (11).
Tuy nhiên, có rất nhiều điều khó khăn đối với việc Việt Nam có thể đưa ra các diễn đàn quốc tế các hành vi kinh tế cưỡng ép như vậy của Trung Quốc. Do Trung Quốc có thị trường lớn cũng là một chuyện, nhưng chuyện thứ hai là có rất nhiều thoả thuận mờ ám giữa chính quyền Việt Nam và chính quyền Trung Quốc mà rất ít người dân được biết. Ví dụ, trong Tuyên bố chung giữa Việt Nam - Trung Quốc ngày 8/10/2004 bên lề Hội nghị ASEM 5, có thể hiện :
"Cả hai bên nhất trí cùng nhau thúc đẩy sự phát triển của Khu vực mậu dịch tự do Trung Quốc - ASEAN. Việt Nam thừa nhận quy chế kinh tế thị trường hoàn chỉnh của Trung Quốc và hứa không sử dụng Điều 15 và 16 của Nghị định thư về việc Trung Quốc gia nhập WTO và đoạn 242 trong Báo cáo của Ban Công tác về việc Trung Quốc gia nhập WTO".
Điều này cũng có nghĩa, Việt Nam không thể khởi kiện hay nêu các vấn đề về tranh chấp thương mại với Trung Quốc lên WTO được.
Nguyễn Lâm Bình
Nguồn : RFA, 17/12/2021
Tham khảo :
1. https://thanhnien.vn/xuat-khau-sang-trung-quoc-tac-duong-bien-lan-duong-bo-post1410930.html
2. https://thanhnien.vn/xuat-khau-sang-trung-quoc-tac-duong-bien-lan-duong-bo-post1410930.html
3. https://news.abs-cbn.com/business/10/21/21/chinas-unfair-trade-practices-hit-at-wto-review
4. https://www.politico.com/news/2021/10/21/wto-china-20th-anniversary-trade-policy-516647
10. https://www.dw.com/en/eu-devises-new-measures-against-economic-coercion/a-60084251
11. https://thanhnien.vn/xuat-khau-sang-trung-quoc-tac-duong-bien-lan-duong-bo-post1410930.html
******************
Xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc : làm sao hết rủi ro ?
RFA, 17/12/2021
Những ngày vừa qua, hàng nghìn xe container chở nông sản đi Trung Quốc lại tiếp ùn ứ tại các cửa khẩu ở Lạng Sơn. Cơ quan chức năng Việt Nam cho rằng, do phía Trung Quốc thắt chặt việc quản lý, kiểm soát dịch Covid-19 khiến hàng nghìn xe container chở nông sản ùn ứ tại các cửa khẩu ở Lạng Sơn. Tuy nhiên, từ trước khi dịch Covid-19 xuất hiện, tình trạng này vẫn thường xuyên xảy ra do phía Trung Quốc gây khó dễ, kéo dài thời gian kiểm soát..
Xe tải chở nông sản chờ thông quan ở cửa khẩu Lạng Sơn. AFP PHOTO
Hiện tại cửa khẩu Tân Thanh, Hữu Nghị và Chi Ma ở Lạng Sơn có đến hơn 4.500 xe chở hàng hóa, nông sản xếp hàng chờ qua biện giới Trung Quốc.
Một tài xế xe tải chuyên chở hàng nông sản không muốn nêu tên cho biết :
"Tụi tui đang rất lo lắng vì nằm lâu như vậy thì hàng sẽ bị hỏng hết tui nghe nói hiện tại mít đang hư nhiều mít và xoài...".
Một tài xế xe container chở hơn 45 tấn xoài từ Tiền Giang khi trả lời báo chí trong nước cho biết, xe anh đã đưa lên biên giới nửa tháng nay, nhưng chưa thể xuất sang Trung Quốc. Tuy nhiên cũng có xe may mắn đến trước thì chờ hơn 10 ngày là có thể qua biện giới.
RFA hôm 17/12 liên lạc trạm điều phối bãi xe trung chuyển cửa khẩu Lạng Sơn và được một nhân viên trực ban cho biết :
"Bây giờ mỗi phương tiện muốn qua được bên kia Trung Quốc là phải nằm chờ trên 10 ngày hiện tại các phương tiên ở cửa khẩu khi đã đến đây rồi thì chúng tôi phân luồng từ ngay đầu vào Lạng Sơn những phương tiện nào muốn đến thì chúng tôi cho vào một bãi trung chuyển xếp theo thứ tự và những phương tiện nào đến trước. thì sẽ phân luồng cho đi trước..".
Cho đến ngày 14/12, khi trả lời báo chí trong nước, đại diện Bộ Công Thương Việt Nam cho biết, đã phối hợp chặt chẽ với các địa phương liên quan theo dõi tình hình thông quan xuất nhập khẩu hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới phía Bắc, đặc biệt là tỉnh Lạng Sơn và các động thái của phía Trung Quốc, để có biện pháp điều tiết, tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho thông quan, nhất là mặt hàng nông sản xuất sang Trung Quốc.
Tuy nhiên cho đến ngày 17/12, tình trạng ùn ứ, tồn đọng hàng hóa nhất là nông sản, trái cây tại các cửa khẩu phía Bắc vẫn chưa thể giải quyết.
Ảnh minh họa : Thương lái thu mua trái vải ở Bắc Giang. AFP PHOTO.
Tổng kim ngạch xuất khẩu nông, thủy sản của Việt Nam sang Trung Quốc năm 2020 đạt 8,1 tỷ USD, chiếm tỷ trọng 16,6 % trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa sang thị trường này. Mặc dù lâu nay Trung Quốc vẫn là một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, nhưng khi xuất khẩu sang nước này, các doanh nghiệp, thương lái Việt Nam vẫn thường phải chấp nhận nhiều rủi ro, chưa kể giá bán cũng rẻ hơn khi xuất sang các quốc gia khác.
Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương cho rằng xuất khẩu nông sản của Việt Nam đã có những chuyển biến tích cực trong sáu tháng đầu năm 2021, có tăng lượng xuất khẩu sang thị trường EU nhờ Hiệp định thương mại tự do EVFTA và CPTPP. Nhưng sáu tháng cuối năm do bùng nổ của dịch bệnh, nên hiện nay thị trường Trung Quốc đã giảm nhập khẩu một số mặt hàng như thanh long và một số mặt hàng khác. Ông nói tiếp :
"Trung Quốc hiện nay đang chuyển sang nhập khẩu chính ngạch, tức là họ đòi hỏi những thông tin khai báo chi tiết từ nguồn gốc, rồi điều kiện cây trồng và các thông tin khác. Xuất khẩu chính ngạch này thì giá cao hơn, và nếu đáp ứng được những tiêu chuẩn đó thì có thể ký được những hợp đồng ổn định. Nhưng tiếc rằng Việt Nam có những bước tiến nhưng chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của phía Trung Quốc. Còn xuất khẩu tiểu ngạch, tức là xuất khẩu trên cơ sở các điều kiện dễ dàng hơn, thì hiện nay phía Trung Quốc đã có giảm bớt, vì vậy xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc hiện gặp khó khăn".
Dù mang về hàng tỷ USD, nhưng tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu hàng nông sản của Việt Nam sang Trung Quốc hàng năm không ổn định. Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu nông sản thô nên giá trị gia tăng thấp. Xuất khẩu một khối lượng lớn nông sản nhưng hiệu quả thu được còn nhỏ khi so sánh với các nước khác như Thái Lan...
Giáo sư, Tiến sĩ Võ Tòng Xuân, một chuyên gia nông nghiệp, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học An Giang, khi trả lời RFA nhận định :
"Chính là Nhà nước, mà cụ thể là Bộ Nông nghiệp và Bộ Công thương cứ để cho nông dân tự phát, họ muốn trồng gì họ trồng, họ muốn chặt gì họ chặt Rất ít công ty Việt Nam qua Trung Quốc ký hợp đồng với các bạn hàng bên đó. Cho đến thời điểm này thì vẫn còn lệ thuộc thương lái bên mình và thương lái Trung Quốc, và bán qua ngả Lạng Sơn hoặc Cao Bằng tức là mình giao thương với họ qua con đường tiểu ngạch, chứ có rất ít doanh nghiệp của mình xuất khẩu chính thức. Chính cái chỗ làm tiểu ngạch nên mình rất lệ thuộc vào Trung Quốc".
Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, khi trả lời RFA liên quan vấn đề này trước đây cho rằng, trong mọi tình huống phải luôn luôn chủ động để đảm bảo được thị trường xuất khẩu cả chính ngạch và tiểu ngạch. Theo ông Sơn, chính vì thế mà công tác nghiên cứu thị trường, công tác chuẩn bị thị trường cần phải được đẩy mạnh. Chứ không phải trong trường hợp xấu xảy ra gây khó khăn mới lo chuyện này. Ông Sơn cho rằng, vấn đề thị trường của Việt Nam rõ ràng là vấn đề phải ưu tiên hàng đầu để mở rộng, chọn những thị trường đa dạng hơn, thị trường cao cấp hơn.
Nguồn : RFA, 17/12/2021