"Người giải quyết vấn đề" của Putin cuối cùng đã thừa nhận chính ông ta tuyển mộ lính đánh thuê.
Evgeny Prigozhin, người thành lập Nhóm Wagner (trái) - Ảnh : Artem Krasnov, Kommersant
Tuần qua, Yevgeny Prigozhin đã bước ra ánh sáng. Đồng minh thân cận của tổng thống Nga Vladimir Putin lần đầu tiên thừa nhận ông ta là người lập ra Wagner – một nhóm lính đánh thuê phục vụ cho những công việc đen tối của Nga. "Tôi đã tự làu chùi những vũ khí cũ, tự mình phân loại áo chống đạn", Yevgeny nhắc về những ngày đầu của Nhóm Wagner và gọi những người lính tư nhân của mình là "anh hùng". Sự thừa nhận đến sau một video được phát hành vào ngày 13/9, trong đó ông ta đang tuyển mộ những kẻ phạm tội để tăng cường nhân lực của Nga tại Ukraine. Ông hứa hẹn sẽ trả tự do cho họ nếu họ tham gia chiến đấu 6 tháng (nếu họ sống sót đến lúc đó).
Prigozhin là ai, và vì sao vai trò ngày một lớn của ông ta lại quan trọng ?
Tuổi thơ của Prigozhin ít được biết đến. Ông dành hầu hết những năm 20 của mình trong tù, thụ án 9 năm vì tội trộm cướp, lừa đảo và lôi kéo thanh thiếu niên phạm tội. Sau khi mãn hạn tù, ông mở một quầy bán xúc xích ở St Petersburg vào những năm 1990 và nhanh chóng mở rộng thành các khu ăn uống sang trọng, trong đó nhà hàng nổi New Island là nhà hàng yêu thích của Putin – phó thị trưởng thành phố lúc đó. Mối quan hệ tốt đẹp với giới tinh hoa Nga đã mang lại cho ông những hợp đồng béo bở, cho phép cung cấp suất ăn cho các trường học, bệnh viện và quân đội. Tuy nhiên, những hoạt động bên ngoài nhà bếp mới là thứ gắn liền ông với biệt danh "Đầu bếp của Putin". Chúng bao gồm Cơ quan Nghiên cứu Internet (Internet Research Agency), nơi từng bị một bồi thẩm đoàn ở Mỹ gọi là "đội quân chiến binh mạng" (troll farm) dùng để can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Năm 2014, ông thành lập Wagner, doanh nghiệp liên kết với nhà nước đầu tiên và lớn nhất trong số các nhà thầu quân sự tư nhân hoạt động ở Ukraine, nơi họ hỗ trợ cho những binh sĩ Nga không đeo quân hàm, những người giúp sáp nhập Crimea và ở lại hỗ trợ lực lượng ly khai thân Nga tại khu vực đông Donbas.
Được đặt tên theo nhạc sĩ ưa thích của Hilter và đồng sáng lập bởi Dmitry Utkin – một cựu quân nhân Nga với nhiều hình xăm Đức Quốc xã, mạng lưới lính đánh thuê mờ ám này đã hoạt động gần như ở mọi nơi mà Nga có lợi ích, bao gồm Syria, Libya, Cộng hòa Trung Phi, và Mali. Các nhà báo đã đưa tin về các cáo buộc tra tấn, hãm hiếp và hành quyết không qua xét xử ngay sau đó. Việc sử dụng lính đánh thuê thay vì quân đội cho phép Nga phủ nhận sự liên quan của mình. Từ khi chiến tranh bùng nổ tại Ukraine, nhóm được cho là đã đóng vai trò quan trọng trong việc đánh chiếm một số thành phố phía đông, bù đắp cho sự thiếu hụt binh lính ban đầu và cho phép Nga giảm thiểu thương vong. Mark Galeotti (thuộc Mayak Intelligence, một công ty tư vấn tập trung vào Nga) ước tính trong thời kỳ đỉnh cao, nhóm đã cung cấp cho Moscow 10.000 nhân lực. Khi Nga tuyển những người lính nghĩa vụ mới có năng lực và tinh thần chiến đấu đáng ngờ, lực lượng Wagner có thể bổ sung kinh nghiệm và lòng quyết tâm.
Prigozhin đã kịch liệt phủ nhận bất kỳ sự liên quan nào của ông ta với Wagner trong nhiều năm, và thậm chí đã kiện một số nhà báo cho rằng ông có quan hệ với nhóm này. Tuy nhiên, ông được cho là đã thu lợi rất nhiều từ các chiến dịch đẫm máu ấy bằng cách giành quyền kiểm soát các mỏ dầu ở Syria và các mỏ kim cương tại Cộng hòa Trung Phi. Giờ thì ông đã thừa nhận sự dính líu của mình. Một lý do có thể là do mối quan hệ rạn nứt giữa Nga với phương Tây khiến việc duy trì một bí-mật-mà-ai-cũng-biết chẳng còn quan trọng, hoặc có thể ông đang nhắc nhở Điện Kremlin về giá trị của mình. Tuy nhiên, theo Galeotti, Prigozhin sẽ không muốn bị chú ý thêm. "Ông ấy chỉ có thể phá vỡ các quy tắc nếu Điện Kremlin cần ông ta làm như thế". Galeotti lập luận rằng Prigozhin hiệu quả nhất khi hoạt động bên lề chính trị ; sự giám sát chặt chẽ hơn có thể biến ông ta trở thành một gánh nặng đối với Điện Kremlin.
Khi Putin đối mặt với tình thế đảo ngược bất lợi tại Ukraine, các thành viên trong phe của ông đang tìm cách khẳng định mình. Leonid Volkov, trợ lý chính của Alexei Navalny, một lãnh đạo đối lập đang bị bỏ tù, đã gọi Prigozhin là "tên tội phạm nguy hiểm nhất trong đội ngũ của Putin". Vai trò ngày một lớn của tay đầu sỏ cho thấy sự suy yếu của nhà nước trong nền chính trị Nga, nơi quân đội tư nhân đang làm xói mòn độc quyền vũ lực của nhà nước. Những sai lầm trên chiến trường cũng làm gay gắt thêm cuộc tranh luận giữa những người ủng hộ việc động viên quân đội ở quy mô lớn hơn và những người ủng hộ việc duy trì một số thành tố của nền chính trị dân chủ và kinh tế thị trường. Tiếng nói ngày một lớn của Prigozhin đang củng cố cánh diều hâu.
The Economist
Nguyên tác : "Who is Yevgeny Prigozhin, the man behind the Wagner Group ?" , The Economist, 29/09/2022
Phạm Thị Hồng Nhung biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 23/10/2022