Đảng với chính sách "bảo tồn văn hóa" để củng cố quyền lãnh đạo theo mô hình "chủ nghĩa tân bảo thủ"
Sau khi giành thế "thượng phong" tại Đại hội 13 Đảng cộng sản năm 2021, Ban lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam triển khai nhiều chính sách quyết đoán chưa từng có để củng cố quyền lực, và một trong số đó là chính sách bảo tồn văn hóa. Sự cấp thiết và tầm quan trọng của vấn đề trên được khẳng định. Trong Hội nghị Văn hóa toàn quốc tại Hà Nội triển khai Nghị quyết Đại hội trên ông Tổng bí thư đã nhấn mạnh : "văn hóa còn thì dân tộc còn" và yêu cầu phải nâng cao nhận thức và năng lực lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa.
Cờ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và cờ Đảng cộng sản Việt Nam tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Hà Nội ngày 27/1/2021 - AFP
Chủ quyền chính trị
Bảo tồn văn hóa chống lại bành trướng các giá trị tự do dân chủ của văn hóa phương Tây thông qua thị trường trong quá trình toàn cầu hóa. Chính sách bảo tồn văn hóa mang ý nghĩa khẳng định "chủ quyền văn hóa", một dạng quyền lực nhà nước phải được nuôi dưỡng và phát triển gắn với "chủ quyền chính trị", trong đó một chế độ chính trị có chủ quyền cần phải quan tâm đến việc bảo vệ văn hóa của mình. Chính sách bảo tồn văn hóa quan trọng với các nước đang phát triển nói chung và đặc biệt đối với các chế độ với ý thức hệ chủ nghĩa cộng sản chuyển đổi sang kinh tế thị trường.
Thứ nhất, vấn đề bảo tồn văn hóa mang tính lịch sử gắn với sự phát triển của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa ở phương Tây, thành công và thúc đẩy toàn cầu hóa thông qua thị trường cùng với sự bành trướng về văn hóa ngày càng mạnh mẽ. Sau khi chiến tranh lạnh giữa hai hệ thống chính trị với ý thức hệ đối nghịch kết thúc với sự thắng thế của chủ nghĩa tư bản trước chủ nghĩa xã hội, chính sách bảo tồn văn hóa trở nên cấp thiết cho các nước chuyển đổi thể chế từ tập quyền cộng sản sang dân chủ trong sự bất định hình thành trật tự thế giới mới. Các yếu tố văn hóa đã dẫn đến những thay đổi sâu sắc trong quan hệ quốc tế khiến cả thế giới quan tâm. Tồn tại hai quan điểm chủ yếu phản ánh những giải thích khác nhau về vai trò thay đổi của văn hóa trong quan hệ quốc tế. Thứ nhất, lập luận cốt lõi của nhà chính trị học Hoa Kỳ Francis Fukuyama (1952 - ) được thể hiện trong cuốn "The end of history and the last man" (1989), rằng hệ tư tưởng tự do phương Tây đã đánh bại tất cả các hệ tư tưởng khác, và các thể chế tự do phương Tây rất có thể trở thành "điểm cuối cùng của sự tiến bộ của nhân loại trên toàn thế giới" và "hình thức cai trị chính trị cuối cùng trên toàn thế giới", có nghĩa là chính xác là "sự kết thúc của lịch sử", bởi vì lịch sử sẽ không còn phát triển theo những hướng mới nữa.
Thứ hai, quan điểm về "sự đụng độ của các nền văn minh" (1993) của giáo sư trường Harvard nổi tiếng Samuel T. Huntington (1927- 2008) rằng khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, thời kỳ thống trị của phương Tây trong chính trị quốc tế sẽ chấm dứt, và trung tâm của các mối quan hệ quốc tế sẽ chuyển sang trò chơi ảnh hưởng lẫn nhau giữa các nền văn minh phương Tây và các nền văn minh ngoài phương Tây, hoặc giữa các nền văn minh ngoài phương Tây. Ngoài ra, Vị giáo sư Hoa Kỳ cho rằng trong các xã hội đang chuyển đổi sự phát triển hoặc hiện đại hóa kinh tế không thể thay đổi chế độ chính trị "như một biến số của cái trước", và nêu điều kiện tiên quyết cho nền dân chủ là thể chế hóa và ổn định. Ông coi thước đo của một hệ thống chính trị là khả năng giữ trật tự của nó và từng khuyên giới tinh hoa Đông Âu hậu Cộng sản nên áp dụng cách tiếp cận dần dần đối với kinh tế thị trường và cải cách đa đảng.
Vấn đề bảo tồn văn hóa đặc biệt quan trọng đối với những nước có thể chế chính trị do độc Đảng cộng sản lãnh đạo đang tiến hành chuyển đổi kinh tế sang thị trường trong bối cảnh toàn cầu hóa, điển hình là Trung Quốc. Khác với sự chuyển đổi của các nước Đông Âu từng là xã hội chủ nghĩa, sự lựa chọn cách tiếp cận cải cách của Đảng cộng sản Trung Quốc đã mang lại thành công kinh tế, và từng được coi là mô hình chính trị "kiểu mẫu" cho nhiều nước đang phát triển. Giới lãnh đạo Trung Quốc khẳng định sự thành công là do chính sách cải cách và mở cửa nhờ tư tưởng thực dụng trong khi giới lãnh đạo phương Tây cho rằng nhờ họ mở rộng đầu tư và thương mại trong "chính sách can dự" của Trung Quốc với triết lý tăng trưởng kinh tế sẽ làm thay đổi chế độ độc đoán sang dân chủ, tự do.
Ở Trung Quốc chủ quyền văn hóa ở được nâng tầm lý luận và thực hành, trong đó ông Vương Hộ Ninh, người được mệnh danh là nhà lý luận cung đình, có vai trò đóng góp quan trọng. Bài luận "Mở rộng văn hóa và chủ quyền văn hóa : Thách thức đối với khái niệm chủ quyền" (1994) được cho là lấy cảm hứng từ quan điểm nêu trên của Giáo sư Samuel P. Huntington, và theo các nhà phân tích, góp phần tạo ra "phiên bản lý thuyết hiện đại hóa dành riêng cho Trung Quốc". Ngoài ra, vị trí quyền lực của ông ta trong Thường trực Bộ Chính trị giúp ông có điều kiện làm ‘quân sư’ cho ba đời Tổng bí thư Đảng cộng sản Trung Quốc thực hành "công nghệ chính trị" đặc thù này.
Với cách tiếp cận của tư tưởng thực dụng giới lãnh đạo Đảng cộng sản Trung Quốc thực hành quan điểm này, và kết quả là "chủ nghĩa độc tài mới", còn được gọi là "chủ nghĩa tân bảo thủ" (tiếng Trung : 新保守主义) ra đời. Đó là một trào lưu tư tưởng chính trị, trong đó Đảng cộng sản Trung Quốc thiết lập một nhà nước hùng mạnh để tạo điều kiện cải cách thị trường. Tuy nhiên, mô hình trên đang gặp thách thức từ khi Tập Cận Bình nắm quyền tại Đại hội 18 Đảng cộng sản (năm 2012). Trung Quốc đã trỗi dậy hung hăng chống các giá trị văn hóa phương Tây, chiến lược Zero- Covid làm giảm mức tăng trưởng kinh tế, "chính sách can dự" được cho là "ảo tưởng" và buộc phải điều chỉnh để cạnh tranh.
Ở Việt Nam sau thời kỳ bất ổn kinh tế vĩ mô và thể chế khuynh hướng "chủ nghĩa tân bảo thủ" dần chiếm ưu thế. Sau khi phá vỡ quy định giới hạn tuổi và nhiệm kỳ của Tổng bí thư như "trường hợp đặc biệt" tại Đại hội 13 Đảng cộng sản năm 2021 chủ trương xây dựng mô hình Đảng – Nhà nước mạnh được khẳng định, phiên bản đặc thù theo "chủ nghĩa tân bảo thủ" có nguồn gốc Trung Quốc, để theo đuổi tăng trưởng kinh tế nhanh nhờ thị trường. Đảng cộng sản nỗ lực thực hành bảo tồn văn hóa như một công cụ để củng cố "chủ quyền chính trị" của mình, nhấn mạnh tư tưởng chủ nghĩa Mác – Lênin chống lại sự bành trướng của các giá trị tự do dân chủ phương Tây.
Khuyến khích "cả hệ thống chính trị vào cuộc ; Thúc đẩy đầu tư công, tuyên truyền rầm rộ tỷ lệ tăng trưởng GDP cao 8,02% năm 2022 ; Đẩy mạnh văn hóa chính trị được trong đối ngoại vượt qua khác biệt chế độ chính trị vì mục đích kinh tế ; Quyết liệt trừng phạt nhiều quan chức cao nhất vì tham nhũng và bất tuân. Thực hiện bắt giữ ‘các đại gia’ làm rối loạn thị trường và lừa đảo các nhà đầu tư trái phiếu bất động sản… Đảng cộng sản đang thực hiện các động thái "quyết đoán chưa từng có" nhằm củng cố mô hình chính trị mới, tuy nhiên liệu có thể tránh được những thách thức mà mô hình chính trị Trung Quốc đang phải đương đầu ?
Phạm Quý Thọ
Nguồn : RFA, 01/01/2023
Phó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Quý Thọ, nguyên Trưởng Khoa Chính sách Công, Học viện Chính sách & Phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Việt Nam