Tại Việt Nam, một đề tài đang làm cả nước tranh luận, từ các cơ quan của Chính phủ qua Quốc hội và Quân đội. Đó là yêu cầu nâng cấp phi trường quốc tế Tân Sơn Nhất có thể đòi hỏi việc lấy lại sân golf 36 lỗ nằm trong sân bay. Diễn đàn Kinh tế tìm hiểu chuyện này từ giác độ kinh tế chính trị học…
Sân Golf bên trong sân bay Tân Sơn Nhất. Courtesy Zing
Sử dụng tài nguyên quốc gia cho việc công ích
Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin kính chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, trong nước đang tranh luận về việc có nên thu hồi sân golf hay sân cù Tân Sơn Nhất để nâng cấp phi trường quốc tế Tân Sơn Nhất hay không ? Diễn đàn Kinh tế xin hỏi ông về chuyện đó, nhìn từ giác độ kinh tế chính trị học. Ông nghĩ sao ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Dù tránh nói về mình, bản thân tôi đã gắn bó với Tân Sơn Nhất từ thời niên thiếu vì sống tại đó khi thân phụ là kỹ sư công chánh thuộc Nha Căn Cứ Hàng Không đã góp phần xây dựng các phi đạo của phi trường từ năm 1960 trở về sau, khiến Tân Sơn Nhất là phi trường hạng A là loại tân tiến của Đông Nam Á từ 1963 có thể nhận các máy bay dân sự lớn nhất thời đó. Rồi tôi cũng thấy sự xuống cấp của Tân Sơn Nhất, từ phi đạo đến phi cảng, sau 1975… Nhìn ra ngoài, ta không quên, nưóc Pháp tân tiến hơn đã có hai phi trường phục vụ thủ đô là Paris-Orly và Paris-Bourget, cho tới khi mất 10 năm xây dựng phi trường hiện đại là Roissy-Charles de Gaulle tại ngoại ô Đông-Bắc. Khi phi trường có kiến trúc hoa mỹ đó vừa hoạt động năm 1974 thì người ta thấy là nó không đạt yêu cầu nên phải mở rộng và nâng cấp. Vì vậy, chúng ta không nên ngạc nhiên khi cần nâng cấp Tân Sơn Nhất hoặc mở ra phi cảng Long Thành cho sau này. Tuy nhiên, từ giác độ kinh tế, mà kinh tế cũng là chính trị, có lẽ ta nên nhìn vào một khía cạnh khác, đó là việc sử dụng tài nguyên quốc gia cho việc công ích.
Nguyên Lam : Có lẽ thính giả của chúng ta cũng đã quen với cách đặt vấn đề khá bất ngờ của ông, nhưng Nguyên Lam vẫn xin ông giải thích cho vì sao vấn đề lại là "việc sử dụng tài nguyên quốc gia cho việc công ích" ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Khi giới hữu trách Hà Nội đang tìm hiểu, thảo luận và quyết định về nhu cầu giải phóng mặt bằng hay giãn dân để lấy đất phát triển các cơ sở có tiếng là phục vụ yêu cầu công ích như trong dự án Tân Sơn Nhất tại miền Nam thì tôi lại nghĩ đến Mỹ Đức hay Đồng Tâm tại Hà Nội và biết bao tranh chấp, khiếu kiện và oán than về đất đai trên cả nước.
Việc ước tính nhu cầu tiếp đón hành khách tại một sân bay trong một thế giới đổi thay quá mau có thể khiến giới chuyên gia kỹ thuật phải duyệt xét lại, là điều xảy ra cho nhiều xứ khác, như Roissy-Charles de Gaulle của Pháp hay Big-D là phi trường Dallas-Forworth của Mỹ tại tiểu bang Texas, vốn hình thành cùng lúc. Nhu cầu mở mang và nâng cấp nhanh hơn dự tính là điều khá bình thường. Tuy nhiên, là chuyên gia kinh tế, tôi có cái nhìn bi quan về việc sung dụng hay phân phối tài nguyên quốc gia cho yêu cầu chung và chế độ dân chủ hay độc tài đều có cách tính toán như nhau, mà giải quyết khác nhau, với kết quả cũng khác cho người dân.
Nguyên Lam : Thưa quý thính giả, có lẽ ông Nguyễn Xuân Nghĩa đang đi vào chủ đề của tiết mục kinh tế kỳ này. Thưa ông, Nguyên Lam xin đề nghị ông giải thích cho nhận định vừa rồi, rằng trong việc phân phối tài nguyên quốc gia cho yêu cầu chung của xã hội, cả hai chế độ dân chủ và độc tài đều tính toán như nhau, nhưng giải quyết khác nhau, với kết quả cũng khác cho người dân. Thưa ông, chuyện ấy là gì vậy ?
Cổng vào sân golf Tân Sơn Nhất. Courtesy Thanh Niên
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Trong một chế độ dân chủ, người dân có quyền tự do bầu lên đại biểu thay họ giải quyết việc nước nhưng trên cơ sở của hệ thống luật lệ cũng do giới dân cử hay các đại biểu của dân đề ra. Tiến trình chọn người, soạn luật và áp dụng được công khai hóa. Dù vậy, giới dân cử trong chính quyền vẫn phải nghĩ đến việc duy trì quyền lực, nôm na là tái đắc cử, nên vì thế, quyết định sung dụng tài nguyên quốc gia có thể nhắm vào việc ban phát lợi ích cho thành phần cử tri của họ. Chẳng hạn, cuộc tranh luận về chính sách thuế vụ có thể là biểu hiện của lối tính toán đó, như lấy của thiểu số giàu có ban phát cho đa số dân nghèo, miễn sao thuế suất quá cao không giết luôn con gà đẻ trứng vàng là làm giới có tiền hết muốn đầu tư khiến kinh tế sa sút và số thu về thuế khóa bị giảm. Tuy nhiên, lối tính toán xin tạm gọi là "lấy của nhà giàu chia cho dân nghèo" vẫn bị sự phán đoán của thị trường và công chúng, cho nên việc công khai hóa hệ thống công chi thu quốc gia, nôm na là ngân sách, có thể hạn chế cái nạn này.
Ngược lại, chế độ độc tài không bị quần chúng phán xét nên lãnh đạo có ý trưng thu tối đa, cũng để ban phát quyền lợi cho phe đảng của mình ở bên trong và thường gây khủng hoảng vì nạn bội chi ngân sách, là chi nhiều hơn thu. Xưa nay, sưu cao thuế nặng vẫn làm giảm nỗ lực sản xuất với hậu quả chung là mọi người đều nghèo đi. Đây là chưa nói đến khả năng chuyên môn của bộ máy thuế vụ, khi chế độ độc tài có quyền hạn rất rộng trên mọi lĩnh vực mà rất nông vì không thấm nhập vào sinh hoạt kinh tế của người dân. Người bất đồng về chính trị thì bị cầm tù chứ trốn thuế là hiện tượng phổ biến khiến ai cũng thấy là mình bị bóc lột và tìm cách lách thuế với sự tham dự của công nhân viên nhà nước. Đấy là lúc ta nên nhìn qua lĩnh vực kia của việc sung dụng tài nguyên quốc gia với nguồn tài nguyên tiêu biểu là đất đai.
Lấy công sản phục vụ tư lợi
Nguyên Lam : Ông đang đi vào chuyện sân golf Tân Sơn Nhất và các vụ cướp đất đang gây phẫn nộ tại Việt Nam, và có lẽ tại Trung Quốc nữa. Xin ông giải thích thêm ý kiến đó….
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Không chỉ có Trung Quốc hay Việt Nam mà mọi chế độ độc tài đều thấy lãnh đạo lấy công sản phục vụ tư lợi nên họ có dinh cơ nguy nga trên đất đai vốn là tài sản của toàn dân. Việt Nam định chế hóa việc trưng thu đó ngay từ Hiến pháp khi quy định rằng "đất đai thuộc quyền sở hữu của toàn dân", nhưng lại "do nhà nước thống nhất quản lý". Việc quản lý ấy quả là thống nhất từ đảng lãnh đạo tới nhà nước cầm quyền và tay chân chia chác trước sự nín lặng của người dân nhân danh nào hiện đại hóa, đô thị hóa hay phát triển hạ tầng cơ sở. Khi cán bộ nhà nước cướp đất của dân hoặc mua quyền sử dụng đất của nông dân với giá bèo rồi nâng cấp thành đất công nghiệp, hoặc chia cho dự án làm sân cù thì chúng ta có hiện tượng trái ngược với chủ trương xây dựng xã hội chủ nghĩa của Hà Nội, vì là "lấy của người nghèo trao cho nhà giàu". Hiện tượng ấy có xảy ra trong chế độ dân chủ nhưng khó hơn vì mọi việc đều được công khai hóa và giới dân cử có tà ý "dĩ công vi tư" thì sẽ thất cử nhờ báo chí. Trong chế độ độc tài, việc lấy của người nghèo trao cho nhà giàu là quy luật phổ biến, cho tới khi có thanh trừng nội bộ vì chia chác quyền lợi không đều thì dân mới biết.
Nguyên Lam : Theo như Nguyên Lam hiểu ý bi quan của ông thì trong mọi chế độ chính trị, dù dân chủ hay độc tài, nhà cầm quyền đều có hướng trưng thu tài nguyên công cộng cho nhu cầu tư lợi. Trong chế độ dân chủ, việc trưng thu đó nhắm vào mục tiêu phân phối quyền lợi cho thành phần cử tri của mình, nhưng bị hạn chế vì luật pháp công minh và quyền phán xét của người dân, của đảng đối lập và của báo chí độc lập. Trong một chế độ độc tài thì báo chí là công cụ của lãnh đạo nên chỉ có thể phản ảnh theo lối gián tiếp mà người viết không bị kỷ luật, đối lập thì không có quyền hiện hữu, Quốc hội cũng chẳng thể phê phán và dân chúng có bị trưng thu oan ức thì dù khiếu kiện cả chục năm vẫn chưa thấy ở trên cứu xét, trong khi đất đai chung bị đưa vào các dự án sau này người ta mới thấy ra bất lợi về kinh tế và xã hội. Nếu vậy thưa ông, làm sao người ta có thể giải quyết những mâu thuẫn quyền lợi đan kết đó ?
Nguyễn-Xuân Nghĩa : Tôi nhớ là từ Tháng 10 năm ngoái, tiết mục chuyên đề của chúng ta đã nói đến một sự thật bẽ bàng rằng "Chính Trị cũng chỉ là Kinh Tế". Thực tế của kinh tế và chính trị nó khác cái nhìn lý tưởng của chúng ta và nếu hiểu được thực tế đó thì mới tránh được nạn lạm quyền, tham nhũng hay độc tài. Lãnh đạo một phong trào lý tưởng mà không có tiền gây dựng cơ sở, đào tạo cán bộ và quảng bá chủ trương thì chẳng thể có quần chúng. Có quần chúng rồi, khi đấu tranh hay tranh cử, lãnh tụ cần một bộ phận cốt lõi giúp mình thành công và sau khi thành công và nắm quyền thì làm sao để không ai trong bộ phận cốt lõi ấy bước qua bên kia, bên phía đối lập. Do đó, hệ thống chính trị nào cũng cố tìm ra sự ràng buộc mà ràng buộc chặt nhất vẫn là kinh tế. Khả năng diễn giải thực tế phũ phàng thành chủ trương thánh thiện là trách nhiệm của bộ phận cốt lõi đó mà dân trí càng cao thì sự diễn giải nhập nhằng càng khó. Vì vậy, và đây mới là chuyện ta cần chú ý : các lãnh tụ chuyên quyền có thể tồn tại lâu hơn giới lãnh đạo dân chủ vì xứ dân chủ vẫn thường xuyên có bầu cử. Việc bầu cử không có nghĩa là dân chủ, nhưng cho người chủ là dân chúng được phán xét bằng lá phiếu khiến giới dân cử khó lộng quyền mãi mãi.
Thật ra, không cá nhân nào có thể lãnh đạo một mình. Lãnh tụ đầy quyền lực như Chủ tịch Tập Cận Bình của Tầu hay Tổng thống Vladimir Putin của Nga cũng đều cần quần chúng. Quần chúng ấy có thể là người bỏ phiếu, là cử tri đông đảo của một xứ dân chủ, hay đảng viên của chế độ độc tài đảng trị. Nhưng đấy là quần chúng biểu hiện mà chưa hẳn là có thực quyền. Bên trong khối quần chúng đó của chế độ độc tài, một thành phần mới có ảnh hưởng hơn cả, là các Trung ương Ủy viên hay thành phần nòng cốt có quyền lợi gắn bó với lãnh tụ. Lãnh tụ cần họ và họ cần lãnh tụ để bảo vệ quyền lợi riêng. Ở trên, chỉ có vài phần trăm gọi là nòng cốt mới có thực quyền. Trên cùng là Thường vụ Bộ Chính trị hay đại gia của doanh trường, là những kẻ có toàn quyền trưng thu tài nguyên quốc gia, đầu tiên là đất đai hay dầu mỏ ở dưới, để ban phát quyền lợi và củng cố thế lãnh đạo của mình. Vì vậy, chớ ngạc nhiên vì sao mà Việt Nam có nhiều sân golf hay sòng bạc thuộc hạng quốc tế cho nhà báo ngây ngô khâm phục trong khi dân nghèo mất đất và cả nước tranh luận về một sân golf cho phi trường ! Nếu muốn giải quyết thật thì nên tách đảng ra khỏi nhà nước và công khai hóa việc nhà nước trưng thu và phân phối tài sản quốc dân cho Quốc hội và báo chí có thực quyền phán xét. Chuyện này thật ra đã thành cấp bách rồi vì người dân Việt Nam ngày nay có nhiều thông tin hơn trước và không cúi đầu nữa.
Nguyên Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin cảm tạ kinh tế gia Nguyễn-Xuân Nghĩa về bài phân tích này.
Nguyên Lam thực hiện
Nguồn : RFA, 16/06/2017
*********************
Đất quốc phòng : đề tài ‘nóng’ ở quốc hội (VOA, 16/06/2017)
Tranh luận về việc làm rõ đất quốc phòng là một vấn đề được bàn thảo tại kỳ họp quốc hội giữa lúc vụ tranh chấp đất đai ở Đồng Tâm đang nóng trở lại, và những bức xúc trong dân chúng đang bùng lên quanh vụ sân golf-sân bay Tân Sơn Nhất.
Đường phố bị chặn khi diễn ra biểu tình ở Đồng Tâm, ngoại thành Hà Nội, vì tranh chấp gần 50ha đất của xã mà chính quyền muốn giao cho quân đội quản lý. Đại biểu quốc hội chất vấn thủ tướng chính phủ đòi minh bạch hóa việc sử dụng đất quốc phòng.
Kỳ họp thứ 3 Quốc hội khóa 14 khai mạc hôm 13/6, đúng ngày cơ quan Công an Hà Nội khởi tố vụ án hình sự để điều tra dấu hiệu bắt giữ người "trái pháp luật" ở xã Đồng Tâm do xung đột về tranh chấp đất đai giữa chính quyền và người dân.
Cùng trong thời gian này, có nhiều sức ép từ dư luận và báo chí trong nước, yêu cầu bộ Quốc phòng trả lại đất để thành phố Hồ Chí Minh mở rộng sân bay Tân Sơn Nhất đang ngày càng quá tải.
Đại biểu Dương Trung Quốc của Đồng Nai, chất vấn thủ tướng chính phủ và đòi chính phủ phải công khai và minh bạch vấn đề đất quốc phòng.
"Liên quan đến việc quản lý đất đai, nhân vụ việc xảy ra ở xã Đồng Tâm, lâu nay người ta cứ đưa ra khái niệm "đất quốc phòng", Người Lao Động trích lời đại biểu Quốc hội đại diện tỉnh Đồng Nai nói. "Đương nhiên đất quốc phòng tự thân nó là một điều gì đó rất thiêng liêng và nghĩa vụ của toàn dân phải bảo vệ Tổ quốc".
Ông Quốc đặt câu hỏi "Liệu đất quốc phòng có bị lạm dụng ? Cho nên đã xác định đất nào là đất quốc phòng thì phải công khai, minh bạch".
VOA-Việt Ngữ không liên lạc được với đại biểu Dương Trung Quốc để yêu cầu ông giải thích thêm về phát biểu này.
Một góc nhìn của sân bay Tân Sơn Nhất nơi đang trở thành điểm nóng trong thời gian gần đây khi truyền thông và công chúng gây sức ép lên chính quyền muốn giành lại đất từ dự án sân golf mà bộ Quốc phòng quản lý để mở rộng sân bay này.
Nhận xét về việc sử dụng đất quốc phòng ở Việt Nam, Trịnh Bá Phương, một nhà hoạt động tranh đấu cho quyền đất đai cho VOA Việt Ngữ biết : "Hoàn toàn sai mục đích. Mục đích của họ là để kinh doanh thương mại".
Trong mấy ngày qua, báo chí trong nước đặt ra những câu hỏi về ai là chủ sở hữu thực sự của khu đất rộng 157 ha được gọi là "đất dự phòng của quốc phòng", do quân đội quản lý "để bảo vệ thành phố HCM và sân bay Tân Sơn Nhất ?" Một phần trong vùng đất này đã trở thành sân golf thuộc quyền sở hữu của bộ.
Bình luận về chất vấn của đại biểu quốc hội, một bạn đọc báo Người Lao Động có tên Trần Kim Anh viết "Đất Quốc phòng mà ký thu hồi rồi giao kinh doanh thì thôi rồi. Nhưng chẳng có ai giám sát cả".
Vụ xung đột giữa dân và chính quyền ở xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức ở Hà Nội, lên tới đỉnh điểm khi người dân bắt giữ 38 cảnh sát, cũng xuất phát từ vụ tranh chấp gần 50ha đất của xã này mà chính quyền muốn giao của công ty Viettel của Bộ Quốc phòng quản lý.
Các tranh cãi về sở hữu đất đai trong nhiều năm gần đây là một trong những nguyên nhân gây bất ổn xã hội. Đất đai là một trong những vấn đề nóng bỏng nhất trong mối quan hệ giữa Nhà nước và người dân ở Việt Nam. Số liệu trong báo cáo 2035 của chính phủ và Ngân hàng Thế giới cho thấy 70% trong số khoảng 700.000 đơn khiếu nại gửi đến chính quyền trong giai đoạn 2009-2011, có liên quan đến vấn đề thu hồi và mâu thuẫn về đất đai.
Ngoài Đồng Tâm, người dân Dương Nội, huyện Hà Đông cũng đã có 10 năm xung đột với chính quyền về những vấn đề liên quan đến đất đai. Đại biểu Dương Trung Quốc nói với phóng viên VietNamNet bên lề Quốc hội hôm 14/6 rằng "cái gốc là vấn đề quản lý đất đai".
Người dân Dương Nội kêu gọi trả tự do cho những người bị bắt giữ vì đấu tranh cho quyền sử dụng đất của người dân. Đồng Tâm và Dương Nội là 2 trong số nhiều nơi ở Việt Nam có người dân đấu tranh với chính quyền để giành lại đất đai bị mất vì những dự án mang tên "đất quốc phòng".
Mặc dù có những sửa đổi trong luật đất đai trong mấy năm qua nhưng chính phủ Việt Nam chưa công nhận quyền sở hữu đất đai của dân. Anh Trịnh Bá Phương, cư dân xã Dương Nội, nói chính phủ đã tăng những hạn chế đối với người dân trong điều luật này.
"Khi thu hồi đất là vì mục đích phát triển kinh tế và an ninh quốc phòng và không cho người dân được lựa chọn quyền lợi trên mảnh đất đó", theo anh Phương. "Họ đã gạt người dân sang một bên và lợi nhuận trên lô đất đó thuộc về doanh nghiệp và chính quyền. Người dân chỉ nhận được một phần đền bù mà thực tế đó là một phần bố thí rất là nhỏ - giá trị rất là nhỏ".
Theo anh Phương, hiện không có cơ quan độc lập nào để giám định giá đất tại Việt Nam nên các cơ quan chính quyền tự áp giá "thì hoàn toàn không khách quan và khó có thể đi đến thay đổi so với tình trạng hiện nay".
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc từng nói tại một cuộc họp tổng kết công tác năm 2016 của ngành tài chính vào đầu năm nay, rằng nguồn lực công, đặc biệt từ đất đai không được định giá chính xác là tâm điểm của tham nhũng và lợi ích nhóm.
Nhiều chính sách về kinh tế xã hội ở Việt Nam đang được cho là để phục vụ những nhóm lợi ích có tiền và quyền lực. Theo nhà báo Bùi Tín, có khoảng 30.000 quan chức Việt Nam nằm trong những nhóm lợi ích đó.
"(Những nhóm lợi ích này) cấu kết với nhau, sử dụng mọi phương thức để đàn áp người dân với mục đích chiếm đất đai của người dân", theo nhà hoạt động quyền đất đai Trịnh Bá Phương. "Họ có quyền lực, có nhà tù và có cả vòng số 8 với mục đích vẽ nên các dự án về đất quốc phòng, đất sân golf trải dài khắp 3 miền bắc, trung, nam, sau đó họ sang tên đổi chủ và đem ra bán cho chính người dân, cho chính những người đã bị thu hồi đất trước đó với giá gấp hàng trăm lần".
Anh Phương là một trong hơn 300 người, gồm cả những nhà hoạt động và trí thức trong nước, ký tên vào một bản kiến nghị yêu cầu Đảng và chính phủ sửa đổi luật đất đai và công nhận quyền sở hữu đất đai của người dân. Cơ chế quản lý đất đai yếu kém và không khách quan đã làm cho 10 triệu người nông dân bị ảnh hưởng vì sự chiếm dụng của những nhóm lợi ích, theo anh Phương. Tình trạng bất ổn sẽ tiếp tục tăng lên nếu vấn đề này không được giải quyết và anh Phương cho biết cục khủng hoảng người dân mất đất có thể dẫn đến "phong trào người nông dân nổi dậy" trong tương lai.
Đại biểu chất vấn Quốc hội về việc sử dụng đất quốc phòng