Một Thông cáo báo chí, hoặc từ Washington hay từ Hà Nội, mà cũng có thể từ cả hai thủ đô sẽ được tung ra vào ngày 16/4. Lúc bấy giờ, giới phân tích và bình luận đủ cỡ, sẽ biết rõ hay chỉ mới dự đoán xem, có bước ngoặt nào trong quan hệ Việt – Mỹ hay không ?
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken gặp Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính tại Văn phòng Chính phủ ở Hà Nội, Việt Nam, Thứ Bảy, ngày 15/4/2023. Andrew Harnik/Pool via Reuters
Bối cảnh "khét lẹt" của chuyến thăm
Là nói bối cảnh "tiền xung đột" của bang giao Trung – Mỹ trước thời thời điểm Blinken đến Hà Nội. Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 13/4 đã công bố lệnh trừng phạt Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Hoa Kỳ Michael McCaul, vì đã đến thăm Đài Loan, cho rằng, ông McCaul đã phát đi "tín hiệu sai lầm nghiêm trọng tới các thế lực ly khai đòi độc lập cho Đài Loan" (1). Trong khi đó, Hải quân Trung Quốc tiếp tục "huấn luyện chiến đấu thực tế" xung quanh Đài Loan hôm thứ ba 11/4. Truyền thông Bắc Kinh cho biết như vậy, một ngày sau khi Trung Quốc tuyên bố kết thúc tập trận và cũng là lúc Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn chỉ trích Trung Quốc về hành vi "vô trách nhiệm".
Trung Quốc bắt đầu tập trận hôm 8/4 khi bà Thái trở về Đài Bắc sau cuộc gặp ở Los Angeles với Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Kevin McCarthy. Mặc dù Trung Quốc cho hay vào tối 10/4 rằng, cuộc tập trận đã kết thúc, truyền hình nhà nước vẫn nói về việc một số tàu chiến "tiếp tục thực hiện huấn luyện chiến đấu thực tế ở vùng biển xung quanh Đài Loan để kiểm tra khả năng tổ chức và chỉ huy các cấp cũng như hiệu quả chiến đấu của vũ khí, khí tài" (2). Tuy nhiên, giới phân tích vẫn coi những hành động nói trên chỉ là những "đòn gió". Thời điểm hiện nay, đặc biệt là khi cao điểm cuộc chiến tranh xâm lược của Putin ở Ukraine đang vào hồi bế tắc, Trung Quốc sẽ suy tính kỹ hai ba lần trước khi động thủ đối với Đài Bắc.
Sau khi Trung Quốc tuyên bố kết thúc tập trận quanh đảo Đài Loan, Mỹ và Philippines lại khởi động cuộc tập trận chung lớn nhất của hai nước trong vòng 30 năm qua. Theo Bloomberg, cuộc tập trận "Balikatan" của quân đội Mỹ và Philippines, bắt đầu hôm 11/4, sẽ tập trung phát triển những chiến dịch kiểm soát an ninh hàng hải và đổ bộ, đồng thời bao gồm các cuộc huấn luyện bắn đạn thật. Đại sứ quán Mỹ ở Manila cho biết với sự tham gia của hơn 17.600 thành viên thuộc lực lượng vũ trang hai nước, cuộc tập trận Balikatan năm nay có quy mô lớn gấp đôi so với năm 2022.
Quy mô của cuộc tập trận nói trên cũng thể hiện nỗ lực của Mỹ nhằm khôi phục quan hệ với Philippines dưới thời Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. Cùng thời điểm diễn ra cuộc tập trận, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin sẽ có cuộc gặp với những người đồng cấp Philippines tại thủ đô Washington nhằm củng cố mối quan hệ hợp tác giữa hai nước tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (3).
Động năng mới của Mỹ ở khu vực
Tổng thống Joe Biden đã tìm cách điều chỉnh lại sự hiện diện của lực lượng Hoa Kỳ ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và khôi phục mối quan hệ với Philippines kể từ khi Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. nhậm chức vào năm ngoái. Mặc dù Trung Quốc không được đề cập cụ thể khi công bố thỏa thuận mới, nhưng cả hai nước đều lo lắng về các yêu sách ngày càng quyết đoán của Bắc Kinh đối với một vùng rộng lớn ở Biển Đông, bao gồm các đảo và rạn san hô mà Manila coi là của mình. Các tàu Trung Quốc thường xuyên bám theo các tàu cá Philippines, thường xuyên chặn và buộc họ phải chuyển hướng ra khỏi các khu vực tranh chấp.
Tổng thống Marcos từng nêu vấn đề trong cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào đầu năm nay. Trong khi đó, Tổng thống Biden đã tăng cường sự đảm bảo của Hoa Kỳ để bảo vệ cả Philippines lẫn Đài Loan. Hoa Kỳ đã xác nhận sẽ chuyển hàng ngàn Thủy quân lục chiến có trụ sở tại Nhật Bản đến một căn cứ vừa được kích hoạt lại trên đảo Guam. Động thái trực chỉ này cũng được coi là một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn nhằm phân tán các lực lượng của Mỹ để giúp nước này đối phó tốt hơn với Trung Quốc trong trường hợp xảy ra khủng hoảng (4).
Trung Quốc "nhắc nhở" Việt Nam
Trước thời điểm chuyên cơ của Ngoại trưởng Mỹ đáp xuống sân bay Nội bài tối 14/4 (giờ Hà Nội), "Hoàn cầu thời báo" – anh em sinh đôi của tờ "Nhân Dân Nhật Báo" (Cơ quan Ngôn luận của ĐCSTQ) – đã có bài phân tích với đầu đề vòng vo: "Blinken's reported Vietnam visit 'will not affect Hanoi's overall strategy due to inherent and structural concerns" (Chuyến thăm Việt Nam được loan báo của Blinken sẽ không ảnh hưởng đến chiến lược tổng thể của Hà Nội bởi những quan ngại cố hữu và mang tính cấu trúc). Đưa con ngoái ộp "diễn biến hòa bình" của Mỹ ra dọa chán hàng thập kỷ, nay Trung Quốc lại chuyển sang lá bùa mới để "trù úm" Hà Nội. Điều mà báo Đảng Trung Quốc la lối về "nỗi lo cố hữu và mang tình cấu trúc" của Hà Nội, thực chất là muốn khoét sâu vết thương của cuộc xung đột mà Mỹ gọi là "chiến tranh Việt Nam", còn Hà Nội thì cho đó là "cuộc chống Mỹ cứu nước" (5).
Trước đó, dường như lo sợ các quan chức Việt Nam quên mất cam kết của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Bắc Kinh cuối năm ngoái, nên trong các cuộc điện đàm giữa tân Thủ tướng Lý Cường và tân Ngoại trưởng Tần Cương với Thủ tướng Phạm Minh Chính (ngày 4/4) và Ngoại trưởng Bùi Thanh Sơn (ngày 28/3), các bên đều đồng thanh ca bài ca "đi cùng năm tháng" về "tình hữu nghị truyền thống ‘vừa là đồng chí, vừa là anh em’ do Hồ Chủ tịch và Mao Chủ tịch đích thân gây dựng và dày công vun đắp" (6).
Hy vọng lần này, Đại sứ Trung Quốc tại Hà Nội Hùng Ba sẽ không "lao ra chặn xe" của các quan chức Việt Nam tối 14/4 khi họ trên đường lên phi trường quốc tế Nội Bài đón Blinken. Nhiều khả năng ông Hùng Ba sẽ không "diễn lại" màn kịch "chặn xe" Thủ tướng Phạm Minh Chính hồi ông Chính chuẩn bị ra sân bay đón bà Phó Tổng thống Kamala Harris tháng 8/2021. Một lần đạt kỷ lục Guinness về Ngoại giao quốc tế như thế là quá đủ cho cả Trung Quốc lẫn Việt Nam! (7)
Liệu chuyến thăm có là bước ngoặt ?
Cách đây vài giờ đồng hồ, Văn phòng người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ vừa ra một công bố (Fact Shee) : "The United States – Vietnam Relationship : Celebrating 10 Years of Comprehensive Partnership and 28 Years of Diplomatic Relations" (Quan hệ Hoa Kỳ – Việt Nam : Kỷ niệm 10 năm Quan hệ Đối tác Toàn diện và 28 năm Quan hệ Ngoại giao). Theo đó, năm nay là thời điểm kỷ niệm 10 năm quan hệ Đối tác Toàn diện Hoa Kỳ – Việt Nam do hai Tổng thống lúc bấy giờ là Obama và Trương Tấn Sang khởi xướng vào năm 2013. Nhân dịp này, chúng tôi mong muốn mở rộng quan hệ đối tác trong những năm tới. Được xây dựng trên nền tảng của sự tin tưởng và mong muốn chung để vượt qua những di sản chiến tranh, quan hệ đối tác Việt Nam – Hoa Kỳ đã phát triển nhanh chóng kể từ khi quan hệ song phương được thiết lập vào năm 1995.
Mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đã phát triển mạnh mẽ trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, an ninh, giao lưu nhân dân: quan hệ con người, khoa học và công nghệ, y tế, khí hậu, năng lượng, giáo dục, nhân quyền, v.v. Việt Nam và Hoa Kỳ là những đối tác mạnh mẽ và đang phát triển, cùng chia sẻ mục tiêu về một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương cởi mở, kết nối, thịnh vượng, tự cường và hòa bình (8).
Xin nhớ cho, nội hàm "khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương cởi mở, kết nối, thịnh vượng, tự cường và hòa bình" cho mãi đến gần đây vẫn là điều húy kỵ trong từ điển ngoại giao của Hà Nội. Vì từ khái niệm một "Indo-Pacific Tự do và Rộng mở" (FOIP), Trung Quốc rất dễ suy ra Việt Nam có thể đang bị thu hút vào các kết nối tiểu đa phương như QUAD (Bộ Tứ) hay AUKUS (một liên kết tiểu đa phương khác giữa Mỹ, Anh và Úc). Thật ra Trung Quốc quá lo xa. Chừng nào Việt, Mỹ chưa chính thức công bố nâng cấp quan hệ song phương lên "Đối tác chiến lược" thì cho đến khi đó, những kết nối với các tiểu đa phương trong khu vực còn là câu chuyện "đường xa sau này".
Ngày 16/4 tới đây, chuyên cơ của Ngoại trưởng Blinken sẽ rời Hà Nội, trực chỉ tới Karuizawa (Nhật Bản) để tham dự Hội nghị Ngoại trưởng G7 và thảo luận với những người đồng cấp về phương hướng cho một loạt vấn đề toàn cầu. Sau khi chuyển thông điệp của Tổng thống Biden cho Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, ông Blinken sẽ mang trả lời của ông Trọng gửi ông Biden. Một Thông cáo báo chí, hoặc từ Washington hay từ Hà Nội, mà cũng có thể từ cả hai thủ đô sẽ được tung ra dịp ấy. Lúc bấy giờ giới phân tích và bình luận đủ cỡ, từ những "Thông tấn xã Vỉa hè" đến các hãng tin lớn của quốc tế sẽ tha hồ mổ sẻ, xem kịch bản nào sẽ diễn ra trong bang giao Việt – Mỹ trong những tuần tới, tháng tới của năm 2023 này? Ông Biden thăm Hà Nội tháng 5 hay ông Trọng sẽ vượt Đại Tây Dương qua Mỹ…? (9)
Trần Hưng Đạo
Nguồn : RFA, 14/04/2023
Tham khảo :
1. https://www.voatiengviet.com/a/trung-quoc-trung-phat-mccaul/7048764.html
2. https://www.voatiengviet.com/a/trung-quoc-huan-luyen-sau-tap-tran/7045557.html
3. https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-03-19/us-philippines-to-hold-military-drills-from-april-11-star-says#xj4y7vzkg
4. https://www.washingtonpost.com/business/energy/2023/04/11/why-marcos-is-inviting-the-us-military-back-to-the-philippines/074f0e02-d86d-11ed-aebd-3fd2ac4c460a_story.html
5. https://www.globaltimes.cn/page/202304/1288748.shtml
6. https://baochinhphu.vn/thu-tuong-pham-minh-chinh-dien-dam-voi-thu-tuong-trung-quoc-ly-cuong-102230404170019943.htm
7. https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/old-story-on-the-occasion-of-harris-trip-08252021105746.html
8. https://www.state.gov/the-united-states-vietnam-relationship-celebrating-10-years-of-comprehensive-partnership-and-28-years-of-diplomatic-relations/
9. https://www.voatiengviet.com/a/ba-kich-ban-nong-cua-bang-giao-viet-my-vao-tuan-toi-thang-toi/7046998.html