Chính phủ các nước Âu Mỹ đều đang bàn kín những kế hoạch đối phó với một nước Nga "hậu Putin". Có lẽ người đang lo tính toán nhiều nhất là Tập Cận Bình.
Chủ tịch cộng sản Trung Quốc có thể cứu "ông bạn chí thân" Putin bằng cách bắt đầu những cuộc đàm phán để chấm dứt cuộc chiến tranh Ukraine. Nhưng Putin có chấp nhận hay không là điều không ai biết chắc.
Những truyện trinh thám, gián điệp thường kể những màn rất ly kỳ, rắc rối, khó hiểu trước khi kết thúc. Câu chuyện Vladimir Putin đang diễn ra đúng theo cách này.
Gần hai tuần lễ sau khi Yevgeny Prigozhin dẫn đạo lính đánh thuê Wagner về đe dọa Matskva rồi rút quân, tự mình chạy qua xứ Belarus, bỗng có tin Prigozhin đã trở về thành phố St. Petersburg rồi, và có thể đã có mặt ở thủ đô Nga : Chính Alexander Lukashenko, tổng thống Belarus, xác nhận tin này trước mặt hàng chục phóng viên, một việc xưa nay ít khi ông ta làm, nhất là có cả mấy nhà báo ngoại quốc.
Ông ta còn nói chính mình đã điện thoại với Prigozhin nhiều lần, bàn chuyện tương lai nhóm Wagner sẽ làm gì. Khi được hỏi liệu Putin sẽ giết Prigozhin hay không, Lukashenko quả quyết Prigozhin vẫn hoàn toàn tự do, còn bào chữa rằng Putin "không thù hằn và độc ác" như vậy. Ai cũng biết hàng trăm người bị nghi ngờ chống đối Putin đã chết một cách bí mật, phần lớn rớt từ trên lầu cao xuống, hoặc nhảy lầu tự sát, bên trong nước Nga cũng như khi đang ở Ấn Độ.
Sự thật Prigozhin có qua xứ Belarus hay không cũng chưa chắc, dù Lukashenko nói như vậy khi giàn xếp với Putin cho tay này chạy qua tị nạn. Một viên chức bộ Quốc phòng Mỹ nói với báo Newsweek rằng sau cuộc nổi dậy bất thành Prigozhin có thể vẫn ở trong nước Nga.
Một điều khó hiểu khác, là bản tin cơ quan Tình Báo Nga FSB ở St. Petersburg đã trả lại cho Prigozhin nhiều tài sản, kể cả vũ khí, đã tịch thâu sau cuộc khám nhà. Cuộc khám xét dinh thự tráng lệ của Prigozhin được phơi bày trên ti vi cho thấy cả những mớ tóc giả và quần áo để ông ta hóa trang, với các hình ảnh chụp sẵn. Theo Newsweek, mạng Fontanka ở St. Petersburg loan báo theo nguồn tin muốn giấu tên, cảnh sát đã trả lại cho Prigozhin những thoi vàng và tiền mặt tổng cộng 10 tỷ đồng rúp, gồm 80 thùng giấy chứa đầy tiền trị giá $66.7 triệu mỹ kim trong một xe tải nhỏ, minivan ; cùng với $47 triệu trong một chiếc van khác.
Những tài sản trên được trả lại như thế nào, trong khi Prigozhin còn "tị nạn" ở Belarus ? Theo sở cảnh sát thành phố, tất cả được trao cho một người tài xế của ông trùm Wagner. Bác tài đã "được ủy quyền" ngày 2 tháng 7 : Bằng cách nào Prigozhin có thể ủy quyền cho bác tài xế ? Không ai biết :
Vẫn theo "tin mật" của Fontanka, cảnh sát không muốn trả lại những tài sản nặng mấy tấn này nhưng phải chịu thua "vì có lệnh từ trên xuống :" Ai từ trên đã ra lệnh ? Chỉ một người có khả năng này là Vladimir Putin. Trong khi đó, các báo, đài của chính phủ Nga vẫn liên tiếp đả kích Prigozhin và loan tin cuộc điều tra tội lỗi của ông "đầu bếp của Putin" vẫn đang tiến hành : Điều này lại mâu thuẫn với những lời của Dmitry Peskov, phát ngôn viên điện Kremlin nói trước đây, khi loan báo chính phủ Nga sẽ bỏ qua không truy tố tội nổi loạn vì Prigozhin đã chịu thua chạy qua Belarus.
Tấn kịch diễn ra trong hai tuần với mâu thuẫn này chồng lên trên mâu thuẫn khác. Buổi sáng ngày 24 tháng 6, khi quân Wagner trên đường tiến về thủ đô, ông Putin lên ti vi kết tội những "tên phản bội" và thể sẽ "cương quyết trừng trị". Buổi tối, Dmitry Peskov loan báo nhóm Wagner đã rút đi và cuộc điều tra đã kết thúc, không còn ai bị truy tố nữa. Lukashenko báo tin Prigozhin đã chịu qua nước mình nhưng không ai thấy một hình ảnh nào của ông ta đang ở Belarus. Ti vi còn chiếu hình ảnh một trại lính cũ đang được tu sửa chuẩn bị cho quân Wagner về trú đóng, nhưng cuối cùng không thấy một binh sĩ đánh thuê nào rời khỏi các căn cứ ở miền Nam nước Nga. Prigozhin lại phát hành một đoạn phim trong đó ông ta hứa hẹn những chiến thắng mới của đạo quân Wagner, mà không tiết lộ ông ta đang ở đâu.
Từ khi bắt đầu đánh Ukraine, Vladimir Putin đã sai quốc hội làm luật trừng trị, phạt tù đến 15 năm, tất cả những ai phê bình, chỉ trích cuộc chiến. Nhưng lính đánh thuê Wagner đã bắn hạ mấy trực thăng và một chiến đấu cơ tối tân, giết hàng chục sĩ quan và binh lính, tại sao không hề bị hỏi tội ? Prigozhin không những đã chỉ trích mà còn vạch ra rằng không có lý do nào phải đánh Ukraine, những lời tố cáo chế độ ở Kyiv theo chủ trương "quốc xã" là hoàn toàn bịa đặt : Hơn nữa, Prigozhin còn nói thẳng rằng cuộc chiến Ukraine sau 16 tháng qua đã hoàn toàn thất bại ; dân Nga không biết chỉ vì bị che giấu : Prigozhin vẫn hoàn toàn tự do sau khi nói những sự thật trắng trợn như vậy :
Những điều mâu thuẫn khó hiểu trên đây chỉ là những chuyện nhỏ so với một niềm bí mật lớn nhất, là "Tại sao trong suốt thời gian đám quân Wagner nổi loạn, tất cả guồng máy quân sự, cảnh sát, mật vụ của Putin vẫn không hề ra mặt, phản ứng ?" Tại sao tất cả bộ máy quân sự ở thành phố Rostov đã không chống cự mà hầu như đồng lõa, quy hàng với quân Wagner ? Một điều khó hiểu khác : Putin vốn là cựu sĩ quan mật vụ KGB, chung quanh quy tụ các đồng nghiệp mật vụ từ hơn 20 năm nay, tại sao điện Kremlin lại hoàn toàn không biết tin trước đám lính đánh thuê sắp tiến về thủ đô làm loạn ?
Những điều khó hiểu trên đây chỉ có thể giải thích bằng một lý do, là Vladimir Putin không còn nắm vững quyền lực trong tay nữa. Một lãnh tụ độc tài thường tiêu diệt ngay những mầm mống chống đối trước khi ngóc đầu, Putin đã không làm được. Ông ta biết không thể ra lệnh cho guồng máy quân sự và an ninh, cũng không dám trừng phạt những người không tuân theo mệnh lệnh của mình.
Một lý do khiến Putin phải để cho Prigozhin được tự do, xuất hiện ở hai thành phố lớn nhất nước Nga, là vì ông ta thấy vẫn cần nhờ đám quân Wagner trong cuộc chiến Ukraine. Đám lính đánh thuê này, trong đó có nhiều người được tuyển mộ từ nhà tù đem ra, là lực lượng duy nhất đã thắng trận ở Ukraine. Trong lúc quân đội Ukraine bắt đầu cuộc phản công toàn diện, lực lượng chính quy của quân đội Nga hoàn toàn bất lực, chỉ trông nhờ vào những bãi mìn và hầm hố đào sẵn để phòng thủ. Putin có thể mặc cả để đám quân Wagner trở lại chiến trường Ukraine cứu vãn những gì còn lại.
Hơn nữa, Putin biết rằng không thể nào "giải giới" đám lính đánh thuê này. Bộ quốc phòng Nga đã cho phép các lính Wagner được gia nhập quân đội, nhưng không mấy người hưởng ứng vì không ai tin tưởng. Quân Nga không thể dùng sức tấn công quân Wagner vì nếu giỏi như thế thì họ đã không cần dùng đám lính đánh thuê này ở Ukraine : Cũng không thể dùng bom và hỏa tiễn tiêu diệt quân Wagner, vì sau đó sẽ lấy ai đánh nhau ở Ukraine ?
Putin đang tìm cách tạo nên một lực lượng quân sự mới có thể thay thế đám lính Wagner. Sau ngày 24 tháng 6, Putin bắt đầu cấp cho Đạo binh Vệ Quốc (Rosgvardiya) những vũ khí hạng nặng, như xe thiết giáp, để có thể gửi ra chiến trường, theo báo Newsweek.
Nhưng lực lượng Wagner không phải chỉ đánh nhau ở Ukraine mà còn trải ra khắp thế giới, từ Venezuela, Syria đến các nước Phi châu : Làm cách nào Putin có thể gửi lính đi nửa vòng trái đất qua tước khí giới đám quân Wagner đang hoạt động rải rác ở hàng chục nước, như Syria, Cộng hòa Trung Phi hay Libya ?
Chính Putin thú nhận trong năm qua đã trả cho Prigozhin hai tỷ mỹ kim, để nuôi đạo lính đánh thuê và cung cấp thực phẩm cho quân đội Nga. Nhưng Prigozhin đang sử dụng những đám lính Wagner này để "kinh tài",có thể tự sống được dù Putin không ký hợp đồng thuê mướn nữa. Đó là những hoạt động phi pháp, từ buôn khí giới đến bán thuốc lá lậu, và giúp các tỷ phú Nga rửa tiền, chuyển ngân ra ngoại quốc. Quân Wagner cũng làm chủ nhiều quặng mỏ ở các nước châu Phi, một nguồn lợi không cần khai báo :
Cuộc chiến Ukraine làm chế độ Putin đang suy sụp về quân sự. Mặt trận kinh tế còn đáng lo hơn. Dân Nga thiếu hàng hóa vì bị cả thế giới cấm vận, chỉ còn giữ được giao thương với Trung Quốc và Ấn Độ. Nước Nga vẫn sống nhờ xuất cảng dầu lửa, nhưng từ khi Putin đánh Ukraine, các nước Âu châu đã ngưng mua dầu khí của Nga, một nguồn ngoại tệ bị cắt đứt. Giá dầu lửa khi lên khi xuống, hiện nay đang xuống thấp. Nói chung, cả thế giới đang tìm các nguồn năng lượng mới, những nước xuất cảng dầu không có tương lai.
Bộ trưởng ngoại giao khối Liên hiệp Âu châu, Josep Borrell mới bày tỏ mối lo ngại, trước khi đến dự cuộc họp 2 ngày của 27 quốc gia tại Brusselles. Ông nói, khi Vladimir Putin thấy địa vị của mình lung lay thì sẽ trở thành một con người nguy hiểm hơn. "Putin đã mất độc quyền điều động vũ lực nhưng một nước Nga bất ổn là điều đáng lo nhất !"
Chính phủ các nước Âu Mỹ đều đang bàn kín những kế hoạch đối phó với một nước Nga "hậu Putin". Có lẽ người đang lo tính toán nhiều nhất là Tập Cận Bình. Chủ tịch cộng sản Trung Quốc có thể cứu "ông bạn chí thân" Putin bằng cách bắt đầu những cuộc đàm phán để chấm dứt cuộc chiến tranh Ukraine. Nhưng Putin có chấp nhận hay không là điều không ai biết chắc.
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : VOA, 08/07/2023